Charlotte Vaes VUB, kunstwetenschappen 2006

1. 1
Kunst en Communisme
Paper van Chalotte Vaes
VUB Richting Kunstwetenschappen, Beeldcultuur (Prof. Swinnen)
2005-2006
Inleiding
Het thema van de paper handelt over ‘het andere’. Vanuit mijn vakgroep, heb ik het
onderwerp ‘kunst en communisme’ gekozen. Ik volg namelijk kunstwetenschappen
en archeologie met een minor geschiedenis. Om geschiedenis en kunst te verwerken
in het thema ‘het andere’, dacht ik aan het communisme, dat een belangrijk gegeven
was in de geschiedenis van de hedendaagse tijden en het communisme heeft tevens
een enorme invloed gehad op kunst en cultuur in al zijn aspecten en vormen.
Graag had ik een algemeen beeld geschetst over hoe communisten kijken naar de
kunst, dit geplaatst tegenover onze kapitalistische samenleving.
Natuurlijk kan je over dit onderwerp enorm veel informatie bijeenrapen. Ik zal het bij
een korte weergave gehouden.
Ik zal de belangrijkste standpunten van communisten en kapitalisten weergeven en
deze tegenover elkaar plaatsen. De paper zal voornamelijk gaan over de kunst
tijdens de Sovjet- unie ten tijde van Stalin. Maar ook zal ik het even hebben over Mao
Tse Tung. Ten slotte zal mijn paper vooral gaan over mijn persoonlijke visie ten op
zichte van deze communsitische kunst.
Midden
Ik koos voor dit onderwerp omdat het communisme me al enkele jaren boeit. Mijn
oom sympathiseert voor ‘de Partij van de Arbeid’ en mijn moeder heeft vroeger
samen met de communistische jeugd van België opgetrokken. Het sociaal- realisme
kan mij bekoren, vooral dan de manier waarop er wordt geschilderd, een zacht
kleurgebruik met mooie overgangen. De schilderijen geven je steeds een positief
gevoel, ze zijn licht en kleurrijk. Het geeft je zelfs een hoopvol gevoel.
Ik vind het wel jammer dat communistische leiders nooit andere kunst toelieten, want
uiteindelijk vind ik wel dat iedere persoon die vrijheid moet hebben om zijn eigen

2. 2
smaak en voorkeuren te ontwikkelen. Maar langs de andere kant begrijp ik hun
standpunten ook wel, omdat ze één groot positief beeld wilden verspreiden van het
communisme, kunst ten dienste van het volk. Als je daartussen dan schilderijen van
intellectuelen, mensen die gestudeerd hadden, die hun eigen zin willen doordrijven,
gaat plaatsen, klopt het totaalbeeld van het communisme niet meer. Dit is echter nog
geen reden van communistische leiders, zoals Stalin en Mao, om deze intellectuelen
en vrijdenkende kunstenaars uit te moorden. Maar misschien handelden deze leiders
dan uit schrik dat het socialisme zou eindigen en wilden ze iedereen uit de weg
ruimen die hen dwars zat op dat moment.
Artiesten zijn meestal ook zeer sociaal geëngageerd. Maar ze maken meestal kunst
van en voor zichzelf, ze denken heel individueel. In een communistische
samenleving daarentegen wordt gedacht in termen van het gemeenschapsgevoel.
Iedereen samen van en voor mekaar. Kunst werd er gemaakt door het volk en vooral
voor het volk.
Bron: http://info-poland.buffalo.edu/ socrealism/serca250.html
Zelf ben ik er nog niet helemaal uit hoe ik over socialistische kunst moet denken. Het
sociaal- realisme vind ik wel alleszins een mooie kunst, toch de manier waarop er
wordt geschilderd, de voorstellingen geven je een mooi gevoel van samenhorigheid
en wekken je op. Persoonlijk sta ik wel achter de standpunten van het communisme

3. 3
zoals Marx ze heeft opgeschreven, maar bij de manier waarop ze werd uitgevoerd
heb ik soms mijn twijfels. Daarnaast vind ik ook trouwens dat kunstenaars en andere
mensen het recht hebben hun eigen mening en gevoel te verkondigen, want het kan
niet volgens mij dat iedereen hetzelfde handelt of denkt. Moest iedereen hetzelfde
handelen en denken, had ik nu ook geen paper over ‘het andere’ kunnen maken (wat
ik overigens een heel interessant thema vind). Langs de andere kant begrijp ik het
communisme wel in de zin dat je alleen een ideale staat kan verkrijgen met gratis
geneeskunde, onderwijs, gelijke lonen, kunst voor iedereen, als iedereen eraan
meewerkt en het dus moeilijk is om dit te verkrijgen als er verschillende mensen
tegenwerken. Maar dan kan je je ook afvragen waarom deze mensen dan
tegenwerken en of het toch niet beter is een democratie in te voeren. Langs de
andere kant als je nu naar de wereld kijkt, zie je heel veel armoede en de rijken of
mensen die de kans hebben te studeren komen er steeds goed uit. Maar proletariërs
of arbeiders met zeer lage lonen die amper rondkomen, vallen steeds dieper in een
put. En de kloof tussen arm en rijk wordt almaar groter. Dit had je niet voor in een
communistische samenleving, daar was iedereen gelijk. Toch stel ik me vragen bij de
leiders van het communisme, volgens mij hadden zij wel veel meer rijkdom dan het
gewone volk. Dit klopt natuurlijk niet met het ideaal dat ze verkondigden: Iedereen
gelijk. Ook de manier waarop Stalin afgebeeld wordt op schilderijen klopt niet met de
werkelijkheid. Op zijn portretten staat hij veel groter, struiser en heldhaftiger dan in
het echt.
Bron: http://college.hmc.com/history/west/mosaic/chapter15/images/stalin.jpg

4. 4
In kunst en literatuur van het communisme zien we steeds de positieve held die naar
voor geschoven wordt. Hij moet de natie van het communisme overtuigen.1
Bron: http://www.cyberussr.com/rus/stalin/s-ut-l.jpg (Morning of Our Motherland door
Fedor Shurpin)
Voor het maken van deze paper ben ik op zoek gegaan naar een boek dat
communistische standpunten inneemt over kunst en cultuur. Het boek werd
uitgegeven door ‘Epo’ en de titel luidt als volgt: ‘Cultuur en kunst, een revolutionaire
visie’. De auteurs van deze bron zijn François Thirionet en André Simone.
Het werd uitgegeven in 1998.
Ik zal enkele standpunten van dit boekje naar voor brengen:
Het communisme wil in de eerste plaats de ongelijkheid tussen de verschillende
klassen omverwerpen.
Om deze tegenstellingen te kunnen wegwerken en op weg naar de socialistische
revolutie en zo over te gaan naar het communisme zal men dus, omdat het
noodzakelijk is, heel het veld van cultuur, geestesarbeid, gevoel, symbolen enzovoort
1
K. Clark, ‘Socialist Realism and the Sacralizing of Space’, The Landscape
of Stalinism, The Art and Ideology of Soviet Space (eds. E. Dobrenko & E.
Naiman), Washington 2003, p. 3.

5. 5
moeten bestrijken. Dit is heel belangrijk voor de revolutionaire strijd. De overwinning
van die strijd van het proletariaat is pas mogelijk wanneer de arbeidersklasse breekt
met de cultuur en morele waarden van de burgerij. In de gebieden waar het gelukt is
deze strijd door te voeren, zien we dat het volk zich heeft kunnen losmaken van
ideeën, gedragingen en de ontspanning, die tot dan toe door de heersende klasse
werd opgelegd.2
De communisten moeten niet alleen uit plicht bezig zijn met cultuur, maar ook uit
efficiëntie. De cultuur kan een goed werktuig zijn voor de opvoeding, mobilisatie en
verzameling van de massa’s, vooral dan de jeugd. Wanneer het een aantal bekende
kunstenaar kan strikken, verhoogt de partij haarinvloed aanzienlijk op cultureel vlak.
De communistische partij moet een levend teken zijn van het socialisme op alle
terreinen.3
Cultuur is het resultaat van arbeid en van leven in gemeenschap. Ze is een sociaal
product.4
Volgens het communisme zal de tegenstelling tussen handenarbeid en
geestesarbeid en het verschil tussen stad en platteland niet kunnen weggeworpen
worden indien het niet alle sociale verhoudingen tussen mensen omvergeworpen
heeft. Tussen het communisme en de huidige kapitalistische staat bestaat een even
groot verschil als tussen het kapitalisme en de zogenaamde ‘prehistorische’
beschavingen.5
Om een voorbeeld te nemen van kunstenaars uit de Sovjet- unie, zou ik graag een
schilderij van een Poolse kunstenares willen tonen.
2
F. Thirionet & A. Simone, Cultuur en Kunst, een Revolutionaire Visie,
Brussel 1998, p. 13.
3
F. Thirionet & A. Simone, Cultuur en Kunst, een Revolutionaire Visie,
Brussel 1998, p. 13.
4
F. Thirionet & A. Simone, Cultuur en Kunst, een Revolutionaire Visie,
Brussel 1998, p. 15.
5
F. Thirionet & A. Simone, Cultuur en Kunst, een Revolutionaire Visie,
Brussel 1998, p. 13.

6. 6
Bron: http://info-poland.buffalo.edu/socrealism/budujemy600.html
Dit sociaal- realistisch kunstwerk werd geschilderd door Helena Krajewska in 1950.
Ze heeft een symbolische betekenis, namelijk de wederopbouw van de hoofdstad
van Polen, Warschau, na de Tweede Wereldoorlog. Het schilderij heeft een
idealistische, psychologische, politieke en vaderlandse betekenis.6
De voorstelling
laat tevens zien dat heel de bevolking met enthousiasme meehelpt aan de
wederopbouw, iedereen lijkt blij te zijn dat de oorlog voorbij is en dat er een nieuwe
maatschappij klaarstaat die het opneemt voor de arbeiders en voor de gelijkheid van
alle man.
Niet alleen in de Sovjet- unie werd het sociaal- realisme doorgevoerd, in alle
communistische landen werd er nu vanuit een sociaal gedachtegoed geschilderd.
Hier wil ik Mao vermelden.
6
http://info-poland.buffalo.edu/socrealism/budujemy600.html

7. 7
Bron: http://www2.kenyon.edu/Depts/Religion/Fac/Adler/Reln270/Images270/Mao.jpg
In 1949, in navolging van Rusland, verplichtte Mao Zedong de kunstenaars van die
tijd om in hun kunstwerken het sociaal realisme tot uiting te brengen. Vanaf nu gelde:
Kunst ten dienste van het volk! Hierbij moesten realistische afbeeldingen van
arbeiders en jonge mensen het volk een nieuw gevoel van hoop op de toekomst
geven. Hij verbiedde alle overige kunstvormen. Pas na Mao’s dood in 1976 kregen
andere vormen van kunst opnieuw de bovenhand.7
Het sociaal- realisme kwam niet alleen in standbeelden en schilderijen tot uiting, ook
in de architectuur liet de maatschappij zijn idealen uitschijnen.
Bron: www.mdr.de/kultur/ 2411020.html
7
http://www.lucienvanvalen.nl/paginas/Aziatische%20Kunst.htm

8. 8
Een voorbeeld hiervan is de ‘Palast der Republik’ dat dateert vanuit de tijd toen de
DDR er aan de macht was en Berlijn nog opgedeeld was in Oost en West.
Bij het bouwen van communisme hoorde ook het opbouwen van kunst en cultuur, zo
ook het bouwen van nieuwe gebouwen, een nieuwe stijl van architectuur. Men wilde
in een perfecte samenleving leven, dus moest het er eveneens zo uitzien. Het belang
van de architectuur was groot, omdat men zo, zoals bij kunst de politieke boodschap
kon overdragen.8
Naast de architectuur en de schilderkunst, werden ook de literatuur en theaters
beïnvloed door het idealisme.
De Sovjet-Unie verklaarde alle kunstwerken tot sociaal bezit, dat zo elk obstakel tot
hun sociale ‘uitbuiting’. Hetzelfde gebeurde met bibliotheken. Maar ook de theaters
werden genationaliseerd.9
Een kapitalistische maatschappij, zoals onze samenleving, heeft duidelijk een heel
ander standpunt ingenomen tegenover kunst. In de jaren ’30 en ’40 waren de
culturen van het westen dan ook volledig verschillend van die van het oosten. In
Amerika en West- Europa was de abstracte kunst aan een opgang bezig. Hier
stonden het individu en de vrijheid op de eerste plaats. De gedachte dat kunst en
politiek gecombineerd werden in het oosten lokte heel wat reacties uit in het
westen.10
Zij laten de kunstenaar volledig vrij, zodat het eigen individu zich volledig
kan ontwikkelen. In onze samenleving maak je kunstwerken voor jezelf.
Professionele kunstenaars moeten hieruit geld halen en van kunnen leven. Het is
dan ook logisch dat er een markt bestaat van de kunst.
In een kapitalistische maatschappij is een product dat gemaakt is door talent, een
handelswaar dat kan verkocht worden voor een bepaalde prijs. En dus het bezit
wordt van diegene die het meest biedt.11
Toch werden er ook gelijkenissen vastgesteld tussen de kunst van de Sovjet-unie en
Amerika. Zo blijkt dat de communistische kunstenaar Diego Rivera (Echtgenoot van
Frida Khalo, zij waren beiden artiesten met communistische sympathie. Diego
8
K. Clark, ‘Socialist Realism and the Sacralizing of Space’, The Landscape
of Stalinism, The Art and Ideology of Soviet Space (eds. E. Dobrenko & E.
Naiman), Washington 2003, p. 4, 5.
9
N. Bukharin & E. Preobrazhensky (ed. E.H. Carr), The ABC of Communism,
Harmondsworth 1969, p. 295, 296.
10
M. Cullerne Brown, Socialist Realist Painting, Londen 1998, p. 14.
11
N. Bukharin & E. Preobrazhensky (ed. E.H. Carr), The ABC of Communism,
Harmondsworth 1969, p. 295.

9. 9
maakte enkele kunstwerken in opdracht van de Sovjet- unie.) Amerikaans steungeld
kreeg voor het schilderen van grote muren met afbeeldingen van Lenin.12
Maar buiten enkele schilderijen, waren er architecturale aspecten die op mekaar
leken, zoals het gebruik van zuilen.
Besluit
In deze paper heb ik een algemene weergave gegeven van hoe communisten over
kunst denken. Hieruit kan ik besluiten dat kunst een gemeenschappelijk gebeuren
was en dat het ten dienste van het volk werd gedaan. Dit denken over kunst is totaal
verschillend van onze samenleving, waar het individu centraal staat en waar je je
eigen persoonlijkheid volledig kan blooleggen in kunst. Ik heb veel geleerd uit deze
paper, wat ook de bedoeling was. Het thema boeide me al verscheidene jaren en ik
vind toch dat een kunstenaar volledig zijn eigen ziel mag weergeven in de kunst en
dit kon jammer genoeg niet bij de ideale instelling van de communistische
maatschappij.
Bronnen
K. CLARK, ‘Socialist Realism and the Sacralizing of Space’, The Landscape of
12
M. Cullerne Brown, Socialist Realist Painting, Londen 1998, p. 14.

10. 10
Stalinism, The Art and Ideology of Soviet Space (eds. E. Dobrenko & E. Naiman),
Washington 2003.
F. THIRIONET & A. SIMONE, Cultuur en Kunst, een Revolutionaire Visie, Brussel
1998.
N. BUKHARIN & E. PREOBRAZHENSKY (ed. E.H. CARR), The ABC of
Communism, Harmondsworth 1969.
M. CULLERNE BROWN, Socialist Realist Painting, Londen 1998.
Internet
http://info-poland.buffalo.edu/socrealism/budujemy600.html
http://www.lucienvanvalen.nl/paginas/Aziatische%20Kunst.htm