2. Мальтузиандықтың негізгі идеяларын
көрсетіңіз.
Популяцияның Мальтузиандық теориясы
• Мальтузиандық популяция теориясы – экспоненциалды
популяция теориясы және азық-түлік ұсынысының
арифметикалық өсімі. Бұл теорияны Томас Роберт Мальтус
ұсынған. Ол халық санының өсуі мен азық-түлікпен қамтамасыз
ету арасындағы тепе-теңдікті профилактикалық және оң
тексерулер арқылы орнатуға болады деп есептеді.
4. Негізгі ойлар
• Халық және азық-түлікпен қамтамасыз ету
• Мальтусиандық теория популяцияның геометриялық жолмен өсетінін түсіндірді.
• Осы қарқынмен 25 жылда халық саны екі еселенер еді. Дегенмен, азық-түлік қоры арифметикалық прогрессиямен өседі. Азық-түлікпен қамтамасыз ету
халыққа қарағанда баяу қарқынмен өседі. Яғни, бірнеше жылдан кейін азық-түлік қоры шектеледі. Азық-түлік өнімдерінің тапшылығы халықтың өсіп
келе жатқанын көрсетеді.
• Халықты тексеру
• Популяцияның өсу қарқыны азық-түлікпен қамтамасыз етуден жоғары болған кезде тепе-теңдік бұзылады. Соның салдарынан адамдар тіпті өмір сүруге
жеткілікті азық-түлік ала алмайды. Азық-түліктің жетіспеушілігінен адамдар өледі. Эпидемиялар, соғыстар, ашаршылық, ашаршылық және басқа да
табиғи апаттар Мальтустың оң тексерулері деп аталды. Керісінше, профилактикалық тексерулер деп аталатын жасанды тексерулер бар.
• Оң тексерулер
• Табиғаттың халықтың көбеюін бақылаудың өзіндік әдістері бар. Ол халық деңгейін қолда бар азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейіне жеткізеді. Оң
тексерулерге ашаршылық, жер сілкінісі, су тасқыны, эпидемиялар, соғыстар және т.б. жатады. Халықтың өсуі бақылаудан шыққан кезде табиғат ойнайды.
• Профилактикалық тексерулер
• Кеш некеге тұру, өзін-өзі бақылау және қарапайым өмір сүру сияқты алдын алу шаралары халық санының өсуі мен азық-түлікпен қамтамасыз етуді
теңестіруге көмектеседі. Бұл шаралар халықтың өсуін тексеріп қана қоймайды, сонымен қатар оң тексерулердің апатты салдарын болдырмайды.
5. Әлемдегі және Қазақстандағы
урбанизация. Ерекшеліктері.
1. Қазақстан қалалары Кеңес өкіметі жылдарында индустрияландыру, пайдалы қазбаларды
ашу және игеру, тың игеру, көлік құрылысы нәтижесінде қалыптасты.
2. 1920 жылдан 1983 жылға дейін қалалар саны 19-дан 82-ге дейін өсті. Қала құрылысының
сипатты белгісі шағын қалалардың басым болуы болды.
3. 2016 жылы 87 қаланың 60-ы 50 мыңға дейін тұрғыны бар шағын қалалар, оларда шамамен
1,4 миллион адам тұрады.
4. 2007 жылы қалалық елді мекендерді ауылдық елді мекендерге айналдыру ауыл
тұрғындарының санын арттырды.
5. Ауылдық жерлерден қоныс аударушыларды қалаларға тіркеу мәселелері ауыл
тұрғындарының статистикалық мәліметтерімен расталады.
6. Әлем урбанизациясы
• Урбанизация бүгінде әлем дамуының негізгі тенденцияларының
бірі болып табылады, қазірдің өзінде қала тұрғындарының саны
ауылдық жерлерде тұратын адамдар санынан асып түсті және бұл
үрдіс тек күшейе түседі. Дамыған елдерде халықтың төрттен үш
бөлігі қазірдің өзінде қалаларда тұрады: Ұлыбританияда
урбанизация деңгейі 82,3%, АҚШ-та – 81,4%, Францияда – 79,3%,
Германияда – 75,1% жетеді. БҰҰ болжамы бойынша, 2050 жылға
қарай 6,2 миллиард адам қалаларда тұрады, бұл жер бетіндегі
жалпы халықтың 66 пайызын құрайды.
7. Қазақстандағы урбанизация
• Бүгінгі таңда республика халқының 57,6%-ы Қазақстан қалаларында тұрады. Миллион халқы бар
қалалар: Алматы (1 829 мыңнан астам адам), Астана (1 047 мыңнан астам адам), салыстырмалы
түрде жақында олардың қатарына Шымкент (1 005 мыңнан астам адам) қосылды. Айта кету
керек, Шымкент – даму әлеуеті зор, қарқынды дамып келе жатқан қалалардың бірі. Осы орайда
Шымкентті миллиондық қала ретінде одан әрі таныту және оны дамыту мәселелері өзекті.
• Соңғы 10 жылдағы урбанизация деңгейін талдау зерттеліп отырған кезеңде Қазақстанның қала
және ауыл тұрғындарының үлес салмағы жалпы алғанда да, аймақтық контексте де белгілі бір
өзгерістерге ұшырағанын көрсетті. Қала халқының үлесі 2009 жылмен салыстырғанда 4,4
пайыздық тармаққа өсті. Өңірлер бойынша урбандалу деңгейінің артуы өңірлердің көпшілігінде
байқалды, тек кейбір өңірлерде қала тұрғындарының үлес салмағының төмендеуі байқалады.
