De foto van de verdronken peuter Aylan op het strand heeft het vluchtelingendebat beïnvloed. Naast compassie moet er ook ruimte zijn voor kritische vragen over integratie en respecteren van de democratie

1. © Copyright 2015 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt
uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 12 september 2015
Vijanden
aan de poort?
VLUCHTELINGEN
De vorige week direct als ‘iconisch’ gebrandmerkte foto van de ver-
dronken Syrische peuter ‘Aylan’ (Alan Kurdi) heeft de vluchtelingen-
discussie een wending gegeven die ‘ons’ de kans geeft een humanitai-
re crisis van ongekende omvang te personaliseren. Veel Europeanen
worden nu gestuurd door vooral compassie. Wat gaat volgen?
door Johan vd Beek en Claire v Dyck
HH
et is van een onbe-
schrijflijke ironie en
treurigheid. Degelijk
journalistiek onder-
zoek van onder meer
The Wall Street Jour-
nal en andere gerenommeerde me-
dia naar de precieze toedracht van
de dood van de peuter Aylan/Alan
vorige week, maakt duidelijk dat
wat we willen of denken te zien in
werkelijkheid vaak iets anders is.
Zeker, de dood van Aylan/Alan is
een tragedie. Het is vooral een tra-
gedie omdat na het afpellen van al-
le leugens of halve waarheden die
zijn vader heeft verteld, een ver-
haal overblijft van een Syrische
man die niet op de vlucht was voor
Islamitische Staat, die een baan
had als bouwvakker in een veilige
Turkse stad, maar naar Europa wil-
de om zijn gebit te laten behande-
len. Hij kreeg geld van zijn zus in
Canada om naar Europa te gaan.
Daar aangekomen zou hij de rest
van het gezin laten overkomen om
vervolgens naar Canada te gaan
waar hij asiel had aangevraagd. Dat
laatste bleek later, zo gaf de zus toe,
niet te kloppen. Vader besloot, te-
gen de afspraken met zijn zus in, in
een gammel bootje te stappen met
zijn vrouw, die niet kon zwem-
men, en zijn kinderen onder wie
Aylan/Alan. De rest is geschiedenis.
Maar de foto van het verdronken
jongetje vertelt nog een ander ver-
haal, een verhaal dat vorige week
geen kans kreeg.
Het primair en vooral met de on-
derbuik reageren op gebeurtenis-
sen was een paar jaar geleden nog
het privilege van wat toen werd
omschreven als ‘de boulevardpers’.
Nu is het haast mainstream gewor-
den, omdat het tempo van bericht-
geving niet meer wordt bepaald
door het achterhalen van feiten en
toedrachten, maar door de wens
om, zoals dat in het Duits wordt ge-
noemd, die Sau durch das Dorf zu
treiben. Met andere woorden: op-
winding en emoties veroorzaken.
Dat gaat vrijwel altijd gepaard met
het verlies aan kritische distantie.
De cultuurhistoricus René Cuperus
probeerde vorige week in de Volks-
krant een paar nuances aan te
brengen in het debat over de vraag
wat de vluchtelingencrisis voor Eu-
ropa zal betekenen. Hij zette vooral
vraagtekens bij de „orgie van Gesin-
ningsethik’’ (goed doen, zonder je
te bekommeren om de gevolgen op
lange termijn) waar Duitsland,
maar ook Nederland in lijkt te zwel-
gen. Hij kreeg prompt het verwijt
zwartgallig te zijn.
Dat is het probleem in de vluchte-
lingenkwestie. Er is bijna geen mid-
denveld, alleen maar aanval.
Je bent óf heel erg voor (grenzen
open = goed) óf heel erg tegen
(grenzen dicht = fout). Het frame:
Gutmensch vs Wilders-adept. Al-
thans, zo is het nu in wat je zou
kunnen omschrijven als het knuf-
fel en teddyberen-interbellum.
Terug naar de vader van peuter
Aylan/Alan. Die was Syriër. Hij en
zijn gezin maakten deel uit van een
gigantische exodus vanuit het thuis-
land naar Turkije. Naar schatting
1,7 miljoen Syrische vluchtelingen
kwamen uiteindelijk in dat land te-
recht. Daar werden ze aanvankelijk
welkom geheten door de Turken.
Misschien niet met handgeklap en
knuffels zoals in Duitsland en Ne-
derland, maar als gasten. Maar in
een variant op het gezegde ‘bezoek
en vis blijven drie dagen fris’, sloe-
gen de sentimenten in Turkije al
vrij snel om. De Syriërs werden
doelwit van achterdocht en vervol-
gens racisme. Ze werden in ver-
band gebracht met criminaliteit,
prostitutie en het afpakken van ba-
nen. Het voornaamste verwijt was
dat de Syriërs niet in staat zouden
zijn om zich aan te passen aan de
Turkse cultuur. Als dat al als een
probleem werd ervaren in een isla-
mitisch land, is dan de vraag ge-
rechtvaardigd welke effecten de toe-
stroom van vluchtelingen zal heb-
ben op de Europese cultuur? Op
ons dus?
Een voorbeeld van de dilemma’s
die kunnen en waarschijnlijk ook
zullen gaan optreden in Nederland,
deed zich deze zomer voor in het
Duitse plaatsje Pocking. Het is
haast een parabel. De lokale sport-
hal van het gymnasium van
Pocking was gereserveerd voor de
opvang van enige honderden Syri-
sche moslims. Om ‘misverstanden’
te voorkomen vroeg de leiding van
de school in een brief aan de
ouders om hun dochters niet in mi-
nirok, hotpants of doorzichtige top-
jes naar school te sturen. Er is in
Duitsland veel te doen geweest
over wat in de ogen van velen werd
gezien als een vorm van creeping
sharia of wat de Duitsers ook wel
vorauseilende Unterwerfung noe-
men. Een vorm van als voorko-
mendheid vermomde kruiperig-
heid die ook in het boek Onderwor-
pen van Michel Houellebecq cen-
traal staat.
Christopher Caldwell, de Ameri-
kaanse expert op het gebied van
moslimimmigratie naar Europa,
schreef recent dat Europeanen de
neiging hebben om heel ingeno-
men te zijn met hun eigen generosi-
teit. Dat de mensen die ze toelaten
een lang en soms traumatisch verle-
den onder dictaturen met zich mee-
dragen, zien we vaak niet. Dat die
mensen na aankomst wel eens niet
zo heel erg veel op kunnen hebben
met gastlanden die in hun ogen ge-
dreven worden door materialisme,
hebzucht en goddeloosheid, horen
we liever niet. We zijn ervan over-
tuigd dat elke onderdrukte ver-
schoppeling, als hij eenmaal in
aanraking is gekomen met onze
democratie en cultuur, ‘bekeerd’
zal worden. Maar die Europese cul-
tuur wordt ook als dood, koud en
onbevredigend gezien, zeker door
mensen die in tegenstelling tot ons
niet de erfenis van het fascisme en
de Holocaust op de schouders mee-
torsen. Het is verstandig om daar
een hysterieloos gesprek over te
voeren.
Europeanen zijn
heel erg
ingenomen met
hun generositeit.
Christopher Caldwell
“
beeldmontage MGL