зорлық зомбылық

1. Мектептегі зорлық-зомбылық:
себептері, зардабы, алдын алу
Жақсым Орынбек Исаұлы,
Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру
кафедрасының аға оқытушысы

2. Сабақтың мақсаты:
• Білім беру ұйымдарында бейәлеуметтік мінез-құлықтың
алдын алу жұмыстарын ұйымдастырудың мазмұнын
ашу
• Кәмелетке толмағандардың бейәлеуметтік мінез-
құлқының алдын алу жұмыстарының тәрбиелік әдіс-
тәсілдері туралы білімді жетілдіру.

3. Балалардың құқықтарын бекітетін аса маңызды заңдарға
• «Неке (ерлі- зайыптылық) және отбасы туралы» ;
• «Білім туралы»;
• «Баланың құқықтары туралы»;
• «Мемлекеттік жастар саясаты туралы»;
• «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»;
• «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың
профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының
алдын алу туралы»;
• «Отбасы үлгiсіндегі балалар ауылы және жасөспiрiмдер үйлерi туралы»
заңдар жатады.

4. «Баланың құқықтары туралы»
Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабына сәйкес
мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оның
тәнiн және жанын жәбiрлеуден, адамдық қадiр-қасиетiн
қатыгездiкпен, дөрекiлiкпен қорлаудан, кемсiтуден, жыныстық қатынас
сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке
және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан қорғауды жүзеге асырады.
ҚР Қылмыстық
кодексінің жаңа редакциясында кез келген сипаттағы зорлық-зомбылық,
нәпсі құмарлық және экономикалық қанау, балаларды ұрлағаны және
сатқаны үшін қылмыстық жауапкершілік көзделеді.
Бұдан басқа, белгілі бір лауазыммен және белгілі бір
қызметпен айналысу құқығынан өмір бойы айыруды белгілей отырып,
жазалау мерзімін анағұрлым ұлғайту көзделген.

5. ҚР БҒМ Балалардың құқықтарын қорғау комитеті жанында ҮЕҰ Кеңесі,
балалар құқықтарын бұзушылық және бала еңбегін пайдаланудың
алдын алу фактілерін анықтау мақсатында тоқсан сайын
«Түнгі қаладағы балалар» рейдтерін жүргізеді.
35 144 объекті зерттелді
(саяжайлар және саяжай шаруашылықтар - 1832, фермерлік шаруашылықтар –
1684, қолайсыз отбасылар – 10578, үйлердің жертөлелер –
5088, теміржол және автобус вокзалдары – 2009, ойын-сауық орындары –
4890, компьютер салондары –
2947, шағын аудандар, нарықтар – 4616, жанар-
жағар май құю станциялары, автожуу орындары - 1545).
Рейдтер барысында 6 837 кәмелеттікке толмағандар анықталды
(қолайсыз отбасыдан – 2220, қолайлы отбасыдан -
4617). Оның ішінде заңды өкілінсіз сағат 23.00-
ден кейін тұрғын үйден тыс жерде болғаны үшін 4 808 кәмелеттікке толмағандар ұсталды

6. Девиация бірнеше типтен тұрады:
• Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін
мінез-құлықты айтады;
• Делинквентті мінез-құлық - ол заң бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай
типтері бар:
1. Агрессивті-зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін
дөрекілік, төбелес.
2. Ашкөздік мінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-
үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке байланысты
жат мінез-құлық.
3. Наша сату және тарату.
• Криминалды мінез-құлық заң бұзушылық болып табылады.

7. Девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторлары
Жанұяда берекенің болмауы;
Ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;
Тәрбие берудегі кемшіліктер;
Өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
Өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды
қатынасқа түсе алмауы;
Сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық
ойды дамыта алмау;
Психоактивті заттарды жиі пайдалануы;
Агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;
Мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары.

8. Медициналық-
биологиялық
Психологиялық
Педагогикалық
Әлеуметтік
А
у
ы
т
қ
у
ш
ы
л
ы
қ
Дәрігерлік көрсеткіштермен анықталады.
Себептері: тұқым
қуалаушылық және адамның денсаулығына
байланысты болады.
Көңіл-күйінің бұзылысы.
Психикалық дамуының тежелуі.
Сөйлеуінің бұзылуы.
Дарындылық.
Жалпы немесе кәсіби білім алуы
немесе алмауымен байланысты.
Себептері: оқығысы келмеуі,
отбасындағы қолайсыздықтар,
педагогикалық әдеп ережелерінің сақталмауы.
«Әлеуметтік норма» - ереже, іс-әрекет
үлгісі, рұқсатетілетін мінез-құлық
мөлшері ұғымдарымен байланысты.
Себептері: әлеуметтік жағдайының;
отбасылық тәрбие деңгейінің төмендеуі.

9. Мектеп
дәрігері:
Оқушылардың
дене психикалық
денсаулығын
зерттейді
Емдеу
мекемелерімен
байланыста
жұмыс істейді
Әр түрлі ауруы бар
балалармен жұмысты
қалай ұйымдастыру
керектігі жайлы
педагогтар үшін ұсыныстар
даярлайды
Денсаулығында
кінараты бар
балаларға
көмек көрсетеді
Медициналық-биологиялық
фактор

10. Психологиялық фактор
Психолог
Оқушылардың
жеке тұлғасын
және сынып
ұжымын
зерттейді
Көмек
қажет ететін
балаларға
психологиялық
қолдау көрсетеді
Оқушылардың
бейімділіктері мен
қабілеттерін
анықтайды
Алдын-алу және
түзету жұмыстарын
ұйымдастырудың
диагностикалық
әдістерін
таңдайды
Балалардың
үлкендер және
құрдастарымен
өзара қарым-қатынасын
зерттейді
Баланың
ортаға
бейімделуіне
талдау жасайды

11. Педагогикалық фактор
Сынып
жетекшісі
Алдын алу және түзету
жұмыстарын ұйымдастыруда
мамандардың бірлескен
іс-әрекетінде байланыстырушы
буын болып
табылады
Мамандарға
алғашқы сұраныс
жасайды және бала
туралы алғашқы
мәліметтерді береді
Оқушылардың
бейәлеуметтік
мінез-құлқының
алдын алу және түзету
Жұмыстарын
ұйымдастырады
және үйлестіреді

12. Әлеуметтік фактор
Әлеуметтік
педагог:
Баланың
мектептен тыс
өмірін зерттейді
Өмірде қиын
жағдайға түскен
балаларға қолдау
көрсетеді
Девиантты
мінез-құлқы бар
балаларды психологиялық
қолдау және бейімдеу
орталықтарымен
бірлесе жұмыс істейді
Мөлтекауданда
құқықбұзушылықтың
алдын алу және
түзету жұмыстарын
ұйымдастырады

13. Отбасының
балаға теріс
ықпалы
Ата-аналық
міндеттерін
орындамайтын
отбасылар
Өзара
қарым-қатынас
мәдениеті
төмен отбасылар
Баланың
жеке дамуына
көңіл бөлмейтін
отбасылар
Балаға шамадан тыс
қатал тәрбие беретін
отбасылар
Балаға
шектен тыс
қамқорлық
көрсететін
отбасылар
Баланы
қоғамдық
нормаларды
сыйламауға
тәрбиелейтін
отбасылар
?
Қалай
шешеміз

14. Сынып жетекшісінің балалардың отбасылық
жағдайын зерттеуінің үлгі жоспары
1.Отбасының құрамы.
2.Ата-анасы туралы жалпы мәліметтер (немесе олардың орнындағы адамдар туралы).
3. Отбасының материалдық жағдайы.
4.Тұрғын үй жағдайы.
5.Ата-анасының білімі.
6.Ата-анасының қоғамдық іс-әрекеттерге қатысуы.
7.Отбасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті.
8.Балаға отбасының қай мүшесі жағымсыз әсер етеді.
9.Бала үшін жанұяда кім беделді және не себепті?
10.Отбасындағы балаға тәрбиелік әсер ету тәсілдерінің сипаттамасы.
11.Оқушының тәртібіне және оқу үлгеріміне ата-ана тарапынан бақылаудың болуы.
12.Отбасы мектептің ұсыныстары мен талаптарын қалай орындайды.
!

15. Бейәлеуметтік мінез-құлықтың алдын алу
жұмыстарының тиімділігін көтерудің қажетті
жағдайлары:
• Педагогикалық қызметкерлердің құзырлылығы.
• Ата-аналардың педагогикалық-психологиялық дайындығы.
• Нормативті-құқықтық құжаттармен таныстыру.
• Білім беру ұйымында психолог маманның болуы.
• Әлеуметтік педагогтің болуы.
• Әдістемелік қамтамасыз ету.
• Кәмелетке жасы толмағандар ісі комиссияларымен байланыс.
• Балалармен, жасөспірімдермен жұмыс істейтін орталықтар, одақтар, бірлестіктер желісі.
• Қиын балаларға көмек көрсетудің аймақтық бағдарламасының және облыстық үйлестіруші
орталығының болуы.

16. Қазақ этнопедагогикасын бейәлеуметтік мінез-
құлықты балаларды тәрбиелеуде қолданудың
жолдары
1. Мақал-мәтелдерді жарыса айту ойыны.
2. Айтыс сабақтарын ұйымдастыру.
3. Тұсау кесер жобалар жасау.
4. Жарнамалар сайысын өткізу.
5. Аудио, бейне құралдарды, кинофильдерді қолдану.
6. Жұмбақ, санамақ, өлеңдер айтысы.
7. Газет шығару.
8. Пікірталас семинарлар өткізу.
9. Ой жарыс ұйымдастыру.
10. Жыр кештерін өткізу.

17. Суицидтердің негізгі себебі...
• отбасы ішіндегі жанжалдар - 19 (15,4%),;
• табыспаған махаббат - 5 (3,8%);
• өмірдің қиын жағдайлары, педагогтармен
• жанжал, денсаулықпен проблемалар – 7 (5,7 %).
оқиғаның 99 (75 %) себебі белгісіз болып қалуда

18. Суицидтің алдын алу???

19. Суицид бойынша:
• Дәрістер,
• Әңгімелесулер,
• Сұхбаттасулар,
• Кеңес беру,
• Сұрақ-жауап, жұмыстары жүргізілуі керек.