Presentation by Ms. Karuna Gokhale at Seminar on 'Women's Issues- Forms and Challenges' as part of a seminar series 'Maharashtra-2025' organised by Yashwantrao Chavan Pratishthan.
2. कौटुंबबक स्त्थान म्हिजे काय?
कौटुंबबक
स्त्थान
गरजा व
अडचिीुंचा
ववचार
मताुंची दखल
ववकासाची
सुंधी
ननिणयप्रक्रियेत
सहभाग
हक्क व
अधधकाराुंची
जपिूक
3. स्त्री व परुषाुंच्या स्त्थानातील फरक
स्त्री पुरुष
स्त्रीला स्त्थान ननमाणि करावे लागते परुषाला ते पदससद्ध अधधकाराुंप्रमािे
असतेच. परुष असिे हेच उच्च पद
स्त्थान एकसुंध नसते. वववाहानुंतर ते
बदलते.
स्त्थान एकसुंध. वववाहाने फरक पडत नाही.
वववाहपूवण आणि वववाहोत्तर स्त्थानात
अनेकदा ववसुंगती वा अवनती
स्त्थान वववाहानुंतर उुंचावतेच.
स्त्थान फक्त स्त्रीच्या वतणिकीवर अवलुंबून
नसते, ते नतच्या कटुंबीयाच्या
मानससकतेवरही ननभणर असते.
स्त्थान फक्त त्याच्या वतणिकीवर
अवलुंबून. त्याचे कटुंबीय त्याचे स्त्थान
सहसा हहरावून घेत नाहीत.
कटुंबाचा आधथणक, शैक्षणिक, सामाजजक
स्त्तर, धमण, जात, स्त्रीचे स्त्वत;चे सशक्षि,
अथाणजणन या सवण घटकाुंनसार स्त्थान
हेलकावे खाते.
कटुंबाचा स्त्तर, परुषाची पारता काहीही
असो, परुषाला क्रकमान आदराचे स्त्थान
समळतेच, कारि समाजव्यवस्त्था वपतृकें द्री,
परुषप्रधान
स्त्रीचे स्त्थान हा व्यापक राजकीय
व्यवस्त्थेचा पररपाक.
राजकीय व्यवस्त्था कशीही असली, तरी
स्त्थान अबाधधत
4. कौटुंबबक स्त्थान-ऐनतहाससक प्रक्रिया
• स्त्रीचे स्त्थान परुषाच्या तलनेत दय्यम होिे, हा बदलाचा पहहला टप्पा.
• सद्य शतकातील बदल, हा बदलाचा दसरा टप्पा
• समाजात कृ वषव्यवस्त्था रुजल्यावर खाजगी मालमत्ता ही सुंकल्पना
उदयास
• खाजगी मालमत्तेच्या बळकटीसाठी कटुंब सुंस्त्थेचा ववकास.
• ती परुषकें द्री असल्याने परुषाच्या तलनेत स्त्रीचे कौटुंबबक स्त्थान कननष्ट्ठ
• स्त्रीचे कननष्ट्ठ स्त्थान परुषप्रधान समाजाच्या आधथणक व्यवस्त्थेस सोईस्त्कर
5. स्त्रीची घसरि -१ला टप्पा
• समाजव्यवस्त्था अथणकारिास पूरक व आधथणक सत्ताधाऱ्याना
अनकू ल.
• जस्त्रया आधथणक सत्ताधारी नसल्याने समाज व्यवस्त्था त्याुंना
प्रनतकू ल.
• कौटुंबबक कायदे समाज व्यवस्त्थेचा अववभाज्य भाग
• कायदेसद्धा जस्त्रयाुंना प्रनतकू ल. परुषाच्या तलनेत स्त्रीच्या
स्त्थानात घसरि.
6. स्त्रीचे कौटुंबबक स्त्थान : राजकीय व्यवस्त्थेचा
प्रभाव
• स्त्रीचे कौटुंबबक स्त्थान राज्ययुंरिेनसार.
• राज्ययुंरिा ववसशष्ट्ट तत्त्वप्रिालीनसार.
• ही तत्त्वप्रिाली राज्याच्या कायद्याुंमध्ये प्रनतबबुंबबत.
• कायदे म्हिजे राज्याने अुंगीकारलेली मूल्यव्यवस्त्था.
• स्त्रीचा दजाण या मूल्यव्यवस्त्थेस अनसरून.
7. टप्पा-२
मूल्यव्यवस्त्थेत बदल स्त्रीच्या दजाणत बदल
• राज्ययुंरिेत लोकशाही मूल्यव्यवस्त्थेचा स्त्वीकार, म्हिून ‘शासनव्यवस्त्थेत’
समता, व्यजक्तस्त्वातुंत्र्य, समन्याय या तत्त्वाुंचा अुंगीकार
• ह्या तत्वाुंचे कायद्याुंमध्ये प्रनतबबुंब
• स्त्रीला समान मानव मानून लोकशाही मूल्ये लागू
• ही मूल्ये स्त्री-परुषाुंच्या मूल्यव्यवस्त्थेत रुजण्यास प्रारुंभ
• पररिामी स्त्रीच्या कौटुंबबक दजाणत सधारिा
• स्त्री सशक्षि, स्त्रीचे अथाणजणन हा बदलत्या व्यवस्त्थेचा पररपाक
• स्त्री सशक्षक्षत आणि आधथणकदृष्ट््या स्त्वावलुंबी ---- नतच्या व कटुंबातील
सदस्त्याुंच्या मूल्यव्यवस्त्थेत बदल
8. जसे राज्यशासन, तसे कटुंब
• धमणसत्तेत स्त्रीचा दजाण दय्यम
• धमणग्रुंथातून स्त्री-परुष समानतेच्या तत्त्वाचा अुंगीकार नाही
• राजेशाही, हकमशाही, लष्ट्करशाही, अशा शासनव्यवस्त्थाुंमध्ये
व्यक्तीच्या मूलभूत अधधकाराुंचा सुंकोच
• जसे राज्यशासन, तसे कटुंब. स्त्रीच्या मूलभूत अधधकाराुंचा
सुंकोच
• स्त्रीचा दजाण राजकीय आणि सामाजजक मूल्यव्यवस्त्थेशी
ननगडीत
• स्त्रीच्या सधारलेल्या दजाणची मळे लोकशाहीच्या प्रसारात
9. कटुंबात लोकशाही आिा
• कटुंब-शासनव्यवस्त्थेचा आरसा
• लोकशाहीच्या बळकटीसाठी कटुंबात लोकशाही आिा –
सुंयक्त राष्ट्राुंची घोषिा
• सशक्षक्षत, जागरूक स्त्री- लोकशाही मूल्याुंची प्रसारक
• स्त्री-परुष समानतेची चळवळ – सजाि पालकत्वाची
चळवळ
• राजकीय व्यवस्त्था लोकशाहीवादी राखण्यासाठी प्रयत्न
- प्रत्येक नागररकाचे कतणव्य
10. स्त्रीचे स्त्थान उुंचावण्यासाठी
प्रत्येक स्त्रीने करण्याजोगे
• सशक्षि आणि व्यावसानयक कौशल्ये आत्मसात करिे
• तुंरज्ञानाशी परेसा पररचय असिे
• सुंपकण साधने वापरता येिे
• पनरुत्पत्तीशी ननगडीत ननिणय स्त्वत: व ववचारपूवणक घेिे
• अथाणजणन करिे
• घरकामाचे महत्त्व इतराुंस पटवून देिे
• ज्ञान व माहहती ही सबलीकरिाची साधने होत. ती
आत्मसात करिे
• मलाुंमध्ये स्त्री-परुष समानतेचे मूल्य रुजवण्याचा
जािीवपूवणक प्रयत्न करिे
• देशाची लोकशाही अबाधधत राहील यासाठी नागररक म्हिून
आग्रही राहिे