насны хүүхдийн хоололт

2. 2 хүртэлх насны хүүхдийн хооллолт
Зохиолч:М.Оюунбилэг
© Энэхүү бүтээлийн эрх нь Монгол Улсын Зохиогчийн Эрхийн тухай хуулиар хамгаалагдсан
болно. Бүтээлийг цахим хэлбэрээр түгээх эрхийг bookstore.mn цахим хуудас эзэмших бөгөөд
зөвшөөрөлгүйгээр бүтнээр нь буюу хэсэгчлэн хувилах болон бусад ямар нэгэн хэлбэрээр
олшруулах, ашиглахыг хориглоно.
www.bookstore.mn

3. “ТАЛАРХАЛЫН ҮГ “
Зохиогч миний бие бүх насны хүмүүсийн эрүүл мэндэд зориулсан “Монголчуудын эрүүл
мэндэд: Зөв зохистой хооллож эрүүл амьдрах” гэсэн ерөнхий гарчигтай “Жирэмсэн эмэгтэй,
хөхүүл эх, 2 хүртэлх насны хүүхдийн хооллолт”, “2-10 насны хүүхдийн хооллолт”, “Сурагчид,
оюутан залуусын хооллолт”, “Насанд хүрэгчдийн хооллолт” гэсэн тусдаа гарчиг бүхий 4
цуврал ном бүрийнхээ эхэнд Монголчуудын эрүүл мэндэд хөрөнгө оруулж буян хийсэн олон
хүнд талархлаа илэрхийлэхийг хүссэн юм.
Монголчуудын дунд цаг бус өвчлөл хэт нэмэгдэж, цаг бус нас баралт ихэссээр байгаа нь
халдварт өвчин биш, бусад өвчин ч биш харин халдварын бус өвчнүүдээс шалтгаантай гэдгийг
одоо хэн хүнгүй мэдэх болсон. Нас барж буй 3 хүний нэг нь зүрх судасны өвчин /ЗСӨ/-өөр, 5
хүний нэг нь хорт хавдараар, 10 хүн тутмын 9 нь нийт халдварын бус ЗСӨ, хорт хавдар,
чихрийн шижин, уушгины архаг өвчин, таргалалт, осол гэмтлээс болж нас барж байгааг
статистик дүн мэдээ харуулж байна.
“Монголчууд олуулаа болох”-ын тулд өвчлөл, нас баралтыг эрчимтэй бууруулах нь хамгийн
чухал асуудал билээ. Эхчүүд бүхэн шинээр төрсөн хүүхдээ байгалийн жамаар хөхүүлж
өсгөсөн байхад нялхсын өвчлөл, нас баралт буурна. Нийт хүмүүс амьдралынхаа буруу хэв
маягаа өөрчлөж
чадвал монголчуудын цаг бусаар өвчлөх, насан өөд болоход нөлөөлж байгаа өвчнүүд буурах
учиртай.
Амьдралын буруу хэв маягаа өөрчлөж чадсан байхад ЗСӨ-ний
өвчлөл, нас баралтыг 80%, хорт хавдрын тохиолдлыг 40%, чихрийн шижинг 90 хүртэл хувь
бууруулж, чихрийн шижинд эрсдэлтэй хүмүүсийг
өвчлөхөөс 58% сэргийлж чадна гэж дэлхийн эрдэмтэд үзэж байна. Манайд жил бүр шинээр
өвдөж буй хорт хавдартай 4000 орчим хүний тоог 800 хүртэл, жилд ЗСӨ-р нас барж буй 6000
хүнийг 480 болтол бууруулж, одоо чихрийн шижингээр өвчлөх эрсдэлтэй байгаа 180000
хүний 58% буюу 104400 хүнийг өвчлүүлэхгүй байж болох тооцоо гарч байна.
Эдгээр өвчин удамшдаг. Тиймээс амьдралын буруу хэв маягаа
өөрчлөж энэ талын мэдээлэлийг үр хүүхэддээ өгч, зөв амьдрах хэв маягийг оюун санаанд нь
суулгаж өгөхгүй бол дээрх тоо жил тутам 2 дахин өснө гэдэг нь тодорхой болж байна. Үүний
л тулд өөрсдөө эрүүл мэнд, хооллолтын талаар мэдлэг боловсрол олж авах төдийгүй,
хүүхдүүддээ мэдлэг боловсрол эзэмшүүлэх нь хамгийн чухал. “Мэдлэг”
төр засгийн шинэ дэвшилтэт бодлого, хөтөлбөр, төслийг ч төрүүлж чадна.
Дээр дурьдсан амжилтад хүрч хүн амаа өвчлөл, зүй бус эндэгдлээс аврах гол арга нь
урьдчилан сэргийлэх ажил. Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ажлын үндэс нь хүн амд эрүүл

4. мэндийн, амьдралын эрүүл хэв маягийн, зөв зохистой хооллолтын талаар мэдлэг, боловсрол
олгох асуудал.
Хүүхдийн эмч, хүн амын хооллолт зүй судлаач эрдэмтэн хүний хувьд миний бие далайд
дусал нэмэр болдгийн адилаар дээр дурьдагдсан халдварын бус өвчнүүдээс хүмүүсийг
төрсөн үеэс нь эхлэн насан туршид нь сэргийлэх, зөв зохистой хооллолт, архи, тамхины хор
хөнөөл, эдгээрийн хэрэглээнээс хүүхэд үеэс нь хамгаалах, хөдөлгөөний идэвхтэй байх,
чийрэгжих зэрэг амьдралын зөв хэв маягийг бүрдүүлэх асуудлуудын талаар бүх насны
хүмүүст мэдлэг боловсрол олгох 4 цуврал ном бичиж зэрэг хэвлүүлж байна.
Энэхүү номоор дамжуулан хүн амын хүнс, хоол, хооллолт, эрүүл мэнд, анагаах ухаан болон
хөдөө аж ахуйн чиглэлээр нөр их судалгааны ажил хийсэн гадны болон эх орны судлаачид
судалгааны ажлын үр дүн, бүтээлийнхээ үр шимээр монголчуудын эрүүл мэндэд хөрөнгө
оруулсан учраас эрдэмтэн судлаачиддаа талархал илэрхийлж байна.
Монголчуудын эрүүл мэндэд хөрөнгө оруулсан хүмүүст зүй ёсоор ивээн тэтгэгчдээ оруулах
ёстой гэж бодож байна. Ивээн тэтгэгчид үгүйгээр эрдэмтэд судлаачид бид ажлынхаа үр
өгөөжөө ард түмэндээ хэрхэн хүргэх билээ. Эрдэмтэд ивээн тэтгэгчдийн хамтын үйл
ажиллагаа байдаггүйсэн бол миний сүүлийн 10 гаруй жилийн хөдөлмөр ширээний нүдэнд,
номын тавиурт тоосонд дарагдан хэвтэж ард түмэн маань тэр хөдөлмөрийн үр шимийг
хүртэж эс чадан эрүүл мэндээрээ хохирсоор байх байсан буйзаа.
Олныхоо төлөө оюунаа шавхан ажиллах эрдэмтэдийг ард түмэнтэй нь холбож, бүтээлийг
нийтэд хэрэгцээтэй мэдлэг болгон хүргэж байгаа хүмүүс бол яах аргагүй номыг ивээн
тэтгэгчид. Нийт монголчуудын эрүүл мэндэд харамгүй хөрөнгө оруулалт хийж буянаа
хайрласан та бүхэнд өөрийнхөө болон монголчуудын өмнөөс гүн талархал
илэрхийлэхийг чин сэтгэлээсээ хүсч байна..
Миний номыг ивээн тэтгэсэн дээрх байгууллага, хувь хүмүүст дахин талархал илэрхийлье.
Уг номыг хэвлэж Монголчуудын эрүүл мэндэд хөрөнгө оруулсан Бест Колор Интернэйшнл
ХХК-ийн хамт олонд бас талархлаа илэрхийлж байна.
Энэ олон хүний хөдөлмөр, оюунаар бүтсэн ном маань монголчуудын олуулаа болж, эрүүл
энх, урт удаан амьдрахад ач тусаа өгөх болтугай.
Талархалын үгээ илгээсэн, цуврал номыг бүтээгч Анагаах Ухааны доктор М.Оюунбилэг.
2013 оны намрын адаг хар нохой сарын билгийн 3-ны Балжинням, Дашнямтай сайн өдөр

5. Хэрвээ та зохистой хооллодог бол танд эмч хэрэггүй
Харин та зохисгүй хооллодог бол ямар ч эмч танд туслаж чадахгүй
Гиппократ
ЭХЛЭЛ
Хүүхэд эхийн хэвлийд байхаас эхлээд төрсөн цагаас нь хүний амьдралын бүх үед зөв
зохистой хооллох, эрүүл амьдралын дадал буюу идэвхтэй хөдөлгөөнийг эрхэмлэх, өвчнөөс
сэргийлж биеэ чийрэгжүүлэх зэрэг эрүүл амьдралын чухал асуудлуудыг багтаасан, нийт хүн
амд зориулсан 4 цуврал номын эхнийх буюу “Жирэмсэн эмэгтэй, хөхүүл эх, 2 хүртэлх насны
хүүхдийг зөв зохистой хооллох ” энэхүү ном эхийн хэвлийд байхаас хүүхдийн эрүүл амьдрал
эхлэх учиртай учраас эх нь жирэмсэн үеэсээ хоолоо яаж зөв зохицуулах, биеэ яаж арчлан
хамгаалах, хүүхдээ төрөнгүүт ангир уургийг нь яаж амлуулах, хөхөө яаж хөхүүлэх талаар
мэдлэг олж авах, эхийн сүүгээр хүүхдээ хооллохын туйлын ач холбогдлыг ойлгох, эхийн сүү
муудах шалтгааныг даван туулах, хөхүүл эх эрүүл байхын тулд яах вэ, хүүхдэд нэмэгдэл
хоолыг хэзээ, ямар хоолоор яаж өгөх вэ, хүүхдэд өгөх нэмэгдэл хоолыг яаж бэлтгэх, хүүхдийг
яаж чийрэгжүүлэн, хөдөлгөөний дадалтай болгох вэ гэх мэт амьдралын чухал асуултуудад
хариу өгөх юм. Хүүхдээ хөхүүлэх гэдэг дэлхийн болон монгол эхчүүдийн уламжлал мөн
байгаад зогсохгүй хүүхэд хорвоод мэндэлж хүн болсны анхны хоол, хүн болох анхны
хүмүүжил, хүнлэг сэтгэлийн эх ундрага болохын хувьд гэр бүлийнхний мэдвэл зохих мэдлэг
учраас хүүхэд хөхүүлэх талаарх асуудлыг ихээхэн дэлгэрэнгүйгээр оруулж байгаа юм.
Дэлхийн эрдэмтэдийн сүүлийн 20-30-аад жилийн судалгаа эхийн сүүг орлох бүтээгдэхүүн
одоо ч байхгүй цаашид ч гарахгүй гэдгийг нотолсоор байгаа бөгөөд эхийн сүү хүний үрд
байгалиас заяасан ганц хоол, хүүхдээ хөхүүлэх нь эхчүүдийн хүүхэддээ үзүүлдэг гол ачлал,
хүү, охиноо хүн болгох эхлэлийг тавьж өгөх ганц боломж гэж хүүхдийн эмч, эрдэмтэн хүний
хувьд миний бие бодож явдаг.
Хүүхдээ хөхүүлдэг эхчүүдийн тоо цөөрч угжаар хооллох явдал газар авч байсан 1960-1990-ээд
оны эхчүүд, хүүхдийн тоонд олон хүүхдүүд багтаж бидний үеийнхний ихэнх нь хүүхдүүддээ
ангир уургийг нь амлуулж чадаагүй бөгөөд хүүхдүүдээ дээд тал нь 3 сар л хөхүүлж байлаа.
Тэр үеийн төрөх газрын үйлчилгээ, эхчүүд хүүхдээ төрүүлээд 45 хоноод ажилдаа ордог
байсан шалтгаанууд ийм байдалд хүргэж байсан.
Хүүхдээ эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн давалгаант үйл ажлыг Монголд хэрэгжүүлж ардын
уламжлалыг сэргээсний ачаар 1992 оноос хойш эхчүүд бяцхан жаахан үрсдээ ангир уургийг
нь амлуулах, сүүгээрээ өсгөх аз заяа түшсэн билээ. Бидний ач зээ нар ч ангир уургаа амлаж,
ээжийнхээ хөхийг 2 нас хүртлээ хөхсөн. Дэлхийн эрдэмтдийн судалгаа, нотолгооны үр дүнд
НҮБ Хүүхдийн Сан НҮБ ХС, ДЭМБ, Хүүхдийг Эхийн Сүүгээр Хооллох Дэлхийн Холбоо гээд
олон улсын олон байгууллага, дэлхийн олон орны засгийн газар, эмч нар, сайн дурынхан, бүх
эхчүүд, хүүхдүүдийн эрүүл мэндийн төлөөх энэ буянтай ажлыг 1990-ээд оноос сэргээсэн.
НҮБ ХС Монголд хүүхдээ эхийн сүүгээр өсгөх, хүүхдэд ээлтэй эмнэлэг болох ажлыг 1992

6. оноос дэмжиж, Монгол Улсын Засгийн газар эхчүүд хүүхдээ эхийн сүүгээр өсгөх бодлого
баримталж 1992 онд ЭМ-ийн Сайдын тушаал гарч энэ ажил эхэлсэн.
1990-ээд оноос ядуурал ихэсч, хүмүүсийн аж амьдрал доройтож, дэлгүүрийн лангуу хоосорч
байсан ч эхчүүд хүүхдээ эхийн сүүгээр өсгөх хувь нэмэгдэж, хүүхдийн эндэгдэл буурч байсан
нь манай Засгийн газар, НҮБ ХС, ДЭМБ эхчүүд хүүхдээ эхийн сүүгээр хооллох зорилтыг
амжилттай хэрэгжүүлсний үр дүн гэдгийг НҮБ ХС, ДЭМБ-ын олон зөвлөхүүд тэмдэглэж
байсан. Бид Монголд ирэхээсээ өмнө судалгаа хийгээд Монголд амьдрал ядуурч байхад
хүүхдийн нас баралт буурч байгаад гайхаж байсан. Гэвч бид ирээд хот, хөдөөгийн төрөх
газруудаар явж, эмч нар, эхчүүдтэй уулзаж, эхчүүд хүүхдээ хөхүүлж, эхийн сүүгээр хооллох
хүүхдийн хувь нэмэгдсэн, хүүхдийн эндэгдэл, өвчлөл, физиологийн шарлалт, хүйн халдвар
буурч, эхчүүдийн хөх хагарах, хөх сүүгүй боллоо гэх зовиур эрс багассаныг олж мэдлээ.
Танайд амьдрал ядуурсан ч хүүхдийн эндэгдэл буурч байгаа шалтгаан нь эхийн сүүгээр
хооллох бодлого өндөр түвшинд хэрэгжиж байгаатай холбоотой юм байна гэж дүгнэж байсан.
Сүүлийн жилүүдэд эхийн сүү орлуулагч нэртэй угжны сүүг гадаадаас ихээр оруулж ирдэг
болсон, хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаарх нийгмийн эрүүл мэндийн сургалт,
эмнэлгийн үйлчилгээ, хэвлэлийн сурталчилгаа суларсантай холбоотой хүүхдийг эхийн
сүүгээр хооллох эхчүүдийн хувь буурсаар байгаа нь анхаарал татахгүй байх аргагүй. Энэ нь
монголчуудыг байгалиас заяасан асар их нөөцөө алдахад хүргэхэд ойрхон болгоод байна.
Хүүхэд төрүүлсэн ээжийн хөхөнд байгаа бэлэн, нялх үрсийнхээ ганц хоол нь болсон хамгийн
сайн чанартай, юугаар ч сольшгүй эхийн сүүний нөөцөө алдахад хүргэж байгаагаар барахгүй
эхчүүдийн төрсөн үрдээ өвлүүлэн үлдээх хайр, энэрэлийг, хүн чанарыг алдахад хүргэж
байгаагаараа монгол эхчүүдийн хувьд дэлхийн бусад орны ээжүүдийг бодвол саяхан болтол,
одоог хүртэл хадгалагдан үлдсэн хүүхдээ хөхүүлэх байгалийн жам ёс, эрхэм нандин зөн, арга
билгээ гээхэд хүргэх дээр тулчихаад байгаагаа ухамсарлан засах хэрэгтэйг дахин дахин
сануулмаар байна. Жирэмсэн эмэгтэй ба хөхүүл эхийн хоол, 0-24 сартай хүүхдийг хооллох
асуудлыг багтаасан номын маань анхны хэвлэлийг эцэг, эх, эмээ өвөө, охид, эмэгтэйчүүд та
бүхэн хүлээн авна уу.
Энэхүү ном маань жил жилд, өдөр цаг мөч тутамд төрж байгаа эхчүүдэд хүүхдээ эхийн
сүүгээр бойжуулж, эрүүл чийрэг өсгөхөд нь ширээний ном болж та нартай үргэлж хамт байж
таны мэдэхгүйг мэдүүлж та нарт тохиолдож байгаа бэрхшээлийг даван туулахад тань тус
болно гэж найдаж байна.
Та бүхний таалал оршиж монголын үрс маш олон болох болтугай.
Зохиогч

7. ЭЭЖ ТА ЖИРЭМСЭН БАЙХДАА ГЭР БҮЛИЙНХЭНТЭЙГЭЭ ЗААВАЛ УНШИХ
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Нэг. ЖИРЭМСЭН ҮЕД БАРИМТЛАХ ДЭГЛЭМ, ЗОХИСТОЙ ХООЛЛОЛТ
Гэр бүл төлөвлөлтийн кабинет
Эмэгтэй хүн бүр жирэмсэн болсон гэж үзвэл эмчид эхний 3 сарын дотор үзүүлнэ. Үүнээс
хойш сар бүр үзүүлж 8 дахь сарын эцсээр 2 долоо хоногт нэг удаа, жирэмсний сүүлийн сард
7 хоногт 1 удаа үзүүлж байх шаардлагатай. Гэр бүл төлөвлөлтийн кабинет жирэмсэн
эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, жирэмсний үед сахих ариун цэвэр, эрүүл ахуйн
дэглэм, хоол тэжээлийн асуудлыг зааж сургах, хянах ажлыг зохион байгуулах төв газар юм.
Жирэмсэн эмэгтэйг хэвийн төрөхөд бүх л анхаарлыг тавьж, амралтыг нь биеийн байдалд
зохицуулан олгоно. Жирэмсэн эмэгтэй өвчилбөл нарийн мэргэжлийн эмчид явуулж үзүүлнэ.
Хүүхдээ эрүүл төрүүлэхийн тулд жирэмсэн эхийн баримталбал зохих хоол, амьдралын
дэглэмийг зөвлөж, хүүхдээ эхийн сүүгээр хооллоход бэлдүүлж, төрөх тасагт баримтлах
дэглэм ангир уургаа хэрхэн амлуулах, хүүхдээ хөхүүлэх аргыг зааж сургана.
Жирэмсэн эмэгтэйн хувийн эрүүл ахуй
Жирэмсэн эмэгтэй ойр ойр хэт халуун биш шүршүүр усанд орж биеэ угаах шаардлагатай
бөгөөд ингэснээр бие хөнгөрч тайвшран эвтэй болохоос гадна арьсны амьсгалыг сайжруулж,
биеэ чийрэгжүүлэх чухал ач холбогдолтой. Биеэс гарах хөлс тостой нийлж биед наалдаад
хөлсний булчирхайнуудын нүхийг таглаж, хөлс цаашид ялгарах боломжгүй болоход арьс
амьсгалж чадахаа болихоос гадна арьсан дээр янз бүрийн идээт тууралтууд үүснэ. Жирэмсэн
үед арьсны үүрэг нэмэгддэг. Ийм учраас арьсыг цэвэр байлгах шаардлагатай. Угаахад арьс
зөвхөн цэвэр байгаад зогсохгүй цусны гүйдэл сайжирдаг. Шүршүүрт нүүрнээсээ эхлээд бүх
биеийг угаах ба энэ бүх үйлдэлд 10 минут шаардана. Зогсож биеэ угаахдаа хальтарч унаж
бэртэхээс болгоомжилно. Өдрийн чухам ямар

8. үед угаахаа өөрийн дассан байдал, гэр орны нөхцөл бололцоогоор зохицуулна. Эмэгтэй хүн,
тэр тусмаа жирэмсэн эмэгтэй бүр бэлэг
эрхтний гадна талыг өглөө бүр бүлээн усаар савандаж урдаас нь ар тийш чиглэлээр угааж
сурах хэрэгтэй.
Орны цагаан хэрэглэл, дотуур хувцсаа 3-5 хоног тутам солино. Их хөлөрдөг бол өдөр бүр
солих хэрэгтэй. Бие засах, хоол бэлдсэний дараа, хоол идэхийн өмнө гараа угааж сурвал
гараар халдах өвчнөөс сэргийлэх болно.
Жирэмсний 9, 10 дахь сартайд удаан зогсох ажил хийж болохгүй. Хэсэгхэн зогссоны дараа ч
гэсэн сандал дээр суугаад зэрэгцээ сандал дээр хөлөө тавьж амраах нь хөлийн судас
бүдүүрэхээс сэргийлдэг.
Жирэмсэн үед шүдээ арчлах
Эхчүүдийн шүд хэврэг болох нь олонтаа байдаг. Энэ нь жирэмсэн үедээ буруу хооллосноос
болдог. Кальц багатай хоол идсэнээс хүүхэд хэрэгцээтэй кальцаа эхийнхээ кальц ихтэй
шүднээс авдаг учир эхийн шүд хэврэг болдог. Жирэмсний 3-7 сартайд шүдний эмчид
үзүүлнэ. Өвчилсөн шүдээ жирэмсэн үед эмчлүүлэхгүй бол халдварын голомт болж эхэд ба
хэвлийд байгаа хүүхдэд муугаар нөлөөлнө. Шүд өвчлөхөөс урьдчилан сэргийлж, хатуу хоол,
хатаасан талх, ааруул, жимс идэж кальц, фосфор ихтэй хоол, сүү сүүн бүтээгдэхүүн, төмс
байцаа, талх хэрэглэх нь зүйтэй. Оройн хоол, өглөөний цайны дараа шүдээ оогоор угаана.
Ундны усанд фтор багатай нутагт оршин суугчид фтортой оогоор шүдээ угаагаарай. Шүдээ
зөв угаахыг сануулж ДЭМБ, ЭМЯ, Шүд эрүү нүүрний эмгэг судлалын төвөөс гаргасан
аргачлалаар шүдээ угаахыг зөвлөж байна.
Зураг 1. Шүд угаах арга
Эцгийн эрүүл мэнд
Жирэмсэн болох, жирэмсний явцыг амжилттай туулж, хүүхдээ энх амгалан тээж, эрүүл
хүүхэд төрүүлэхэд эцгийн эрүүл мэнд ихээхэн ач холбогдолтой. Эцэг хоол унд муутай байх,
архи их уух, тамхи татах, эм уух, илүүдэл жинтэй байх зэрэг нь эрүүл мэнд, эр бэлгийн эс
бий болох болон түүний хөдөлгөөнд муугаар нөлөөлдөг. АНУ-ын Орчны эрүүл мэндийн
институтын судалгаагаар эр бэлгийн ”эрүүл эс ”бий болоход хоол тэжээл түүний дотор цайр,
селен, фолийн хүчил, С амин дэм, омега-3, омега-6 тосны хүчлүүд нөлөөлдөг болохыг

9. тогтоожээ. Өдөрт исэлдэлтийн эсрэг /антиоксидант/ бодисоор баялаг ногоо, жимсийг 5
нэгжээс багагүй хэрэглэсэн тохиолдолд эр бэлгийн эс идэвхтэй эрүүл байна гэж үзсэн байна.
Антиоксидантын талаар 4-р номоос уншина уу.
Хүүхэд төрсний дараа ч эцэг хүн эрүүл байх нь гэр бүл, хүүхдээ төрүүлсэн эхийн сэтгэл
санаа, хөхний сүүний гаралтад сайн нөлөөлөхөөс гадна улмаар хүүхдийн эрүүл мэндэд эерэг
нөлөөтэй.
Эцэг, эх хоёулаа эрүүл байх
Үүний тулд эцэг эх хоёулаа:
​ - Эрүүл тэнцвэртэй хооллох ⁄5 бүлэг хүнсний бүтээгдэхүүнээс өдөр бүр⁄
- ​ Архинаас татгалзах
​- Тамхи татахаа болих
​- Жингээ хэвийн болгох
​- Эм, тосон түрхлэгүүд, ургамлын гаралтай хүнсний нэмэлтүүдийг эмчээс зөвлөгөө авч байж
хяналттай хэрэглэх
​- Зөвхөн эх нь өдөрт 400 мг фолийн хүчил нэмэлтээр уух
​- Хүнсний эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг эрхэмлэх
​- Биеийн дунд зэргийн ачаалал шаардсан хөдөлгөөний идэвхтэй байх. Энэ талаар 4-р
номноос уншаарай.
​- Эрүүл мэндэд ямар нэг хямрал гарвал эмчид үзүүлэх.
Жирэмсэн үед биед гарах өөрчлөлт
Жирэмсэн эмэгтэйчүүд зөв хооллохын тулд жирэмсэн үед биед гарах өөрчлөлтийг мэдэх
шаардлагатай. Ямар өөрчлөлт гарах вэ?
Жирэмсэлсэн үеэс эхлэн эмэгтэйчүүдийн биед өөрчлөлт гарч эхэлдэг. Энэ нь ургийн
хөгжлийг хангах, төрөхөд болон хүүхдээ хөхүүлэхэд бэлдэж өгч байгаа хэрэг юм. Эхийн эхэс,
цусаар хүүхэд тэжээгдэн бодисын солилцооны эцсийн бүтээгдэхүүн ургаас эхсээр дамжин
гадагшилна. Жирэмсэн эмэгтэйн бие махбод ингэж 2 хүний төлөө ажиллахдаа ихээхэн
өөрчлөлтөнд ордог.
Мэдрэлийн тогтолцоо өөрчлөгдөнө.
Дотоод шүүрлийн булчирхайд өөрчлөлт орж умайд тогтсон үр, ураг бэхлэгдэх, өндгөн эс

10. боловсрохгүй байх, эхэс бий болох, хөхний булчирхайнууд хөгжих, умай томрох, булчингийн
агших үйл ажиллагааг зохицуулах зэрэг шинэ үйл ажиллагаанууд бий болно.Үүнд ихээхэн
илч зарцуулна.
Бодисын солилцоо идэвхжинэ. Эх ураг хоёрт илч өгөх нүүрс ус, эх ураг хоёрын эд эсийг
шинээр бий болгох уураг, тосны хэрэгцээ ихсэнэ.
Зүрх судас, шээс ялгах эрхтний ачаалал ихэснэ. Бэлэг эрхтэн түүний дотор умайд маш их
өөрчлөлт орж хэмжээ, хэлбэр, байрлал өөрчлөгдөнө.
Ургийн өсөлт, эмэгтэйн бие махбодын шингэн нэмэгдсэнтэй холбоотой жирэмсэн эмэгтэйн
биеийн жин нэмэгдэх ба 20 долоо хоногтойд 4.5 кг нэмэгдэх нь хоол тэжээлээ зохицуулж жин
нэмэхгүй байх шаардлагатайг харуулна.
Жирэмсэн үед таргалах нь өсч буй урагт болон төрсний дараа хүүхдийг эхийн сүүгээр
хооллоход илч, ханаагүй тосны хүчлийн болон тосонд уусдаг аминдэмүүд нөөцлөгдөх ач
холбогдолтой. Жирэмсний эхний хагаст жин нэмэгдэхэд санаа зоволтгүй. Жирэмсэн
хугацаанд 7 хоног тутамд 450 г нэмэгдэх нь нярай хүүхдэд сайн үзүүлэлт болно. Жирэмсэн
эмэгтэйн биед гарах өөрчлөлтүүд нь илч, нөхөн сэргээх бодисын хэрэгцээг ихэсгэж хоол
тэжээлийг өөрчлөх шаардлага бий болгодог.
Гэтэл жирэмсэн эмэгтэйн хоол боловсруулах эрхтэнд ихээхэн өөрчлөлт ордог. Ходоодны
шүүсний ялгаралт муудаж, ходоод гэдэсний байрлал шахагдсанаас болж өөрчлөгдөн
хөдөлгөөн нь хязгаарлагдаж ходоод гэдсэнд хоол удаан боловсорч, шимэгдэлт нь удааширна.
Гэдэсний хөдөлгөөн муудаж, ус ихээр шимэгдэж, биеийн хөдөлгөөн багасч, бүдүүн гэдэс
хүүхдийн толгойд дарагдсанаас өтгөн хатамтгай болно. Гэдэсний хөдөлгөөн багасч,
хураагуур судсанд цус тогтонгишсоноос жирэмсэн эмэгтэйд шамбарам тохиолдох нь их
болно.
Жирэмсэн эмэгтэй зөв зохистой хооллох
Жирэмсэн эмэгтэйчүүд зөв зохистой хооллосноор цус багадалт, жирэмсний хордлого,
төрөлтийн хүндрэлээс сэргийлнэ. Төрөхийн тураал, цус багадалт, аминдэм Д дутал
рахит(сульдаа), иодын дуталтай хүүхэд төрөхөөс сэргийлнэ. Мөн жирэмсний явц, хэвлий дэх
хүүхдийн хэвийн өсөлт хөгжилт, төрөлт хэвийн явахад нөлөөлж, хөхний сүүний гарц сайн
болох, төрсний дараах үед эрүүл байх нөхцлийг бүрдүүлэх олон талын ач холбогдолтой.
Жирэмсэн үед тэжээлийн бодисуудын ач холбогдол Уураг: Уураг нь бүх эд эсийг бүрдүүлж
бодисын солилцоонд оролцоно. Жирэмсэний үед уураг үүсэх үйл ажиллагаа багассан байдаг.
Иймээс жирэмсэн эмэгтэйн хоолонд уураг,түүний дотор үл орлогдох амин хүчлийн хэрэгцээ
ихэсдэг. Амьтны гаралтай уураг хүний бие мах бодын уургийн бүтэцтэй ойролцоо бөгөөд
амьтны гаралтай уургийн шингэц өндөр байдаг тул жирэмсэн эмэгтэйн уургийн өндөр
хэрэгцээнд амьтны гаралтай уураг чухал юм.

11. Хүний биед өндөгний уураг 100%, сүүний уураг 96%, махны уураг 75%, загасны уураг 80%
шингэдэг. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн хоногийн хоолны уургийн хагас хувийг амьтны
гаралтай уургаар хангах ёстой гэж үздэг. Жирэмсний эхний хагаст Хоногт 76 гр уураг
хэрэгтэй. 38- 40 гр уургийг амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнээс авна. Үүнийг 300 мл сүү,
тараг,1 ш өндөг 100 г махан бүтээгдэхүүнээр хангана. Үлдсэн 35 г уургийг 140 г төмс, 200 г
бусад ногоо, 300 г үр тарианы бүтээгдэхүүн, 78 г будаа, 15 г шош вандуй зэрэг ургамлын
гаралтай бүтээгдэхүүнээс авна.
Жирэмсний сүүлийн 10 долоо хоногт урагт уургийн хэрэгцээ нэмэгдэх учраас жирэмсэн
эмэгтэй хоолоороо хангалттай уураг авахгүй бол өөрөө уургийн дуталд орж хүүхэд жин
багатай төрөхөд хүргэнэ. Сүүлийн хагаст хоногт 88 гр уураг хэрэгтэй. Үүнийг исгэлэн сүүн
бүтээгдэхүүн тараг, ээдэм, аарц зэргийг нэмэгдүүлэн хэрэглэснээр хангана. Хоолоор орсон
илүүдэл уургийг жирэмсэн эх дутуу боловсруулсанаас үүссэн хоронд хордох, хүүхдийн
дархлаа муудах зэрэг сөрөг нөлөө үзүүлдэг учраас уургийг хэтрүүлэлгүй, дутаалгүй нормын
хэмжээгээр хэрэглэх ёстой.
Тос. Жирэмсэн эмэгтэй өөх тостой хоол их идэж тосоо хэтрүүлбэл хоолны дуршил буурах,
цөс төлжилт муудах, тос эцсийн бүтээгдэхүүн болтлоо задарч чадахгүй бие мах бодод хорт
бодис хуримтлагдах болно. Нөгөө талаас тос дутаж болохгүй. Амархан шингэх цөцгийн тос,
цөцгий, бяслаг, ээдэм, ургамлын тосноос олив, рапсын тос хэрэглэнэ. Омега-3, омега- 6
тосны хүчлүүд үрэвсэл дарах, дархлаа сайжруулах, хүүхэд төрөх үед өвдөлтийг зохицуулах
үүрэгтэйгээс гадна эсийн хөгжилд чухал үүрэгтэй. Урт гинжит омега- 3 тосны хүчил буюу
эйкозапентаен хүчил /ЭПХ/, докозагексаен хүчил /ДГХ/ хэвлий дэх ургийн нүд, мэдрэл,
тархины хөгжилд чухал үүрэгтэй. Эдгээр тосны хүчлийг ураг эхээс эхсээр дамжуулан авна.
Иймээс жирэмсэн үед омега-3 тосны хүчлийн хэрэгцээ өндөр байна. Жирэмсний сүүлийн 3
сард ургийн тархи, нүдний торлогийг бүрэн гүйцэд хөгжлүүлэхэд омега-3 тосны хүчил ихтэй
хүнс хэрэглэж хэрэгцээг хангана. Хоолоор хангалттай аваагүй үед урагт хэрэглэх уг тосны
хэрэгцээг эхийн бие дэх нөөцөөр хангаснаас эхийн биед омега-3 дутаж дутуу төрөх, гадна
тохиромжгүй нөлөөнд тэсвэрлэх чадвар муудах, амархан стрест орох зэрэг хүндрэлд хүргэнэ.
Нөөц нь ч хүрэхгүй тохиолдол гарвал хүүхдийн тархи, нүдний торлогийн хөгжил хоцроно.
Омега-3 тосны хүчил балмад, сардин, хулд, май, тулбага, туна загас, тэдгээрийн тос,
бэлчээрийн малын мах, сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд хангалттай байна. Мөн ургамлаас
маалингын тосонд их байдаг.
Нүүрс ус. Хоногт хэрэгцээтэй илчлэгийн 50-70% ийг нүүрс усаар хангадаг. Жирэмсэн
эмэгтэй ургийн нүүрс усны хэрэгцээг давхар хангадаг учраас нүүрс усны хэрэгцээ ихэсдэг.
Нүүрс ус дотроос энгийн сахар агуулсан хүнсний зүйл: чихэр, чихэртэй боов, бялуу зэрэг
өндөр илчлэгтэй бүтээгдэхүүнийг хэтрүүлснээс биеийн эсэргүүцэл суларч харшил болж,
биед шингэн их хуримтлах, жирэмсэн эмэгтэй болон ургийн жин хэт нэмэгдэх сөрөг талтай.
Жирэмсэн эмэгтэй хоолондоо нийлмэл нүүрс ус агуулсан хүнс хэрэглэх нь зүйтэй. Энэ нь үр
тариа, гурил, ногоо, жимсэнд элбэг байдаг.
Эрдэс бодис. Яс, мэдрэлийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд онц чухал шаардлагатай кальц,
фосфорын хэрэгцээ ихсэнэ. Кальц яс, шүд, мэдрэл, булчингийн үйл ажиллагаанд хэрэгтэй.
Кальц нь ээдэм, бяслаг, сүү, талх, байцаа, төмс, зарим загас, хатаасан инжир, кальцаар

12. баяжуулсан бүтээгдэхүүнүүд, шош, улаан вандуй, гүн ногоон өнгийн навчны ногоо:
сэрэвгэнэ, савой байцаа, кимчиний байцаа, ногоон цэцэгт байцаанд элбэг байна.
Жирэмсэн үед савны булчин, эхсийн хэмжээ ихсэх, эхийн цусанд нэмэгдэх улаан бөөм,
ургийн өсөлт хөгжилтэй уялдаж хоногт шаардагдах төмрийн хэрэгцээ нэмэгдэнэ. Жирэмсэн
эмэгтэйчүүд төмрийн шимэгдэлт сайжруулах С амин дэмтэй хүнс, исгэлэн сүүн
бүтээгдэхүүн түлхүү хэрэглэх шаардлагатай. Төмрийн шимэгдэлтийг буруулдаг цай, кофег
эрс багасгана. Хар гурилын бүтээгдэхүүн төмрийн шимэгдэлтийг бууруулах тул хэтрүүлэн
хэрэглэж болохгүй. Жирэмсэн эмэгтэйд нэгэн чухал шаардлагатай бичил бодис бол иод юм.
Иод дутвал хүүхэд дутуу төрөх, оюун ухааны хомсдолтой төрөх аюултай. Иодын дутлаас
сэргийлэхийн тулд иоджуулсан давс, иод ихээр агуулдаг далайн загас, далайн байцаа,
замагийг хоолондоо хэрэглэж сурах хэрэгтэй.
Амин дэм. Хэвлий дэх ургийг өсгөх, эх ураг хоёрын бие махбодыг халдвараас хамгаалах
аминдэмүүд бодисын солилцоонд хамгийн их оролцоно. Фолийн хүчил, А, В бүлэг, Д, Е-
гийн хэрэгцээ ихэснэ. Амин дэм А, С, Е нь бие мах бодыг өвчин үүсгэгч нян, вирусээс
хамгаалахад оролцоно. Жирэмсэн эмэгтэйн хоол тэжээлд амин дэм дутахад халдварын эсрэг
биеийн эсэргүүцлийг доройтуулах, дутуу төрөх, сул дорой хүүхэд төрөх, рахиттай хүүхэд
төрөх, төрөх үед хүндрэл гарах нь их байна. А аминдэм нь үхрийн элэг, үнээний сүүний
цөцгийн тос, цөцгий, бяслаг, гүн шар, улаан, шар, ногоон өнгөтэй жимс, ногоонд элбэг.
Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний А амин дэм ихсэхэд хүүхэд гажигтай төрөх тул А амин
дэмийн хэрэглээг хэвийн хэмжээнээс 10 дахин ихэсгэх үед аюултай. А амин дэмээр
баяжуулсан хүнсний нэмэлт, загасны элэгний тос, элэгний нухаш, амьтны элэгний хэрэглээг
багасгана. Харин ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүний А амин дэм аюулгүй. Д амин дэмийн
талаар рахит гэсэн гарчгаас уншина уу.
Жирэмсний эхний саруудын хооллолтод онцгой анхаарах бодисууд
Жирэмсний эхний саруудад ургийн бүх л эд, эрхтэн, тогтолцоо нь нарийн дэс дараатай,
тодорхой хугацаанд бүрэлдэн тогтдог бөгөөд энэ үед чанартай хангалттай хоол чухал үүрэг
гүйцэтгэнэ. Энэ үед уураг илчлэг дутахад бүх эрхтэнд шаардлагатай эс хуримтлагдаж
чаддаггүй. Эх нь уураг, илчлэг багатай хоолоор хоолловол хүүхдийн тархины хөгжил
хоцорно.Цаашид хичнээн сайн хоололлоо ч тархины дутуу хөгжлийг гүйцээж чаддаггүй.
Дутуу хооллосноор ургийн хөгжил удаашрах, дутуу төрөх, хүүхэд бага жинтэй төрөхөд
хүргэнэ. Ийм хүүхдүүд тархи, оюун ухааны хөгжил хоцронги болдог.
Жирэмсний эхний 3 сард фолийн хүчил дутвал мэдрэлийн эрхтний гажигтай хүүхэд төрнө.
Фолийн хүчлийн хэрэгцээг броколи, бууцай зэрэг ногоон ногоо, жүржийн шүүс, цагаан шош,
талх, цагаан будаатай хоолоор хангана.
Жирэмсний эхний үед эс хуваагдан үр хөврөл өсч томроход цайр маш чухал үүрэгтэй. Цайр
үхэр, хонь, гахай, тахиан мах, лаазтай хавч, лаазтай сардин, хулуу, сүүн бүтээгдэхүүн, хошуу
будаа, хар гурил түүний бүтээгдэхүүнд элбэг.
Жирэмсний эхний 12 долоо хоногтой үед буюу ураг эхийн бамбайн даавраас хамаатай байдаг

13. үед эхэд бамбайн даавар дуталтай байвал ургийн тархины хөгжил гэмтэх аюултай. Шар
буурцгийн изофлавин нь бамбайн дааврын үйл ажиллагааг муутгаж бамбайг томруулдаг.
Иймээс шар буурцгийг жирэмсэн эмэгтэй хэрэглэхгүй.
Жирэмсний сүүлийн саруудын хооллолтод анхаарах чухал бодисууд
Жирэмсний сүүлийн 3 сард олон ханаагүй тосны хүчил омега-3 ихсээр, төрсний дараа ангир
уургаар ургийн болон нярай хүүхдийн төв мэдрэлийн тогтолцоо, нүдний торлог бүрхэвчийн
бүрэн бүтэн хөгжлийг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Хэрэв энэ үед жирэмсэн эмэгтэй
омега-3ыг хоолоороо хангалттай авахгүй бол өөрийн бие дэх нөөцөө шавхсанаас эмэгтэйн
бие дэх омега-3 дутаж стресст орох, дутуу төрөх, хүүхэд бага жинтэй төрөх, хэт хөдөлгөөнтэй
хүүхэд төрүүлэх, төрөлтийн дараах гутралд орох, хүүхдийн тархи, нүдний бүтэц гэмтэх
аюултай.
Омега-3-т хамгийн идэвхтэй, ашигтай нь эйкозапентаен ⁄ЭПХ⁄-ы болон докозагексаен ⁄ДГХ⁄-
ы хүчил бөгөөд ЭПХ нь ургамлын буюу маалингын, улаан буудайн үр хөврөлийн, хушганы,
зарим ногоон навчин ногоо, рапсын тосонд, ДГХ нь хүйтэн усны загас сардин, хулд, туна,
балмад, анчовус, май загас тэдгээрийн тосонд агуулагддаг.
Хүний тархи ДГХ-г хамгийн их хэрэглэгч эрхтэн юм. Ялангуяа жирэмсэн үед хэрэгцээг нь
хангах шаардлага улам ихэснэ. Учир нь ДГХ ургийн тархины 15-20%, нүдний торлогийн 30-
60%-ийг бүрдүүлдэг.
Жирэмсэн эмэгтэй ЭПХ, ДГХ-г хоногт 1000 мг хүртэл хэрэглэх шаардлагатай. Хэрэгцээ
хангагдсан үед даралт хэвийн, биеийн ерөнхий байдал сайн, сэтгэл санаа өндөр болно. Дээрх
хэмжээ бүхий бүтээгдэхүүнд 1 хоолны халбага рапсын тос ⁄эсвэл 1 цайны халбага маалингын
үр, 5-10 ширхэг шараагүй самар, эсвэл 70 гр хулд загас, дээр бичигдсэн загас 100-150 г долоо
хоногт 3-4⁄ орно. Хошуу будаа, цэвэрлээгүй бор будаа, цэвэршүүлээгүй ургамлын тос, үр
тариа, самрын үр нь амин дэм Е ихтэй бөгөөд энэ нь омега тосыг хамгаалах үүрэгтэй.
Ногоон өнгийн тэр тусмаа навчтай ургамлаар оливын, рапсын, эрдэнэшишийн, хулууны,
маалингын тос 1 хоолны халбага хийж зууш бэлтгэж идэх, хулуу, наранцэцгийн үр атга хир,
соёолуулсан хошуу будаа, улаан буудайн үрийг зуушинд нэмж идэхэд омега-3-ын хэрэгцээг
хангахаас гадна омега-3, омега-6-ын харьцааг зөв барьж байхын тулд салат, зуушиндаа
наранцэцгийн тосыг маалингын тостой юмуу оливын тостой ээлжлэн хэрэглэхийг зөвлөж
байна.
Жирэмсэн эмэгтэй бэлчээрийн малын мах, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
⁄импортын, суурин маллагаатайцөөхөн ургамал бусад зүйлээр тэжээгддэг малын сүү биш ⁄-г
хүнс хоолондоо заасан хэмжээгээр хэрэглэх нь зүйтэй. Бэлчээрийн малын иддэг ногоон
ногооны тосонд омега-3 тос 60% хүртэл байдгаас бэлчээрийн малын мах, сүүнд омега-3 их
хэмжээтэй байдгийг Америкийн эрдэмтэд хийсэн судалгаагаараа тогтоосон байдаг. Монгол
оронд байдаг 120 гаруй хэв шинжийн бэлчээрт байдаг 550 гаруй дүрсийн ⁄А.А. Юнатов,
Ж.Очир, Ц.Даваажамц, Б. Дашням, 1947-1966⁄ ургамлаас монгол мал түүнээс ч илүү
хэмжээний омега- 3 авч байдгийг үгүйсгэх аргагүй. ӨМӨЗО-нд гэхэд л 20 хэв шинжийн
бэлчээр байдаг юм байна ⁄ Б.Мягмаржав, 2008⁄. Манай эрдэмтэдийн хийсэн судалгаагаар

14. монгол бэлчээрийн малын махны омега-6:омега-3 харьцаа бага буюу эрүүл мэндийг
хамгаалах түвшинд байгааг тогтоожээ
⁄Д.Рэгдэл, Б.Энхтуяа, 2012⁄.
Жирэмсэн үед хоногт шаардлагатай хүнсний бүтээгдэхүүн ( г )
Талх 150.0
Будаа гоймон 100.0
Гурил, гурилан бүтээгдэхүүн 100.0
Төмс 200.0
Байцаа 100.0
Шар лууван 100.0
Өргөст хэмх 200.0
Улаан лооль 200.0
Алим жимс 300.0
Сүү 300.0
Тараг 200.0
Цөцгийн тос 25.0
Ургамлын тос 28.0
Өндөг 1/2
Загас 3.0
Мах 250.0

19. Жирэмсэн үед хооллох зарчим
Жирэмсэн эмэгтэйн бие махбод, хоол боловсруулах эрхтэнд гарсан
өөрчлөлт хооллохдоо харгалзах шаардлага болно. Хоол тэжээлийн хэрэгцээ шаардлага нь
хоолны хэмжээг ихэсгэхэдбиш хоолоо төрөлжүүлэх болон бусад олон зөвлөгөөг биелүүлснээр
хангагдана.Үүнд:
1. Хүнсний олон төрлийн бүтээгдэхүүнээр хийсэн төрөл бүрийн хоол шаардлагатай. Үүгээр
өсч буй хүүхдийн биед шаардагдах олон бодисыг хангаж өгнө.
2. Илчлэг хоол байх шаардлагатай.
3. Зөвхөн илчлэг байх биш тэжээлийн бодисууд хангалттай байх шаардлагатай. Уураг, тос,
нүүрс ус нь их ч биш, бага ч биш зөвхөн шаардлагатай хэмжээнд хэрэгцээтэй. Хавсралтад
байгаа нормоор.
4. Аминдэмийн гол эх булаг болох жимс, ногоо хоолондоо түлхүү хэрэглэх
5. Амархан бүрэн боловсорч шингэх хоол байх.
6. Ходоод гэдэсний замыг цочроох хурц, халуун ногоотой хоолыг багасгах (чинжүү, гич, цуу
гэх мэт)
7. Шинэ бэлдсэн хоол хэрэглэх.
8. Гэдэс дүүрэх шинэ талх, хөөсөн гурилан бүх бүтээгдэхүүн, байцаа, алим, төмсийг
хэтрүүлж идэхгүй байх.
9. Тос ихтэй хоол, өөхтэй мах, гахайн өөх, тахианы хальс, майонезыг багасгах.
10. Хэт таргалуулах чихэрлэг бүтээгдэхүүн, гоймон, шарсан төмс, чипс, попкорн, жигнэмэг,
мөхөөлдсийг бага хэрэглэх.
11. Мах махан хоолыг хэтрүүлэх хэрэггүй. 7 хоногийн 5 хоногт өдөрт нэг удаа махан хоол, нэг
өдөр загас болж өгвөл далайн, тахианы махан хоол, нэг өдөр ногоо, жимс, цагаан идээбүхий
хоол идэхэд тохиромжтой.
12. Давсыг хэтрүүлэхээс болгоомжилж давсгүй цай ууна. Жирэмсэн үед давс шээс хөлсөөр
ялгарах нь багасч, биед шингэнийг тогтоон барьж хавагнуулдаг. Хүнсний бүх бүтээгдэхүүн
давстай гэдгийг санаж давсны амт нь бидний л олж авсан амт болохоос хоолонд заавал хийх
ёстой ганц амт оруулагч биш. Өөр олон амт оруулагчаар хоолоо амталж идэж сурах сонгино,
саримс, яншуй, халиар, жууцай, хөмөөл, таана, мангир, гоньд, гогод гээд олон төрлийн
амтлагчид бий. Цусны даралт ихэсвэл эхлээд хоолныхоо давсыг багасга. Давстай цай бүү уу.

20. 13. Кофеин агуулсан унд цай, кофе, хийжүүлсэн ундаа, шоколад хэрэглэхээ багасгах
14. Уух шингэнээ багасган хавагнахаас сэргийлэх. Хоногт 1.5 л, сүүлийн сард 1 л хүртэл
багасгах. Уух шингэнээ төрөлжүүлж нохойн хошууны ханд, хатаасан болон шинэ жимсний
компот, шүүс, цэвэр ус уух.
15. Архи хүүхдийн мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээдэг тул хориглоно. Хүүхдийн хөгжилд муу
нөлөөтэйг харгалзан тамхи татахыг зогсооно.
16. Хоолыг дэглэмтэй, тодорхой цагт тогтмол хэрэглэх.
17. Хүүхдэд харшил болгох бүтээгдэхүүнийг хязгаарлах. Ялангуяа түрүүчийн хүүхэд
харшилтай төрсөн, эцэг эх хоёулаа харшилтай, харшлын удамтай бол илүү анхаарал
болгоомжтой хандана.
18. Хүнсний эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг эрхэмлэх
Жирэмсний хүндрэлүүдийг хоолоор засах
Өтгөн хатах. Өтгөн хатахаас сэргийлж хүнсний ширхэг ⁄эслэг⁄ ихтэй хоол хүнс хэрэглэнэ.
Үүнд хар талх, хивэгтэй бүтээгдэхүүн, хошуу будааны агшаамал, буурцаг, сэвэг зармын шөл
орно. Унтахын өмнө тараг, өглөө өлөн элгэн дээрээ цэвэр юмуу, буцалсан бүлээн ус уух,
түүхий ногоо, жимс, хар чавга, алим , байцааны зууш үр дүнгээ өгнө.
Дотор муухайрч, бөөлжис цутгах. Энэ хүндрэл жирэмсний эхний 3 сард өглөөгүүр тохиолдох
нь их. Өглөө сэрэнгүүт орондоо хатсан талх, алим бага зэрэг идэхэд тохиромжтой. Хэрэв
өдөржингөө бөөлжис цутгавал хоолны хооронд бага зэрэг юм идэх, хоолыг хүйтнээр буюу
хөргөж идэх, шарсан, элдэв амтлагчтай хоолны үнэр бас дотор муухайруулж бөөлжис
цутгуулдагийг анхаарах нь зүйтэй.
Гулгих, хэхрүүлэх. Жирэмсний сүүлийн 7 хоногт зарим эмэгтэйд гулгих, хэхрүүлэх хүндрэл
тохиолддог. Ийм шинж гарвал 1 удаад хэт идэхгүй байх. Бага багаар яарч тэвдэлгүй тайван,
удаан зажлаж хооллох, шарсан, өөх ихтэй, утсан хоолноос татгалзах, өтгөн цай, кофе уухгүй
байх, хоол идэнгүүтээ хэвтэлгүй байх нь хүндрэлийг засах арга болдог ч хэрэв засрахгүй бол
эмчдээ хандаж зөвлөгөө авах нь зөв.
Жирэмсэн үед хоногт хоолоор авах ёстой илчлэг
Өдөрт хоолноос авдаг илчлэг дээрээ хэдий хэмжээнии илчлэг нэмж авбал зохимжтой вэ?
Жирэмсний эхэн үе /16 долоо хоног хүртэл / +50 ккалори илчлэг.
Жирэмсний дунд үе /16-28 долоо хоног хүртэл/ +250 ккалори илчлэг
Хүснэгт 1

21. Жирэмсний 7 хоног бүр БЖИ-с шалтгаалан нэмэгдэх ёстой биеийн жин
Биеийн жингийн индекс (БЖИ) - ээр хүний хэвийн ба дутуу, илүүдэл жинг тооцдог. БЖИ =
биеийн жин(кг) /биеийн өндөр/ метрийн квадрат). БЖИ хэвийн үзүүлэлт нь 18-24 хооронд
байна.
Жишээ нь: биеийн жин 62 кг, биеийн өндөр 1,75 бол 62/ кг/(1.75*1.75)=20.2
Энэ тохиолдолд хэвийн БЖИ-тэй байна.
Жирэмсний чихрийн шижин /ЖЧШ/
Жирэмсэн үед ихэст үүсдэг дааврууд инсулины эсрэг үйлчлэлтэй. Энэ эсрэг байдал нь ЖЧШ
үүсгэдэг. Гэр бүлдээ чихрийн шижингийн удамтай, биеийн жин ихтэй эмэгтэйд жирэмсний
20-28 ддолоо хоногийн хооронд ЖЧШ тохиолдох нь их. ЖЧШ-ийн үед нүүрс усыг өдрийн
туршийн бүх хоолонд тэнцүү хуваарилан идэх шаардлагатай. Мөн биеийн тохирсон
хөдөлгөөн чухал нөлөөтэй. ЖЧШ хүүхэд төрсний дараа зүгээр болно. Энэ нь ээж хожим нь
чихрийн шижинтэй болох эсэхийг шийдэх зүйл биш. Хэвийн жинтэй бол чихрийн шижин
болох магадлалыг бууруулна. Харин зөвхөн ЖЧШ-тэй байна уу, жирэслэхээс өмнө чихрийн
шижинтэй байсан уу гэдэг асуудал их чухал. Жирэмслэхээс өмнөх чихрийн шижингээ
эмчлүүлээгүй бол хэвлий дэх ургийн жин хэт нэмэгдэх, эх хагалгаагаар төрөх, эрт төрүүлэх
шаардлага гарахаас үүдэн хүүхэд тархины гэмтэлтэй төрөх, хүүхэд төрөхдөө цусанд нь
глюкоз бага байх зэрэг хүндрэл гардаг.
ЖЧШ цаашид 40 % нь чихрийн шижин болох магадлалтай гэж үздэг.
Жирэмсэн үед цусны даралт ихсэх
Жирэмсэн үед цусны даралт ихсэх тохиолдол 6-8% тай тохиолддог байна. Хөнгөвтөр
хэлбэрийг эклапсин өмнөх, хүнд хэлбэрийг эклампси гэнэ. Эрт илрэх шинж тэмдэг нь

22. даралт ихсэх, шээсээр уураг гарах, хавагнах, цус өтгөрөх, мэдрэлийн талаас өөрчлөлт гарах.
Хүндэрвэл татах. Голчлон 2-3 дахь сард тохиолдоно. Жирэмсний цусны даралтыг тогтмол
хянахгүй байсаар ихэсгэвэл элэг, бөөрийг гэмтээж эх, ураг 2-ын аль алины амь насанд аюул
учрана. 35-с дээш нас, ихэр хүүхэд, эх эцгийн талаас удамшилдаа кальц хэт багатай хоол
хэрэглэдэг зэрэг хүчин зүйлүүд эрсдэл болно. Жирэмсэн үеийн цусны даралт ихсэлтийг
эмчийн хяналтад, эмнэлэгт эмчилнэ.
Жирэмсэн үеийн 1 өдрийн хоолны үлгэрчилсэн цэс.
Өдрийн эхний хагаст бодисын солилцоог сайжруулж, мэдрэлийн тогтолцоог сэргээж
ходоодонд удаан баригдаж байдаг уураг, тос ихтэй хоол идэх, өдрийн хоёр дахь хагаст
амархан шингэх, ходоод гэдэсний үйл ажиллагааг хүндрүүлэхээргүй, мэдрэлийн тогтолцоог
сэргээхгүй сүүн бүтээгдэхүүн, ногоо, будаа голчилсон хоол хэрэгтэй.
Хоол идсэний дараа хэвтэлгүй идэвхтэй хөдөлгөөнтэй байх нь чухал.
Өглөө 8-9 цаг
ээдэм 100 г
гурвалжин будааны сүүн агшаамал 250
Талх 50
Сүүтэй цай 250
Бага үд 11-12 цаг
Сүү 200
Зөгийн балтай талх 100
Үдэд 14-15 цаг
Лууван алимны зууш 100
Ногоотой банштай шөл 250
Талх 100
Жимс 100
Орой 18-19 цаг
Шарсан өндөг будаатай 250
Жимсний шүүс 200

23. Орой 21 цаг
Тараг 250
Рахиттай хүүхэд төрүүлэхгүйн тулд жирэмсэн эмэгтэйчүүд юу мэдвэл зохих вэ?
“Д” аминдэм таны хүүхдэд ямар ашигтай вэ?
Хүний биемахбодын бодисын солилцоонд чухал үүрэгтэй олон янзын бодисууд байдаг
бөгөөд эдгээрээс Д аминдэм ясны бүрэлдэхүүний үндсэн хэсэг болох кальц, фосфорыг
цусанд зөв зохистой харьцаагаар тогтоон барьж байх үүрэгтэй. Мөн Д аминдэм нь хүний
биеийн дархлаа, эсүүдийн үүсэл, өсөлт хөгжилд нөлөөлнө. Хэрэв Д амин дэм жирэмсэн
эмэгтэйн биед хангалттай байвал жирэмсний сүүлийн саруудад эхийн цусанд агуулагдаж
байгаа Д аминдэм эхийн цусаар дамжин урагт нөөцлөгдөж, энэ нь төрсний дараа нэг сарын
дотор нялх хүүхдийн хэрэгцээг хангахад зарцуулагддаг.
“Д” аминдэм дутахад:
- Бага насны хүүхдэд Д аминдэм дутлын өвчин сульдаа буюу Рахит үүснэ.
- Насанд хүрсэн хүнд яс сийрэгжилт үүснэ.
Рахит өвчин хор уршигтай юу?
Рахит өвчний үед хүүхдийн толгой томорч, хөл майга болж байснаа хүүхэд өсч томрох үед
энэ шинж тэмдгүүд аяндаа алга болдог мэтээр ойлгож тайвширч болохгүй. Рахит өвчин бусад
өвчинтэй хавсраагүй үедээ хүүхдийн амь насанд аюул учруулахгүй ч эцэстээ хэд хэдэн хор
уршигт хүргэнэ. Үүнд:
1. Энэ өвчний үед хүүхдийн ясны бүтэц алдагдаж, ясжих үйл ажиллагаа удааширч, биеийн
эсэргүүцэл сулран өвчлөмтгий болно.
2. Бодисын солилцоонд гүнзгий хямрал гарч дотоод эрхтэн системийн үйл ажиллагаа
алдагдана.
3. Рахитаар өвчилсөн хүүхдүүд бие бялдар, ой ухаан, сэтгэхүйн хувьд үе тэнгийнхнээсээ
хоцронги байдаг.
4. Биеийн гадаад үзэмжийг эвдэнэ.
5. Эмэгтэй хүүхэд насанд хүрэхэд аарцаг багатай болдог тул төрөхөд хүндрэл гарна.
Рахиттай хүүхэд төрүүлэхгүйн тулд яах вэ?
Жирэмсэн эмэгтэйд Д амин дэм дутвал хүүхэд рахиттай төрнө. Үүнээс сэргийлэхийн тулд:

24. Зуны улиралд жирэмсний хугацаа таарч байгаа жирэмсэн эмэгтэйчүүд 7 хоногт наран
шарлагыг 2-3 удаа 10-15 минутаар хийх. Хэрэв ингэж чадвал 10000 нэгж Д аминдэмийг
амаар уусантай тэнцэх хэмжээний аминдэмийг нарны гэрлийн нөлөөгөөр өөрийнхөө
арьсанд үүсгэж авах боломжтой.
Хүйтэн сэрүүний улиралд жирэмсний хугацаа таарч байгаа үед Д аминдэм агуулсан хоол
хүнс өргөн хэрэглэхээс гадна Д аминдэм уух шаардлагатай болно. Эрүүл эмэгтэй жирэмсний
4-5 сартайд Д аминдэмийг 50000 нэгжээр нэг удаа ууна.
Жирэмсний хордлоготой, элэг бөөрний архаг өвчтэй, олон дахин төрсөн, амьдралын нөхцөл
муутай жирэмсэн эмэгтэйчүүд 50000 нэгжээр 1 сарын зайтай 2 удаа ууна.
Төмөр дутлын цус багадалтаас та өөрийгөө сэргийлж чадвал хүүхэд цус багатай
төрөхгүй
Жирэмсэн үед савны булчин, эхэсийн хэмжээ ихсэх, эхийн цусанд нэмэгдэх улаан бөөм,
ургийн өсөлт хөгжилтэй уялдаж хоногт шаардагдах төмрийн хэрэгцээ нэмэгддэг.
Гэхдээ тухайн эмэгтэй зөв хооллож, төмрийг хангалттай хэмжээгээр хуримтлуулсан,
жирэмслээгүй үедээ цус багатай байгаагүй бол жирэмсэн
үед цус багадах ёсгүй. Хүүхэд ч цус багатай төрөхгүй. Эхийн хэвлийд байхад эх нь цус
багатай байгаагүй хүүхдийг зөв хооллоход хүүхэд ч цус багадалтаар өвдөхгүй байж болно.
Цус багадах шалтгаан
Ямар үед жирэмсэн эмэгтэйн цус багадах вэ?
​- Ойрхон олон удаа төрсөн эх
-​ Сарын тэмдэг олон хоногоор их хэмжээгээр үзэгддэг
-​ Төмрийн агууламж ихтэй бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх
-​ Хоолонд амьтны гаралтай уураг дутах
- Фолийн хүчил, В12, С аминдэм бага хэрэглэх, төмрийн шимэгдэлт муутгадаг бүтээгдэхүүн
их хэрэглэснээс төмрийн шимэгдэлт муудах
-​ Эх ходоод гэдэсний шархлаа, суулгалт өвчин, гэдэсний гаж хөгжилтэйгөөс шалтгаалан
төмрийн шингэц муудах
-​ Биеэс төмөр их хэмжээгээр алдагдах (цус гоожимтгой, цус алддаг, хялгасан хорхойн
халдвар)
Шинэ төрсөн болон бага насны хүүхдэд яагаад цус багадах вэ?

25. - Хүүхэд нөөц төмөр багатай төрөх (эх цус багатай байх, хүүхэд хугацаа дутуу төрөх)
​- Төмрийн агууламж ихтэй бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байх
​- Фолийн хүчил, В , С аминдэм бага хэрэглэх, төмрийн шимэгдэлт муутгадаг бүтээгдэхүүн их
хэрэглэснээс төмрийн шимэгдэлт муудах
Төмөр Дутлын Цус Багадалтын хор уршиг
Цус багадалтыг оношлох хамгийн найдвартай арга нь цусны шинжилгээгээр гемоглобин
тодорхойлох арга юм. Гемоглобин 110 г/л- ээс бага тохиолдолд цус багатай байна.
Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн цус багадалт нь бүтэлттэй, цус багатай, бага жинтэй хүүхэд
төрөх, төрөх үед цус алдах, төрсний дараа цус алдах зэрэг хүндрэлд хүргэнэ. Ийм учраас
жирэмсэн эмэгтэйчүүд, бага насны хүүхдүүдийн цус багадалтыг урьдчилэн сэргийлснээр
төрөхийн хүндрэл, бүтэлттэй, бага жинтэй, өвчлөмтгий, хоцронги хөгжилтэй хүүхэд
төрөхөөс урьдчилан сэргийлнэ.
Төмөр дутлын цус багадалтаас сэргийлэх
1. Төмрийн бэлдмэлийг ямар үед хэрэглэх вэ?
А. Жирэмсний хожуу хордлоготой, дутуу дулимаг хооллодог нэг төрлийн хоол хэрэглэдэг
жирэмсэн эмэгтэйчүүд хоногт 120 мг төмөр агуулсан төмрийн бэлдмэл, 0.5 мг фолийн
хүчлийг аскорбины хүчил юмуу жимсний шүүсээр даруулж хоол идсэний дараа 100 хоног
ууна. Уусны дараа 2-3 цаг цай уухгүй. Цай уухыг багасгана.
Б. Цус багатай эхээс төрсөн, дутуу төрсөн, төрөх үеийн жин нь 2500 г-аас бага жинтэй
төрсөн хүүхдэд 2 сараас нь, мөн сульдаатай, суулгалт өвчнөөр өвдсөн, цагаан хорхойтой, хоол
боловсруулах замын эмгэгтэй, өвчлөмтгий, ихэр хүүхдүүдэд хоногт 20 мг төмөр, 0.1 мг
фолийн хүчлийг аскорбины хүчил буюу жимсний шүүсээр даруулж, хоол идсэний дараа 100
хоног уулган
2. Зөв зохистой хооллох
Зөвхөн төмрийн бэлдмэл ууснаар цус багадалтаас сэргийлнэ гэж ойлгох нь буруу юм. Учир
нь хоол хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдаж байгаа (ялангуяа амьтны гаралтай) төмрийн
шимэгдэлт төмрийн бэлдмэлээс 2-3 дахин илүү байдаг. Иймээс:
А. Төмрөөр баялаг эдгээр бүтээгдэхүүнээр хоолоо бэлтгэж хэрэглэх нь зүйтэй.
Б. Амьтны гаралтай уураг (мах, загас, өндөг), илчлэг (талх, будаа, гурил), эрдэс аминдэмээр
баялаг (ногоо, жимс) төрөл бүрийн хоолоор хооллох
В. Цай бага уух. (цайнд агуулагдах бодис төмрийн шимэгдэлтийг бууруулдаг)
Г. “С” аминдэм буюу түүнийг их хэмжээгээр агуулсан бүтээгдхүүнийг хэрэглэх.

26. 3. Ходоод гэдэсний архаг өвчнөөс сэргийлэх
4. Хялгасан хорхойн халдварыг эмчлэх.
5. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд 2 удаа, төрсөн бүх хүүхдэд 6 сар, 1 настайд нь цусны ерөнхий
шинжилгээ хийлгэж цус багадалт байгаа эсэхийг тодорхойлуулна.
Хүүхдээ диатез /шүүдэст эмзэгшил/-тэй болгохгүйн тулд хооллолтдоо анхаар
Шүүдэст эмзэгшил ⁄диатез⁄ ямар өвчин эмгэг вэ?
Эцэг эхчүүдийн дунд хөхний сүүний хордлого гэж яригддаг уг эмгэг байдал нь хүүхдийн бие
бялдрын төрөлхийн тогтолцооноос болдог ч гадны эвгүй цочролд анхны шинж тэмдгүүд
гардаг. Голчлон хоол хүнсний харшил байдаг. Ийм хүүхдүүдэд хацар дээр жижиг улаан
гүвдрүү 2-3 ширхэгээр гарч эхэлснээс эхлэн арга хэмжээ авахгүй бол толгой чихний ар,
биеийн бусад хэсгээр нэмэгдэж гарна. Эдгээр байдал цаашид хүндэрвэл арьсны идээт, шүүст
загатнаат намарс-экзем, үрэвсэл болж хүндэрнэ. Насан турш ч үлдэж болно. Амьсгалын
замын болон гэдэсний хэлбэрээр илэрч болно. Энэ үед багтраа маягаар ханиад хүрэх, онц
зовиургүйгээр суулгах зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ.
Шүүдэст эмзэгшлээр ямар хүүхэд өвчлөх вэ?
1. Эцэг эх нь ямар нэгэн харшилтай.
2. Эх нь жирэмсэн байхдаа болон хөхүүл үедээ харшил үүсгэх хоол унд их хэрэглэсэн. (сүү,
өндөгний уураг, ундаа, жимс, шоколад, кофе гэх мэт)
3. Түрүүчийн хүүхэд нь шүүдэст эмзэгшлээр өвдөж байсан эхээс төрсөн хүүхэд.
Шүүдэст эмзэгшил үүсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Дотоод, гадаад хүчин зүйл нөлөөлнө.
Дотоод нөлөө нь:
1. Удамшил
2. Хүүхдийн дархлалын харшилт гажиг
Гадаад нөлөө нь:
1. Жирэмсэн эмэгтэй, хөхүүл эх, хүүхэд буруу хооллох (харшил үүсгэх бүтээгдэхүүн их
хэрэглэх, нэг төрлийн хоол удаан хэрэглэх, хэт их идэх, жин хэт их нэмэх, чихэрлэг зүйл их
хэрэглэх)
2. Хүүхдийг хэт их халууцуулж, байнга хөлстэй байлгах.

27. 3. Агаарт бага гаргах
4. Тайван биш байлгах
Хүмүүс яагаад хөхний сүүний хордлого гэдэг вэ?
1. Манай хүүхдийн дунд шүүдэс эмзэгшил голдуу хүүхэд төрсний дараа бага сартай (1-2)
байх хөхүүл үед нь эхэлдэг болохоор
2. Эхийн идэж байгаа хоолтой холбоотойгоор хүүхдийн шүүдэст эмзэгшил хурцаддаг
болохоор
Шүүдэст эмзэгшилээр хүүхдээ өвдүүлэхгүй байж болох уу?
Шүүдэст эмзэгшил нь гадны тохиромжгүй цочролын нөлөөгөөр
үүсдэг. Гадны тохиромжгүй цочрол гэдэг нь жирэмсэн эмэгтэй, хөхүүл эхийн хоол, хүүхдийг
асрах, хооллоход гаргадаг алдаа юм. Эх зөв хооллож, хүүхдээ зөв асарч, агаарт гаргаж, угааж,
зөв хооллоход шүүдэст эмзэгшилээр хүүхдээ өвчлүүлэхгүй байж болно.
Бүрэн төгс эмчлэгддэг үү?
1. Хүүхэд эхний 6 сартай байх үед хацараар нь улаан гүврүү гарч эхлэх үед нь хөхүүл эх
хоолоо тохируулах (их иддэг бол багасгах, харшил үүсгэх бүтээгдэхүүн их иддэг бол хоолоос
хасах, тостой өөхтэй, шарсан хоолоо болих, чихэр, шоколад идэхгүй байх гэх мэт),
хүүхдээ өдөр бүр угааж, агаарт 4-өөс доошгүй цаг гаргаж, даавуун хувцас (нийлэг биш)
өмсгөж, чөлөөтэй, халууцуулалгүй хувцасласан үед бүрэн эдгэрч болно. Хүүхэд төрсний
дараах 6 сарын эхийн хооллолт, хүүхдийн хоол, асаргаа онцгой үүрэгтэй.
2. Өвчнийг дахиулахгүйгээр 6 сараас 1 жил байлгаж чадвал бүрэн эдгэрнэ.
Яагаад эдгэрэхгүй архагшдаг вэ?
1. Дааврын тос (преднизолон, гидрокортизон, лоринтен гэх мэт) хэрэглэхэд тэр дороо эдгэж
буй мэт боловч ялихгүй шалтгаанаас дахих нь их болно.
2. Хятадын янз бүрийн тос хэрэглэхэд мөн дээрхи үйлчилгээг үзүүлнэ.
3. Хүүхэд 6-аас дээш сартай болоход харшил үүсэхэд нөлөөлөх урьдчилан сэргийлэх тарилга,
хоолны төрөл олшрох, өвчлөх, янз бүрийн эм тариа хэрэглэх зэргээр гадны нөлөөлөл нь
ихэсдэг учир нийлмэл, хүнд эмчилгээ шаардана. Энэ үед тууштай эмчилгээ хийгээгүйгээс
архагшина.
4. Хоол, асаргааны дэглэм барьж чадахгүй тэвчээр алдсанаас олон дахихад архагших нь
ихэснэ.
Урьдчилан сэргийлэх

28. 1. Эх жирэмсэн байхдаа сүүтэй цай ихээр уух, харшил үүсгэх чанартай хүнсээр их хооллох
зэргээс татгалзах, хордлогоос болсон гаж дуршлыг засахын тулд хордлогыг эрт тууштай
эмчлүүлэх
2. Хүүхдийг өдөр бүр агаарт 4-өөс доошгүй цаг гаргах
3. Чийрэгжүүлэх (нимгэн хувцаслах, иллэг дасгал хийлгэх, нүцгэнээр байлгах)
4. Амьсгалын замын өвчтөнөөс тусгаарлах, ямар нэг өвчнөөр өвчлүүлэхгүй байхад анхаарах
Хүснэгт 2
Эх , хүүхдийн хооллолтод анхаарах
Эхийн сүү харшил өгдөг үү?
Эхийн сүү харшил үүсгэх бүтэцгүйгээрээ онцлог юм. Гэвч эхийн хэрэглэж байгаа хоол
тэжээлээр орсон харшил үүсгэгч бодис эхийн сүүгээр дамжин хүүхдэд харшил үүсгэж болох
талтай. Юуны түрүүнд үнээний сүүний уураг 20 орчим төрлийн харшил төрүүлэгчийг
агуулдаг. Эх хөхний сүүгээ сайн байлгах гэж сүүтэй цай их уух нь үнээний сүүний уургийн
харшлыг ихэсгэхэд нөлөөлж болохоос гадна кальцын шимэгдэлтийг муутгаж эх, хүүхдийн
ясны хөгжилд муу нөлөөлж , эхийн шүд өвчлөхөд хүргэдэг. Эхийн сүүгээр дамждаг харшлын
суурь хүүхэд эхийн хэвлийд байхад тавигддаг.
Үнээний сүүнээс гадна олон төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн харшил
үүсгэх учир хүүхдэд диатезийн шинж тэмдэг илэрч хацраар гүвдрүү гарангуут эх өөрийнхөө
хоолонд хяналт тавих ёстой. Хэрэв үнээний сүүнээс болж байгаа бол ээдэм, үхрийн махаар
хоол хийхэд харшил
үүсгэхэд болон даамжрахад бас нөлөөлж болдог. Сүүг тараг болгоход уураг нь задарч харшил
үүсгэх бүтэц нь алдагддаг.
Өндөгний уургийг мөн харшил үүсгэх хүчтэй бүтээгдэхүүнд тооцдог. Хэрэв өндөгнөөс
болсон бол тахианы үр хөврөлөөс гаргаж авдаг улаан бурхан, гахай хавдар, гриппийн

29. вакцинуудын дараа диатез үүсч болох талтайг харгалзан үзэх шаардлагатай.

30. Хоёр. ХОЁР ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХООЛЛОЛТЫН ТАЛААР ЮУ МЭДВЭЛ
ЗОХИХ ВЭ?
Хүүхдийн хоол чухам юунаас бүтдэг хүүхдэд ямар ач холбогдолтой болохыг мэдэхээс
хүүхдийг зөв зохистой хооллох таны мэдлэг эхэлнэ.
Бага насны хүүхдийн хоол боловсруулалт, түүнийг дэмжин сайжруулах нь
Хоол боловсруулалтын онцлог
Нярай хүүхэд бусад сүүн тэжээлт амьтдын үр төлтэй харьцуулахад эрхтэн системийн
харьцангуй гүйцэд бус хөгжлөөр ялгагддаг. Нярай үед болон бага насны туршид ялангуяа нэг
настай болтол хүүхдийн ходоод гэдэсний үйл ажиллагаа төрөл бүрийн хоол боловсруулах
чадвараар хязгаарлагдмал, зөвхөн эхийн сүүг боловсруулан шингээх чадвартай билээ.
Боловсруулалт амны хөндийгөөс эхэлнэ. Нярай хүүхдийн амны хөндий зөвхөн шүдгүй төдий
бус салст бүрхэвч нь зөөлөн, нимгэн, харьцангуй хуурай байна. Шүлс нь амны хөндийгөөс
ялгарах үндсэн шүүс бөгөөд төрсний дараахь эхний 3-4 сард хөхөө хөхөх үед нэг минутад
0.4 мл орчим ялгарч, хөхөөгүй байхад 0.01-0.1мл орчим ялгардаг. 3- 4 сартай үеэс эхлэн
хэмжээ ихсэж 1 насандаа хоногт 150 мл болно. Ийм хэмжээний шүлс нь амны хөндийг
чийглэж өгнө. Ходоодонд орсон эхийн сүүний уургийг боловсруулахад шүлс гол үүрэгтэйгээс
гадна өтгөвтөр хоолыг зөөллөж, нянг устгах нөлөө бүхий бодис агуулж байдаг. Шүлс нийлмэл
сахарыг задлана. Шүлс шүлтлэг чанартай байх боловч нярай үедээ сулхан хүчиллэг байдаг
учир амны хөндийд сүүнцэр /молочница/ үүсч цайвар мөөгөнцөр гарамтгай. Хүүхэд хөхөө
хөхөх явц нь рефлексийн үйл ажиллагаа бөгөөд дутуу төрсөн нярайд хөхөх рефлекс байхгүй
эсвэл тун сул хөгжсөн байдаг. Ийм тохиолдолд хаймсуураар хооллох болдог. Хүүхдийг гүйцэд
сайн хөхүүлэхэд хамрыг цэвэр чөлөөтэй байлгах нь чухал. Сүүг залгих үед хүүхдийн амьсгал
авах гаргах нь давхцдаг тул сүүндээ цацаж болно.
Нярай хүүхдийн ходоодны амсрын хэсэгт булчингийн хөгжил сул, доод хэсэгт булчингийн
агшилт сайн байдаг тул төрсний дараах эхний сард хэт хөхүүлэхэд хүүхэд гулгих, заримдаа
бөөлжих ч удаа байдаг. Нярай хүүхдийн ходоодны шүүсний ферментийн идэвх сул, хүчлийн
хэмжээ багаас болж ходоодны хоол боловсруулах үйл ажиллагаа муу байдаг. Хөхний сүү 2-3
цаг, угжны сүү 3-4 цаг болоод ходоодноос суларч 12 нугалаат гэдсэнд ордог.
Гэдсээр хоолны зүйл нялх хүүхдэд насанд хүрэгчдийнхээс хурдан дамждаг онцлогтой.
Нарийн гэдсэнд хүнсний зүйлийн боловсролт, шингэлт идэвхтэй явагдахад цөс, нойр
булчирхайн болон гэдэсний шүүсүүд оролцоно. Нойр булчирхайн шүүс ба цөс ялгаралтанд 12
нугалаат гэдэсний дааврууд түлхэц болдог бөгөөд гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг
зохицуулна.
Нойр булчирхайн шүүс хоол боловсруулах хамгийн хүчтэй шүүс боловч хөхүүл насны хүүхдэд
нойр булчирхайн үйл ажиллагаа сулхан хөгжсөн байна.

31. Эхийн сүүний тослог нарийн гэдсэнд бараг 100% боловсорно. Хөхүүл насны хүүхдэд
тослогийг эмульс болгоход оролцох цөс, цөсний хүчлийн хэмжээ хурдан нэмэгддэг.
Тослогийн шингэц төрсний дараах эхний саруудад 90-95%-д хүрдэг байна. Хөхүүл насны үед
гэдэсний ханын хоол боловсруулалт ихээхэн ач холбогдолтой. Хүүхдийн гэдсэнд бодисуудын
тэн хагас нь ханын боловсролтоор биед нь шингэдэг.
Хоол боловсруулалтын эцсийн бүтээгдэхүүннь зөөвөрлөх системд хүрч шимэгдэн цусанд
ордог. Гэдэс нь зөвхөн хоол боловсруулах, шимэгдэх
үйл ажиллагааг явуулаад зогсохгүй дотоод шүүрлийн эрхтэн болох нь нотлогдсон.
Боловсроогүй хоолны үлдэц нь бүдүүн гэдсэнд шилжин бичил биетийн оролцоотойгоор
боловсорно. Энд органик бодисууд, ус, эрдсийн нэгдлүүд цусанд сорогдон биед хэрэггүй
зүйлс хаягдал өтгөн болно. Гэдсэнд явагдах хоол боловсруулах үйл ажиллагаанд бичил нян
чухал үүрэгтэй.Төрөнгүүт эхний өдрүүдэд гэдсэнд бичил биетэн орно. Хөхөөр хооллож
байхад эхийн сүүнээс гэдсэнд бичил нян бий болохоос гадна бага хэмжээгээр гэдэсний
савханцар, ацидофилин, савханцар бусад нянтай болно.
Тэжээвэр хүүхдэд гэдэсний савханцар давамгайлдаг. Гэдэсний бичил нян хоол боловсруулах,
үүсгэж бий болгох, хамгаалах гэсэн 3 чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
​ Хоол боловсруулах үйл ажиллагаа нь уургийг гидролиз болгох, тосыг саван болгож, нүүрс
усыг исэлдүүлэх, эслэгийг уусгадагаар илэрдэг.
​ Үүсгэж бий болгох үйл ажиллагаагаар амин дэм К, В1, В2, В6, В12, РР, биоген, фолийн
хүчлийг бий болгодог. Энэ үйл ажиллагаа нь гадны эвгүй нөлөөнд алдагдаж болдог.
​ Хамгаалах үйл ажиллагаа нь халдвар орохоос сэргийлдэг. Өвчин үүсгэгч нянгийн өсөлтийг
зогсоодог гэдэсний бичил нянгийн хэвийн хэмжээ өөрлөгдөж үйл ажиллагаа нь алдагдахад
гэдэсний хэвийн үйл ажиллагааны алдагдалд орно.
Энэ нь голчлон антибиотик, химийн эмүүдийг буруу хэрэглэснээс болдог. Хөхүүл үед хоногт
20-25 г баас гарна. Өндгөн шар өнгөтэй, каш маягийн бүтэцтэй, исгэлэн үнэртэй, баасны
үнэргүй байна. Энэ онцлог нь хөхний сүүнд их хэмжээтэй байдаг бодистой холбоотой бөгөөд
нарийн гэдсэнд бүрэн задрахгүйгээр бүдүүн гэдсэнд орж бифидум /өвчин үүсгэдэг нянг
дарангуйлдаг/ нян илүүтэй байрлахад аятай нөхцөл бүрдүүлж өгдөг. Бифидумтай тараг нь
гэдсэнд өвчин үүсгэгч нянг устгадаг. Хөхүүл хүүхэд эхэн үед 2-4 удаа, 1 насандаа 1-2 удаа
баана.Үнээний сүүгээр хооллоход баас хатуувтар, цайвар өнгөтэй, эвгүй үнэртэй шүлтлэг
урвалтай байна. Хоногт 60-100г гарна.
Хүүхдийн хооллох дуршлыг сайжруулах
Хоолны дуршил сайн байх нь хоол боловсруулах шүүс сайн ялгаруулж хоолны боловсролт,
шингэцийг сайжруулдаг. Багаасаа хоолоо сайн боловсруулдаг болох нь хожмын өдрийн гэдэс,
ходоодны замын

32. өвчнөөс сэргийлэх гол хүчин зүйл болдог. Хүүхэд төрөөд 6 сар орчим болоход хоолны дуршил
сэргэж хүний хоол идэхэд горьдож харах, түүн уруу тэмүүлэх зэргээр илэрнэ.
Нэг хүртлэх насанд нь чихрийн амт мэдүүлж болохгүй, цаастай чихэр өгч болохгүй.
Ингэснээр хүүхэд чихэрт хэт дурлах дуршлыг багасгана.
Чихэрт их дуртай болох нь бусад тэжээлийн бодис бүхий хоолонд дургүйцэх, улмаар турж
эцэх, өвчлөмтгий болох, харшилтай болох, сүүн шүд ургангуут шарлаж цоорох зэргээр эрүүл
мэндийг нь хохирооно.
Чихэрт хэт дурлах дуршлыг бууруулах нь зөвхөн 1 хүртлэх насанд хийгдэх гол ажил байх
ёстой.
Хүүхдийн хоолонд дуртай ялангуяа эрүүл мэндэд хэрэгтэй хүнсний бүтээгдэхүүн цагаан
идээ, ногоонд дуртай болгох нь энэ насны хүүхдийн зөв хооллолтын гол асуудал болдог.
Хоолны зөв дуршлыг бүрдүүлж сайн байлгахын тулд юуны түрүүнд дээр хэлснээр чихрийн
амтыг мэдрүүлэхгүй, 6 сар болонгуут зохих нэмэгдэл хоолонд дасган оруулж, 1 нас хүрэнгүүт
дэглэмээр хооллох, хоолыг нь давс багатай гэхдээ амттай хийж өгөх, олон төрлийн хоол өгөх,
хоолыг нь аягалах, тавагт хийхдээ сонирхлыг нь татах хэлбэр дүрс оруулах, өөрийн гэсэн гоё
аяга, тавагтай байх, хооллох орчин чимээ шуугиангүй, цэвэр цэмцгэр байх шаардлагатай.
Хоолондоо дүргүйцсэн тохиолдолд хэзээ ч албадан идүүлэх гэж оролцох, шахах хэрэггүй.
Хэрэв хоолыг албадан өгөх гэвэл хоолондоо улам дургүйцэх болно. Хүүхэд хооллож байхад
яаруулж хурдан идэхийг шаардах нь тун ч муу үр дагавартай гэдгийг мартаж болохгүй.
Хооллохоос өмнө уйлуулах, уурлуулах, их хөдөлгөөнтэй, хэт хөгжилтэй тоглоом тоглуулах
хэрэггүй. Аль болох тайван байлгаж хэсэг амраасны дараа хооллоно.
Хүүхдэд хэрэгтэй хоолыг өөрсдөө дэргэд нь үлгэрлэн идэж байх, эдгээр хоолны гоё сайхныг
магтаж байх нь чухал байдаг.
Өөрөө идэхгүй юмаа хүүхдэд өгөх гээд нэмэргүй. Та юунд дуртай байна вэ хүүхэд тэр л
хоолонд дуртай байна шүү дээ. Тэгэхээр та өөрөө маш зөв хооллох хэрэгтэй болох нь.
Амтлах мэдрэхүйг хөгжүүлэх
Амтлахмэдрэхүйг зөв хөгжүүлснээр хоол боловсролтыг сайжруулахаас гадна эрүүл мэндэд
хэрэгтэй бүтээгдэхүүний байгалийн амтыг мэдэрч сурахад нь тус болно. Элдэв төрлийн
бүтээгдэхүүн олон төрлийн амттай байдгийг мэдэх танин мэдэхүйн ач холбогдолтой.
Амны хөндийд хоолыг амтлах мэдрэхүй 2-5 насанд бүрэлддэг гэж үздэг боловч хүүхэд
чихрийн амтыг эрт мэдэрдэг. Чихэр өгөхөд хүүхэд маш дуртай долоох ба нэхэж уйлж ч магад.
Үүнээс болоод эцэг, эхчүүд ялангуяа залуу эцэг, эх хүүхдээ өхөөрдөн чихэрт дурлаж байгааг
нь харах гэж чихэр долоолгодог тал бий. Хэрхэвч болохгүй. Чихэр өгвөл хүүхэддээ хор өгч
байгаагаас ялгаагүй гэдгийг үргэлж санаж байх хэрэгтэй.