My third publication (moja trzecia publikacja)

1. 1
mgr. Fabian SAULEWICZ, mgr. Sławomir WIERZBICKI
Adres e-mail: fabiansaulewicz@op.pl, slao90@o2.pl
„BEZPIECZEŃSTWO A WOLNOŚĆ”
Postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani
innym jednostkom nie służyła za środek, lecz
zawsze była celem.
Immanuel Kant
Z wyrazami wielkiego uznania Panu Profesorowi Marianowi Cieślarczykowi za całokształt niezliczonego
wkładu włożonego w rozwój nauk społecznych w Polsce oraz za inspirowanie do efektywnego działania
i czynienia dobra.
Życzą byli studenci, mgr. Fabian Saulewicz, mgr. Sławomir Wierzbicki
Streszczenie: Artykuł opisuje najważniejsze aspekty związane z bezpieczeństwem i
wolnością wraz ze szczegółowym wyjaśnieniem obu pojęć. Ponadto znajdują się w nim liczne
odwołania do historii, filozofii, a nawet ekonomii. W pracy ujęty jest również wykład prof.
Leszka Balcerowicza dla Studenckiego Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego, a
także jego analiza badawcza, która w sposób holistyczny wpływa na lepsze zrozumienie
omawianych zagadnień. W tekście skoncentrowano się głównie na przedstawieniu zależności
między bezpieczeństwem a wolnością, która nie jest tak oczywista jak może się pozornie
wydawać.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, wolność, rozum, szczęście, dobro.
Celem niniejszej pracy nie jest wyczerpanie tematu, a jedynie subiektywne
zbadanie relacji między bezpieczeństwem a wolnością. Tylko pozornie ta zależność jest
oczywista, to znaczy odwrotnie proporcjonalna. Wcale człowiek wolny nie musi być
zagrożony, a zniewolony - bezpieczny. Z pewną dowolnością potraktuję też definicje obu
pojęć, przywołując tylko te, które funkcjonalnie wykorzystam w pracy. Zatem jedynie
spróbuję rozważyć te kwestie, przyjmując za właściwą metodę Sokratesa, opartą na
przekonaniu, że zwykle nie rozumiemy pojęć używanych na co dzień. Przychodzi mi tu na
myśl piosenka Chłopców z Placu Broni pt. Kocham wolność. Prosta linia melodyczna
harmonizuje z niepokojąco prostymi stwierdzeniami: Tak niewiele myślę, tak niewiele
znaczę, tak niewiele słyszałem, tak niewiele potrafię, ale (uzupełnienie autora) wolność
kocham i rozumiem, wolności oddać nie umiem1
. Mam wątpliwości, czy lider zespołu
rzeczywiście zdawał sobie sprawę, o czym śpiewał. Wydaje mi się, że odpowiedź na to
pytanie znajdziemy w eseju Leszka Kołakowskiego O wolności2
. Nasz znakomity filozof
stwierdza, że zdarza nam się nadużywać tego słowa w codziennych sytuacjach (np. wolność
od głodu)3
. Natomiast niezaprzeczalny jest fakt, że wolność traktujemy jako wartość. Nie
przypadkiem Francja w 1876r. podarowała Stanom Zjednoczonym statuę wolności.
1
Tekst piosenki, Chłopcy z Placu Broni, [w:] http://teksty.org/Chlopcy_Z_Placu_Broni,Kocham_wolnosc, [dostęp: 15.12.15]
2
L. Kołakowski, O wolności w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2009.
3
Tamże, s. 84.

2. 2
Tytułem wstępu, rozważania należy rozpocząć od przytoczenia najbardziej
uniwersalnych definicji następujących pojęć: bezpieczeństwo, wolność. Dzięki temu
zabiegowi poniższy tekst będzie w pełni zrozumiały nie tylko dla ekspertów, ale również –
laików.
Jak pokazuje historia, ludzkość od początku swojego istnienia nieustannie dąży do
poszukiwania i tworzenia odpowiedniego jej bezpieczeństwa. Jest ono bowiem obok wolności
jedną z podstawowych i priorytetowych wartości związanych z każdą dziedziną życia
społecznego w ujęciu praktycznym. W związku z tym można odnieść wrażenie, że ma
ogromne znaczenie. Zatem niezmiernie istotne jest by stale badać je i podnosić jego poziom4
.
Bezpieczeństwo, traktowane jako dobro naturalne, łączy się ze stanem całkowitego
zadowolenia. To również proces, zapewniający trwanie, przetrwanie i rozwój. Biorąc pod
uwagę to pierwsze wyjaśnienie, bezpieczeństwo warunkuje szczęście, a to cel życia każdej
jednostki. Chciałoby się wierzyć, idąc za Johnem Stuartem Millem, że szczęście każdego z
nas, oparte na swobodzie osiągania celów, gwarantuje wiele korzyści całemu społeczeństwu,
zapewnia, że państwo będzie silne i bezpieczne. Jeżeli zatem człowiek, któremu zapewniono
wolność w kraju, będzie mógł swobodnie zmierzać do zaspokajania własnych potrzeb, to z
pewnością zapewni sobie dobrobyt. To z kolei pozytywnie wpływa na jego poczucie
bezpieczeństwa, ponieważ np.: kupi sobie porady dobrego lekarza, nabędzie dom dający
każdemu z członków rodziny komfortową przestrzeń życiową, pojedzie na wakacje do
ciepłych krajów, gdy lubi słońce itd. Jasno widać, że we współczesnym świecie bez pieniędzy
ani rusz. Stąd popularność wyrażenia: bezpieczeństwo finansowe. Dobrze by było, gdyby
pieniądze nie stanowiły celu same w sobie, ale były środkiem do jego osiągania. Dostatek,
jako warunek bezpieczeństwa, wymienia też Platon, obok takich elementów, jak: dobra sława,
powodzenie w działaniach, zdrowie psychiczne i fizyczne, dobre decyzje.
Jeśli chodzi o analizę pojęcia wolność, warto ją oprzeć na podstawie spotkania z prof.
Leszkiem Balcerowiczem, które miało miejsce 9 maja 2013 roku w auli nr 2 Instytutu
Informatyki Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 Maja 54.
Wspomniany pracownik dydaktyczny to przecież były wicepremier i minister finansów w
rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989-1991), Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991), Jerzego
Buzka (1997-2000). Ponadto pełnił także funkcję prezesa Narodowego Banku Polskiego w
latach 2001-2007, a obecnie jest Przewodniczącym Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju.
W ramach wymienionego wcześniej spotkania odbył się jego wykład połączony z promocją
książki: Odkrywając wolność – przeciw zniewoleniu umysłów.
Pan prof. Leszek Balcerowicz rozważania rozpoczął od krótkiego stwierdzenia:
wolność jest jak zdrowie. Rozumiemy, co ona znaczy i jak wiele jest warta, gdy jej nie mamy.
Taka była sytuacja w Polsce po II wojnie światowej do 1989 roku. W ustrojach
despotycznych, których skrajną odmianą był socjalizm, sprawa wolności jest prosta —
wszyscy jej pragną (z wyjątkiem elity władzy), a nieliczni bohaterowie, jeśli tylko mogą, to o
nią walczą5
. Profesor kontynuował, że od roku 1989 mamy w Polsce demokrację oraz
związane z nią swobody obywatelskie i wielu ludziom się wydaje, że dzięki temu problem
wolności został rozwiązany raz na zawsze. To jest niebezpieczne złudzenie. Albowiem owe
cenne wolności mogą służyć — i służą — ograniczaniu innych wolności — poprzez nacisk
rozmaitych grup, które widzą dla siebie finansowe lub ideowe korzyści w tych
ograniczeniach. Dotyczy to szczególnie wolności gospodarczej, której znaczenia dla
warunków życia wszystkich ludzi nie sposób przecenić6
. Postępujące ograniczanie wolności
gospodarczej kończy się stagnacją lub kryzysem w gospodarce. Widać to obecnie m.in. w
4
P. Tyrała, A. Olak, Prakseologia w edukacji dla bezpieczeństwa, Wydawnictwo Amelia, Rzeszów 2012, s. 27.
5
L. Balcerowicz, Odkrywając Wolność, Wykład dla Studenckiego Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego w auli nr
2 Instytutu Informatyki Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 maja 54 z dnia 9 maja 2013
roku.
6
Tamże.

3. 3
Grecji. Profesor jasno dał do zrozumienia, że odpowiedzią na anty-wolnościowe presje, które
występują w demokracji, nie może i nie jest oczywiste odejście od demokracji i związanych z
nią obywatelskich swobód, lecz obrona zagrożonych wolności w ramach demokracji i
społeczeństwa obywatelskiego. Wymaga to stałych, systematycznych i profesjonalnych
działań, bo anty-wolnościowe presje nigdy nie ustaną. W związku z tym walka o wolność
nigdy się nie skończy — chyba że pozwolimy sobie tę wolność odebrać.
W dalszej części wykładu prof. Leszek Balcerowicz starał się udzielić
satysfakcjonującej odpowiedzi na następujące pytanie: jak pojmować wolność? Przytoczył
więc słowa Raymonda Arona, jednego z najwybitniejszych francuskich myślicieli liberalnych
XX wieku, który zauważył, że wolność jest najczęściej używanym i najbardziej
wieloznacznym ze wszystkich słów7
. Jak łatwo dostrzec, wolność to termin trudny do
scharakteryzowania, a ponadto mogą pojawić się kłopoty z jego pojmowaniem. Wynikają one
głównie z powszechnie obowiązującego przekonania, że wolność oznacza przeciwieństwo
niewoli (niewolnictwa). Filozof i ekonomista Friedrich August von Hayek zauważył, że takie
rozumienie tego słowa datuje się od czasów starożytnych. W Grecji bowiem ludzie dzielili się
na dwie grupy o wyraźnie odmiennym statusie: wolnych i niewolników. Jednakże bieg
dziejów przyniósł ogromne zróżnicowanie ustrojów i w efekcie ogromne zróżnicowanie
trwałych sytuacji ludzi, a po zniesieniu prawnie uznawanego niewolnictwa w XIX wieku na
świecie żyją tylko ludzie wolni. Pojęcie wolności skomplikowało się, bo skomplikował się
świat, w rezultacie wolność rozumiana jako przeciwieństwo niewoli nie oznacza jednej, jasno
określonej sytuacji jednostki, tylko wiele rozmaitych, alternatywnych sytuacji. Innymi słowy,
„wolność” odnoszona do szerokiego przedziału historii, ze współczesnością włącznie, nie
jest prostym przeciwstawieniem niewolnictwa, lecz złożoną zmienną, której granicznym
stanem jest niewola jednostki8
.
Ostatnią kwestią poruszoną na wykładzie była refleksja odnośnie do wolności a
równości, mającej na celu lepsze, bardziej dogłębne zrozumienie wspomnianych zagadnień.
Przede wszystkim należy tutaj dodać, że powszechność praw to innymi słowy równość wobec
prawa. Jej przeciwieństwem była nierówność zakresu wolności na mocy prawa, czyli podział
dorosłych ludzi na grupy o nierównym prawnie statusie takim jak wolni i niewolnicy czy
szlachta, mieszczanie i chłopi pańszczyźniani (których prawna sytuacja niewiele różniła się
od niewolników). Taka stratyfikacja prawna istniała przez zdecydowaną większość historii w
przeważającej liczbie społeczeństw9
. Dzisiaj nierówność prawna występuje w krajach
fundamentalistycznego islamu, takich jak Arabia Saudyjska czy Afganistan za talibów. Ma
ona postać prawnego upośledzenia kobiet w porównaniu z mężczyznami. Taka sytuacja, choć
w różnych formach, występowała do niedawna w ogromnej większości państw10
.
Równość wobec prawa jest wielkim dorobkiem myśli i praktyki liberalizmu ostatnich
trzystu lat. Jest to ten rodzaj równości, który budzi najmniej kontrowersji i niezaprzeczalnie
pozwala pogodzić się z ideałem szeroko zakrojonej wolności. Można by wręcz powiedzieć, że
radykalne konsekwentne wolnościowe stanowisko wyraża się w postulacie maksymalnie
szerokiej wolności dla maksymalnie dużej liczby ludzi, czyli w połączeniu minimalizacji
sfery zastosowania państwowego przymusu oraz równości wobec prawa, szczególnie wtedy,
gdy państwo stosuje przymus11
. Bardziej skomplikowana jest relacja między szerokim
zakresem generalnych wolnościowych uprawnień a innym wielkim ideałem klasycznego
liberalizmu: ideałem równości szans. Przez równość szans rozumiem sytuację, gdy ludzie o
podobnych predyspozycjach (czyli cechach ciała umysłu i charakteru) mają podobne szanse
realizacji swoich życiowych planów. Ludzie są różni, a zatem różni ludzie mają różne szanse
7
R. Dobek, Raymond Aron – dialog z historia i polityką, Wydawnictwo Poznańskie 2006, s. 12.
8
F. A. von Hayek, Konstytucja wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 33-34.
9
L. Balcerowicz, dz. cyt..
10
Tamże.
11
F. A. von Hayek, dz. cyt., s. 97.

4. 4
realizacji tych samych planów. W związku z tym na przykład, człowiek nie mający słuchu
muzycznego nie stanie się wybitnym skrzypkiem, a osobnik o słabej woli i odporności
psychicznej nie będzie zawodowym decydentem. Każda z tych osób może mieć jednak
szczególne predyspozycje innego typu. Niezbędnym składnikiem równości szans jest równość
wobec prawa. Albowiem podział społeczeństwa na nierówne — pod względem statusu
prawnego — grupy dorosłych ludzi, niezależnie od cech ich członków, w elementarny sposób
narusza postulat równych życiowych szans dla ludzi o tych samych predyspozycjach. Sama
równość wobec prawa, choć fundamentalnie ważna, nie wystarczy jednak, aby zapobiegać
dużej nierówności szans12
.
Gdy z kolei powiążemy pojęcie bezpieczeństwa z chrześcijańską interpretacją
wolności, doprowadzi nas to do utożsamienia wolności z godnością. Akt stworzenia świata
z Księgi Rodzaju13
, odczytany na poziomie metaforycznym, oznacza przecież kreowanie ładu
moralnego przez Pana Boga (porządek i jasność symbolizują dobro, chaos i ciemność - zło).
Umiejętność odróżniania dobra od zła gwarantuje człowiekowi życie w pełni ludzkie. Zanik
granicy między tymi jakościami sprzyja atawizmowi. Świetnie ilustruje to wiersz Tadeusza
Różewicza pt. Ocalony14
. Podmiot liryczny utworu w przedostatniej zwrotce mówi: Szukam
nauczyciela i mistrza / niech przywróci mi wzrok słuch i mowę / niech jeszcze raz nazwie
rzeczy i pojęcia / niech oddzieli światło od ciemności15
. Mamy tu aluzję biblijną, która
odwołuje się wprost do wymienionej wyżej księgi. Osoba mówiąca – dwudziestoczteroletni
mężczyzna, ocalały z rzezi16
– chce się ponownie narodzić, odnaleźć w sobie ład moralny.
Okazuje się, że doświadczenia II wojny światowej, mogą zniszczyć właściwy porządek
etyczny: To są nazwy puste i jednoznaczne: / człowiek i zwierzę / miłość i nienawiść / wróg i
przyjaciel / ciemność i światło17
. Kontrastowo zestawione znaczenia rzeczowników, które
znajdujemy w powyższym cytacie, podkreślają chaos wewnętrzny. Ból rezygnacji z wartości
humanistycznych znajdziemy natomiast w Pokoleniu18
Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Autor, jako reprezentant Kolumbów, ze smutkiem mówi o konieczności wyzbycia się
sumienia, miłości i litości. Jednocześnie rozumie, że bez tych wartości ludzie przypominają
złych troglodytów19
. Doświadczenie wolności jest równoznaczne z człowieczeństwem
również dla Leszka Kołakowskiego: człowiek jest wolny na mocy natury samego swego
człowieczeństwa20
; wolność więc jest naszym doświadczeniem elementarnym, doświadczeniem
każdego21
. Tym samym, jako ludzie, jesteśmy wyróżnieni22
. Leszek Kołakowski tak
rozumianą wolność łączy jednak z wyborem wynikającym z naszych możliwości duchowych
i predyspozycji. Nie zgadza się z Kantem i św. Augustynem, którzy twierdzili, że człowiek
jest wolny, gdy wybiera dobro, a nie zło23
. Tym samym autor Mini wykładów (…) nie wpisuje
się w pełni w chrześcijańskie rozumienie wolności. Dla niego istota ludzka jest wolna, mimo
wyboru zła. Natomiast kultura chrześcijańska podkreśla, że grzech zniewala człowieka, gdyż
grzesząc sprzeniewierza się on swej naturze. Przecież wszystkie stworzone przez Boga
elementy świata, także człowiek, są dobre. Dlatego w biblijnym opisie stworzenia znajdujemy
12
L. Balcerowicz, dz. cyt.
13
Księga Rodzaju w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia Tysiąclecia], Wydawnictwo Pallotinum, Poznań
1991, s. 22-25.
14
T. Różewicz, Ocalony w: D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik kl.
3. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2004, s. 175.
15
Tamże, s. 175.
16
Tamże.
17
Tamże.
18
Tamże, s. 138.
19
Tamże.
20
L. Kołakowski, dz. cyt., s. 80.
21
Tamże, s. 81.
22
Tamże, s. 82.
23
Tamże.

5. 5
podsumowanie: A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre24
. Poglądy Leszka
Kołakowskiego łączą się raczej z poza-religijnym aspektem filozofii bezpieczeństwa. Do jej
zadań należy m.in. wprowadzenie ludzi w świat wartości uniwersalnych, sprzyjających
tolerancji, demokracji, pluralizmowi, poszanowaniu godności, podmiotowości osób i
wspólnot ludzkich.
Ciekawie o wolności człowieka pisze Blaise Pascal. Otóż pesymistycznie zauważa: los
ludzki jest jak gromada więźniów łańcuchami skutych, którzy muszą patrzeć, jak ich
towarzysze jeden za drugim z ręki kata giną, a wiedzą, że ich samych rychło podobny koniec
czeka25
. Zdaniem filozofa, słabi ludzie, przypominający trzcinę na wietrze, by nie myśleć o
końcu życia, uciekają we wszelkiego rodzaju rozrywki, znieczulają się na ból egzystencji.
Jednak tylko wiara leczy nas prawdziwie, a nawiązując do tematu, daje gwarancję
bezpieczeństwa, szczególnie po śmierci. By wierzyć, nie musimy weryfikować istnienia Boga
(zakład Pascala), a wręcz to niemożliwe. Wiara jest zanurzeniem w innej rzeczywistości
aniżeli ta codzienna; wiara włącza miłość Boga, zaufanie do Boga, pewność Bożego
synostwa, poczucie więzi niezbywalnej z Najwyższym. To nie są twierdzenia, to nie są akty
intelektualne, to są racje serca26
(rozumiane jako intuicje, dające pewność, chociaż nie można
ich udowodnić, a nie mgliste uczucia). Dalej czytamy, że opór wobec wiary nie pochodzi z
racji intelektualnych, ale stąd, że jesteśmy niewolnikami swoich namiętności (człowiek
przywiązany jest do pokus świata doczesnego); jeśli je okiełznamy, usuniemy główną
przeszkodę na drodze do wiary27
. Krótko podsumowując, wolność to wiara, dzięki której
zyskamy życie wieczne i uwolnimy się od doczesności.
We wspomnianym wcześniej eseju Leszka Kołakowskiego znajdujemy też definicję
wolności jako dzieła kultury, życia zbiorowego, prawa. Wolność w tym znaczeniu jest to
obszar tych ludzkich czynności, których organizacja społeczna niczego nie zakazuje ani nie
nakazuje, w których więc ludzie mogą wybierać, co chcą, czynić coś albo nie czynić, bez
narażania się na represje. Wolność w tym znaczeniu jest oczywiście stopniowalna
(…)zwykliśmy mierzyć różne ustroje polityczne rozmiarami wolności – od takich, gdzie
wolność jest bliższa zeru, czyli ustrojów totalitarnych w formie skrajnej [np. Rosja
Stalina(…), Trzecia Rzesza], do takich, gdzie nakazy i zakazy są ograniczone do minimum28
.
Dalej Leszek Kołakowski umieszcza celne spostrzeżenie, że mimo iż wolność w tym sensie
może być minimalna, to jednak nie może być nieograniczona29
. Uzasadnienie znajdziemy w
stwierdzeniu: wolność to umiejętność poruszania się wśród ograniczeń; zatem jeśli
ograniczeń nie ma, to też i wolności brak. W tym znaczeniu zawierają się sytuacyjne warunki
wyboru, wszystko to, co nam organizacja społeczna i prawo pozostawiają.
Również Tomasz Hobbes dostrzega zalety państwa. Stan natury nie jest (…)krainą
szczęśliwości; przeciwnie, życie w tym stanie jest prymitywne, ubogie i krótkie. Powstaje
przeto konieczność takiej umowy, która kładzie kres prawom przez naturę samą
ustanowionym i tworzy społeczeństwo cywilne albo państwo (…), które ludzie powołują do
życia dla własnego bezpieczeństwa30
. Oczywiście Hobbes jest znany z pochwały dyktatury,
bo tylko ona, według niego, zapewnia stabilność państwa i bezpieczeństwo obywateli.
Przeciwstawia się więc poglądom Johna Locke’a, który uznawany jest za klasyka
nowoczesnej demokracji, jako propagator wolności, własności, równości obywatelskiej,
tolerancji religijnej, konieczności poddawania osądowi ludu władzy wykonawczej31
.
24
Księga Rodzaju…, dz. cyt., s. 22-25.
25
L. Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2008, s. 138.
26
Tamże, s. 139.
27
Tamże, s. 142.
28
L. Kołakowski, O wolności…, dz. cyt., s. 82-83.
29
Tamże, s. 83.
30
L. Kołakowski, O co nas pytają…, dz. cyt., s. 160.
31
Tamże, s. 154.

6. 6
W świetle powyższych rozważań można przyjrzeć się pewnym koncepcjom państwa
opisanym przez pisarzy. I tak antyutopia Aldousa Huxleya (Nowy wspaniały świat32
) to wizja
państwa, z którego wyeliminowano źródła lęków człowieka (starość, choroby,
niezadowolenie z pracy czy zarobków), oraz spotęgowano źródła doznań przyjemnych
(narkotyk soma, czuciofilmy, seks - także zbiorowy). Tak skonstruowane państwo w pełni
kontroluje swoich obywateli, ale jednocześnie daje coś w zamian – poczucie
bezpieczeństwa. Gdyby nie Dzikus wychowany w enklawie, przypominającej
współczesność, obywatele nowego wspaniałego świata nigdy by nie zastanawiali się nad
wolnością. Pozbawieni możliwości poznawania wielkiej literatury poprzednich stuleci, z
zadowoleniem koncentrowali się na chwili obecnej. Czytając powieść tego angielskiego
pisarza, odnosimy wrażenie, że ta nowa cywilizacja zabiera im pewne czysto ludzkie cechy:
umiejętność kochania, empatii, odczuwania żalu i współczucia oraz cierpienia, także prawo
do doświadczania porażek. Zniewoleni, zuniformizowani na skutek procesu butlacji, nie
tęsknią do wolności, tym bardziej że nigdy jej nie doświadczyli (niczym alegoryczny ptak z
epigramatycznej bajki Ignacego Krasickiego – Ptaszki w klatce). Wizja państwa Huxleya to
literacki odpowiednik państwa totalitarnego; wszelkie odstępstwa od narzuconej normy w
tym kraju są karane zesłaniem do enklawy. Okropną utopię33
znajdziemy też u Platona.
Z kolei jeśli weźmiemy pod uwagę topos homo viator, a więc życie człowieka
zobaczymy jako wędrówkę, to zauważymy, że niebezpieczeństw uniknąć nie możemy, a
nawet nie powinniśmy. Świetnie ujął to Konstandinos Kawafis w wierszu Itaka: pragnij
tego, by długie było wędrowanie,/pełne przygód, pełne doświadczeń34
. Słowa te należy
rozumieć w kontekście mitu o Odysie35
. Archetypiczna interpretacja tej opowieści łączy się z
fragmentem Księgi Rodzaju, opisującym wygnanie ludzi z Edenu36
. Według tych tekstów
kultury, jesteśmy wędrowcami, dążącymi do celu. Biblia rozumie go jednoznacznie - jako
życie wieczne, natomiast mit – bardzo szeroko - jako szczęście. Zarówno w opowieści o
tułaczce Odyseusza, jak i w biblijnej historii Adama i Ewy, znajdziemy opis licznych
niebezpieczeństw i cierpienia. Jednak doświadczenia te nie wpływają pejoratywnie na
wspomnianych bohaterów: zagrożenia pozwalają na duchowy rozwój i kształtują pewne
cechy, takie jak odwaga, upór, opanowanie, zaradność. Może więc nie sposób osiągnąć stanu
pełnego bezpieczeństwa? Zresztą po co? Dokonując ewidentnego nadużycia, mogę nawet
stwierdzić, że gdy po śmierci pójdziemy do Raju, to owszem będziemy bezpieczni, ale czy nie
staniemy się jego niewolnikami?...
Podsumowując, chciałbym wypowiedzieć kilka subiektywnych wniosków – refleksji.
Po pierwsze, popieram stanowisko Hobbes’a, stojące w opozycji do poglądów anarchistów,
którzy twierdzą, że likwidacja państwa i rządu przyczyniłaby się do stworzenia relacji
braterskich i pokojowych. To nieprawda, gdyż powstałaby wojna wszystkich przeciwko
wszystkim, katastrofa37
. Podobnie zresztą twierdzi Leszek Kołakowski w eseju O władzy38
.
Zatem normy, prawa są konieczne i nie należy ich traktować jako źródła zniewolenia, ale
jako gwarancję bezpieczeństwa. Oczywiście pamiętać należy o kontrolowaniu władzy. Po
drugie, za bardzo istotny uważam wniosek z eseju O wolności: powinniśmy na równi cenić
dwa sposoby jej pojmowania – jako tej równoznacznej z człowieczeństwem oraz jako dzieła
życia zbiorowego. Przytoczę tu przykład podany przez samego autora tekstu: jeśli przyjrzymy
się sytuacji głodującego bezrobotnego, to nie powinniśmy redukować jego potrzeb do
32
A. Huxley, Nowy wspaniały świat, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2001.
33
L. Kołakowski, dz. cyt., s. 29.
34
K. Kawafis, Itaka, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik kl. 1.
Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2002, s. 61.
35
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1999, s. 525-531.
36
Księga Rodzaju…, dz. cyt., s. 22-25.
37
L. Kołakowski, O co nas pytają…, dz. cyt., s. 165.
38
L. Kołakowski, O władzy w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2009, s. 9-15.

7. 7
jedzenia; fakt posiadania swobód obywatelskich sprawi, że będzie miał większe szanse na
poprawienie swego losu. Zatem współistnienie wolności w tych obu znaczeniach może
gwarantować bezpieczeństwo. Po trzecie, biorąc pod uwagę zależność między wolnością i
bezpieczeństwem a wartościami humanistycznymi, skłaniam się do jeszcze jednego wniosku,
tym razem zainspirowanego katastroficznym utworem Witkacego – Szewcy. Otóż wydaje się,
że Stanisław Ignacy Witkiewicz, niestety, przewidział dyktaturę technokratów (bojąc się
takiej rzeczywistości, popełnił samobójstwo), czyli dominację automatyki, maszyn,
komputerów itp. Jeśli tak, to czy przypadkiem my, humaniści, nie jesteśmy zagrożeni jako
piewcy wartości czysto ludzkich? Co zagwarantuje nam bezpieczeństwo i wolność w
demonicznym świecie technokracji? Przecież inżynier nie może wygrać z magistrem, a
technika – zepchnąć kultury na margines życia społecznego.

8. 8
Bibliografia:
1. Balcerowicz L., Odkrywając Wolność, Wykład dla Studenckiego Koła Naukowego
Bezpieczeństwa Narodowego w auli nr 2 Instytutu Informatyki Uniwersytetu
Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 maja 54 z dnia 09 maja 2013 roku.
2. Dobek R., Raymond Aron – dialog z historia i polityką, Wydawnictwo Poznańskie 2006.
3. Tekst piosenki, Chłopcy z Placu Broni, [w:]
http://teksty.org/Chlopcy_Z_Placu_Broni,Kocham_wolnosc, [dostęp: 15.12.15].
4. Huxley A., Nowy wspaniały świat, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2001.
5. Kawafis K., Itaka, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i
teksty. Język polski. Podręcznik kl. 1. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole,
Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2002.
6. Kołakowski L., O co nas pytają wielcy filozofowie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak,
Kraków 2008.
7. Kołakowski L., O władzy w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut
Wydawniczy Znak, Kraków 2009.
8. Kołakowski L., O wolności w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut
Wydawniczy Znak, Kraków 2009.
9. Księga Rodzaju w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia Tysiąclecia],
Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1991.
10. Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1999.
11. Różewicz T., Ocalony w: D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i
teksty. Język polski. Podręcznik kl. 3. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole,
Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2004.
12. Tyrała P., A. Olak, Prakseologia w edukacji dla bezpieczeństwa, Wydawnictwo Amelia,
Rzeszów 2012.
13. von Hayek F. A., Konstytucja wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
„SAFETY AND FREEDOM”
Summary
The article describes the most important aspects of security and freedom , together with a
detailed explanation of both concepts. In addition, it contains numerous references to history,
philosophy and even economics. The study also included a lecture by prof. Leszek
Balcerowicz for the Student Research and National Security as well as its analysis of the
research, which in a holistic way affects a better understanding of the issues discussed. The
text focuses mainly on the presentation of the relationship between security and freedom,
which is not as obvious as it may apparently seem.
Keywords: safety, freedom, reason, happiness, goodness.