Wojna o-tron-cezarow-68-70-rne

SPIS TREŚCI
WSTĘP
ROZDZIALI
lMPERIUM NERONA .
ROZDZIAŁ II
ARMIA PIERWSZYCH CEZARÓW
ROZDZIAŁ III
BELLUM NERONIS,
CZYLI FINAL WYSTĘPÓW RUDOBRODEGO ..
RozDZIAŁ IV
STARZEC NA TRONIE .
ROZDZIAŁ V
UPADEK GALBY .
ROZDZIAŁ VI
0THON KONTRA WITELIUSZ- PRELUDIUM.
ROZDZIAŁ VII
WOJNA w PÓŁNOCNEJ ITALII ..
RozDZIAŁ VIII
BEDRIAKUM
ROZDZIAŁ IX
Ku NOWEJ WOJNIE ..
ROZDZIAŁ X
OFENSYWA FLAWIAN .
RozDziAŁ XI
WOJNA NAD RENEM ..
ROZDZIAŁ XII
KaEMONA
7
9
29
55
77
93
109
129
151
171
191
207
229
http://grzbiet.pl/sklep/wojna-o-tron-cezarow-68-70-rne
Przykładowy rozdział książki: Wojna o tron Cezarów (68-70 r.n.e.)
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

6 SPIS TREŚCI
ROZDZIAŁ XIII
ZWYCI:ĘZCY I ZWYCI:ĘŻENI . 259
ROZDZIAŁ XIV
OSTATNIE DNI WITELIUSZA . 281
ROZDZIAŁ XV
NIESPOKOJNA ZIMA .. 29-
ROZDZIAŁ XVI
IMPERIUM W R:ĘKACH FLAWIAN 313
EPILOG. 333
ANEKS: ŹRÓDLADO KRYZYSU LAT 68-70. 337
SPIS MAP 343
WYKAZ SKRÓTÓW BIBLIOGRAFICZNYCH H4
BIBLIOGRAFIA 345
INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH 359

WsT~P
Pierwsze dwa wieki pryncypatu, jak określa się stworzoną przez Augusta
formę monarchii, mogą uchodzić za okres największej prosperity w dzie
jach Rzymu. Niemniej nawet wówczas zdarzały się chwile kryzysu, czy to
wstosunkach zsąsiadami, czy wkwestiach wewnętrznych. Jeden ztakich kry
zysów, którego zasięg iskutki wywarły na Rzymianach szczegółnie wstrząsają
ce wrażenie, funkcjonuje w historiografii pod nazwą "roku czterech cesarzy':
Sugestywne określenie odnosi się do 69 r., kiedy to walki o władzę nad impe
rium istotnie osiągnęły apogeum, w rzeczywistości jednak wewnętrzny chaos
trwał dłużej - jego początek wiąże się z wystąpieniem Windeksa przeciwko
Neronowi wmarcu 68 r., koniec zaś ze stłumieniem buntu zależnego plemienia
Batawów jesienią 70 r.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wspomnianej serii konfliktów
wewnętrznych. Na łamach kolejnych rozdziałów zostaną opisane zbrojne dzia
łania przeciwko Neronowi (tzw. bellurn Neronis), wymierzone w Galbę spiski
wojskowe, zmaganiaWiteliusza zOthonem, wreszcie krwawy marszWespazja
na ku władzy. W polu zainteresowania znajdą się również powstania Cywilisa
oraz Klassykusa i Sabinusa, które - co postaram się wykazać - bynajmniej nie
miały charakteru separatystycznych rebelii istanowiły odprysk rzymskich wo
jen domowych. Po części dlatego relacja zwalk nad Renem iwpółnocnej Galii
w69 i 70 r. będzie podzielona na części, przeplatane opisem wydarzeń dzieją
cych się na innych scenach konfliktu; taki sposób narracji pozwoli uwypuklić
zależność nadreńskich powstań od kolejnych etapów wojny Wespazjana zWi
teliuszem.
Przygotowując książkę, główny nacisk postanowiłem położyć na kwestie mili
tarne iwłaśnie one zostaną opisane najbardziej szczegółowo. Nie jest to przypad
kowy wybór. Wostatecznym rozrachunku to postawa rzymskich żołnierzy, nie
kiedy wyrażona na polach bitew, niekiedy zaś poza nimi, decydowała o zwycię
stwie lub klęsce kolejnych kandydatów do tronu. W latach 68-70 rzymskie woj
sko okazało się nie tylko najważniejszym narzędziem wwalce o władzę, ale po
niekąd jej zakulisowym uczestnikiem, gdyż ambicje poszczególnych formacji lub
armii wpewnym stopniu kreowały biegwydarzeń. Pozostałe aspektyówczesnych
zmagań - polityczne, propagandowe, gospodarcze etc. - nie zostaną oczywiście
pominięte, aczkolwiek siłą rzeczy znajdą się na dalszym planie.

358 BIBLIOGRAFIA
Welłesłey K., The Year ojthe Four Emperors, London/New York 2000.
Wheeler E.L., The laxity ojSyrian legions (l'' to 3'J c.A.D.), [w:] D.L. Kenne
dy (ed.), Ihe Roman Army in the East,]RA Supp. Ser. 18, Ann Arbor 1996,
s. 229-276.
Wheeler E.L., Legio XV Apollinaris, [w:] Y. Le Bohec (ed.), Les Ugions de
Rome sous Ie Haut-Empire: Aetes duCongres de Lyon (17-19 septembre 1998),
t. l, Lyon 1998, s. 259-308.
Wilkinson S., Caligula, London/New York 2005.
Wiseman T.P., Flavians on the Capitol, [w:] AJAH, vol. 3, 1978, s. 163-178.
Woods D., Tacitus, Nero, and the "Pirate"Anicetus, [w:] Latomus, t. 65, 2006,
s. 641-649.
Woodside M.S.A., The Role ojEight Batavian Cohorts in the Events oj68-69
A.D., [w:] TAPA, vol. 68, 1937, s. 277-283.
Yavetz Z., Vitellius and the "Fickleness oj the Mob", [w:] Historia, Bd. 18,
1969, s. 557-569.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.

INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH
Afraniusz Burrus, Sekstus (Sex. Afranius
Burrus): 13-15,17,82
Agrypina - cf.Julia Agrypina
Akratus (Acratus): 16
Al"Wi.liusz (Aquilius): 212-214
Aleksander Sewer - cf. Juliusz Gesjusz
Basjanus Aleksjanus, Marek
Alfenus Warus (Alfenus Varus): 161,
269, 273-275, 278
Alpiniusz Montanus (Alpinius Monta
nus): 259, 261
Anicetus, prefekt floty za Nerona: 15, 16,
227
Anicetus, przywódca powstania w Pon
cie w69 r.: 227, 228
Anneusz Lukan, Marek (M. Annaeus Lu
canus): 21, 22
Anneusz Mela (Annaeus Mela): 23
Anneusz Seneka, Lucjusz (L. Annaeus
Seneca): 13, 14, 17,22, 23
Anniusz Bassus, Lucjusz (L. Annius Bas
sus): 194,202,272,298
Anniusz Gallus, Appiusz (Ap. Annius
Gallus): 126, 127, 138-140, 142-146,
151,157,166,167,313,323,325,326
Anniusz Katyliusz Sewerus, Marek (M.
Annius Catilius Severus/M. Annius
Verus/M. Aurelius Antoninus Caesar
Augustus) =Marek Aureliusz: 33
Anniusz Winiejarrus (Annius Vinicia
nus): 25
Antonia Młodsza (Antonia Minor): 186
Antonia, córka Klaudiusza - cf. Klaudia
Antonia
Antoniusz Honoratus (Antonius Hono
ratus): 83, 104
Antoniusz Nowellus (Antonius Novel
łus): 132
Antoniusz Prymus, Marek (M. Antonius
Primus): 91, 197, 199-204, 207, 209,
211, 213, 217, 226, 229-232, 234-249,
251,252,254,255,259-262,268-278,
281,284,285,287-291,297-301,312,
314,334,339,341
Antystiusz Rustykus, Lucjusz (L. Antis
tius Rusticus): 268
Antystiusz Sozjanus (Antistius Sosia
nus): 17
Antystiusz Wetus, Lucjusz (L. Antistius
Vetus): 23
Apiniusz Tyron (Apinius Tiro): 282
Apoloniusz z Tyany (Apollonios ho Tya
neus): 56,341
Aponiusz Saturninus, Marek (M. Apo
nius Saturninus): 115, 197, 201, 203,
204,235,236,274
Arniusz Bassus, Lucjusz (L. Arnius Bas
sus): 299
Arrecynus Klemens, Marek (M. Arreci
nus Clemens): 300
Arriusz Warus (Arrius Varus): 229, 240,
271,273,278,297-301
Atylia Wera (Atilia Vera): 246
Atyliusz Werus, Lucjusz (L. Atilius Ve
rus): 246
August- cf. Oktawiusz, Gajusz:
Aureliusz Fulwus, Tytus (T. Aurelius Fuł
vus): 115
Aureliusz Wegetus, Gajusz (C. Aurelius
Vegetus): 256,257
Aureliusz Wiktor, Sekstus (Sex. Aurelius
Victor): 288, 341
Azjatykus (Asiaticus), rzymski dowódca
wGalii w68 r.: 58
Azjatykus (Asiaticus), wyzwoleniec Wi
teliusza: 30l

360 iNDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH
Barbiusz Prokulus (Barbius Proculus):
103
Barea Soranus, Kwintus Marcjusz (Q
Marcius Barea Soranus): 16, I7, 23
Bazyliades (Basiliades): 188, 189
Betuus Cylon (Betuus Cilo): 59,79
Boudika (Boudicca): 20,216,314
Brinno: 211-213,323
BryŁanik- cf. Klaudiusz Brytanik, Tybe
riusz
Cecyliusz Sympleks, Gnejusz (Cn. Ca
ecilius Simplex): 283
Cecyna Alienus, Aulus (A. Caecina Alie
nus): 63, 80, 91, 93, 94, 98, 99, 113,
114,117,118,120-127,136-142,144-
149,151,152, 1SS,1S6,1S8,160-162,
166,167,169,172,173,180,194,200,
20S,232-238,242,246,2S4,260,261,
267-269,332,334,335
Cenida (Caenis): 182
Cestiusz Gallus, Gajusz (C. Cestius Gal
Jus): 26, 39, 183
Cezenniusz Gallus, Aulus (A. Caesen
nius Gallus): 191
Cezenniusz Petus, Lucjusz (L. Caesen
nius Paetus): 335
CyngoniuszWarron (Cingonius Varro): 83
Cywilis - cf.Juliusz Cywilis, Gajusz
Dekumiusz Pakorius (Decumius Paco
rius): 136, 226
Diliusz Aponianus, Gajusz (C. Dillius
Aponianus): 198
Diliusz Wokula, Gajusz (C. Dillius Vo
cula): 80, 81, 120, 223, 224, 262-266,
304,305,307-310,313,320
Domicja Lepida (Domitia Lepida Mi
nor): 12
Domicjusz Ahenobarbus, Lucjusz (L.
Domitius Ahenobarbus/Nero Clau
dius Caesar Drusus Germanicus) =
Neron: 7, 13-32, 34, 35, 38, 39, 42, 45,
46, 48,55-88,91,93, 95, 96, 100-102,
108-110,123,125,131,175,178,180-
184,190,193,199,208,210,227,229,
269,277,290,333-336,338,340
Domicjusz Korbulon, Gnejusz (Cn.
Domitius Corbulo): 21, 25, 183, 187,
229,300
Duceniusz Geminus, Aulus (A. Ducenius
Geminus): 91, 101
Dydiusz Scewa (Didius Scaeva): 286
Dydona (Dido): 20
Elia Petyna (Aelia Paetina): 23
Eliusz Arystydes (Aelius Aristides): 41
Eliusz Sejanus, Lucjusz (L. Aelius Seia-
nus): 11
Emiliusz Longinus (Aernilius Longinus):
309
Erniliusz Pacensis (Aemilius Pacensis):
132, 286
Erniliusz Paternus, Lucjusz (L. Aernilius
Paternus): 246
Epafrodyt (Epaphroditus): 75
Epponina: 316
Epriusz Marcellus, Tytus Klodiusz (T. Clo
dius Eprius Marcellus): 334
Fabiusz FabułJus (Fabius Fabullus): 117.
237,238,242,244,256
Fabiusz Pryskus (Fabius Priscus): 80
Fabiusz Walens (Fabius Valens): 77, 81.
84,85,91,93,94,96,97,99, 112-114.
116-121,123,124,126,129,132,133,
135-137, 146, 149-153, 156, 160-162,
166,167,169,172,173.175,180,200.
205,214, 219,232,233,238,262.263,
266-268,271,278,281,332
Faon (Phaon): 75
Feniusz Rufus, Lucjusz ~L. Faenius Ru
fus): 21,22
Fławia Domicylla (Flavia Dornicilla):
277
Flawiusz Arrian (Flavius Arriamts): 38
Flawiusz Domicjan, Tytus lT. Flavius
Domitianus): 45, 169, 182, 186, 210,
268, 270,277, 284,287, 297-300, 307,
314,320-323,330,331,335,338.340
FlawiuszJózef- cf.Józef
Flawiusz Cerialis (Flavi.us Cerialis): 330
Flawiusz Eutropiusz {Flavius Eutropius):
288,341

Flawiusz Sabinus, Tytus (T. Flavius Sa
binus I), prefekt miasta: 87, 145, 156,
172,182,185,186,188,204,232,270,
271,275,277,281-289,297,314,335
Flawiusz Sabinus, Tytus (T. Flavius Sabi
nus II), cos. 69 r.: 156, 159, 162, 165,
171,186,277,284,286,287
Flawiusz Wegecjusz Renatus, Publiusz
(P. Flavius Vegetius Renatus}: 31,34
Flawiusz Wespazjan, Tytus (T. Flavius
Vespasianus} =Wespazjan: 7, 31, 42,
46, 77, 85, 90, 91, 94, 114, 115, 156,
159,162,168,171,172,174,178-205,
207-210, 212,213,217, 223,226-232,
234-236, 254-256, 259-262, 266-268,
270-272,275-278,284,287,288,294,
295,297-299,301,304,305,308,310,
311' 313,314,316, 320,321,329,331,
333-337, 340
Flawiusz Wespazjan, Tytus (T. Flavius
Vespasianus II) =Tytus: 32, 46, 100,
114,115,184-189,191,193,297,298,
302,331,333-335,337,338
Flawiusze (gens Flavia): 94, 136, 172,
177,181,185,186,191,195,197,207,
218,240,297,302,331,334,335
Flawus (Fiavus): 58
Fontejusz Agrypa, Gajusz (C. Fonteius
Agrippa): 185,256,261,302
Fontejusz Kapiton, Gajusz (C. Fonteius
Capito): 56, 66, 69, 81, 84, 85, 93, 94, 112
Galba - cf. Sulpicjusz Galba, Serwiusz
Galeria Fundana: 173
Gellianus: 81,82
Germaniusz Walentynus, Gajusz (C. Ger
manius Valentinus): 299
Heliusz (Helius): 25-27, 87
Helwidiusz Pryskus, Gajusz (C. Helvi
dius Priskus): 179,334
Herenniusz GalJus (Herennius Gallus):
117,215-217,224,307,309,318
HerodAgrypa II - cf. JuliuszAgrypa II,
Marek
Herod Wielki (Herodes/Herodes Ma-
gnus): 39
Hordeoniusz Flakkus (Hordeonius Flac
cus}: 80, 81, 91, 94, 97-99, 112, 194,
209,210,213-215,223,226,261,262,
304-307, 320
Hormus: 255, 297
Icelus/Marcjanus (Marcianus): 78, lOS,
110
Italikus {ltalicus}: 245
Jan Antiocheńczyk {Ioannes Antioche
nus): 71, 73,341
Józef (Yosef ben Matityahu/T. Flavius
losephus): 37, 42, 48, 51, 159, 184,
189,192,198,207,235,237,255,258,
269,287,310,313,337
Julia (Iulia}, siostrzenica Klaudiusza: 12
Julia Agrypina (lulia Agrippina Minor)
12-15, 182, 227
Julia Liwilla (lulia Livilla}: 12
Juliusz Agrestis (lulius Argestis}: 269,
272
Juliusz Agrykola, Gnejusz (Cn. Iulius
Agricola}: 132,338
Juliusz Agrypa II, Marek {M. Iulius
Agrippa II) =Herod Agrypa II: 187,
188,191
Juliusz Aleksander, Tyberiusz {Ti. Iulius
Alexander}:77,168,186-189,191,217
JuliuszAlpinus (luliusAlpinus): 122
Juliusz Antioch IV Epifanes, Gajusz (C.
lulius Antiochus IV Epiphanes), król
Kommageny: 148, 187
Juliusz Antioch Epifanes, Gajusz {C. Iu
Hus Antiochus Epiphanes}, syn Antio
cha IV: 148
Juliusz Attykus (lulius Atticus): 106
Juliusz Brygantykus (lulius Briganticus):
125,138,142,314,327
Juliusz Burdon (lulius Burdo): 84, 112
Juliusz Cezar, Gajusz (C. Iulius Caesar):
57,87,179,210,222,310,340
Juliusz Cezar, Germanik (Germanicus
Iulius Caesar) =Germanik: 99
Juliusz Cezar Germanik, Gajusz (C. Iu
Hus Caesar Augustus Germanicus) =
Kaligula: 11, 12, 30,51,61,82, 94,212

362 INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH
Juliusz Cywilis, Gajusz (C. lulius Civilis):
7, 56, 113, 172, 194, 203, 204, 207-
219,221-227,256,259,261-266,300,
303, 304, 306-316, 318-329, 332, 334,
336,342
Juliusz Flawianus (lulius Flavianus): 285
Juliusz Frontynus, Sekstus (Sex. lulius
Frontinus): 39, 322
Juliusz Gesjusz Basjanus Aleksjanus,
Marek (M. Iulius Gessius Bassianus
Alexianus/M. Aurelius Severus Alex
ander) = Aleksander Sewer: 341
Juliusz Gratus (lulius Gratus): 148
Juliusz Kalenus (Iulius Calenus): 259
Juliusz Klassykus (Iulius Classicus): 7,
117, 133-135,306,308-311,313-323,
329,330
Juliusz Kordus (Iulius Cordus): 80, 114
Juliusz Maksymus (lulius Maximus):
263,264
Juliusz Marcjalis (lulius Martialis): 104
Juliusz Paulus (Iulius Paulus): 56, 208
Juliusz Placydus (lulius Placidus): 294
Juliusz Pryskus (lulius Priscus): 180,
273-275, 278, 301
Juliusz Sabinus (lulius Sabinus): 7, 306,
307,309-311,313,314,316-318,320,
321,329,331,332
Juliusz Sakrowir (luliusSacrovir): 66
Juliusz Sohemus z Emesy, Gajusz (C. lu
lius Sohaemus): 187
Juliusz Walentynus (lulius Valentinus):
317-320,329
Juliusz Wiator, Tyberiusz (Ti. lulius Via
tor): 124
Juliusz Windeks, Gajusz (C. lulius Vin
dex): 7, IS, 55-67, 69-76, 78-81, 93,
117,119,123,184,208,306,307,310,
317,333,341,342
Juliusze (gens lulia): lO, 12, 82, 99
)unia Lepida (lunia Lepida): 23
Juniusz Arulenus Rustykus, Kwintus (Q
Iunius Arulenus Rusticus): 289
Juniusz Blezus (Iunius Blaesus): 80, 112,
117, 120, 177, 180
Juniusz Brutus (L. Iunius Brutus): 9
Juniusz Gallio Anneanus, Lucjusz (L. lu
nius Gallio Annaeanus): 23
Juniusz Pakatus (lunius Pacatus): 34
Juniusz Sylanus, Decymus (D. lunius Si
lanus Torquatus): 23
Juniusz Sylanus, Lucjusz (L. lunius Sila
nus Torquatus l): 12
Juniusz Sylanus, Lucjusz (L. lunius Sila
nus Torquatus II): 23
Juniusz Sylanus, Marek (M. lunius Sila
nus Torquatus): 14
Kalpurniusz Galerianus (Calpurnius Ga
lerianus): 301
Kalpurniusz Pizon, Gajusz (C. Calpur
nius Piso): 21-23
Kalpurniusz Pizon, Lucjusz (L. Calpur
nius Piso), prokonsul Afryki w 70 r.:
109,301
Kalpurniusz Pizon, Lucjusz (L. Calpur
nius Piso Frugi Licinianus/Ser. Sulpi
cius Galba Caesar), adoptowany syn
Galby: 100-102, 105-108,301
Kaligula - cf. Juliusz Cezar Germanik,
Gajusz
Kalwia Kryspinilla (Calvia Crispinilla): 65
Kamuriusz (Camurius): l07
Kanus (Canus): 88
Kartymandua (Cartimandua): 302,303
Karystaniusz Fronton, Gajusz (C. Cari-
stanius Fronto): 191
Kasjusz Cherea (Cassius Chaerea): 12
Kasjusz Dion Kokcejanus (CassiusDio Coc
ceianus): 11, 23, 27, 4S,48, SS. 61, 64, 69,
70-72, 77, 79, 84-87, 107, 111, 149, 1S3.
166, 167, 169, 177, 181, 196, 198, 237,
244, 247-249, 254, 255, 258, 275, 277,
288,291,292,294,316,331,334.341
Kasjusz Longinus, Gajusz (C. Cassius
Longinus): 23
Kasjusz Longus (Cassius Longus): 237,
242,244
Kasperiusz Niger (Casperius Niger): 286
Katawignus (Catavignus): 124
Klaudia Antonia (Claudia Antonia) 23, 24
Klaudia Oktawia (Claudia Octavia): 13,
17,24

Klaudios Zenodotos, Tyberiusz (Ti.
Claudios Zenodotos): 34
Klaudiusz Apollinaris (Claudius Apolli
naris): 282, 283
Klaudiusz Brytannik, Tyberiusz (Ti.
Claudius Caesar Britannicus): 13, 14
Klaudiusz Fawentynus (Claudius Faven
tinus): 97
Klaudiusz Julianus (Claudius lulianus):
2"'5,282,283
Klaudiusz Kossus (Claudius Cossus): 122
Klaudiusz Labeon (Claudius Labeo): 56,
213,214,308,316
Klaudiusz Neron, Tyberiusz (Ti.
Claudius Nero/Ti. lulius Caesar) =
Tyberiusz: 11, 12, 4S, 61, 94, 95, 99,
179,291
Klaudiusz Neron Germanik, Tyberiusz
(Ti. Claudius Nero Germanicus/Ti.
Claudius Caesar Augustus Germani
cus) =Klaudiusz: 10, 12, 13, 17, 23,
24, 31, 32, 35, 40, 43, SS, 61, 91, 94,
100,113, 1S9, 178,182,183,193,333
Klaudiusz Sewerus (Claudius Severus):
121, 122
Klaudiusz Wiktor (Claudius Victor):
263,264
Klaudiusze (gens Claudia): 10, 21,28, 99
Klodiusz Celsus (Clodius Celsus): 82
Klodiusz Macer, Lucjusz (L. Clodius
Macer): 63, 6S, 66, 69, 77, 82, 83, SS,
90,342
KJodiusz Trazea Petus, Publiusz (P. Clo
dius Thrasea Paetus): lS, 23
Kluwiusz Rufus, Marek (M. Cluvius Ru
fus): 67, 72, 79,91,114, 124,137,177,
180,281
Kogidubnus (Cogidubnus/Ti. Claudius
Cogidubnus): 268
Kokcejusz Nerwa, Marek (M. Cocceius
Nerva) = Nerwa: 22
Korbufon - cf. Domicjusz Korbulon,
Gnejusz
Korneliusz Akwinus (Cornelius Aqui
nus): 81,84
Korneliusz Dolabella, Gnejusz (Cn. Come
lius Dolabella): 100, 110, 111, 177, 196
Korneliusz Faustus Sulla (Faustus Cor
nelius Sulla Fełix): 17
Korneliusz Fuskus (Cornelius Fuskus):
91,201,271,297
Korneliusz Lakon (Cornelius Laco): 78,
82,91, 101,104, lOS, 107,110
Korneliusz Marcellus, Lucjusz (L. Cor
nelius Marcellus): 63
Korneliusz Marcjalis (Cornelius Martia
lis): 284, 286
Korneliusz Scypion Emilianus, Publiusz
(P. Cornelius Scipio Aemilianus): 52
Korneliusz Tacyt, Publiusz (P. Cornelius
Tacitus): 9, 14, 15, 18, 20, 21, 23, 35,
37, 39, 45, 46, 48, 52, S9-62, 64, 65,
67-70, 73, 76, 77, 81, 83, 84, 86, 88,
89, 91, 95-98, 100-103, 105-107, 112,
114-118, 120-124, 127-135, 137-139,
141-1S4, 1S6-162, 164-168, 171, 173-
175,177-179,181, 185-191,195-200,
203-205, 207-213, 215-219, 221-227,
230-236, 238-249, 251, 252, 254, 255,
257,260,262,264,265,267-274,276-
278,281-284,287-292,294,298,299,
301-329,331,335,338,339,340,341
Kryspinus (Crispinus): 84, 112
Ksyfilinus, Jan (loannes Xiphilinus):
166,341
Kwincjusz Attykus, Gajusz (C. Quintius
Atticus): 277, 284, 286-288
Liwia Druzylla (Livia Drusilla/lulia Au-
gusta): 61
Liwiusz, Tytus (T. Livius): 257, 258
Lokusta (Locusta): 87
Lukan - cf. Anneusz Lukan, Marek
Lukcejusz AJbinus (Lucceius AJbinus):
63, 137,226,310
Licyniusz Krassus, Marek (M. Licinius
Crassus): l00
Licyniusz Krassus Skrybonianus, Marek
(M. Licinius Crassus Scribonianus): 301
Licyniusz Mucjanus, Gajusz (C. Licinius
Mucianus): 77,114, 168, 183-186,188-
193, 195, 197-200, 202, 227, 228, 231,
249, 255, 260, 261, 271-273, 281, 297-
302,307,312-314,321,323,333,334

Licyniusz Prokulus (Licinius Proculus):
143-145, 149, 152-155, 157-159, 162,
166,167,172
Lucyliusz Bassus, Sekstus (Sex. Lucilius
Bassus): 180,234, 236, 238, 268, 295
Malchos II: 187
Manliusz Walens, Gajusz (C. Manłius
Valens): 80
Manliusz Walerianus, Gajusz (C. Man
lius Valerianus): 44
Marcjalis - c( Waleriusz Marcjalis, Marek
Marcjusz Macer (Martius Macer): 144,
145, 155, 156, 173
Marek Aureliusz - c( Anniusz Katyliusz
Sewerus, Marek
Mariusz Celsus (Marius Celsus): 101,
105,106,110,125,143-148,151,157,
158,166,167,172,173
Mariusz Maturus {Marius Maturus):
133,134,267
Marykkus (Mariccus): 173
Maskulus {Mascułus): 330
Messalina - cf. Waleria Messalina
Miłonia Cezonia {Miłonia Caesonia): 11
Minicjusz Justus (Minicius Iustus): 230,
231
Mitrydates VIII z Pontu (Mithridates
VIII): 83
Mucjanus - c( Licyniusz Mucjanus, Gajusz
Muniusz Luperkus {Munius Lupercus):
117,214,218,219,223,266,312
Narcyz (Narcissus): 14, 182
Neracjusz Pansa, Marek Hiriusz Fronton
(M. Hirrius FrontoNeratius Pansa): 191
Neron - c( Domicjusz Ahenobarbus, Lu-
cjusz
Neron (fałszywy): 110, 227
Nerwa- cf. Kokcejusz Nerwa, Marek
Nowiusz Pryskus (Novius Priskus): 23
Numizjusz Lupus (Numisius Lupus): liS
Numizjusz Rufus (Numisius Rufus): 81,
117,219,307,309,318
Nymfidiusz Sabinus, Gajusz (C. Nym
phidius Sabinus): 22, 74, 75, 78, 81-
83, 88, 104, 334
Obultroniusz Sabinus (Obułtronius Sa
binus): 62,63
Oktawiusz, Gajusz (C. Octavius/C. Iu
Hus Caesar Octavianus/C. lułius Cae
sar Octavianus Augustus) =August: 7,
9, 11-14,23,28,29, 36, 45, 48,49, 61,
208,218,291,340
Ofoniusz Tygellinus (Ofonius Tigelli-
nus): 17,22,27, 75,81,82,87,110
Oktawia - cf. Klaudia Oktawia
Onasander: 225, 239
Onomastus: 103, 104
Orfidiusz Benignus {Orfidius Benignus):
166
Orozjusz, Paulus (Paulus Orosius): 288,
341
Othon - cf. Salwiusz Othon, Marek
Ostoriusz Skapula, Marek (M. Ostorius
Scapula): 23
Patrobiusz (Patrobius}: 87
Pedaniusz Kosta (Pedanius Costa): 68,
173
Petroniusz Arbiter, Gajusz (C. Petronius
Arbiter): 23
Petroniusz Turpilianus (P. Petronius Sa
binus Turpilianus): 22, 64, 71, 7 4, 83
Petroniusz Urbikus (Petronius Urbicus):
123, 124
Petyłiusz Cerialis Cezjusz Rufus, Kwin
tus (Q Petillius Cerialis Caesius
Rufus): 277, 281,284, 285,288,289,
291,297,313-315,317-330,332
Pitagoras (Pythagoras), wyzwoleniec: 18
Płaucjusz Syłwanus Elianus, Tyberiusz
(Ti. Płautius Silvanus Aelianus): 2S
Plaucjusze (gens Plautia): 182
Płiniusz Młodszy, Gajusz (Gaius
Caeciłius/C. Płinius Caecilius Secun
dus/Piinius Minor): 67, 72,341
Płiniusz Starszy, Gajusz (C. Płinius Se-
cundus/Plinius Maior): 18, 23, 232,
288,303,320,337
Płocjusz Firmus (Płotius Firmus): lOS,
153, 167, 168
Płocjusz Grypus, Lucjusz (L. Płotius
Grypus): 272

Płutarch z Cheronei (Plutarchos ho
Chaironeus): 61, 63, 64, 68, 69, 72, 73,
83, 87, 88, 90, 99, 100, 102-104, 107,
109,111,129,130,139,140,145,146,
148, 149,152, 156, 157, 162, 164-166,
168,169,171,195,316,337,338,341
Połibiusz (Polybios): 34
Połiklet (Połycłitus): 16
Pompejusz, Gnejusz (Cn. Pompeius Ma
gnus), triumwir: 13, l00
Pompejusz, Gnejusz (Cn. Pompeius Ma
gnus), zięć Klaudiusza: 12
Pompejusz Asper, Marek (M. Pompeius
Asper): 299
Pompejusz Kolłega, Gnejusz (Cn. Pom
peius Collega): I91
Pompejusz Paulinus (Pompeius Pauli
nus): 325
Pompejusz Propink"WUs (Pompeius Pro
pinquus): 8l, 99, 112, 196
Pompejusz Sylwanus, Marek (M. Pom
peius Silvanus): 91, 197, 201, 202,
272,298
Pomponiusz Rufus, Kwintus (Q Pompo
nius Rufus): 65,91
Pomponiusze (gens Pomponia): 182
Popilliusz Pryskus, Gajusz (C. Popillius
Priscus): 144
Poppea (Poppaea Sabina): 17, 110
Porcjusz Katon Utyceński, Marek (M. Por
cius Cato Uticensis): 168
Porcjusz Septyminus (Porcius Septimi-
nus): 202
Pseudo-Hyginus: 31, 38, 40, 47, 50
Ptolemeusz (Ptołemaeus), astrolog: 101
Publiliusz Sabinus (Pubłiłius Sabinus):
180,269
Pudens: 34
Rozjusz Regulus (Rosius Regulus): 269
Rubelliusz Plautus (C. Rubelłius Plau
tus): 17
Rubria: 18
Robriusz Gallus (Rubrius Gallus): 64,
70, 71, 74,171,188,232,302
Rufinus: 58
Rutyliusz Gallikus, Kwintus Juliusz Kor
dinus Gajusz (Q lulius Cordinus C.
Rutilius Gallicus): 329
Salwiusz Othon, Marek (M. Salvius
Otho) = Othon: 7, 17, 62, 96, 100-
112,114-116,121,122,124-132,135-
140, 143-145, 148, 149, 152-159, 162,
166-174, 184-186, 188, 195-197, 199,
210,215,226,231-235,245,249,256,
270,292,300,301,334,336,338,340
Salwiusz Kokcejanus, Lucjusz (L. Salvius
Otho Cocceianus): 169
Salwiusz Othon Tycjanus, Lucjusz (L.
SalviusOthoTitianus): 115,143,145,
146,149,152-155,157-159,161,166-
169, 172
Sekstyłia (Sextiłia): 95, 270, 277
Sekstyłiusz Feliks (Sextilius Felix): 202,
314,317
Semproniusz Densus (Sempronius Den
sus): lOS, 107
Seneka - cf. Anneusz Seneka, Lucjusz
Serwiusz Honoratus, Maurus (Maurus
Servius Honoratus): 34
Skrybonianus, Lucjusz Arentiusz Kamil
Jus (L. Aruntius Camillus Scribonia
nus): 12
Skrybonianus Rufus, Publiusz Sulpicjusz
(P. Sulpicius Scribonianus Rufus): 25,
183
Skrybonianus Prokułus, Publiusz Sul
picjusz (P. Sulpicius Scribonianus
Proculus): 25, 183
Sporus: 18
Statylia Messalina (Statilia Messalina):
24
Suediusz Klemens, Tytus (T. Suedius
Clemens): 132-137, 153, 162
Sulpicjusz Asper (Sulpicius Asper): 21
Sulpicjusz Galba, Serwiusz (Ser. Suipi
cios Galba) = Galba: 7, 30, 36, 56, 59-
65,67,69-73,75-108, 110-115, 118,
119,121,123,125,129,131,168-170,
172,173,175,177,184,185,195,196,
199,208,231,301,307,334-336,338,
340,341

Sulpicjusz Pytykus (Sulpicius Cameri
nus Pythicus): 26
Suipicjusze (gens Sulpicia): 61
Swetoniusz Paulinus, Gajusz (C. Sueto
nius Paulinus): 16, 21, 125, 143-152,
154, 157, 158, 166, 167, 172
Swetoniusz Trankwillus, Gajusz (C. Sue
tonius Tranquillus): 11, 15, 18, 19, 25,
27,30, 58, 61, 63,65, 67, 72, 74, 77,
79, 86, 88, 89, 91, 95, 98, 101, 103,
106, 112, 162, 167, 168, 171, 177,
180-182,185,189,193,195,196,260,
269,276,287,289,292,294,298,302,
334,335,340,341
Sydon (Sido): 245
Sylia (Silia): 23
Syliusz Italikus, Tyberiusz Katiusz (Ti.
Catius Silius ltalicus): 281
Tacyt- cf. Korneliusz Tacyt, Publiusz
Tampiusz Flawianus, Lucjusz (L. Tam
pius Flavianus): 91, 197, 200, 201,
230-232,235,236,274
Tarkwiniusz Pyszny, Lucjusz (L. Tarqu
inius Superhus): 9
Tarkwiniusz Stary, Lucjusz (L. Tarqu
inius Priscus): 285
Terencjusz Sekundus, Lucjusz (L. Teren
tius Secundus): 174
Terencjusz Waron, Marek (M. Terentius
Varro): 34
Tettiusz Julianus, Lucjusz (L. Tettius Iu-
Lianus): 11 S, 197, 235
Tiridates: 24
Trajan - cf. Ulpiusz Trajan, Marek
Triaria: 177
Trebelliusz Maksymus, Marek (M. Tre
bellius Maximus): 91, 112, 180
Treboniusz Garucjanus (Trebonius Ga
rutianus): 83
Turuliusz Cerialis (Turullius Cerialis):
139, 142
Tyberiusz - cf. Klaudiusz Neron, Tybe
riusz
Tyberiusz Aleksander - cf. Juliusz Alek
sander, Tyberiusz
Tygellinus - cf. Ofoniusz Tygellinus
Tytus- cf. Flawiusz Wespazjan, Tytus (II)
Tyberiusz- cf. Klaudiusz Neron, Tyberiusz
Ulpiusz Trajan, Marek (M. Ulpius Traia
nus l), ojciec princepsa: 191
Ulpiusz Trajan, Marek (M. Ulpius Traia
nus II)= Trajan: 14, 46, 329
Umbrycjusz (Umbricius): 104
Walens - cf. Fabiusz Walens
Waleria Messalina (Valeria Messalina):
12, 13
Waleriusz Azjatykus (Valerius Asiati
cus): 112, 113
Waleriusz Azjatykus, Decymus (D. Vale
rius Asiaticus): 113
Waleriusz Festus, Gajusz Kalpetanus (C.
Calpetanus Valerius Festus): 193, 194
Waleriusz Marcjalis, Marek (M. Valerius
Martialis): 168,301,341
Waleriusz Marynus (Valerius Marinus):
173
Waleriusz Paulinus (Valerius Paulinus):
194,267,268
Wariusz Kryspinus (Varius Crispinus):
129, 130
Wecyliusz Modestus (Vecilius Mode
stus): 199
Wediusz Alavila (Vedius Aquila): 165,
230
Weleda (Veleda): 312, 327, 329
Weliusz Rufus, Gajusz (C. Velius Rufus):
192
Wenucjusz (Venutius): 302, 303
Werginiusz Rufus, Lucjusz (L. Verginius
Rufus): 56, 66-7-l, 77, 80, 81. 93, 116,
123,169,171,17 7,341
Wespazjan - cf. Flawiusz Wespazjan, Ty
tus (I)
Westrycjusz Spurynna, Tytus (T. Vestri
cius Spurinna): 139-142, 144, 156
Westynus Attykus, Marek (M. Vestinus
Atticus): 23, 24
Wettiusz Bolanus, Marek (M. Vettius Bo
lanus): 180
Wettulenus Cereałis, Sekstus (Sex. Vettu
łenus Cerealis): 191

iNDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH 367
Weturiusz (Veturius): l03
Windeks- cf.Juliusz Windeks
Winiusz Rufinus, Tytus (T. Vinius Rufi
nus):/8,81,87-89, 101, lOS, 107,108
Wipstanus l'vlessala, Lucjusz (L. Vips
tanus Messalla): 231, 23S, 239, 240,
242,243,249,2S5,272,337,339
Wiridiusz Geminus (Viridius Geminus):
228
Witeliusz, Aulus (A. Vitellius 1), prin
ceps: ~. .fS, 48, 81, 85, 94--99, l02,
111-119, 121-125, 136-138, 140, 142,
14-3, 15·+. 158, 162, 168-182, 184-190,
192-19"7, 199, 203-20S, 207-210,212-
21~.218,226,227,230-232,234-238,
241-243,246,248,254,256,259,260,
262, 266-278,281-285,287-289,292,
294,295,297,298,300,303-307,310,
333,334,336,340
Witeliusz, Aulus (A. Vitellius II), syn
princepsa: 173, 270, 283, 301,307
Witeliusz, Lucjusz (L. Vitellius 1), ojciec
princepsa: 94
Witeliusz, Lucjusz (L. Vitellius II), brat
princepsa: 143, 177, 273, 275, 278,
282,283,289,292,295,301
Witeliusze (gens Vitellia): 182
Wologezes I (Vologaeses 1): 24, 193
Woluzjusz, Gajusz (C. Volusius): 252

84 RozoziAŁIV
Następną ofiarą nowego reżimu - choć w tym przypadku nie wiadomo, czy
można mówić o osobistej odpowiedzialności Galby- padł legat wojsk Dolnej
Germanii, Fontejusz Kapiton.Jego śmierć jest jednym zbardziej tajemniczych
wydarzeń 68 r. i być może zapowiedzią przyszłej wojny domowej. Jak wcze
śniej wspomniano, Fontejusz Kapiton zachował swe stanowisko, otrzymane
jeszcze od Nerona, jako jeden z nielicznych dostojników w zachodniej części
imperium. Ze źródeł zdaje się również wynikać, że został on zabity nie na po
lecenie samego Galby 19, ale zinicjatywy własnych podwładnych. Legaci legio
nów I Germanieaoraz XVI Gallica, czyli odpowiednio FabiuszWalens i Korne
liusz Akwinus, oraz dowódca lokalnej floty (classis Germanica) Juliusz Burdon
(Iulius Burdo) mieli uznać, że ich zwierzchnik knuje powstanie zbrojne- i na
wszelki wypadek pozbawili go życia 20•
Czy legat wojsk Dolnej Germanii istotnie szykował bunt przeciw Galbie?
Z całą pewnością nastroje wpodległej mu armii sprzyjałyby takiej inicjatywie.
Żołnierze, mimo złożenia przysięgi, z trudem dotrzymywali posłuszeństwa
princepsowi, a jego rządy uważali za skrajnie niesprawiedliwe. Sam Fontejusz
Kapiton cieszył się wśród nich sporą popularnością, mimo że był człowiekiem
chciwym i przekupnym. Równocześnie jednak legata cechowały indolencja
i niechęć do ryzyka, co trudno pogodzić z tezą o rzekomo szykowanym prze
zeń buncie. Zresztą, jedynym konkretnym aktem "niesubordynacji", jaki poja
wia się w źródłach, jest sposób, wjaki Kapiton odmówił pewnemu skazanemu
obywatelowi prawa do apelacji - legat miał się przesiąść na wyższe krzesło,
skąd stwierdził, że sam jej wysłucha, obecnie w roli cezara21 •
Wiara, że Kapiton organizował powstanie, przychodzi z jeszcze większym
trudem, gdy przyjrzeć się osobie jego głównego oskarżyciela izabójcy- Fabiu
szowi Wałensowi. Walens, ambitny legat legionu I Germanica, jako pierwszv
wcałej armii zaprzysiągł wierność Galbie inajwyraźniej oczekiwał za przysługę
czegoś więcej niż tylko braku dymisji. Galba, którego władzy rzekomo tak gor
liwie teraz strzegł, już za trzy miesiące stanie się jego wrogiem. Nic więc dziw
nego, że starożytni Rzymianie mieli poważne wątpliwości co do intencji Wa
lensa. Że powtarzali inne wersje przebiegu całej afery.Jedna znich, przytoczo
na przez Tacyta, wydaje się szczególnie prawdopodobna.
Tacyt pisze bowiem - aczkolwiek zaznaczając, że powtarza jedynie plotki -
iż to nie Kapiton szykował powstanie, ale właśnie Walens iinni oficerowie nad
reńskiej armii 22. Oczywiście zwykły legionowy legat nie nadawał się na przy
wódcę rebelii (przynajmniej oficjalnego), dlatego Walens upatrzył do tej roli
Fontejusza Kapitona. Ten, być może ulegając swej niechęci do ryzyka, odmó-
"Co prawda Kasjusz Di,m pisze, iż to Galba ukarał go śmicrdą (Dio 64.2.3); jednak Tacyt wvrażnie
twierdzi, iż Fontejusz Kapilon zginął zanim cezar wydal rozkazy w jego sprawie: Tac., Hi.<t. l."'.
20 Chociaż nie własnoręcznie; samego aktu zabójstw, dokonał centurion o imieniu Kryspinus Cri
spinus): Tac., Hi~l. 1.58.
21 Dio 64.2.3.
n Tac., Hist. 1.7; 3.62.

STARZEC NA TRONIE 85
wi.ł. Skoro tak, spiskowcy nie mieli właściwie wyboru. Żywy Kapiton mógł za
wsze zdradzić ich plany. Zaś martwy i obwiniony o wszystko przestawał być
niebezpieczny. Pozwalał przykryć donosy o szykowaniu buntu, które mogły
dotrzeć do Rzymu zinnych źródeF'. Wreszcie, princeps musiał mianować ko
lejnego prokonsularnego legata, który mógł się okazać bardziej podatny na
podszepty podwładnych.
Jeśli druga wersja afery istotnie jest prawdziwa, to Walens nie popełnił żad
nego błędu wrachubach. Galba przyjął doniesienia zGermanii za dobrą mone
tę inie wnikał głębiej wcałą sprawę. Morderstwo Fontejusza Kapitona zostało
oficjałnie zaakceptowane, a opinia publiczna uznała je za kolejny przykład ce
sarskiego okrucieństwa i bezprawia. Galba mianował nowego legata; został
nim Aulus Witeliusz, wysoko urodzony dworak, powszechnie uważany za gnu
śne beztalencie. Zaś sam Walens pozostał na stanowisku iwspokoju organizo
wał prawdziwy bunt przeciw władcy.
Wieści o zabójstwach Macera i Kapitona dotarły do Rzymu na początku
października 68 r., niemal równocześnie z orszakiem samego princepsa24•
Tymczasem podczas wkraczania do miasta, jakby dla spotęgowania sławy su
rowego władcy, Galba dał kolejny pokaz twardej ręki. W okolicy Mostu Mul
wi.jskiego, 25 stadiów (około 4,6 km) od bram Rzymu, na drodze princepsa
stanęła demonstracja kilku tysięcy żołnierzy 25, wwiększości z floty wojennej
(classiarios), choć Dion pisze o"strażnikach Nerona", być może mając na myśli
Germanów z corporis custodes, których nowy reżim planował wydalić ze służ
by2~>. U źródeł demonstracji leżała decyzja Nerona, podjęta wostatnich tygo
dniach jego rządów, o sformowaniu legionu27 na bazie personelu floty wMise
num. Otrzymanie statusu legionistów stanowiłoby dla marynarzy- najgorzej
traktowanego elementu w rzymskiej armii - ogromny awans, tak prestiżowy,
"Jak oceniają współcześni historycy, przygotowania do buntu, który wefekcie wyniósł na tron Wite·
liusza, rozpoczęły się około września-października 68 r., awięc wtym samym czasie, kiedy zginął Kapi·
ton: C. Murison, SomeViiellians Dates: AnExercise in Methodology, [w:] TAPA, vol. 109, 1979, s. 194.
" Współcześni historycy różnie datują to wydarzenie- np. Arcadio del Castillo opowiada się za około
II września (A. del Castillo, The Emperor Galba's Assumption ojPower: Same Chranological Considera·
twns, [w:] Historia, Bd. SI, 2002, s. 459), Kenneth Wellesley- za przełomem września i października
(K. Wellesley, The Year ojthe Four Emperors, London/New York 2000, s. 7), GwynMorgan- za pierw·
szą polową pażdziernib (G. Morgan, 69 A.D.- The Year...,s. 43), z kolei zdaniem Charlesa Murisona
Galba mógł zakończyć swą podróż, zależnie od przebytej trasy (co do której również nie ma pewności),
nie wcześniej niż 20 września/12 października (C. Murison, Commentary, s. 62-63).
" Zdaniem Morgan około 1000-2000: G. Morgan, Galba, the Massam ojthe Maritus and the Forma
tion ojLegion l Adiutrix, [w:] Athenaeum, vol. 91, 2003, s. 494-497. Starożytni autorzy sugerują kil
kakrotnie więcej demonstrantów.
'" Tac., Hist. 1.6, 37; Suet. Galba 12.2; Plut., Galba l5.5; Diu 64.3.1; jak wykazał Murison, Kasjuszo
wi Diunowi nie mogło wtym wypadku chodzić opretorianów: C. Murison, Rebellioli and Reconstruc
tion, Galba to Domitian. An Hislorical Commentary on Cassius Dio's Roman History Books 64-67
(A.D. 68-96), Atlanta 1999, s. 36; idem, Commentary, s. 63.
'' Niektórzy historycy podejrzewają, że nawet dwóch legionów; wówczas demonstracja byłaby dzie
łem żołnierzy, którzy mieli utworzyć drugą taką jednostkę (II Adiutrix?), ostatecznie powstalą do
piero za panowania Wespazjana: C. Murison, Commenlary, s. 63-64.

Wojna o-tron-cezarow-68-70-rne

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (12)

Mais de Księgarnia Grzbiet

Mais de Księgarnia Grzbiet (20)

Wojna o-tron-cezarow-68-70-rne