1. Մթնոլորտ

2. ØÃÝáÉáñïÇ ³ÕïáïÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ ijٳݳϳÏÇó ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ãï»ëÝí³Í ×ÝßáõÙ ¿ ·áñͳ¹ñáõÙ µÝáõÃÛ³Ý íñ³: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñáí µÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÕïáïáõÙÁ íݳë³Ï³ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ ·áñÍáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó, ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, µáõÛë»ñÇ, ÑáÕÇ, ß»Ýù»ñÇ ¨ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³, Çç»óÝáõÙ ¿ ÙÃÝáÉáñïÇ Ã³÷³ÝóÇÏáõÃÛáõÝÁ, µ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ û¹Ç ËáݳíáõÃÛáõÝÁ, ٻͳóÝáõÙ ¿ Ù³é³Ëɳå³ï ûñ»ñÇÃÇíÁ, ÷áùñ³óÝáõÙ ¿ ï»ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝÁ, ³é³ç ¿ µ»ñáõ٠ٻﳳÕÏ³Ý Çñ»ñÇ Ïáéá½Ç³:

3. Þñç³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ï³Ï ѳñÏ ¿ ѳëÏ³Ý³É ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¥ùÇÙdzϳÝ, ٻ˳ÝÇϳϳÝ, ýǽÇϳϳÝ, Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ¨ ¹ñ³Ýó Ñ»ï ϳåí³Í ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý¤ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ, áñáÝùï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ µÝ³Ï³Ý ϳ٠³ñÑ»ëï³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¨ ѳݷ»óÝáõÙ »Ý ÙÇç³í³ÛñÇ ýáõÝÏódzÛÇ í³ïóñ³óÙ³ÝÁ` ó³Ýϳó³Í Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ϳ٠ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ûµÛ»ÏïÇ ³éáõÙáí: Æñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç û·ï³·áñÍ»Éáí ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ½³Ý³½³Ý ï³ññ»ñ` Ù³ñ¹Á ÷áËáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó áñ³ÏÁ: Ð³×³Ë ³Û¹ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý ³ÕïáïÙ³Ý áã µ³ñ»Ýå³ëï Ó¨»ñáí: Æñ»Ýó Ù³ëßﳵݻñáí Ù³ñ¹³ÍÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳٳ¹ñ»ÉÇ »Ý ¹³éÝáõÙ µÝ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ÇëÏ ÙÇ ß³ñù ¹»åù»ñáõÙ ³Ý·³Ù ·»ñ³½³ÝóáõÙ »Ý ¹ñ³Ýù:

4. ²ÕïáïÙ³Ý µÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ µÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÝïÇåá¹Ý»ñ áõÝ»Ý, áñáÝù ÁݹáõÝ³Ï »Ý 㻽áù³óÝ»É µÝ³Ï³Ý ³ÕïáïÙ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ Ù³ñ¹áõ ëï»ÕÍ³Í ß³ï ÝÛáõûñ ï³ñ³³ë»é »Ý µÝ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùµ: ³ÕïáïÙ³Ý µÝ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ Ñ»é³óí³Í »Ý Ù³ñ¹áõ µÝ³ÏáõÃÛ³Ý í³Ûñ»ñÇó, ³ÛÝÇÝã Ù³ñ¹³ÍÇÝÝ»ñÁ ï»Õ³¹ñí³Í »Ý ËÇï µÝ³ÏãáõÃÛ³Ùµ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ:

6. ÈáõÍÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÇÝ»ñÁ ØÃÝáÉáñïÇ ³ÕïáïÙ³Ý Ù³ëßﳵݻñÇ Ù»Í³óáõÙÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ³ÛÝ ³ÕïáïáõÙÝ»ñÇó å³ßïå³Ý»Éáõ ³ñ³· ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÙÇçáóÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ¨` û¹Ç ³ÕïáïáõÙÝ»ñÇ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ï³ÝËáõÙÁ: ØÃÝáÉáñïÁ ϳñáÕ ¿ ³é³Ýó íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ý å³ñáõÝ³Ï»É ³ÕïáïáõÙÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ ù³Ý³Ï, ù³ÝÇ áñï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ Ýñ³ Ù³ùñÙ³Ý µÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóó: ú¹Ç ³ÕïáïÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý ³é³çÇÝ ù³ÛÉÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ û¹Ç áñ³ÏÝ»ñÇ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨` áñ³ÏÇ ëï³Ý¹³ñïÝ»ñÁ:

7. àñ³ÏÇ ëï³Ý¹³ñïÝ»ñÁ áñáßáõÙ »Ý û¹Ç áñ³ÏÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñÁ ¨ ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ ¥ê²¤, áñáÝù ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³Ñå³Ý»É` ³Ýíï³Ý· ϳÛÝùÇ ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ì»ñ³ÑëÏáÕ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý áñ³Ï³Ï³Ý ¨ ù³Ý³Ï³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: ØÃÝáÉáñïÇ íÇ׳ÏÇ µ³ñ»É³íÙ³Ý ³ÛÉ Ùáï»óáõÙ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ³é³ç³íáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ, íݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñÇ ÷á˳ñÇÝáõÙÁ ³ÝíݳëÝ»ñáí, ÑáõÙùÇ Ùß³ÏÙ³Ý ãáñ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ ÷á˳ñ»Ý ËáݳíÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ:

8. àñå»ë ϳÝáÝ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ·³½³Ù³ùñÙ³Ý ¨ ÷áß»áñëÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñ ϳ٠ë³ñù»ñ` ÷áùñ³óÝ»Éáõ Ûϳ٠ϳÝË»Éáõ ѳٳñ ³ñï³Ý»ïÙ³Ý Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ: ¶³½³Ù³ùñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ݳ¨ ù³Ûù³Û»É ϳ٠÷áË»É Ýñ³Ýó ùÇÙÇ³Ï³Ý Ï³Ù ýǽÇÏ³Ï³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÛÝå»ë, áñ ³ÛÝ ¹³éݳ å³Ï³ë íï³Ý·³íáñ: àñáß ¹»åù»ñáõÙ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ÙÃÝáÉáñïáõÙ Ýáëñ³óÙ³Ý Ù»Ãá¹Á: ÌËÝ»Éáõ۽ݻñÁ å»ïù ¿ µ³í³Ï³Ý³ã³÷ µ³ñÓñ ÉÇÝ»Ý ¥300-350 Ù»ïñ¤` ³¿ñá¹ÇݳÏÇÙ ëïí»ñÝ»ñÇ ·áïáõÙß»ÝùÇßáõñçÁ û¹Ç Ñáë³ÝùÇ ×³Ý³å³ñÑáí ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇ É³í Ýáëñ³óáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÇ ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ ¨ ËáÕáí³ÏÝ»ñÇ ï»ÕÁ: Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳéáõóáõÙ »Ý ù³Ùáï í³Ûñ»ñáõÙ: ØÇ ß³ñù Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ·³½»ñÝ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ß»Ýù»ñÇ ç»éáõóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ¹ñ³Ýó ³í»ÉóáõÏÝ áõÕÕíáõÙ ¿ ç»ñٳϻÝïñáÝ:

9. سëßﳵݻñÁ Àëï Ù³ëßﳵݻñÇ` ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ³ÕïáïáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³Å³Ý»É ï»Õ³ÛÇÝÇ, ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝÇ ¨ ѳٳß˳ñѳÛÇÝÇ: ²ÕïáïÙ³Ý ³Ûë »ñ»ù ï»ë³ÏÝ»ñÁ ë»ñïáñ»Ý ϳåí³Í »Ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÑ»ï: àñå»ë ϳÝáÝ, ³é³çݳÛÇÝ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ï»Õ³ÛÇÝ ³ÕïáïáõÙÁ, áñÁ, »Ã» ·áñÍÁÝóóÇ ³ñ³·áõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ Ù»Í ¿ µÝ³Ï³Ý Ù³ùñÙ³Ý ³ñ³·áõÃÛáõÝÇó, í»ñ³ÍíáõÙ ¿ ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝÇ ¨ Ñ»ïá, ù³Ý³Ï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ïáõï³ÏÙ³Ý ¹»åùáõÙ, ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ·Éáµ³É ÷á÷áËáõÃÛ³Ý: ¶Éáµ³É ³ÕïáïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³é³í»É ϳñ¨áñ ¿ ѳݹÇë³Ýáõ٠ųٳݳϳÛÇÝ ·áñÍáÝÁ:

11. Երկիր հասնելու ճանապարհին տիեզերական ճառագայթները բախվում են Երկրի մագնիսական դաշտին և, եթե դա նրանց հաջողվում է, հաղթահարում են մագնիսական արգելքը` ներխուժելովմթնոլորտ:Մագնիսական դաշտը ձևավորվում է Երկրի միջուկում գործող էլեկտրական հոսանքների և արևային քամու կողմից: Դրսից եկող տիեզերական ճառագայթները մագնիսական դաշտումշարժվում են բարդ հետագծերով և նույնիսկ կարող են խուսափել մթնոլորտ մտնելուց, եթե դրանց էներգիան չափազանց փոքր է: Մագնիտոսֆերայի միջոցով ֆիլտրացումը մեզ հնարավորությւոն էտալիս ստանալ տիեզերական ճառագայթների սպեկտրները և անկման ուղղությունները՝ տարբեր վայրերի նեյտրոնային մոնիտորների միջոցով:

13. Երկրի մագնիտոսֆերան Լիցքավորված մասնիկներ և մագնիսական դաշտեր Լիցքավորված մասնիկներ և Երկրի մագնիտոսֆերան Փոփոխական մագնիտոսֆերան Երբ տիեզերական ճառագայթը մտնում է Երկրի մթնոլորտ, այն բախվում է ատոմների և մոլեկուլների հետ, հատկապես ազոտ և թթվածին: Բախումների արդյունքում կառաջանան տարբերէներգիաների երկրորդական մասնիկներ: Դրանց որոշ մասը կարող է հասնել գետնին, որտեղ հնարավոր կլինի չափել դրանք և եզրակացություններ կատարել սկզբնական տիեզերական ճառագայթներիհատկանիշների մասին: Նեյտրոնային մոնիտորն այս տեխնիկան կիրառող սարքավորումներից մեկն է: Բարձր էներգիայի նուկլոնի ազդեցությունը ատոմային միջուկի վրա Տիեզերական ճառագայթների կասկադը Երկրի մթնոլորտում

14. Երկիրն ունի մագնիսական դաշտ, որն առաջանում է դրա միջուկում էլեկտրական հոսանքների կողմից: Եթե Երկիրը տեղակայված լիներ դատարկ տարածության մեջ, դրա մարմնից դուրսմագնիսական դաշտը նման կլիներ հիմնական մագնիսի՝ դիպոլի՝ տեղակայված Երկրի կենտրոնից փոքր ինչ դուրս և պտտման առանցքից փոքր ինչ շեղված: Այս նկարում անշուշտ պատկերված էմագնիսական դաշտը կենտրոնից մինչև 5 երկրային շառավիղ հեռավորություն: Սակայն Երկիրը ենթակա է արեգակնային քամու լիցքավորված մասնիկների շարունակական հոսքին: Այս հոսքը սեղմում է մագնիսական ուժագծերը Երկրի արևային կողմում, և ձգելով վերածում է դրանք երկար մագնիսական պոչի գիշերային կողմում: Ուժագծերը նկարի մեջ հաստ բաց կապույտ գծերն են:

15. Լիցքավորված մասնիկները և Երկրի մագնիտոսֆերան

16. Այս մոդելը ներկայացնում է երկու տեսակի փոխազդեցություններ.

20. Պատրաստեց` ՂարիբյանԷդգարը