VERGİLEMENİN SINIRLARI VE ANAYASAL KURAL ÖNERİLERİ
DAVRANIŞSAL İKTİSAT : GİRİŞ
1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT : GİRİŞ
Bu Sunum Aşağıdaki Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır.
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları
Sunumu Hazırlayan:Mustafa Kemal EREN
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
2. «Psikoloji sistematik olarak insanların
davranış ve değer yargılarını inceleyen bir
disiplindir ve iktisatçıların geleneksel olarak
tanımladıkları insan davranışlarının nasıl
bilinenden farklı olduğunu anlamamıza
yardımcı olur.»
Matthew Rabin
3. DAVRANIŞSAL İKTİSAT
İktisat ve psikoloji bilimlerinin ortak bir paydasında
ortaya çıkan ve gelişimini sürdüren davranışsal iktisat
özellikle zihinsel hata ve yanılgılara odaklanarak, bu
alanda teorik, analitik, ampirik ve deneysel çalışmalar
yürütmektedir.
Davranışsal iktisat, ekonomik
birimlerin eksik enformasyon ve
yetersiz zihinsel kapasite gibi
nedenlerle çoğu zaman
irrasyonel davranış, karar ve
seçimlerde bulunabildiklerini
ortaya koymaya çalışan
disiplinlerarası bir araştırma
alanıdır.
Davranışsal iktisat,iktisadi
davranış, karar ve
seçimlerde psikolojik
faktörlerin etkileri ve
sonuçlarını inceleyen bir
disiplindir.
Davranışsal iktisadın başlangıç noktası geleneksel iktisat
biliminde hakim olan “rasyonalite” varsayımının her
zaman ve her yer yerde geçerli olmadığı düşüncesidir.
4. .
Davranışsal iktisat adı
verilen disiplinin
doğuşunda ilk ışık 1974
yılında Nobel Ekonomi
ödülü kazanan Friedrich
A.VonHayek olmuştur.
5. İktisadi organizasyonlarda
karar alma süreci
konularındaki çalışmaları ile
Hayek’ten dört yıl sonra Nobel
kazanan Herbert. A. Simon
sınırlı rasyonalite kavramı ile
davranışsal iktisat adı verilen
disiplinin doğuşunda ikinci
tuğlayı koymuştur.
6. Ardından 2001 yılında İsveç Kraliyet
akademisi “enformasyon iktisadı” alanındaki
çalışmaları dolayısıyla George A. Akerlof ,A.
Michael Spence ve Joseph Stiglitz’ü Nobel
ekonomi ödülü ile taltif etmiştir.
Özellikle, Akerlof psikoloji ve iktisat
alanında bağlantılar kurarak eksik ve
asimetrik enformasyon konularını
incelemiştir.
7. Davranışsal İktisadın bir
disiplin olarak
doğuşunda en etkili rolü
oynayan ve önemli
katkıları sunan kişiler hiç
şüphesiz birinci
derecede Daniel
Kahneman ve ardından
Richard H. Thaler
olmuştur.
Denilebilir ki bir disiplin olarak Davranışsal
İktisadın gerçek anlamda doğuşu Kahneman ile
olmuştur
8. Davranışsal iktisat, rasyonel tercih teorisinde
yeterince dikkate alınmayan ve deyim yerindeyse
ihmal edilen “eksik enformasyon”, “sınırlı
rasyonelite” ve “yetersiz zihinsel kapasite” gibi
temel kavramları esas almaktadır
Davranışsal iktisat, ekonomik birimlerin iktisadi
alandaki “davranışsal tutarsızlıklarını” inceleme
konusu yapan bir araştırma
Davranışsal iktisadın konusu iktisadi davranış,
karar ve seçimlerde zihinsel hata ve
yanlışlardan beslenen irrasyonalitedir
Risk, belirsizlik, kriz gibi ortamlarda zihinsel hata
ve yanlışlar çok daha belirgin bir hal almaktadır
9. II. DAVRANIŞAL iKTiSAT
PERSPEKTiFiNDEN ZiHiNSEL
HATA VE YANILGILAR
Zihinsel psikoloji ve nöro-bilim (sinirbilim) alanında yapılan çalışmalar insan
beyninin ve insan aklının ne şekilde çalıştığını anlamamıza her geçen gün çok
daha fazla yardımcı olmaktadır.
İnsan beyni o kadar karmaşık bir şekilde işleyebilmektedir ki bu durum bazı
konularda çok akıllıca, bazı durumlarda ise çok aptalca bir şekilde
davranmamıza yol açabilmektedir.
10. Bir tarafta oldukça ileri düzeyde bir akıl ile alınan karar ve seçimler ve öte
tarafta bir o kadar aptal ya da budalaca davranışlar sergilememizin nedeni;
Otonom sistem:Hızlı ve içgüdü temelli hareket eder.
rasyonel sistem:Bilinçli ve planlı bir şekilde hareket etmektedir
11. İnsanların beynine ulaşan bilgileri değerlendirme aşamasında doğru karar
almalarını engelleyen sistematik düşünce hataları zihinsel psikoloji alanında
“zihinsel hata ve yanılgılar” ya da “zihinsel bozukluklar” olarak adlandırılır
Zihinsel hata ve yanılgılar, zihinsel kısayollardan
kaynaklanan mantıksal hatalardır ve sonuçta
irrasyonel davranışlar ortaya çıkarır
Zihinsel psikoloji literatüründe“heuristics” adı
verilen “zihinsel kısayollar” aslında bir tür
“pratik akıl”dan başka bir şey değildir.
12. İnsanlar karar ve
seçimlerde
bulunurlarken
başlıca dört ayrı
“pratik yol”dan
yararlanırlar:
İnsan, davranışlarında, karar ve seçimlerinde eğer
zaman kısıtı ve diğer bazı engeller (stres, belirsizlik
vs.) sözkonusu ise bu durumda o anda akılda mevcut
olan hazır bilgilere başvurur ve bu bilgilerden istifade
eder. Buna “mevcut / hazır bilgiye dayalı pratik akıl”
adı verilir
“Örneklemeye dayalı
pratik akıl” ise bir
örnek alarak bunu
genelleştirmek; çok
az gözlemden çok
büyük yargılar
oluşturmak demekti
“simulasyona dayalı pratik akıl” adı
verilen bir başka “heuristics”ten söz
edilebilir. Bunun anlamı şudur: Karar
verilmesi gereken bir olay karşımıza
çıktığında bu olaya benzer olaylara
daha önce verilen tepkileri esas alırız
ve bir anlamda daha önce verilen
kararın bir taklidi ya da benzerini yaparız.
Referans bilgiye dayalı
pratik akıl” geçmişteki
bir tek kriteri ya da tek
bir enformasyonu
“referans” olarak
kabul etmek ve o
referans bilgiye göre
karar vermek
anlamına gelir
13. Davranışsal iktisat, iktisadi insanın faydayı maksimize edecek
ve maliyetlerini minimize edecek karar ve seçimlerde bulunurken
muhtelif zihinsel hatalar ve yanılgılar (cognitivebias / heuristics)
dolayısıyla her zaman doğru, sağlam, düzenli ve güvenilir
seçimlerde bulunamayacağını savunur.
Davranışsal iktisat, homo economicus olarak ifade edilen
iktisadi insan modelinin gerçekçi olmadığı iddiasında değildir.
15. Gerek mikro-ekonomik karar birimleri olarak üreticiler ve tüketiciler;
gerekse makro-ekonomik karar birimleri olarak devlet yöneticileri ve
bürokratlar daima “sınırlı rasyonelite” ile hareket ederler
Hepimiz ama hepimiz bir dizi zihinsel hata ve yanılgılarla (cognitivebias)
hareket ederiz. Akıl ve mantık dışı davranışlar, kararlar, seçimler ile bir
arada yaşarız.
Davranışsal iktisadın iktisat bilimine başlıca katkısı “rasyonalite”
kavramını daha iyi anlamamıza yardım etmiş olmasıdır
