http://www.fao.org/pastoralist-knowledge-hub/pastoralist-networks/regional-networks/central-asia/en/ Dashpurev Tserendeleg from the Hustai National Park presented the park’s activities with regards to buffer zone development. This presentation was given at the Central Asian meeting of pastoralists that took place from 25-29 July 2015 in the Hustai National Park, Mongolia. ©FAO: www.fao.org

1. Õóñòàéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí
îð÷íû á¿ñýý õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãî,
ò¿¿íèé õýðýãæèëò
Цэрэндэлэгийн
Дашпүрэв

2. Õóñòàéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð -
төрийн бус байгууллага ìåíåæìåíòèéã íü
õàðèóöäàã Óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé
ãàíö ãàçàð
Òºðèéí çàðèì ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ÷ óëñààñ
ñàíõ¿¿æèëò àâäàãã¿é, çºâõºí ººðèéí
îðëîãîîð á¿õ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã

3. “Хустайн цогцолборт газар” төв
ХÁЦГ –ийн экосистем болон түүхийн
дурсгалт зүйлсийг хамгаалах
II. Тахь сэргээн нутагшуулах
III. Сургалт ба судалгаа зохион áàéãóóëàõ
IV. Áàéãàëèéí аялал жуулчлалыг
хөгжүүлэх
V. Орчны бүсээ хөгжүүлэх
ҮНДСЭН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
I.

4. ÒÕÃÍ-ò ¿ç¿¿ëæ áóé ñºðºã íºëººëëèéã
áóóðóóëàõ, àðèëãàõ, óðüä÷èëàí
ñýðãèéëýõ, òóõàéí ãàçàð íóòãèéã
õàìãààëàõàä íóòãèéí àðä èðãýäèéí
îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ, òýäíèé àõóé
àìüäðàëûã ñàéæðóóëàõ, áàéãàëèéí
áàÿëàãèéã çîõèñòîé àøèãëàõ
øààðäëàãûã õàðãàëçàí òîãòîîñîí
ãàçàð íóòãèéã îð÷íû á¿ñ ãýíý.
Îð÷íû á¿ñ ãýæ þó âý?

5. ÕÁÖÃ, ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñ
Íèéò ãàçàð íóòãèéí õýìæýý: 350,000 ãà
Õ¿í àì: 7000
Àðãàëàíò
Àëòàíáóëàã
Áàÿíõàíãàé

6. Îð÷íû á¿ñýý õºãæ¿¿ëýõèéí
òóëä þó õèéæ áàéíà?
1. Ñýòãýëãýýã ººð÷ëºõ (Ìýäýýëýë,ñóðòàë÷èëãàà)
2. Ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò õèéõ
3. ×àäàìæèéã ñàéæðóóëàõ
4. Ñàíàà÷ëàãûã áîäèòîé äýìæèõ

7. 1. Ñýòãýëãýýã ººð÷ëºõ
Óëààíáààòàð õîò îð÷èìä ìàë÷èä äàí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ
àõóé ýðõëýí àìæèðãààãàà òóóøòàé äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæã¿é
òóë îðëîãûí ººð ýõ ñóðâàëæóóäûã áóé áîëãîõ
Áîäëîãî
Þóã îéëãóóëàõ?
- Áýëчýýð, ãàçðûí àñóóäàë
- Óóð àìüñãàëûí ººðчëºëò
- Íèéãìèéí õºãæëèéí чèã õàíäëàãà
- Óëàìæëàëä øèíýчëýë õèéõ àðãà çàìóóä
- Áàéãàëü õàìãààëàõ, áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé
àøèãëàõ øààðäëàãà
ßàæ ?
 Áàã, ñóìûí èðãýäèéí õóðàëä îðîëöîõ
 Ìàëчäûí õóðàë
- Ýðýãòýéч¿¿äèéí
- Ýìýãòýéч¿¿äèéí
- Çàëóóчóóäûí
 Õóñòàéí ìýäýý ñîíèí
 Óóëçàëò ÿðèëöëàãà

8. 2. Ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò õèéõ
 Ìàëчäûí á¿ëýã áàéãóóëàõ
 Á¿ëýãò áýëчýýð íóòãèéã ãýðýýãýýð àøèãëóóëàõ
 Òàðèàëàíãèéí ãàçàð îëãîõ
 Îðчíû á¿ñèéí çºâëºë, íýãäñýí çºâëºë áàéãóóëàõ
 Øààðäëàãàòàé ä¿ðýì, æóðàì áîëîâñðóóëæ, ìºðäºõ
- ÎÁÍÇ-èéí àæèëëàõ æóðàì
- ÎÁÑ-ã á¿ðä¿¿ëýõ çàðöóóëàõ æóðàì
- ÎÁÕÑ-ãààñ çýýë òóñëàìæ îëãîõ æóðàì
- ÎÁÑ-ãààñ áàãà çýýë îëãîõ æóðàì
- ÎÁ-èéí ìàë ýìíýëãèéí ¿éëчèëãýýã äýìæèõ
ñàíãèéí æóðàì
- Ìàëчäûí á¿ëãèéí õàìò îëíû äóíäûí ñàíãèéí
¿ëãýðчèëñýí æóðàì

9. Îðîí íóòàãòàé õàðèëöàõ àæëûí
Óäèðäëàãûí çîõèîí áàéãóóëàëò
 Ñóì á¿ðò Îðчíû á¿ñèéí çºâëºë
(7-9 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé)
- Ñóìûí Çàñàã äàðãà
- ÈÒÕ-ûíÒýðã¿¿ëýãчäèéí äàðãà
- Ìàëчèä 5-7 õ¿í
- Õóñòàé òºâººñ 2 õ¿í
 Õóñòàé òºâèéí äýðãýä Îðчíû á¿ñèéí íýãäñýí
çºâëºë
(25 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé)
- Ñóìûí Çàñàã äàðãà
- ÈÒÕ-ûí Òýðã¿¿ëýãчäèéí äàðãà
- Ìàëчèä 15 õ¿í (ñóì á¿ðýýñ 5)
- Õóñòàé òºâººñ 4 õ¿í

10. 3. ×àäàìæèéã ñàéæðóóëàõ
Ñóðãàëòóóä:
- Á¿ëãèéí çîõèîí áàéãóóëàëò
- ªðõèéí îðëîãî çàðëàãûã òîîöîõ
- Ýñãèé øèðìýë ýäëýë õèéõ
- Ýñãèé çóðìàë á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ
- Õîíèíû íîîñ áîëîâñðóóëàõ
- ÍÈÒÀÆ-ûí ¿éëчèëãýý
- Æóóëчäûí ìîðèí õºòºч õèéõ
- Ìîíãîë õóâöàñíû çàãâàðûí øèíýчëýë
- Õ¿ëýìæèíä íîãîî òàðèõ
- Õ¿íñíèé íîãîî íººøëºõ
- Чàöàðãàíû ìîä òàðèõ, àðчëàõ
- Ôåðìåðèéí àæ àõóé ýðõëýõ
- Ãàð óðëàë õèéõ

11. 4. Ñàíàà÷ëàãûã áîäèòîé äýìæèõ
1. Õºíãºëºëòòýé çýýë îëãîõ (ñàðä 0.5 % õ¿¿òýé)
- Ñóì á¿ðò ÎÁÑ áàéãóóëñàí (23-25 ñàÿ òºãðºãòýé)
- Õóñòàé òºâä ÎÁÕÑ (500 ñàÿ òºãðºãòýé)
2. Áèåò òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ
- Õ¿ëýìæ (4 á¿ëýãò)
- Õàøààíû òîð, øîí, òîðõ
- Æèìñíèé ìîäíû ñóóëãàö
- Çîõèîìîë õýýëò¿¿ëýã
- ¯çýñãýëýí õóäàëäàà (III öàõèëãààí ñòàíö)
- Òºìñíèé ¿ð
- Òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæ
3. Íèéãìèéí ¿éëчèëãýýíèé ñàëáàðò áóöàëòã¿é òóñëàìæ
¿ç¿¿ëýõ

12. 0.7
8,9
14,2
2,6 3,0 4,7
15,4
27,9
53,0
98,7
88,3
131 300
49,4
206,2
137,4
82,2
144,1
0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
1996 -2012 îëãîñîí çýýë (ñàÿ òºãðºãººð )
517 хүнд 1068.0 сая төгрөгийн
зээл олгосон

13. Ñóì Алтанбулаг Аргалант Áаянхангай Нийт
он
Õ¿íèé
òîî
Çýýë
ñàÿ. òºã
Õ¿íèé
òîî
Çýýë
ñàÿ. òºã
Õ¿íèé
òîî
Çýýë
ñàÿ. òºã
Õ¿íèé
òîî
Çýýë
ñàÿ. òºã
2005 55 16.16 38 10.9 93 27.06
2006 40 10.3 37 17.25 40 14.1 117 41.65
2007 65 12 95 38.26 51 20.05 211 70.31
2008 108 24.45 61 22.20 20 11.95 189 58.60
2009 75 21.15 45 19.12 76 23.75 196 64.02
2010 107 25.7 19 10.60 73 17.15 199 53.45
2011 71 24.9 45 20.4 19 14.7 135 60.00
2012 48 19.95 17 12.3 72 42.5 137 74.75
2013 55 27.8 17 14.8 46 30.9 118 73.5
2014 138 73.9
Нийт 569 166.3 391 171.1 435 186 1533 597.24
Ñóìäûí ÎÁÑ-ãààñ îëãîñîí æèæèã çýýë
ÎÁСХ-ãààñ îëãîñîí хөнгөлөлòòэй çýýë
он Õ¿íèé òîî
Çýýë ñàÿ.
òºã
2013 105 466.8
2014 70 343.0
Нийт 175 809.8

14. 1995-
2000
2001-2005 2006-2010 2011-2012 Ä¿í
Àëòàíáóëàã 34.467 44.253 95.611 23.600 197.931
Àðãàëàíò 24.975 55.581 100.973 21.100 202.629
Áàÿíõàíãàé 30.436 35.900 93.516 22.250 182.102
Á¿ãä 89.878 135.734 290.100 66.950 585.662
Орчны бүсийн сумдад үзүүлсэн
áóöàëòã¿é òóñëàìæ
(Ñàÿ òºãðºãººð)

15.  Õ¿í ýìíýëýã (Çàñâàð õàëààëò, òºðºõèéí ºìíºõ
áàéð, ýìèéí ñàí)
 Ñóðãóóëü, öýöýðëýã (Óóðûí çóóõ, äîòóóð
áàéð, ãàë òîãîî, òîãëîîì)
 Õóäàã ãàðãàõ, çàñâàðëàõ
 Õàäëàí, íîãîîíû òàëáàé õàøèõ
 ÇÄÒÃ-ò (ÿ¿ð, öàãäààä ìàøèí, õîëáîî,)
 Ñóìûí òºâèéí òîõèæèëò (Ñî¸ëûí òºâ, àõóé
¿éëчèëãýý, õàëóóí óñ)
 Àõìàäûí çºâëºë
 Ìàë ºâºëæ¿¿ëýõ, àäóó îòîðëîõ
Þóíä áóöàëòã¿é òóñëàìæ?

16. ¯ð ä¿í
1. Ìàëчèä ãàçàð òàðèàëàí ýðõýëæ ýõëýâ.
- Õ¿ëýìæèéí àæ àõóé - 12 á¿ëýã
- Òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî - 13 á¿ëýã
- Íîãîîí òýæýýë - 4 á¿ëýã
- Òºìñ, íîãîîíû çîîðü - 2 á¿ëýã
2. Æèìñíèé ìîä òàðüæ, óðãàö àâч ýõýëñýí -2 á¿ëýã
3. Ýðчèìæñýí ìàë àæ àõóé õºãæèõ õàíäëàãàä îðîâ.
- Ñààëèéí ôåðì 15 áàéãóóëàãäààä áàéíà
4. Æèæèã äóíä ¿éëäâýð¿¿ä áàéãóóëàãäàâ.
- Ãîëëàíä áÿñëàã, òàðàãíû ¿éëäâýð, óòñàí ìàõíû öåõ,
ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ öåõ)
5. Íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí àÿëàë æóóëчëàë õºãæèæ
áàéíà.
- 6 á¿ëýã æèëä 700 ãàðóé æóóëчèí àâч áàéíà.
6. Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíààчëàãóóä ãàðч áàéãàà
- Ìîä òàðèõ, á¿ëãèéíõýý íóòàã äàõü òàðâàãûã ãýðýýãýýð
õ¿ëýýæ àâàõ

17. ¯ð ä¿í
(Áàéãàëü, àí àìüòàí
õàìãààëàõ)
Á¿ëãèéí íýð 2009 2012 +
1. Õàíõìàé 13 31 18
2.
Îðãèëóóí
ñ¿¿
12 19 7
3. Æàðãàëàíò 12 23 11
 Íóòãèéí èðãýäèéí èäýâõòýé îðîëöîîã¿éãýýð áàéãàëü
õàìãààëàõ áîëîìæã¿é (îéëãóóëàõ)
 Õàìãààëàõûí òóëä òîãòìîë àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéõ
 Èðãýäèéí ñàíààчëàãûã äýìæèõ (óðàìøóóëàë)

18. Ìàëчäûí ìýäýýëëýýð ...

19. Í¿¿äýëчäèéí àìüäðàë
ÍÈÒÀÆ

20. ÒÓÑÃÀÉ ÕªÒªËÁªÐ
Áýñðýã íààäàì

21. Ýñãèé õèéõ
ÒÓÑÃÀÉ ÕªÒªËÁªÐ

22. Åðäèéí õºñ㺺ð í¿¿õ
ÒÓÑÃÀÉ ÕªÒªËÁªÐ

23. ¯ð ä¿í
Ñ¿¿ëèéí õî¸ð æèë õî¸ð á¿ëýã óëñàä ò¿ð¿¿ëýâ.
- 2011 îíä - Алтанбулаг сумын “Ìонгол эсгий”
- 2012 îíä - Аргалант сумын “Áяцхан” бүлэг
2011 îí 2012 îí

24. Áàÿíõàíãàé ñóì. ªíäºð õàðààò Õàíõìàé á¿ëýã
Òºìñíèé òàëáàé

25. Àðãàëàíò ñóì. Èõ õàíãàé á¿ëýã
Íîãîîí òýæýýë òàðèàëñàí íü

26. Àðãàëàíò ñóì. Áÿöõàí á¿ëýã
Õ¿ëýìæèéí àæ àõóé

27. Àðãàëàíò ñóì. Áÿöõàí
á¿ëýã
×àöàðãàíà

28. Àðãàëàíò ñóì.
¯íýýíèé ôåðì

29. Àëòàíáóëàã ñóì. Ãîëëàíä áÿñëàãíû ¿éëäâýð

31. Àëàíòáóëàã ñóì. ̺íãºí ñàâàà
á¿ëýã
Ýñãèé øèðìýë ýäëýë

33. ÕÁÖÃ-ò ÿìàð òóñòàé âý?
- Îéëãîëöîë, õàìòûí àæèëëàãàà ýðñ ñàéæèðñàí
- Áàéãàëü õàìãàëàõàä èäýâõòýé îðîëöäîã áîëñîí
- Öîãöîëáîðò ãàçàðò àäóó ìàëàà îðóóëàõã¿éã ýðìýëçäýã
- Çàðèì àæèëä áèåчëýí òóñàëäàã (Çàì çàñàõ, õºøºº äóðñãàë
ñýðãýýõ)

34. Îéðûí çîðèëòóóä
- Ýõýëñíýý óëàì õºãæ¿¿ëýõ, ºðãºæ¿¿ëýõ
- Óëààíáààòàðò á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàõ
ãàçàðòàé áîëîõ
- “Хóñòàй” нэðèйн ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð
òºðëèéã îëøðóóëàõ
- ÌÀÀ-í á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã á¿ëã¿¿ä ººðñ人
áîëîâñðóóëæ, ñàâëàäàã áîëîõ
- Øààðäëàãàòàé ìàøèí, òîíîã òºõººðºì溺ð
õàíãàõ
- Õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ (ªºð
áàéãóóëàãóóä, ãàäààäûí ò¿íø¿¿äòýé)

35. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
ÁАЯРЛАЛАА!