Truyện Kiều : Thơ và Nhạc - Nguyễn Thanh Liêm

1. 11 -- TTrruuyy nn KKii uu :: TThhơơ vvàà NNhh cc
Nguy n Thanh Liêm
Truy n Ki u hay ðo n Trư ng Tân Thanh c a Nguy n Du ra ñ i ñ n nay ñã có trên dư i hai
trăm năm. Trong su t th i gian hai trăm năm ñó Truy n Ki u v n luôn ñ ng v ng v th s
m t trong n n văn h c Vi t Nam. Cho ñ n h t th p niên ñ u c a th k 21, ðo n Trư ng Tân
Thanh v n ñư c xem như m t tác ph m vô ti n tuy t h u, có nghĩa là trư c ñó chưa có và sau
ñó cũng chưa có m t tác ph m nào khác ngang b ng hay vư t qua ñư c. T o ñư c m t tác
ph m như v y Nguy n Du qu th t là m t thiên tài có m t không hai c a n n văn chương
nư c nhà. T lúc tác ph m này ra ñ i ñ n gi không bi t ñã có bao nhiêu ngư i ñ c, ñã có
bao nhiêu ngư i h c và thu c lòng?
Không có con s th ng kê ñ bi t rõ, nhưng theo s ư c tính c a nhi u h c gi , giáo sư, nhà
văn, nhà thơ thì con s ñó có th , n u không ñ n m t trăm ph n trăm, thì cũng ph i tám chín
mươi ph n trăm dân chúng. Nói như m t nhà văn th i ti n chi n thì “T xưa ñ n nay, không
có quy n chuy n nào ph thông cho m t nư c b ng chuy n Ki u, t b c tài cao h c r ng cho
ñ n ngư i chí thi n h c sơ, t b c khuê các giai nhân cho ñ n con
sen, con ñ , ai cũng xem, ai cũng ñ c, ai cũng ngâm nga, m i ngư i ñ c m t cách, hi u m t
cách, thích m t cách. Nhi u ngư i ñ c ñ n ñem ra làm v t d ng h ng ngày: ngư i ta m ng
nhau b ng Ki u, khóc nhau cũng b ng Ki u, chuy n Ki u là sách ñ , chuy n Ki u là sách
bói...” (Song An Hoàng Ng c Phách, bài ñ c h i Khuy n H c B c Ninh, 1935). ðó là tình
tr ng ngư i ta bi t và thích Truy n Ki u h i trư c 1945. Sau này, vì chi n tranh, lo n ly, vì
th i th và tình hình chính tr không cho phép cho nên s ngư i ñ c Truy n Ki u, thư ng th c
tài ngh c a Nguy n Du có ph n gi m b t. Riêng Mi n Nam t do, vi c d y ðo n Trư ng
Tân Thanh trong h c ñư ng, cũng như vi c nghiên c u v Nguy n Du và Truy n Ki u v n
ñư c gi i trí th c ñ c bi t chú ý trư c bi n c l ch s 1975.
T sau 1975 ñ n nay trong sinh ho t văn hoá c a ngư i Vi t h i ngo i, Nguy n Du v i
Truy n Ki u, cũng như nh ng tác gi khác trong văn h c Vi t Nam, ít có cơ h i ñư c nói t i.
Tuy nhiên trong th m l ng v n có m t ít ngư i nh và nghĩ t i ðo n Trư ng Tân Thanh và
tác gi c a nó. Trong nh ng năm 2003, 2004, 2005, t p san Dòng Vi t Nam Cali cho ra ñ i
3 Tuy n T p Phê Bình ðo n Trư ng Tân Thanh v i c th y g n b y mươi (ñúng ra là 68) bài
vi t c a nhi u h c gi , giáo sư, văn thi sĩ, t xưa ñ n gi . Th t ra thì 68 bài vi t m i ch là
con s nh ñ i v i kho ng trên dư i 600 bài v Nguy n Du và ðo n Trư ng Tân Thanh theo
tin t c thu lư m ñư c. Trong lúc ñó, lãnh v c khác c a ngh thu t, l i có m t ngư i ñã
ròng rã g n năm năm tr i ñem h t tài năng c a mình ra ph nh c tr n c tác ph m hơn ba
ngàn câu thơ l c bát c a Nguy n Du, k t thành m t b ñ a 7 CDs v i 77 b n nh c v Kim
Vân Ki u. Ngư i ñó là k sư/nh c sĩ Quách Vĩnh Thi n mà Hàn Lâm Vi n Âu Châu g n ñây
v a m i làm thành viên sau khi tác ph m Kim Vân Ki u, c a nh c sĩ hoàn thành.
B ra g n năm năm tr i, ròng rã sáng tác ñ ph hơn ba ngàn câu thơ l c bát c a Nguy n Du
thành 77 b n nh c, Quách Vĩnh Thi n ñã hoàn thành m t công trình ngh thu t th t vĩ ñ i.
T trư c ñ n gi chưa có m t nh c sĩ nào làm ñư c vi c ñó, và v sau cũng chưa ch c s có
ngư i làm n i vi c này. ñây không ph i ch có ñ kiên nh n, ch u khó làm vi c, hay có
ñ ng cơ ham mu n thúc ñ y, mà còn ph i có óc sáng t o, tính nh y c m, óc tư ng tư ng,
năng khi u âm nh c, và nh t là lòng thương c m ñ i v i ðo n Trư ng Tân Thanh và nh t là
v i thiên tài Nguy n Du. “B t tri tam bách dư niên h u. Thiên h hà nhân kh p T Như?”
Câu h i c a Nguy n Du khi ông khóc cho nàng Ti u Thanh ñã có câu tr l i t sau khi tác
ph m b t h c a ông ra ñ i. T M ng Liên ðư ng ch nhân ñ n Chu M nh Trinh và nhi u

2. văn thi sĩ sau này ñã có nhi u ngư i chia s thương c m c a ông ñ i v i ngư i tài t , giai
nhân, hay nói r ng ra, con ngư i trên tr n gian này. “Cái ñi u b c m nh có ch a ai ñâu?”.
Th t s n u nghĩ cho k thì ñâu có ph i ch tài t , giai nhân m i b ñ nh m nh vùi d p, mà h
ñã là ngư i thì ph n ñông ngư i ta ñ u b kh n kh vì ñ nh m nh, ñ u b chung s ph n “b c
m nh” như nhau. N u ñ a h t văn chương ñã có ngư i thương c m khóc v i T Như, thì
ñ a h t âm nh c nay cũng có ngư i ñ ng c m. Quách Vĩnh Thi n chính là ngư i ñ ng c m
ñó. B y mươi b y b n ñàn ph t toàn tác ph m ðTTT ñã nói lên ñi u ñó.
Sách “Truy n Ki u : Thơ và Nh c” ra ñ i hôm nay v a ñ vinh danh thiên tài Nguy n Du sau
g n, hay trên, hai trăm năm ðTTT ra ñ i, v a ñánh d u s xu t hi n tác ph m ph nh c Kim
Vân Ki u c a Quách Vĩnh Thi n. Cho nên sách g m hai ph n chính: Ph n M t ch a ñ ng
trên 20 bài vi t c a các h c gi , giáo sư, văn thi sĩ n i ti ng t trư c t i gi v thiên tài
Nguy n Du và tác ph m ðo n Trư ng Tân Thanh, và Ph n Hai g m 10 bài vi t v nh c sĩ
Quách Vĩnh Thi n và tác ph m ph nh c Kim Vân Ki u c a ngư i nh c sĩ/Hàn Lâm Vi n sĩ
này. V Ph n M t, vì ñi u ki n và phương ti n h n ch , chúng
tôi ch xin ñăng m t s ít bài xem như tiêu bi u cho m t s khuynh hư ng/quan ñi m quan
tr ng mà thôi. T trư c ñ n gi ñã có r t nhi u bài vi t có giá tr v tác ph m ðo n Trư ng
Tân Thanh và tác gi Nguy n Du. S l a ch n m t ít bài c a chúng tôi ñây hoàn toàn ch
quan, và không theo nh ng tiêu chu n khoa h c nào c . Có ñi u nh ng bài chúng tôi l a
ch n dù là t nhi u quan ñi m cũng như khía c nh khác nhau, v n có m t m u s chung là
góp ph n vào vi c vinh danh Truy n Ki u là m t tuy t ph m, m t ki t tác, và Nguy n Du qu
là m t thiên tài [1], [2]. V i s c sáng t o m nh m , óc tư ng tư ng phong phú, m t con tim
d rung c m, m t tâm h n cao ñ p và v i kh năng t ng
h p khéo léo, thiên tài Nguy n Du ñã v n d ng c v n văn hoá xã h i mà môi trư ng và hoàn
c nh ñã cung ng cho ông ñ d ng nên tác ph m vô ti n tuy t h u. T câu chuy n ng n c a
Dư Hoài v m t nàng Ki u k n , và t m t chương h i ti u thuy t 20 h i c a Thanh Tâm Tài
Nhân [3], óc sáng t o c a Nguy n Du ñã d ng nên câu chuy n ðo n Trư ng Tân Thanh v i
bao nhiêu tình ti t éo le, khúc chi t, làm n i b t vai trò phi lý c a ñ nh m nh ñ i v i thân
ph n bi ñát c a con ngư i. Óc tư ng tư ng phong phú ñã giúp tác gi t o nhi u hình nh thi
ca tuy t v i trong vi c bi u t các h ng ngư i, các c nh v t, các tâm tr ng vui bu n c a nhân
v t chính. Tính d rung c m giúp Nguy n Du t o ra tâm lý nhân v t Thuý Ki u th t xu t s c,
r t h p lý v i chu i c m nghĩ và hành ñ ng ñưa ñ n cu c ñ i ñ y gian truân, kh n kh , ñ y
nư c m t c a con ngư i m i nơi, m i lúc. Nguy n Du có h c kinh sách c a Nho gia, nhưng
không b t bu c ph i theo ñúng con ñư ng c a Trình T hay Chu T .
Nguy n Du có ñ c có th m nhu n tư tư ng Ph t giáo, nhưng ông không b t bu c ph i ñi
ñúng con ñư ng gi i thoát c a ð c Thích Ca. Ông còn tin Tr i, ñ nh m nh, s s p ñ t
c a Tr i cũng như tin nhân qu nghi p báo, như ña s ngư i dân Vi t cùng tin. Tinh th n
cao ñ p ñã giúp ông vư t qua tư tư ng c a riêng m t tôn giáo ñ ñi ñ n tinh th n t ng h p
tam giáo, vư t qua khung c nh c a Vi t Nam th k 19 ñ ñi ñ n tinh th n
nhân b n v i hình nh c a cu c ñ i và con ngư i m i nơi, m i lúc. Tác ph m c a ông có
giá tr ngàn ñ i, và có giá tr trên nhi u nư c ngoài Vi t Nam. Hơn hai mươi bài vi t trong
Ph n M t s cung ng nhi u b ng ch ng cho thiên tài Nguy n Du và tác ph m b t h ðo n
Trư ng Tân Thanh như v a trình bày. Ban biên t p sách này xin h t lòng cám ơn các tác gi
có bài vi t ñăng trong Ph n M t này n u chúng tôi không liên l c ñư c v i tác gi ñ xin
phép.
Ph n Hai g m nh ng bài nói v tác gi Quách Vĩnh Thi n và v công trình ph nh c l n lao
c a nh c sĩ. “Nhân b t phong sương v lão tài”, cu c ñ i t ng tr i phong sương dâu b c a
ngư i nh c sĩ ñư c Thanh Vân v l i khá ñ y ñ . Dòng nh c Quách Vĩnh Thi n ñi vào ðo n
Trư ng Tân Thanh, óc sáng t o c a tác gi , tâm h n d rung c m, lòng thương c m c a tác
gi ñ i v i thiên tài Nguy n Du và thân ph n b c m nh c a Thuý Ki u, s ñư c các nh c sĩ,
giáo sư, n i ti ng như Tr n Văn Khê, Lê M ng Nguyên, Tr n Quang H i, Cao Minh Hưng,

3. ð Bình, Nguy n Văn Huy, Tr ng Minh, Dáng Thơ và Vi t H i nói ñ n ñ y ñ trong Ph n
Hai c a quy n sách. Ban biên t p xin có l i cám ơn chân thành g i ñ n t t c quý v .
Nhân vô th p toàn, vi c làm c a con ngư i, dù có c g ng ñ n ñâu cũng không tránh h t
ñư c nh ng sai l m, thi u sót.
Ban biên t p quy n sách này r t mong s thông c m c a quý ñôc gi , quý ñ ng hương, và s
ch giáo c a quý v ñ cho quy n sách ñư c hoàn thi n hơn n u có cơ h i tái b n.
Nguy n Thanh Liêm
Ph chú :
[1] M t s ít nhà phê bình, ho c ñ ng quan ñi m luân lý c a nho gia ho c t a trên h c
thuy t mác xít ñ ch trích n i dung c a tác ph m, nhưng không m t ai ph nh n giá
tr ngh thu t c a thiên tài Nguy n Du. C Ngô ð c K , trong bài “Lu n V chánh h c cùng
tà thuy t’ ñã có nh n xét r ng: ”Nói v văn chương qu c âm c a ông Nguy n Du th i v n là
hay thi t ; song cái l i văn v n ngâm nga ng i hát, ch là m t l i trong ñ o văn chương, văn
tuy hay mà truy n là truy n phong tình th i có v “ai dâm s u oán, ñ o d c tăng bi”, tám ch
y không tránh ñ ng nào cho kh i. Trong khi ñó Nguy n Bách Khoa vi t: “Th là do y u t
chi n b i mà nói ra y u t ño n trư ng c a Truy n Ki u. ðã thua, ñã th t b i ñ n ñ u hang,
th t b i ñ n ph i tiêu ma, thì sao không ño n trư ng cho ñư c?
. . .Truy n Ki u qu ñã ch a ñ ng m t tr i s u th m và ai oán không b b n”. Th t ra thì
nh ng s u oán, bi thương, nh ng th t b i kh ñau c a con ngư i, hay nhân v t trong tác ph m
văn chương thu c v ñ tài c a tác ph m, và ñ tài không ph i ngh thu t, thành ra th t b i, bi
thương, s u kh trong ð n Trư ng Tân Thanh không là d u hi u c a s th t b i, hay y u kém
v ngh thu t c a tác gi Nguy n Du.
[2] M x nhân cách, hay tâm lý, hay tâm sinh lý c a con ngư i, ph n ñông các khoa h c gia
ñ u ch p nh n có hai y u t quy t ñ nh. Trư c kia thì hai y u t ñó là di truy n (heredity) và
môi trư ng hay ngo i c nh (environment).
Ngày nay ngư i ta dung t ng t nhiên (nature) và giáo d c (nurture) thay vì di truy n và
môi trư ng ñ g i hai y u t quy t ñ nh tâm lý c a con ngư i. (Judith Rich Harris: “The
nurture assumption” ; Peter J. Richerson: “Not by Genes Alone” ; Barbara Rogoff: “The
Cultural Nature of Human Development” ; Steven Pinker: “The Blank Slate”)
Y u t môi trư ng /ngo i c nh hay giáo d c gi vai trò vô cùng quan tr ng. Con ngư i sinh ra
và l n lên trong khuông kh văn hoá xã h i nào thì s ph i ñư c d y d , ñào t o nên m t
ph n t c a xã h i, văn hoá ñó. Ti n trình xã h i hoá (socialization) qua ba ngu n giáo d c
gia ñình, h c ñư ng, và trư ng ñ i, ñã cung ng cho con ngư i c m t kho ng v ng (và văn
ph m), m t h th ng giá tr xã h i, m t n n h c thu t tư tư ng, bao nhi u nh ng cách th x
s ñ i. C m t cái v n văn hoá xã h i mà con ngư i thu nh n ñư c t nh ng ngư i xung
quanh t lúc u thơ cho ñ n khi trư ng thành là do quá trình xã h i hoá mà ra. N u ngư i ta
ñư c sinh ra trong m t gia ñình th gia, v ng t c, có nhi u ngư i (cha m , anh em, h hàng)
khoa b ng, quan trư ng như Nguy n Du thì t t nhiên ngư i ta s h c ñư c r t nhi u nh ng t
ng trí th c, bóng b y, l i di n t suông s , ch y chu t, c m t ngôn ng c a m t “chi văn
hoá” (subculture) ñ c bi t c a xã h i quan quy n, sang tr ng. Khi bư c chân vào trư ng h c,
ch c ch n Nguy n Du ph i ñư c h c v i nh ng ông th y g i, có ti ng trong vùng. Nguy n
Du cũng s có cơ h i ñ c nhi u kinh sách, tác ph m văn chương giá tr , có nhi u d p trau ñ i
ý ki n, tư tư ng v i
nh ng ngư i có h c th c, thu c gi i trí th c lúc b y gi .
H th ng giá tr xã h i, nh ng tư tư ng v thiên m nh, thuy t chính danh, thuy t trung dung,
tư tư ng tu-t -tr -bình, luân lý tam cương ngũ thư ng, t ñ c tam tùng c a Nho giáo (t

4. Kh ng, M nh, ñ n Trình, Chu), thuy t vô vi, nhàn h c a Lão Trang, hay T Di u ð và
Th p Nh Nhân Duyên cùng v i l vô thư ng, lu t nhân qu , nghi p báo, vv. .. c a Ph t giáo,
t t c nh ng tư tư ng/tri t lý ñó ñ u có ñ y trong ký c (xem như thư vi n tinh th n) c a
Nguy n Du. T cu i th k 18 sang ñ u th k 19 Thơ Nôm ñã ñ n th i c c th nh. Các tác
ph m l n ñã ra ñ i. Chinh Ph Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc, Hoa Tiên truy n ñã có m t trên
văn ñàn, v.v... Th i ly lo n, cu c b dâu, c nh tranh quy n ño t l i trong ph Chúa tri u Lê
M t, s n i d y c a Tây Sơn, s ñánh chi m Thăng Long c a Nguy n Hu , s s p ñ c a nhà
Lê, s th ng nh t ñ t nư c c a Nguy n Ánh, t t c b c tranh bi th m c a ngư i dân Vi t th i
chi n tranh ly lo n ph i h n sâu trong tâm tư Nguy n Du. T t c nh ng d ki n, hình nh, tín
li u, tư tư ng ñó ñ u thu c y u t môi trư ng/hoàn c nh mà Nguy n Du ñã thu nh n ñư c t
quá trình xã h i hoá. ðây là y u t c n thi t góp ph n vào vi c d ng nên ñ i s ng tâm lý c a
Nguy n Du, nhưng y u t quan tr ng này chưa ph i là ñ ñ quy t ñ nh m t thiên tài. Các
khoa h c gia nghiên c u v di truy n, v genes, v c u trúc n o b c a con ngư i cho bi t
nh ng y u t này có ph n quy t ñ nh trong ñ i s ng tâm lý c a con ngư i nhưng không th
nói ñư c b óc hay genes c a m t thiên tài khác v i ngư i thư ng như th nào? Nh ng
tr c nghi m tâm lý thư ng dùng M bây gi như Stanford Binet, nh ng aptitude tests,
nh ng interest inventories có th cho bi t ch s IQ, s ñi m percentiles m t ñ a h t nào,
hay s thích c a ngư i ta ra sao, v.v... nhưng cũng không tr c nghi m ñư c m t thiên tài.
Tuy nhiên m t s các nhà tâm lý có th nh n ra nh ng ho t ñ ng tâm lý vư t tr i c a m t
thiên tài ñ a h t ngh thu t như óc sáng t o, óc tư ng tư ng, kh năng phân tích/t ng h p,
tr c giác, tính nh y c m (d c m xúc), v.v...
[3] Câu chuy n có th là m t vay mư n, có th l y t chuy n phong tình c a Dư Hoài hay
Kim Vân Ki u truy n c a Thanh Tâm Tài Nhân bên Trung Hoa nhưng ñây không ph i là m t
tác ph m d ch mà là m t tác ph m có ph n sáng t o quan tr ng c a Nguy n Du. Chuy n c a
Dư Hoài ch là câu chuy n ng n có m y trang k l i cu c ñ i c a m t ca k có th t trên ñ i
tên là là Vương Thuý Ki u. Kim Vân Ki u truy n c a Thanh Tâm Tài Nhân là m t quy n
chương h i ti u thuy t g m 20 h i. ñ u m i h i có 2 câu ñ i làm ti u ñ như ph n nhi u
nh ng truy n Tàu mà ta thư ng th y. Truy n Ki u c a Nguy n
Du có t t c 3254 câu l c bát, không phân thành h i như chương h i ti u thuy t. Thành ra
Nguy n Du sáng tác hay phóng tác nhi u hơn là d ch thu t. ðã sáng tác, hay dù là phóng tác
ñi n a thì y u t sáng tác, y u t t o cái gì m i m v n có nơi tác gi .