Zdecydowana większość organizacji pożytku publicznego (OPP) w Polsce nie dzieli się w sposób jasny i rzetelny swoimi wynikami finansowymi – wynika z badań firmy Grant Thornton. Sprawozdania finansowe są niekompletne, zawierają błędy merytoryczne, a przede wszystkim – OPP niechętnie udostępniają je podatnikom.

1. Kwiecień 2015 r.
Wyniki audytu sprawozdań finansowych
organizacji pożytku publicznego1procent pod lupą

2. Organizacje pożytku
publicznego
bardzo rzadko dzielą
się swoimi wynikami
finansowymi.
Zaledwie 9 proc.
z nich publikuje
sprawozdania
na swoich stronach
internetowych,
a tylko 15 proc.
w KRS-ie
Jakość sprawozdań
finansowych
jest bardzo niska.
Audytorzy
Grant Thornton
ocenili je
średnio
na 3,8
z 12 możliwych
do uzyskania
punktów
Aż co drugie
(52 proc.) badane
sprawozdanie
finansowe
zostało ocenione
jako „bardzo
niskiej jakości”,
czyli uzyskało
nie więcej
niż 4 pkt
Żadne sprawozdanie
nie uzyskało
maksymalnej
liczby punktów,
a tylko 4 proc.
sprawozdań
było ocenione
jako akceptowalne
(tzn. uzyskało
przynajmniej
9 pkt)
Kluczowe wnioski

3. Wstęp
„Jeden procent” potrzebuje przejrzystości
Organizacje pożytku publicznego
(OPP) to podmioty gospodarcze
szczególnego charakteru.
Status OPP daje im szereg uprawnień
i przywilejów, ale nakłada też na nie
pewne obowiązki. Jednym z takich
praw jest możliwość otrzymywania
1 proc. podatku dochodowego, który
od 2004 r. można przekazać na rzecz
danej organizacji. W trosce o właściwe
gospodarowanie pieniędzmi podatników
firma Grant Thornton, specjalizująca się
m.in. w usługach audytorskich,
postanowiła sprawdzić, jak OPP
wywiązują się ze swoich zobowiązań.
Mając na uwadze pełną transparentność,
jaką powinna cechować się
organizacja tego typu, przyjrzeliśmy
się sprawozdaniom finansowym
(SF) reprezentatywnej grupy 100
aktywnych OPP działających w Polsce.
Zastosowaliśmy takie same kryteria,
jakie stosuje się wobec normalnych
przedsiębiorstw działających w Polsce,
a więc poddaliśmy OPP standardowemu
audytowi finansowemu.
W swojej ocenie uwzględniliśmy
dostępność danych finansowych
jednostki oraz zawartość
merytoryczną sprawozdań.
Ważne było dla nas, czy organizacje
w rzetelny sposób informują
społeczeństwo o wykorzystaniu
przekazanych im środków.
Sprawdziliśmy też, czy SF możemy
znaleźć na stronie internetowej
danej organizacji, bądź też w KRS-
ie, czy jedynie na specjalnej stronie
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Do umieszczenia sprawozdań w tej
ostatniej bazie obliguje OPP ustawa,
dlatego interesowało nas, czy organizacje
w imię pełnej transparentności robią coś
ponad niezbędne minimum (nawiasem
mówiąc, umieszczenie sprawozdania
w KRS również jest obowiązkiem OPP,
jednak bardzo rzadko przestrzeganym).
Niestety, OPP naszego testu
nie zdały najlepiej, a wnioski
jakie płyną z analizy
100 reprezentatywnie wybranych
organizacji, są mało optymistyczne.
Gdyby organizacje te miały być poddane
badaniom, jakim na co dzień podlegają
firmy w Polsce, to bez wątpienia
byłyby negatywnie ocenione
przez audyty zewnętrzne, a także swoje
Rady Nadzorcze. OPP nie tylko
nie dzielą się z otoczeniem swoimi
sprawozdaniami finansowymi, ale też
sama jakość sporządzonych sprawozdań
odbiega dość znacząco od przyjętych
standardów, jakie stosowane są wobec
podmiotów gospodarczych w naszym
kraju. OPP często przygotowują SF,
które są niekompletne, zawierają błędy
merytoryczne, a także bardzo zdawkową
i nieczytelną informacją dodatkową.
Jan Letkiewicz
Partner Zarządzający Grant Thornton

4. W naszej analizie można było zdobyć 12 punktów. W celu rzetelnej oceny sprawozdań
finansowych, wyodrębniliśmy 5 kryteriów, za które przyznawaliśmy maksymalnie
po 2 punkty. Dodatkowo dodawaliśmy organizacjom po 1 punkcie za umieszczenie
sprawozdania na swojej stronie internetowej lub w KRS-ie.
Rezultat? Średnia dla 100 analizowanych OPP wyniosła zaledwie 3,78 pkt, co nie
stanowi nawet jednej trzeciej możliwych do zdobycia punktów. Żadna z badanych OPP
nie osiągnęła w naszym badaniu maksymalnego wyniku. Co więcej, najlepszy rezultat
w badanej próbie to 10 pkt, a uzyskała go tylko jedna badana organizacja. Natomiast
zaledwie trzem kolejnym organizacjom mogliśmy przyznać po 9 punktów. Zatem
jedynie 4 proc. sprawozdań finansowych przebadanych OPP zostało przez audytorów
Grant Thornton ocenione jako „akceptowalne”, tzn. uzyskało przynajmniej 9 pkt.
Zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowią natomiast te OPP, które oblały nasz test.
Aż 52 proc. przebadanych sprawozdań zostało ocenionych jako „bardzo niskiej
jakości”, tzn. uzyskało nie więcej niż 3 punkty. Sprawozdania finansowe co drugiej
OPP w Polsce są więc sporządzone wbrew ogólnie przyjętym zasadom towarzyszącym
tworzeniu takich dokumentów.
Co więcej, aż 9 proc. organizacji nie uzyskało ani jednego punktu. Na tej podstawie
można podać w wątpliwość jakąkolwiek transparentność działania co jedenastej
OPP w Polsce, gdyż w rzeczywistości w ogóle nie sporządzają sprawozdań,
które dostarczałoby rzetelnej informacji o jej finansach (dokumenty dostarczane
do MPiPS nie mówią w rzeczywistości nic o faktycznej sytuacji finansowej OPP
i dysponowaniu pieniędzmi podatnika).
Wykres 1
Wyniki audytu sprawozdań finansowych OPP
za ostatni rozliczony rok (struktura w proc.)
Wyniki badania
4
Akceptowalne
(9-12 pkt)
52
Bardzo
niskiej
jakości
(0-3 pkt)
44
Posiadające
liczne uchybienia
(4-8 pkt)

5. Nasza analiza uwypukliła także problem z dostępnością sprawozdań OPP.
Zdecydowana większość badanych organizacji zupełnie nie dzieli się informacją
finansową. Aż 91 proc. OPP nie umieszcza swoich sprawozdań na swojej stronie
internetowej. Choć do takiego kroku nie obliguje OPP ustawa, to jednak wydaje się
zasadne oczekiwać, że instytucja, która ma charakteryzować się pełną
transparentnością swoich działań, powinna zadbać o to, żeby jej wyniki
były łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych.
Bardziej popularnym źródłem umieszczania sprawozdań jest KRS – możemy tam
znaleźć sprawozdania 17 proc. badanych przez nas OPP. Organizacje więc jeszcze
częściej niż firmy prywatne lekceważą obowiązek umieszczania w KRS-ie sprawozdań.
Dla porównania, w minionym roku sprawozdania finansowe złożyło 58 proc.
przedsiębiorstw, które były do tego prawnie zobligowane.
Podsumowując, jedynie 2 ze 100 przebadanych organizacji umieściło informacje
dotyczące swoich finansów zarówno na własnej stronie internetowej,
jak i w KRS-ie.
Wykres 2.
Odsetek organizacji pożytku publicznego,
które opublikowały za 2013 r. swoje sprawozdania
finansowe na stronie internetowej oraz w KRS (w proc.)
Wyniki badania
a
Brak publikacji
W KRS i na stronie internetowej
Na stronie internetowej
W KRS 15
7
2
76

6. 1Niedobór wiedzy o finansach
Najważniejszy powód niewypełnienia przez OPP obowiązków sprawozdawczych jest prozaiczny. Organizacje zwyczajnie
nie potrafią pisać sprawozdań finansowych. Koncentrują się na działalności na rzecz społeczeństwa, bo w takim celu
zostały w istocie powołane. Dlatego też mogą nie mieć odpowiednich wiedzy i umiejętności w zakresie przygotowywania
zgodnych z wymogami sprawozdań. Wydaje się zatem, że nieoceniona w tej sytuacji jest pomoc rządu. Powinien on wesprzeć
merytorycznie OPP, a nie jedynie odgórnie narzucać wymogi, których wypełnienie jest dla organizacji często niemożliwe.
2Brak świadomości wymagań formalnych
Organizacje często też zwyczajnie nie zdają sobie sprawy z wymagań formalnych, jakie ich dotyczą. OPP nie wiedzą,
gdzie powinny zamieszczać swoje sprawozdania. Nie znają też formalnych wymogów, jakie sprawozdania finansowe
powinny spełniać. Wracamy zatem do kwestii zapewnienia organizacjom rzetelnej informacji i szkoleń w zakresie przygotowania
i publikacji sprawozdań finansowych.
3Celowe unikanie transparentności
Nie możemy także zapominać, że nieliczna część organizacji może celowo utrudniać dostęp do informacji
o swoich finansach. Sporządzając nieczytelne sprawozdania organizacje mogą próbować uniknąć zarzutów
o niegospodarność np. w wyniku przeznaczania zbyt dużych kwot na wynagrodzenia zarządu czy na działania promocyjne.
Przyczyny niskiej
jakości sprawozdań
Istnieje wiele powodów tłumaczących brak dostępności i niską jakość sprawozdań finansowych OPP.
Wyróżniliśmy trzy przyczyny, które – naszym zdaniem – w głównej mierze odpowiadają za taki stan rzeczy.

7. Sprawozdania finansowe OPP powinny być przygotowane niezwykle jasno i rzetelnie.
Ważne, żeby podatnik, darczyńca czy inna osoba przeznaczająca środki finansowe
na działanie OPP mogła szybko i bez problemu sprawdzić, jak są gospodarowanie
jej fundusze.
Do oceny sprawozdań zastosowaliśmy pięć obiektywnych kryteriów oceny, jakimi zwykle
posługują się audytorzy przy ocenie sprawozdań prywatnych firm. Zwracaliśmy uwagę
na właściwe zaprezentowanie:
Objaśnienia stosowanych metod wyceny aktywów i pasywów oraz przyczyny ich zmian,
Informacji o strukturze przychodów i ich źródłach,
Informacji o strukturze kosztów administracyjnych i statutowych,
Źródeł zwiększenia i wykorzystanie funduszu statutowego,
Tendencji zmian w przychodach i kosztach.
W każdym z przyjętych przez nas kryteriów organizacje mogły zdobyć maksymalnie
po 2 punkty. Przyznawaliśmy po 1 punkcie, jeśli SF spełniało choć część wymagań
w badanym obszarze.
Wykres 3.
Średnia liczba punktów przyznana w danej kategorii
(maksymalnie do zdobycia 2 punkty)
Tendencje zmian
w przychodach i kosztach
Źródła zwiększenia i wykorzystanie
funduszu statutowego
Objaśnienie stosowanych metod wyceny
aktywów i pasywów oraz przyczyny ich zmian
Informacje o strukturze kosztów
administracyjnych i statutowych
Informacje o strukturze przychodów i ich źródłach 1,09
0,92
0,79
0,54
0,17





Najczęstsze błędy
w sprawozdaniach

8. Okazuje się, że OPP najgorzej wypadają w kryterium „tendencje zmian
w przychodach i kosztach”, tzn. najrzadziej tłumaczą się z tego, w jakim
kierunku zmierzają. W tym przypadku średnia dla naszej próby wynosi
zaledwie 0,17 pkt na 2 pkt możliwe do zdobycia. Co więcej, jedynie
15 proc. w ogóle tę kwestię poruszyło w swoich sprawozdaniach. Mała
transparentność w zakresie ujawniania zmian w strukturze przychodów
i kosztów może być podyktowana choćby obawą przed ukazaniem
znaczącego wzrostu kosztów w danej OPP, co wiązałoby się z zarzutami
o niewłaściwe wykorzystanie środków finansowych przez daną organizację.
Stosunkowo często OPP w swoich SF dzielą się informacją
o wykorzystaniu posiadanych pieniędzy, jednak często już sam podział
na koszty administracyjne i statutowe traktują po macoszemu.
Zdarza się, że w ogólnie nie ma wydzielenia wydatków na część
związaną z funkcjonowaniem danej OPP oraz na część dotyczącą
bezpośrednio działalności statutowej. Jeśli już nawet pojawia się taki
podział, niejednokrotnie brakuje rzetelnej specyfikacji danych kosztów.
Taka postawa OPP u odbiorców ich SF może budzić obawy dotyczące
właściwego wykorzystania powierzonych im środków. Może też
powodować wątpliwości, czy oby na pewno zachowane są właściwe
proporcje kosztów statutowych do administracyjnych, czyli czy OPP
rzeczywiście koncentrują się na swoich celach przeznaczając odpowiednią
część funduszy na działalność statutową.
Nagminnym błędem popełnianym przez dużą część OPP
jest też przygotowywanie informacji dodatkowej w sposób zupełnie
nieczytelny. W założeniach ma ona uzupełniać i wyjaśniać dane
zawarte w sprawozdaniu, tak aby ono w sposób rzetelny i jasny
prezentowało sytuację finansową danej jednostki. W analizowanych
sprawozdaniach OPP w wielu przypadkach informacja dodatkowa
jest bardzo szczątkowa i na jej podstawie nie można wysnuć wielu
wniosków dotyczących działalności danej organizacji. Często też
informacja dodatkowa jest przygotowana w sposób mało estetyczny,
co dodatkowo obniża jej czytelność.
Najczęstsze błędy
w sprawozdaniach – cd.

9. OPP w Polsce mają
nadal problemy z pełną
transparentnością
swoich działań. Jedynie
2 proc. badanych
organizacji zamieszcza
sprawozdania
finansowe zarówno
na swojej stronie
internetowej, jak
i w KRS-ie. 76 proc.
w ogóle nie dzieli się
informacją o swoich
finansach gdzie indziej
niż w dokumentach
wysyłanych do rządu.
Przygotowane
przez organizacje SF
są przy tym
nieczytelne,
niekompletne
i brakuje w nich
podstawowych
informacji
o wykorzystaniu
przyznanych
im środków
finansowych.
Jednak wydaje się,
że w większości
przypadków błędy
w SF tych organizacji
są wynikiem braku
odpowiedniej wiedzy
u osoby sporządzającej
sprawozdanie,
a nie celowego
działania. Rząd
powinien wesprzeć
OPP w zakresie
szkoleń z zakresu
właściwego
przygotowania tego
typu dokumentów.
OPP najchętniej
ujawniają informacje
o źródłach swoich
przychodów.
W swoim sprawozdaniu
69 proc.
OPP podaje dane,
skąd ma środki
na swoją działalność.
Natomiast jedynie
15 proc. organizacji
w swym SF pokazuje
tendencje zmian
w przychodach
i kosztach.
OPP powinny
dołożyć wszelkich
starań w celu
rzetelnego
przygotowania SF
– rzetelne
sprawozdanie
to przejrzyste
finanse, a to
dodatkowy atut,
który można
wykorzystać,
aby przyciągnąć
darczyńców.
Podsumowanie

10. Kontakt
Informacje zawarte w niniejszym dokumencie mają jedynie charakter ogólny i poglądowy. Nie stwarzają one stosunku handlowego ani stosunku świadczenia usług doradztwa podatkowego,
prawnego, rachunkowego lub innego profesjonalnego doradztwa. Przed podjęciem jakichkolwiek działań należy skontaktować się z profesjonalnym doradcą w celu uzyskania porady dostosowanej
do indywidualnych potrzeb.
Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. dołożyło wszelkich starań, aby informacje znajdujące się w niniejszym dokumencie były kompletne, prawdziwe i bazowały na wiarygodnych źródłach.
Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k. nie ponosi jednak odpowiedzialności za ewentualne błędy lub braki w nich oraz błędy wynikające z ich nieaktualności. Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. Sp. k.
nie ponosi także odpowiedzialności za skutki działań będące rezultatem użycia tych informacji.
Jan Letkiewicz
Partner Zarządzający
T +48 61 62 51 208
M +48 607 665 728
E jan.letkiewicz@pl.gt.com
Jacek Kowalczyk
Dyrektor
T +48 22 205 4841
M +48 505 024 168
E jacek.kowalczyk@pl.gt.com