1. Г.Дуламжав

2.  Хүүхдэд ээлтэй цэцэрлэгийн өөрийн үнэлгээний
хоѐр дахь чиглэл нь сургуулийн өмнөх
боловсролын үйлчилгээний хүртээмж юм. Энэ
чиглэлийн хүрээнд үнэлэх гол зүйл нь тэгш
хамрахуй тул агуулгын хүрээ нь тэгш байдал,
хамран сургалтаас бүрдэнэ.
 Тэгш хамрахуйг яагаад үнэлэх хэрэгтэй вэ?
Бүх хүүхэд боловсрол эзэмших эрхтэй. Хүүхдийн
эрхийн конвенцид, “хүүхэд бүр анхан шатны
боловсролыг үнэ төлбөргүй эзэших эрхтэй бөгөөд
. . . Боловсрол хүүхэд бүрд хүртээмжтэй байх
ѐстой”-гэж заасан билээ. Энэ эрхээ эдлэхэд тухайн
хүүхдийн сургуульд хэрхэн бэлтгэгдсэн байдал
онцгой нөлөө үзүүлдэг.

3. Иймд цэцэрлэг нь хүүхэд нэг бүрд, ялангуяа
эрсдэлтэй нөхцөлд байгаа болон эмзэг бүлгийн
хүүхдүүдэд сургуулийн өмнөх боловсролыг
ялгаваргүй, адил тэгш нөхцөл боломжтойгоор
эзэмшүүлэх ѐстой. Үүнд:
 алслагдсан нутгийн,
 шилжин ирсэн,
 хэл, соѐлын ялгаатай,
 хөгжлийн бэрхшээлтэй,
 эцэг эхийн анхаарал халамж сул гм
Өөрөөр хэлбэл, хүүхэд нэг бүрийг нас, хүйс, бие
бялдар, оюун ухаан, нийгмийн байдал, сэтгэц, хэл
яриа бусад зүйлээр алагчлан ялгаварлахгүйгээр
сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд тэгш
хамаарна гэсэн үг.

4.  Тэгш хамрах гэдэг нь нэгтгэх (интеграцчилах)-
ээс илүү өргөн хүрээтэй ойлголт юм. Хөгжлийн
бэрхшээлтэй хүүхдийг цэцэрлэгт хамрах нь
нэгтгэж буй жишээ мөн. Харин тухайн хүүхэд
цэцэрлэгтээ үе тэнгийнхэнтэйгээ хамтдаа
тоглож, хөгжих боломжтой, багш нь хүүхдийн
хөгжлийн онцлог хэрэгцээнд нийцсэн
хувилбарт хөтөлбөртэй, эцэг, эхэд нь тусалж
зөвлөдөг бол тэгш хамарч буй хэрэг юм.
 Тэгш хамрах нь хэнд хэрэгтэй вэ? Тэгш
буюу бүгдийг (inclusive) хамрах нь бүгдэд, бүх
талуудад ашигтай.

5.  4.1.8.”үндсэн сургалт” гэж цэцэрлэгт
хамрагдаж байгаа хүүхдэд сургуулийн өмнөх
боловсрол эзэмшүүлэх хичээл болон хүүхдийг
хөгжүүлэх бусад үйл ажиллагааны цогцыг;
 4.1.9.”хувилбарт сургалт” гэж үндсэн сургалтад
хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдэд сургуулийн
өмнөх боловсрол эзэмшүүлэх “ээлжийн
бүлгийн”, “явуулын багшийн”, “нүүдлийн
бүлгийн” сургалтын үйл ажиллагааг;

6. Улсын хэмжээнд сургуулийн өмнөх
боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин 2013
оны байдлаар 72,7%-д хүрч, засгийн газраас
цэцэрлэгийн орчныг сайжруулах, сургуулийн өмнөх
насны бүх хүүхдэд хүрч үйлчлэх, тэдний
суралцах, хөгжих боломжийг жигд хангахад
анхаарч байгаа зэрэг ололт амжилт байгаа хэдий ч
орон нутаг, цэцэрлэгийн түвшинд шийдэл хүлээсэн
асуудлууд оршсоор байна. Үүнд:
 Алслагдсан нутгийн малчдын хүүхдийн дийлэнх
хэсэг нь СӨБ-д хамрагдаж чадахгүй байгаа,
 Хүн ам хэт төвлөрсөн хот суурин газрын
цэцэрлэгийн ачаалал хэтэрснээс СӨНХ-ийн
багагүй хувь нь цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй
байгаа,

7.  Хүүхэд ар гэрийн амьдралын нөхцөл
байдал, боломж, хувийн онцлогийн ялгаатай
байдал зэргээс шалтгаалан үе тэнгийн бусад
хүүхдийн адил СӨБ-ын үйлчилгээг адил
тэгш, чанартай хүртэж чадахгүй байх,
 Цэцэрлэгийн зарим багш, ажилтны
харилцаа, хандлагын буруу үйлдлээс хүүхэд
хохирох, эцэг эх мэдээлэл, эргэх холбоо авч
чадахгүй байх, улмаар СӨБ-ын үйл ажиллагаанд
оролцох идэвх сулрах, хайнга хандах,
 Цэцэрлэгийн орчны стандарт гэж байхгүйгээс
шинээр баригдаж буй барилгууд нь орчин үеийн
шаардлагад нийцэхгүй байх гэх мэт

8. ГУРАВ.ЭРДЭМ БОЛОВСРОЛТОЙ МОНГОЛ ХҮН
 сургууль, цэцэрлэгийн тоог нэмэгдүүлэх
өргөтгөх замаар хүүхдийн ая тухтай
сурч, хүмүүжих орчныг бүрдүүлэх
 орон нутагт гэр цэцэрлэгийг шаардлагатай багт
байгуулах ажлыг зохион байгуулж сургуулийн
өмнөх боловсролын хамрах сургалтыг
нэмэгдүүлэх
 сургуулийн өмнөх боловсролд зориулан хүүхэд
асран хүмүүжүүлэх төв, өдөр өнжүүлэх бүлэг
байгуулах

9.  Хүний нөөцийн удирдлага
 Маркетингийн удирдлага
 Үйлдвэрлэлийн удирдлага
 Санхүүгийн удирдлага

10.  Шаардлага
 Хэрэгцээ
 Эрэлт
Би хооллох
хэрэгтэй
Би өлсөж
байна
Би хоол
худалдаж
авъя

11. • Бүтээгдэхүүн Та шинэ санаа гаргалаа
• Солилцоо Та хүүхдүүдэд математикийн
хичээл заалаа
• Зах зээл Та цаг хугацааг
худалдаж авлаа

12. Хувь хүмүүс болон байгууллагын
зорилгыг хангахуйц бүтээгдэхүүнийг бий
болгох, түүнийг
үнэлэх, хуваарилах, идэвхжүүлэх, төлөв
лөх үйл ажиллагааг МАРКЕТИНГ гэнэ.

13. 3.1.Сургуулийн өмнөх боловсролын
зорилго нь бага насны хүүхдийг
асрах, хамгаалах, хүмүүжүүлэх, сургах
цогц үйл ажиллагаагаар хүүхдийн бие
бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн
хөгжлийг дэмжих,сургуульд бэлтгэхэд
оршино.

14. 56 буюу
17,5%
85 буюу 26,5%
77 буюу
24%
102 буюу 31,8%
Сегментчилэл /насны байдлаар/
2 нас 3 нас
4 нас 5 нас
Таны үйл
ажиллагаагаа
чиглүүлэн
ажиллах зах
зээлийг зорилтот
зах зээл гэнэ.
Жишээ нь: 2-6 насны
хүүхдүүдэд зориулсан
сургалт явуулдаг.
Үүний тулд та зах зээлээ
хэсэгчилэн хуваах буюу
сегментчилэх болно.

15. • Үйлчилгээ нь үл мэдрэгдэх шинжтэй.
• Үйлчилгээ нь эх үүсвэрээсээ салшгүй
шинжтэй.
• Үйлчилгээний чанар нэг хэвийн биш
байдаг.
• Үйлчилгээ нь хадгалагдахгүй шинжтэй.

16. Танай цэцэрлэг чухам ямар хүүхдүүдэд
зориулж үйл ажиллагалагаа явуулахаа
шийдвэрлэж байгаа нь таны зорилтот зах
зээлийн шийдвэр юм.
Зорилтот зах зээлээ сонгосны дараа та тухайн
зах зээлдээ тохирсон маркетингийн хольцыг
санал болгох хэрэгтэй. СӨБ-ын үйл ажиллагаа
нь багш,хүүхэд, эцэг эх, асран хамгаалагч гэсэн
гурвалсан холбоон дээр тулгуурлан явагддаг
онцлогтой.

17. Хүүхэд
Эцэг эх, асран Багш
хамгаалагч
Цэцэрлэгийн
маркетингийн
шийдвэр

18.  Бүтээгдэхүүн/үйлчилгээ
 Үнэ
 Идэвхжүүлэлт
 Байршил ба суваг +
 Үйлчилгээний ажилтан
 Процесс ба үйл явц
 Орчин ба үйлчлүүлэгчид чиглэсэн
үйлчилгээ

19. Ай
Бие
бялдар
Оюун
ухаан Нийгэмшихүй
Дэд ай 2 3 3 8
Бүрэлдэхүүн 4 6 6 16
Хүрэх түвшин 4 12 12 28

21. Сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшүүлэх
үндсэн сургалтын нэг хичээлийн жилд
үргэлжлэх хугацаа 34 долоо хоног байна.
Сургалтын орчинд дасгах, сургалтын агуулгыг
бататган эзэмшүүлэх хугацаа тус бүр 2 долоо
хоног байна. Нэгж хичээлийн үргэлжлэх хугацаа
бага бүлэгт 15 минут, дунд бүлэгт 20
минут, ахлах бүлэгт 25 минут, бэлтгэл
бүлэгт 30 минут байна. Хувилбарт сургалтын
үргэлжлэх хугацаа нэг хичээлийн жилд 280
орчим цаг байна.

22. Хичээл, хөгжүүлэх үйл
ажиллагаа
Бага Дунд Ахлах Бэлтгэл
Хэл яриа
Цэцэрлэг
зохицуулна
.
36/54 48/72 60/90
Математик 36/54 48/72 60/90
Биеийн тамир 36/54 48/72 60/90
Дүрслэх урлаг 36/54 48/72 60/90
Хөгжим 36/54 48/72 60/90
Харилцаа 36/54 48/72 60/90
Жилийн нийт цаг 540 720 900
Долоо хоногийн дундаж
ачаалал
6/9 8/12 10/15
Өдрийн дундаж ачаалал 1.2/1.8 1.6/2.4 2/3

23. БҮЛЭГ ҮНДСЭН СУРГАЛТ ХУВИЛБАРТ
СУРГАЛТ
Сургалт явагдах
өдөр, цагийн харьцаа
Жилийн нийт
цаг
Жилийн цаг
БАГА Цэцэрлэг зохицуулна.
ДУНД 180 өдөр/3 цаг 540 цаг
АХЛАХ 180 өдөр/4 цаг 720 цаг 280 цаг
БЭЛТГЭЛ 180 өдөр/5 цаг 900 цаг 360 цаг

24.  СӨБ нь бүх нийтээр эзэмшвэл зохих суурь
боловсрол бөгөөд СӨБ-ын байгууллага нь
нийгмийн чиг баримжаатай маркетингийг
хэрэгжүүлэгч байгууллага учраас
бүтээгдэхүүний үнэ нь өртөгөөр
тодорхойлогдоно.
 МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬ 16.1.Монгол
Улсын иргэн дараахь үндсэн эрх, эрх чөлөөг
баталгаатай эдэлнэ: 16.1.7/ сурч боловсрох
эрхтэй. Төрөөс бүх нийтийн ерөнхий
боловсролыг төлбөргүй олгоно гэж заасан
байдаг.

25.  Сурталчилгаа
 Урамшуулал
 Олон нийтийн харилцаа (PR)
Идэвхжүүлэлтийн аргууд

26. СӨБ-ын үйлчилгээнд хүүхдүүд өөрсдөө ирж
үйлчлүүлэх, багш нь очиж үйлчлэх гэсэн 2
хувилбар бий.
• Байршил чухал /хүүхдүүд өөрсдөө ирж
үйлчлүүлэх /
• Байршил чухал биш /багш нь очиж үйлчлэх/
• СӨБ-ын үйлчилгээ нь багшаас шууд хүүхдүүдэд
хүрдэг, дундаа ямар нэгэн зуучлагч ашиглах
боломжгүй онцлогтой учраас СӨБ-ын
байгууллагууд шууд сувгийг ашигладаг. Иймээс
тухайн үйлчилгээг хэрэглэгчид шууд хүргэж
байгаа багш СӨБ-ын гол нүүр
царай, өөдөлж, уруудахын уул уурхай байдаг.

27. • Санаачлагатай
байдал
• Мэдлэг
боловсрол
Багшийн
хичээлийн бэлтгэл
• Зан харьцаа
• Гадаад төрх
Хүүхэдтэй
харилцах ур
чадвар • Биеэ авч явах
байдал
• Ажилдаа
хандах
хандлага
Багшийн ѐс зүй

28.  Шинжлэх ухааны мэдээлэл, мэдлэг, ѐс журмыг
номлогч биш, боловсролын үйлчилгээ
үзүүлэгч
 Мэдлэг, мэдээллийг зөвхөн дамжуулагч
биш, мэдлэг мэдээлэл эзэмших арга ухаанд
хүүхдийг сургаж, хамтран ажиллагч
 Ёс горимыг номлогч биш биечлэн
үлгэрлэж, амьдрах арга ухаанд сургахад
туслан дэмжигч
 Боловсролын үйлчилгээг хэрэглэгчийн
хэрэгцээ сонирхолд тохируулан явуулдаг
үйлдвэрлэгч, хөтөч
 Сургалтын агуулга, заавар удирдамжийг
идэвхгүй дамжуулагч биш бүтээлчээр
хэрэгжүүлэгч байх ѐстой.

29. Энд гол шийдвэрлэх асуудал
нь сургалтын процесс, элсэлт,
төгсөлтийн процессыг зөв
оновчтой, хүндрэл багатай, үр
өгөөжтэй зохион байгуулах
асуудал байна.

30. Энэ нь үйлчилгээний
мэдрэгддэггүй шинжийг
мэдрэгддэг болгоход
нөлөөлнө.
Энэ цэцэрлэгт
хүүхдээ оруулах
уу, болих уу?

31.  Анги танхимын зохион байгуулалт, тохижилт нь
сургалтын агуулгатай уялдах
 Тоглох талбай, тоглоомын хэрэгсэл
 Цэцэрлэгийн ерөнхий тохижилт, уур амьсгал
 Эцэг эхчүүд хүүхдээ хүргэх, авахад
тохиромжтой зохион байгуулалт
 Цагийн хуваарь

32. Хоол
хүнс
Эрүүл
мэнд
Эрүүл
ахуй,
ариун
цэвэр
Боловс
рол
Хамгаа
лал
Дэмжлэг,
хайр
халамж

33. Аливаа улс үндэстний хөгжлийн “жинхэнэ”
хэмжүүр нь хөгжлийн үр шим нь хүүхдийн
эрүүл мэнд, аюулгүй байдал, материаллаг
ахуй, боловсрол, нийгэмшил, тэдний
хайрлагдах, үнэлэгдэх болон гэр бүл, нийгэмд
эзлэх байр суурь зэрэгт хэрхэн тусаж
байгаагаар тодорхойлогдоно.
/UNICEF 2007/

34. Танин мэдэх
хэрэгцээ
Үндсэн хэрэгцээ

35. Физиологийн
 Амин дэм бүхий чанартай хоол тэжээл
 Цэвэр ус
 Дулаан гэр орон
 Осол аюулгүй, ая тухтай орчин
 Унтаж амрах
 Нойрсох
Бие бялдрын
 Идэвхтэй хөдөлгөөн
 Цэвэр агаар
 Нар
 Ус
 Тоглож наадах

36. Оюуны болон соѐлын
 Шинийг таньж мэдэх зорилгоор асуулт асуух
 Асуусан асуултдаа хариулт авах
 Үлгэрийн зурагтай ном үзэх
 Өнгөтэй, гоѐ сайхан зүйлийг харах
 Үлгэр яриулах
 Зураг зурах, будах гэх мэт
Сэтгэл зүйн
 Хайр халамжид байх
 Аюулгүй орчинд тоглох, амьдрах
 Бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлэх
 Эцэг эхийн хайр халамжийг хүртэх
 Хүмүүсээс элгэмсэг хандахыг хүсэх
 Инээмсэглэсэн царай харахыг хүсэх
 Магтуулах
 Өөрийг нь анхаарч үзэх

37.  Хоол тэжээлийн дутлаас болж хүүхэд хэвийн
хэмжээнээс туранхай, тураалтай болоод зогсохгүй
өсөлт нь удааширдаг. Харин өсөлтийн удаашрал нь
урт хугацаанд үргэлжилбэл цаашид эрүүл
мэнд, оюун ухааны хөгжилд нь сөргөөр нөлөөлнө.
Иймээс хүүхдийн эрүүл байх, амжилттай сурч
боловсрох, хөгжих үндэс нь хоол тэжээлийн
хангамж мөн.
 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН 2012 ОНЫ “ХООЛНЫ
ЗАРДЛЫН ДУНДАЖ НОРМ БАТЛАХ ТУХАЙ” 106
ТООТ ТОГТООЛООР цэцэрлэгийн хүүхэд бүрийн
нэг өдрийн хоолны зардлыг 8-10 цагаар ажилладаг
цэцэрлэгт 1650 төгрөгөөр, 24 цагаар ажилладаг
цэцэрлэг, сувиллын болон тусгай цэцэрлэгт 2400
төгрөгөөр тус тус тогтоосон.

38.  Эрүүл мэндийн сайд, Боловсрол, соѐл, шинжлэх
ухааны сайдын хамтарсан тушаал 225/296 тоот
тушаалын нэгдүгээр, хоѐрдугаар хавсралт
 1-3 насны хүүхдийн хоногийн хоолны
норм, үндсэн шимт бодис, илчлэгийн хэрэгцээ
Илчлэг/ккал-1569,2
 4-6 насны хүүхдийн хоногийн хоолны
норм, үндсэн шимт бодис, илчлэгийн хэрэгцээ
Илчлэг/ккал-1770,1

39. 1. Хүүхдийн хоол хүнсэнд баталгаатай, аюулгүй, эрүүл
ахуй, ариун цэврийн шаардлага хангасан, чанартай
бүтээгдэхүүн нийлүүлэх, түүнийг хадгалах, хүүхдийн
хоногийн хоолны норм, шимт бодис, илчлэгийн
хэрэгцээнд нийцсэн хоол хүнс хэрэглэхэд байнгын
хяналт тавьж, тухайн өдрийн хоолны
дээж, орц, норм, илчлэг, өртөгийн хэмжээг эцэг эхэд
тогтмол тайлагнаж байх
2. Хүнсний бүтээгдэхүүнийг зах зээлийн ханшаас өндөр
үнээр авахгүй байх, хүүхдийн хоолны
орц, норм, хэмжээг багасгахгүй байх, зарим нэр төрлийн
хүнсний бүтээгдэхүүнийг үндэсний үйлдвэрлэгчидтэй
шууд гэрээ байгуулан нийлүүлэх ажлыг зохион
байгуулахыг цэцэрлэгийн эрхлэгч нарт тус тус
даалгасан болно.

40. Эрүүл байхын тулд хүний биед дор хаяад 6
төрлийн тэжээл хэрэгтэй. Үүнд:
 Нүүрс ус. Жимс, хүнсний ногоонд их хэмжээтэй
байдаг ба хүний биед илчлэг үүсгэдэг.
 Уураг. Биед шинэ эд эс бий болгож, гэмтсэнийг
нөхдөг, өвчнөөс хамгаалдаг. Мах, сүү, загас,
өндөг, үр тарианы бүтээгдэхүүнд их хэмжээтэй
байна.
 Тос. Биед илчлэг үүсгэдэг гол бодис. Мах,
ургамлын тос, самар, цөцгийн тосонд их
байдаг.

41.  Амин дэм. Тосонд уусдаг А,К,Д,Е болон усанд
уусдаг С,В-гийн төрлийн амин дэмүүд. Амин дэм
бүр өөрийн үүрэгтэй. Жишээ нь:А амин дэм нүдний
хараа хамгаалж, арьсыг эрүүл байлгаж, өвчнөөс
сэргийлнэ.
 Эрдэс. Биеийн шингэн, яс, цус гэх мэт зарим эдийг
бүрдүүлдэг. Кальци, фосфор, төмөр, иод, фтор гм
олон эрдэсийн бодис байдаг.
 Ус. Хүн усгүйгээр 3 хоног л байж чаддаг бөгөөд
биеийн бүх хэсэгт байршиж, эд эсэд тэжээлийн
бодис дамжуулах, ялгадас гаргах гм олон үүрэгтэй.

42. Хоолны цэс зохиох
 Хоол тэжээлийн хөтөлбөртэй болох
 Хоолны нэр төрөл олон байх
 Зохист найрлагатай байх
 Тос багатай, холестролгүй байх
 Хүнсний таван бүлгээс оруулсан орсон
ногоо, жимс, самар, үр тариа, голлосон хоол байх
 Чихэр, давс, сод бага идэх
Тэжээллэг хүнс сонгох
 Шинэ жимс, ногоо, тэдгээрийн шүүсийг хэрэглэх
 Жимс, ногоог боловсруулахдаа усанд бага зэрэг
жигнэх, дөнгөж буцалгах арга хэрэглэх
 Шарж хайрах аргаас зайлсхийх

43. Тэжээллэг хүнс сонгох
 Хүүхдэд бага багаар нь ойр ойрхон ус уулгаж
сургах
Хоол хүнсний эрүүл ахуй
 Хүнсээ тохирсон хэмд зөв хадгалах
 Түүхий болон бэлэн болсон бүтээгдэхүүний
хутга, мод, эд хэрэгсэл тус бүрдээ
тэмдэглэгээтэй байх
Хооллох соѐл
 Хооллохоос өмнө гараа угаах
 Бүгд ширээнд суусны дараа зөв хооллох
 Сайхан хооллохыг бусаддаа ерөөх
 Хооллож дууссаны дараа баярлаа гэж хэлэх гм

44. Насанд хүрсэн хүн хоногт гурав юмуу дөрвөн
удаа хооллох нь зохистой гэж үздэг. Хэрэв
хоногт гурван удаа хооллох дэглэмийг
баримталбал:
 өглөө 30%,
 үдэд 35-40%,
 оройд 30-35%
дөрвөн удаа хооллох дэглэмд:
 өглөө 20-25%,
 бага үдэд 10-15%,
 үдэд 35-40%,
 оройн хоолонд 20-25%-ийг хэрэглэхээр хоногийн хоолны
цэсээ зохиох нь зүйтэй.

45. “Монголчуудын хоол хүнсний зохистой
хэрэглээний хоногийн хэмжээний <<Гэр
зөвлөмж>>-д зааснаар таны хоногт хэрэглэж буй
хүнсний бүтээгдэхүүний:
 мах, махан бүтээгдэхүүн 17%,
 сүү, сүүн бүтээгдэхүүн 10%,
 жимс 10%,
 хүнсний ногоо 23%,
 үр тариа, буурцагт (шош, эрдэнэшиш, вандуй,
арвай зэрэг) ургамал болон гурилан бүтээгдэхүүн
40%-ийг эзэлж байхаар тохируулан сонгох,
ингэхдээ аль болох олон нэр төрлийн хүнснээс
сонгож зохистой хэмжээгээр хэрэглэхийг
мэргэжилтнүүд зөвлөж байна.

46. • Өдөр бүр нэг аяга шинэ сүү, мөн нэг аяга тараг ууж
хэвшвэл таны эрүүл мэндэд сайнаар нөлөөлнө.
• Өглөө өлөн элгэн дээрээ буцалгасан ус, зөгийн балтай
ус, үзэмний юмуу ээзгийний шүүс хэрэглэж занших нь
хоол боловсруулах эрхтэний үйл ажиллагааг
эрчимжүүлэх ач холбогдолтой.
• Сүү, цагаан идээг тогтмол хэрэглэх нь шүд, ясыг бат бэх
болгож хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагааг
дэмжих үйлчлэл үзүүлнэ.
• Үр тариа, хүнсний ногоог өдөр бүр хэрэглэх
шаардлагатай бол харин өөх тос, махыг долоо хоногт 2-3
удаа хэрэглэхэд хангалттай.
• Арвайн гурил, хэвэг, хөх тарианы гурилаар хийсэн
бүтээгдэхүүнийг байнга хэрэглэж заншвал таны эрүүл
мэндэд тустай.

47.  Цэцэгт байцааг хоолондоо тогтмол хэрэглэж дадвал
ханиад, чийг бам тусахгүй, дуу хоолой сайхан байна.
Энэ ногоог их идвэл К амин дэмээ нөхөж судасны
хана бат бэх болж улмаар зүрх судасны өвчлөл, цус
харвалтын аюулыг багасгадаг байна. Мөн цэцэгт
байцааг хоолондоо тогтмол хэрэглэж хэвшвэл
хөхний, шулуун гэдэсний, ходоодны хавдар зэргээс
урьдчилан сэргийлдэг ажээ.
 Вандуй, шар буурцаг, шошийг махны оронд
хэрэглэх, түүнчлэн сүү, цагаан идээ, үүний дотор
бяслаг, аарц зэрэг нь мах орлох чанартай. Махнаас
авах уураг, В аминдэмийг сүү, цагаан
идээ, буурцаг, өндөгнөөс авч болно.
 Хооллосны дараа амтлаг хоолыг аль болох бага
хэрэглэвэл зохино.

48. Эрүүл мэнд гэдэг нь зөвхөн өвчин
эмгэггүй байх төдийгүй бие
махбодь, сэтгэл санаа, нийгмийн
хувьд эрүүл, сайн сайхан аж
төрөхийг хэлнэ.
/Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага/

49. ЭРҮҮЛ АМЬДАРНА ГЭДЭГ НЬ ТАНЫ
АМЬДРАЛЫН ЗОРИЛГО БИШ, ЗОРИЛГОДОО
ХҮРЭХ НӨӨЦ БАЯЛАГ ЮМ.
Харин эрүүл байна гэдэг нь таны бусдаас
ялгарах давуу тал

50.  ОРЧИН (агаар, ус, хөрс, хоол хүнс, осол
гэмтэл, физик, хими, биологи, сэтгэл зүйн)
 НИЙГЭМ (хууль, тогтоол, дүрэм, журам, төр
иргэний харилцаа)
 ХУВЬ ХҮН (удамшил, амьдралын хэв маяг)

51. Хүний эрүүл мэндийг нөхцөлдүүлэгч хүчин
зүйлс 100%
 Амьдралын хэв маягийн 50-55%
 Удамшлын 15-20%
 Гадаад орчны 20-25%
 Эмнэлгийн 10%-ийг
тус тус эзэлдэг байна.

52.  Хүүхэд эрүүл мэндийн хувьд хамгийн эмзэг
байдаг үе нь 5 хүртэл нас байдаг. Энэ үед
хүүхдийн дархлаа харьцангуй сул байдаг тул
зохих насанд нь дархлаажуулалтанд хамруулах
нь зайлшгүй шаардлагатай.
 Хүүхдийн эрүүл мэндийн байдлыг нялхсын
эндэгдэл, 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл
зэрэг үзүүлэлтүүдээр хэмждэг бөгөөд энэхүү
зорилт Мянганы хөгжлийн зорилтод мөн туссан
билээ.

53.  Хүүхдийн эрүүл мэндийн талаар тэмдэглэл
хөтлөх
 Өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх
 Эрүүл агаар
 Цэвэрлэгээ
 Ариутгал хийх
 Гараа угаах
 Шүдээ угаах
 Эрүүл мэндийн үзлэг шалгалт
 Эрүүл мэндийн карт

54.  Хүүхдэд шаардлагатай орчны эрүүл
ахуй, ариун цэвэр гэдэг ойлголтод
ундны ус, хог, бохир ус зайлуулалт, бие
засах газрын асуудал багтдаг. /Ундны усны
шинжилгээ, ариун цэврийн өрөөний тоноглолын
бүрэн бүтэн байдал, хэвийн ажиллагаа, хогийн савны
байршил, хог тээвэрлэх хугацаа гм/

55.  Хүүхдийг бүх төрлийн хүчирхийлэл, үл хайхрах
явдал, мөлжлөг, дарамтлалаас
хамгаалж, хүүхэд бүрийн хэрэгцээг
хангаж, эрхийг нь эдлүүлэхэд туслах үйл явц
юм. Энэ нь нийгмийн халамж биш, хүүхэд нэг
бүрийг хүрээлэн байгаа орчинд нь /гэр
бүл, сургууль, асрамж, халамжийн төв, олон
нийтийн газар гм/ аливаа
дарамт, хүчирхийлэл, мөлжлөг, үл хайхрах
явдлаас хамгаалахыг хэлнэ.

56.  Хүүхдийн хэрэгцээ ба үйлчилгээний амин чухал
холбоо нь дараах байдлаар тодорхойлогддог.
Үйлчилгээ
үзүүлэгч
Гэр бүл
Хүүхэд

57. Анхааралтай сонссонд
баярлалаа