Presentatie workshop 'Erfgoed gezocht!' (Kontich, 18 oktober 2013)

1. AAN DE SLAG MET TECHNISCH,
WETENSCHAPPELIJK EN INDUSTRIEEL
ERFGOED: OOK IN DE AZURA-REGIO?
Tijl Vereenooghe (ETWIE)
Kontich - 18 oktober 2013

2. OVERZICHT WORKSHOP
• Voorstelling ETWIE
• TWI-erfgoed: what’s in a name?
• Inspiratie
• Thema’s
• Invalshoeken
• Methodieken
• Tips
• Zelf aan de slag!

3. ETWIE?
ETWIE ontplooit zich tot het Expertisecentrum voor Vlaanderen en
Brussel voor het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed
(TWI-erfgoed), ongeacht de periode en met inbegrip van:
• roerend erfgoed zoals instrumenten, gereedschappen, toestellen,
machines, automaten en de complexe gehelen die ze eventueel
samenstellen
• immaterieel erfgoed met alle schriftelijke, mondelinge en
audiovisuele bronnen, gebruiken, kennis, technieken en alle
ruimtelijke en historische contexten die hiermee verband houden
• alle roerende en immateriële aspecten van onroerend erfgoed

4. ETWIE?
In Vlaanderen en Brussel zijn
duizenden mensen begaan met dit
TWI-erfgoed: als vrijwilliger, in een
museum, aan de universiteit...
ETWIE wil al deze mensen
samenbrengen, stimuleren en
begeleiden.
Dit gebeurt door een netwerk uit te
bouwen waarbij het delen van
kennis en expertise centraal staat

5. NETWERKING
• Netwerk in kaart brengen en activeren (in
Vlaanderen en internationaal)
• Expertise toegankelijk maken
• Uitbouw digitaal platform
• Communicatie stimuleren

6. MAKELAARDIJ
• Samenwerkingsverbanden in de sector
stimuleren om zo nieuwe kansen te creëren
• Sector beter zichtbaar maken en draagvlak
ervoor vergroten
• Aanzetten geven tot verder onderzoek
• Samenwerken met andere sectoren
(onderwijs, toerisme...)

7. IMMATERIËLE EXPERTISE
• Feitelijke en historische kennis over alle
mogelijke technieken
• Vaardigheden om deze technieken te
beoefenen
• Vaak moeilijk te identificeren
• Welke expertise is bedreigd (of reeds
verdwenen)?
• Erfgoedgemeenschappen stimuleren om te
werken aan het ‘borgen’ van expertise en de
transmissie ervan
• Laatste jaren veel aandacht voor immaterieel
erfgoed door UNESCO-conventie (2003 en
Vlaamse visienota (2010)

8. TWI-ERFGOED?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
transport (lucht-, water-, trein- en landtransport)
media en communicatie (pers, film, radio, TV, telefonie/-grafie, posterijen,…)
toestellen en instrumenten (uurwerken, muziekinstrumenten, motoren…)
oude ambachten en beroepen (mandenvlechterij, kuiperij, schoenmakerij, drogisterij,
artsenij…)
grondstofverwerkende nijverheid (steenbakkerij, weverij, metaalindustrie,
diamantbewerking, petroleumraffinaderij…)
productnijverheid (confectie, huishoudtoestellen, meubilair…)
chemische industrie (meststoffen, schoonmaakproducten, verven en lijmen, vloer- en
wandbekleding…)
energie en aandrijftechniek (gas, elektriciteit, stoommachines…)
veiligheidsdiensten (brandweer, politie, leger…)
geneeskunde en verpleging
molens en maalderijen
genotsmiddelen, productie van drank en voeding (tabak, bakkerij, brouwerij…)
wetenschappelijk erfgoed (onderzoek, onderwijs, laboratoria, instrumenten…)
…

9. TECHNISCH ERFGOED
• Ambachtelijke vaardigheden en materiële
relicten (vb. handgereedschappen)

10. WETENSCHAPPELIJK ERFGOED
• Zeker niet alleen aan universiteiten (zie www.academischerfgoed.be)
• Wat met didactische collecties van scholen?
• Wetenschappelijk speelgoed, wetenschapsdozen...

11. INDUSTRIEEL ERFGOED
• Materiële en immateriële sporen van de industriële maatschappij
• Staan onder druk wegens snel veranderende arbeidsomstandigheden
• Specifieke problemen voor behoud + kennis gaat snel verloren

12. TWI-ERFGOED IN DE AZURA-REGIO:
EEN BLINDE VLEK?

13. INSPIRATIE:
THEMA’S, INVALSHOEKEN, METHODIEKEN...

14. THEMA’S
Ambachtelijke technieken zijn
hip!

15. THEMA’S
Ook textiel en handwerk is weer
helemaal in de mode

16. THEMA’S
Voeding is een populair thema
bij het grote publiek
• Welke voedingsproductie was
typisch voor je regio? Zijn er
authentieke streekgerechten?

17. THEMA’S
En natuurlijk ook:
drank, alcohol, bier...

18. THEMA’S
Sluit aan bij herkenbare thema’s
• Thema’s als mobiliteit en
pendelarbeid sluiten aan bij de
belevingswereld van velen
• Veel mensen zijn geïnteresseerd
in oude treinen, auto’s...

19. THEMA’S
Erfgoed moet niet per se
eeuwenoud zijn
• Veel mensen hebben ook
interesse in het recente
verleden, waarmee ze nog een
zekere voeling hebben

20. THEMA’S
Migratie en interculturaliteit
• De thema’s arbeid en migratie
bieden veel mogelijkheden
• Wat met arbeid in andere culturen?

21. THEMA’S
Durf ook negatieve thema’s
belichten
• Industrieel erfgoed heeft vaak
negatieve connotaties
(vervuiling, armoede, slechte
arbeidsomstandigheden)
• Ook deze aspecten mogen en
moeten belicht worden

22. THEMA’S
Denk ook eens aan minder voor
de hand liggende aspecten zoals
typische woordenschat,
anekdotes...
• Belang van getuigenissen van
oud-werknemers

23. PARTNERS
Betrek interessante partners bij je
project of onderzoek
• Oud-werknemers vormen vaak een
bron van onschatbare informatie

24. PARTNERS
Betrek interessante partners bij je
project of onderzoek
•
•
•
•
Natuurorganisaties
Film- en fotoclubs
Seniorenorganisaties
...

25. PARTNERS
Betrek interessante partners bij
je project
• Industrieel erfgoed en moderne
kunst vormen vaak een
vruchtbare combinatie

26. PARTNERS
Betrek interessante partners bij
je project
• Hedendaagse kunstambachten
slaan de brug tussen heden en
verleden

27. PARTNERS
Erfgoed en sociale economie / tewerkstelling: een mooie kruisbestuiving!

28. PARTNERS
Partnerships met bedrijven?
• Veel bedrijven zijn best wel
geïnteresseerd in hun
geschiedenis
• Mogelijkheid tot financiering
• Uitbouwen netwerk

29. PARTNERS
Grijp jubilea aan om een erfgoedproject te doen
• Hou interessante data in de gaten en durf zelf de stap te zetten

30. PARTNERS
125 jaar Umicore

31. AANPAK
Bedrijfsarchieven bieden vaak
een (onontgonnen) schat aan
informatie voor onderzoek
• Misschien zijn er nog bedrijven
die zelf hun archief bijhouden?
• Breng eens een bezoekje aan
het gemeente- of stadsarchief
• Neem zeker ook eens een kijkje
op Archiefbank Vlaanderen

32. AANPAK
Misschien vind je nog ergens een leuk reclamefilmpje?

33. AANPAK
Ga op zoek naar interessante nieuwe bronnen,
ook bij het grote publiek
Voorbeeld: oproep ‘Vlaams-Brabant drinkt’
“Heb je nog affiches, postkaarten of andere erfstukken
van familieleden die in een brouwerij of stokerij
hebben gewerkt? Ken je of ben je een caféuitbater of
brouwer die beschikt over beeldmateriaal? Heb je
(oude) foto’s van feesten en bijeenkomsten in de
familie, de school, de sportclub of op het werk waarbij
het glas geheven werd? Was je (over)grootmoeder of vader een aanhanger van een anti-alcoholvereniging
of heb je daar informatie over?”

34. AANPAK
Ga op zoek naar de mens achter de industrie
• Verzamel en ontsluit getuigenissen uit de eerste hand nu het nog kan!

35. AANPAK
Ga op zoek naar de mens achter de industrie
• “een voorwerp gaat pas écht leven, bij het horen van de verhalen van iemand die
een persoonlijke band met het voorwerp heeft”

36. AANPAK
Documenteer ambachtelijke
technieken

37. AANPAK
Documenteer ambachtelijke technieken

38. AANPAK
Zoek mee naar manieren om deze ambachtelijke
technieken levendig te houden en door te geven
• Ook jongeren staan hier zeker voor open!

39. AANPAK
Zijn er nog materiële resten aanwezig van bepaalde nijverheden?
Vaak zeer problematisch om een goede bestemming te vinden!

40. AANPAK
Industrieel erfgoed zit vaak in
een verborgen hoekje

41. AANPAK
Creatief met behoud en
ontsluiting van roerend erfgoed
Voorbeeld: stoomturbine De Porre
Op vraag van het Museum over
Industrie, Arbeid en Textiel (MIAT) werd
de stoomturbine van de voormalige
spinnerij en weverij De Porre in
Gentbrugge geïntegreerd in het
ontwerp van het nieuwe wijkpark.
Rondom de turbine werd een glazen
paviljoen gerealiseerd.

42. PUBLIEKSWERKING
Sluit aan bij thema’s van
bijvoorbeeld Erfgoeddag,
Dag van de Ambachten,
Nacht van de Geschiedenis...
• Het thema ‘Grenzeloos’ van
Erfgoeddag 2014 biedt veel
mogelijkheden (importexport van bedrijven,
communicatie, transport,
globaliserende industrie...)

43. PUBLIEKSWERKING
Maak de verdwenen industriële geschiedenis
weer zichtbaar in het straatbeeld

44. PUBLIEKSWERKING
Dit hoeft allemaal niet zo
veel te kosten!
In de oude Mechelse volkswijk
Rondom 't Veer, ooit een
biotoop voor schippers,
stoelenvlechters,
bootrepareerders, wasvrouwen
en meubelmakers, hebben
buurtbewoners onlangs het
initiatief genomen om
informatiepanelen met QRcodes aan de gevels te hangen.
Zo komt de vroegere
bedrijvigheid van de wijk weer
een beetje tot leven.

45. PUBLIEKSWERKING
Heb oog voor verschillende
doelgroepen
• Zorg bijvoorbeeld voor een aanbod
voor kinderen en gezinnen
• Met een traditionele tentoonstelling
bereik je wellicht niet iedereen

46. PUBLIEKSWERKING
Creatieve manieren van
publieksbemiddeling
Voorbeeld: Vlastheater
Authentieke vlasverhalen vormden
de basis van deze sociaalartistieke theatervoorstelling.
Vlastheater beschrijft de
volksverhalen over het harde werk
in de streek, de leute als het werk
erop zat of over de miserie als de
Leie buiten haar oevers trad. De
tekst werd gespeeld door
gelegenheidsacteurs: actieve
senioren uit gans Zuid-enMidden-West-Vlaanderen.

47. PUBLIEKSWERKING
Probeer aanknopingspunten te
vinden om een nieuw publiek
aan te spreken
• Wees creatief: voorbeeld retropersoneelskrant ter gelegenheid
van Open Bedrijvendag

48. PUBLIEKSWERKING
Maak gebruik van nieuwe
mogelijkheden als sociale media,
crowdfunding... om een groter
publiek te bereiken

49. PUBLIEKSWERKING
Ontsluiten van collecties en
informatie via internet

50. PUBLIEKSWERKING
Film, video, documentaires...

51. PUBLIEKSWERKING
Film, video, documentaires...

52. EN NU ZELF AAN DE SLAG!

53. OPDRACHT 1
• Individueel / per gemeente
• Probeer enkele interessante topics met betrekking tot TWI-erfgoed
op te lijsten voor je eigen gemeente:
• Welke nijverheden, ambachten, industrieën waren belangrijk in
het verleden van je gemeente?
• Zijn er hierrond bepaalde experts in je gemeente? Of mensen
die beschikken over interessant materiaal? Ken je iemand die
nog bepaalde ambachtelijke technieken beheerst?

54. OPDRACHT 2
• In kleine groepjes
• Gebruik de gegevens uit opdracht 1 om een interessant project uit
te werken:
Welk thema kies je? Waarom?
Wat is het doel van je project? Onderzoek? Publiekswerking? ...
Zijn er interessante partners om mee samen te werken?
Hoe werk je het project uit? Hoe zorg je ervoor dat het
vernieuwend is? Aandacht voor bepaalde doelgroepen?
• Welke rol voor film- en beeldbank Azura?
•
•
•
•

55. KORTE VOORSTELLING VAN DE PROJECTEN

56. MEER INSPIRATIE
Lancering digitaal platform rond techisch, wetenschappelijk en
industrieel erfgoed (incl. uitgebreide bibliografie)

57. CONTACT
ETWIE vzw
Van Beethovenlaan 8-10
2800 Mechelen
015/27.23.34
info@etwie.be
www.facebook.com/etwie
twitter: @etwie