It refers to literary works that aim to express, provide insight, and critique different aspects of society, such as its culture, politics, and economy. These literary works often reflect the social issues and concerns of the time when they were written, as well as the perspectives and experiences of the writers and their communities. Through literature, readers can gain a deeper understanding of the complexities and nuances of society, and the ways in which individuals and groups navigate and negotiate their roles within it.

1. BY: ELEONOR P. PALOMO
FEBRUARY 2019

2. Ang Panitikan ay pagpapahayag ng mga
makulay na damdamin ng tao hinggil sa mga bagay
bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa lipunan at
pamahalaan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa
Bathalang Lumikha.
*

3. 1. TULUYAN
2. PATULAO O PROSA
3. PATANGHAL
*

4. - Ay malayang pagsasama-sama ng mga salita sa
karaniwang takbo ng pangungusap
- Ang mga ito ay Alamat, Anekdota, Nobela, Pabula,
Parabula, Sanaysay, Balita, Talambuhay,
Talumpati, Dula, Maikling Kuwento,

6. - Ay akdang hubad sa katotohanan at kawili-wiling
basahin.
- Ang karaniwang paksa nito ay tungkol sa
pinanggalingan ng isang bagay.
*

7. *
-Ang salaysaying ito ay kathang-isip lamang na
ang layunin ay magbigay aral sa mga
mambabasa.

8. *
-Ito’y salaysaying mahaba na nahahati sa mga
kabanata
-Ang mga pangyayari ay hango sa tunay na
buhay ng tao.

9. *
-Mga salaysaying likhang-isip lamang na ang
layunin ay hubugin ang magandang pag-uugali
at kilos ng mga bata.
-Tungkol sa mga hayop ang akdang ito.

10. *
-Ito’y mga pahayag na hinango mula sa Bibliya.
-Ito’y nagbibigay aral sa mga tagapakinig o
mambabasa.

11. *
- Ito’y salaysay na may ilang tauhan at isang
pangyayari sa kasukdulan.

12. *
-Ito’y nahahati sa ilang yugto na ang bawat
yugto ay maraming tagpo.
-Ito’y ginagawa sa ibabaw ng entablado o
tanghalan.

13. *
–Ito’y nagpapahayag ng opinyon o kuru-kuro ng
may-akda sa isang pangyayari o suliranin.
–Ang magandang halimbawa nito ay ang
pangulong tudling o editoryal ng isang
pahayagan.

14. *
-Ito’y tala ng kasaysayan ng buhay ng isang tao.
-Maaring pansarili o sa iba.

15. *
-Ay isang mabisa at kaugud-lugod na paraan ng
pagbigkas.
-Ang layunin nito ay makaakit, makapagbigay
kasiyahan, makapagpaniwala, magbigay ng
impormasyon at makapukaw ng damidamin ng
mga nakikinig.

16. *
-Ito’y naglalaman ng mga pangyayaring
nagaganap sa loob at labas ng bansa.
-Ito’y nagbibigay ng mahahalagang impormasyon
tungkol sa edukasyon, lipunan, relihiyon,
pulitika, agham, at iba pa.

17. -Ay binubuo ng mga salitang may sukat at
tugma.
-Ang sukat ay ang bilang ng pantig ng mga salita
(6,8,12,16) sa isang taludtod.
-Ang tugma ay ang pagkakatulad ng mga tunog
sa huling pantig ng mga huling salita sa bawat
taludtod ng bawat saknong ng tula.
-Ang karaniwang halimbawa nito ay liriko,
korido, soneto, at iba pa.

19. *
- Pinapaksa nito ang mahahalagang mga tagpo o
pangyayari sa buhay, ang kagitingan at
kabayanihan ng tauhan.

21. 1. AWIT AT KORIDO – Ay tumutalakay
sa pakikipagsapalaran ng mga taong
nabibilang sa dugong bughaw tulad ng
hari, reyna, prinsipe, prinsesa, duke at
marami pang iba.
Awit – ay may sukat na labindalawang (12)pantig na
inaawit nang mabagal sa saliw ng bandurya o gitara.
Korido – Ay may sukat na walong (8)pantig at
binibigkas sa kumpas ng martsa.

22. 2. EPIKO – Ay tumatalakay sa mga
kabayanihan at pakikipagtunggali sa
mga kaaway na halos hindi
mapaniwalaan dahil may mga tagpong
kababalaghan at di-kapani-paniwala.

23. 3. BALAD – Ay ginagawa noong
unang panahon. Ito’y may himig awit
sa dahilang ito’y inaawit habang may
nagsasayaw.

24. 4. BALITAO – Isang debateng
sayaw tungkol sa pagmamahalan ng
isang babae at lalake.

25. -Ito ay karaniwang maikli, likas at madaling
maunawaan ng tao.
-Ito’y tumatalakay sa damdamin ng tao.

27. 1. ELIHIYA – Tumatalay sa damdamin, panaghoy o
panangis para sa alaala ng isang yumao.
2. DALIT – Ay awit na nagpupuri o nabibigay parangal sa
Dios o sa Maykapal at nagtataglay ng pilosopiya sa buhay.
3. SONETO – Ay Binubuo ng labing-apat na taludtod at
naghahatid ng aral sa mga mambabasa.
4. AWIT – Ang pinapaksa nito ay pag-ibig, pamimighati,
kaligayahan, kabiguan, pag-asa at kalukutan.
5. ODA – Ay nagsasaad ng papuri o iba pang masiglang
damdamin. Ito’y walang tiyak na bilang ng pantig at
taludtod sa isang saknong.

28. -Karaniwang ginagawa ito sa intablado na may
saliw o himig ayon sa tema o diwa ng
pinapaksa.

30. 1. MELODRAMA – Ang simula ng dulang ito ay malungkot
ngunit sa katapusan ay nagiging masaya.
2. KOMEDYA – Ang sangkap nito ay piling-pili at ang
pangunahing tauhan ay may layuning pasayahin ang mga
manonood. May tunggalian at nagwawakas ito nanag masaya.
3. PARSA – Ang layunin ng dulang ito ay magpasaya sa
pamamagitan ng pagkukuwento ng mga pangyayaring
nakakatawa.
4. TRAHEDYA – Ito’y uri ng dula na may tunggalian na
nagwawakas sa pagkamatay ng pangunahing tauhan o iyong
tinatawag na bida.
5. SAYNETE – Pinapaksa nito ang kaugalian ng isang tao o
lahi.

31. -Karaniwang nagpapahayag ng masidhing
damdaming makabayan.
-Ito ay walang sukat ngunit may malayang
taludturan.

33. 1. KARAGATAN – Ito’y isinasagawa bilang pang-aliw sa mga
naulila. Ginaganap sa ika-30 araw ng pagkamatay at unang taon
ng kamatayan.
2. DUPLO – Ito ang pamalit sa karagatan. Karaniwanag nilalaro
upang aliwin ang mga namatayan. Ito’y pahusayan sa pagbigkas
ng tula.
3. BALAGTASAN – Ito’y tagisan ng talino sa pamamagitan ng
pagpapalitan ng kuru-kuro o katwiran sa pamamaraang patula.
Ang balagtasan ay galing sa pangalan ni Francisco Baltazar na
kilala sa tawag na Kikong Balagtas.

34. • Ang sining ng panitakan maging pasulat man o
pasalita, tuluyan man o patula ay maaaring
talakayin sa apat na paraan ng pagpapahayag.

35. 1.Pasalaysay – Ito’y isang uri ng pagpapahayag na
nagsasasalaysay ng isang karanasan.
2.Paglalahad – Ito’y isang paraang nagbibigay ng katuturan
sa isang konsepto. Nagmumungkahi rin ito ng paraan ng
paggawa ng isang bagay. Tumatalakay rin ito sa suliranin,
nagbibigay dahilan, at nagpapayo ng mga kalutasan
3.Paglalarawan – Ito’y isang paraang naglalarawan ng isang
bagay, tao, o lunan. Ang mga detalye ng mga katangian, o
kapintasan ng tao, o bagay na namamalas ay nababanggit
dito.
4.Pangangatwiran – Naglalayong humikayat sa
bumabasa o sa mga nakikinig na pumanig sa opinyon ng
nagsasalita o sumusulat ng paraang ito. Malinaw na ang
katwiran ay sinasamahan ng mga pagpapatunay upang lalong
mapaniwala sa kaniyang mga kuru-kuro ang mga bumabasa o
nakikinig.

36.  Kung ang klima, gawain, kinatitirahan, lipunan,
at pulitika, relihiyon at edukasyon ay may
impluwensiya sa anyo, hangarin, at laman ng
pulitika, ang panitikan naman ay may dalawang
impluwensya sa buhay, kaisipan at ugali ng tao sa
dalawang kalagayan.

37. -Nagpapaliwanag sa kahulugan ng
kalinangan at kabihasnan ng lahing
pinanggalingan ng akda.

38. -Sa pamamagitan ng panitikan ang mga tao sa buong
daigdig ay nagkakatagpo sa damdamin, kaisipan at
nagkakaunawaan, bukod sa nagkakahiraman ng ugali at
palakad sa buhay.
Ang mga akdang pampanitikang nagdala at nadulot ng
malaking impluwensiya sa buong daigdig ay marami. Ang
mga pangunahin ay ang mga sumusunod.

39. 1. Ang BANAL NA KASULATAN (Holy Scriptures) na mula sa Palestina at Gresia at
naging batayan ng sangka-kristiyanuhan at ng pananampalataya.
2. Ang KORAN na pinaka-Bibliya ng mga Muslim at galing sa Arabia.
3. Ang ILIAD at ODYSSEY ni Homer, na kinatutuhan ng kaligiran, ng mitolohiya o
palaalamatan ng Gresia.
4. Ang MAHABHARATA ng India, Ang Pinakamahabang epiko sa buong daigdig at
kasaysayan ng mga dating Indo at ng kanilang pananampalataya at pamumuhay.
5. Ang DIVINA COMMEDIA ng Italya, na sinulat ni Dante ay nagtataglay ng ulat
hinggil sa pananamplataya, moralidad at pag-uugali ng panahong kinauukulan
6. Ang EL CID COMPEADOR na nagpapahayag ng katangiang panlahi ng mga
Kastila at ng kanilang mga alamt at kasaysayang pambansa noong unang
panahon.
EL- Spanish article “EL” means “The”
CID- Dialectal Arab “sidi” (sayyid/english) means “Lord”
COMPEADOR- Master of military arts
WRITER- Rodrigo “Ruy” Diaz de Vivar

40. 7. Ang AWIT NI ROLANDO, na kinapapalooban ng RONCESVALLES at DOCE
PARES ng Pransia, na nagsasalaysay ng gintong panahon ng kakristiyanuhan at
ng dating makulay na kasaysayan ng mga Pranses.
8. Ang AKLAT NG MGA ARAL ni Confucio ng Tsina, na naging batayan ng
pananampalataya, kalinangan at karunungan ng mga Instik (na malinaw na
nakarating na rito sa ating bansa).
9. Ang AKLAT NG MGA PATAY ng Ehipto, na kinapapalamanan ng kulto ni
Osiris ng Mitolohiya at Teolohiyang Ehipto.
10. Ang SANLIBO’T ISANG GABI ng Arabia at Persia, na nagsasaad ng mga
kaugaliang pampamahalaan, panlipunan, pangkabuhayan at panrelihiyon ng
mga Silanganin.
11. Ang CANTERBURY TALES ni Chaucer, sa Inglatera, na naglalarawan ng
pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon.
12. Ang UNCLE TOM’S CABIN ni Harriet Beecher Stowe, ng Estados Unidos, na
nakatawag ng pansin sa karumal-dumal na kalagayan ng mga alipin at naging
batayan ng simulain ng kaisipang demokrasya.

42. 1. Mabatid ang sariling kasaysayan at kalinangan ng ating bansa
na iba kaysa ibang bansa.
2. Malaman ang kaugalian at tradisyon ng ating lahi na nagiging
sandigan ng kaularan.
3. Mabatid ang mga kamalian, kakulangan at kapintasan sa ating
panitikan upang maiwasto at higit pang mapaunlad at mapabuti.
4. Maipagmalaki ang mga akdang pampanitikan ng lalo itong
magningning at yumabong sa larangan ng panitikan.
5. Magkaroon ng pagmamahal sa sariling kultura at
pagmamalasakit sa ating sariling panitikang Filipino.

44. A. ANG KLIMA – May kinalaman sa pag-iisip at pag-uugali ng tao.
B. ANG GAWAING PANG-ARAW-ARAW – Ang hanapbuhay at mga
tungkulin ng karaniwang tao ay napapasok ng mga salita at kakayahan
ng pagtuturo sa wika at panitikan ng isang lahi o bansa.
C. KINATITIRAHAN – Ang kinatitirahan pook ng isang lahi ay
nagpapasiya sa hilig at takbo ng talasalitaan at himig ng tayutay ng
panitikan.
D. LIPUNAN AT PULITIKA – Mga ugaling panlipunan at mga simulaing
pampulitika at pamahalaang nagdadala ng kahiligan at kabihasnang
napapasama sa panitikan ng isang bansa.
E. RELIHIYON AT EDUKASYON – Ang tayog, lalim at lawak ay
nakukuha sa pamamagitan ng pananampalataya dala ng relihiyon sa
kabihasnan at kailangang naituturo ng pilosopiya ng edukasyon ng
bansa.

46. 1. Panahon bago Dumating ang mga Kastila – Sinasabing
pasaling-bibig lamang ang panitikan sa panahong ito at may
impluwensiya ng kaisipang-Malayo –Indonesya. Ito’y mula sa
kamula-mulaang panahon hanggang 156. Ang ating
panitikan ay nasa anyo ng alamat, Kwentong bayan,
Kantahing bayan, Epiko at mga karunungan Bayan.
2. Panahon ng mga Kastila – Mula 1565 hanggang 1872,
Naging panrelihiyon ang paksa ng panitakan. Ang layunin ay
palaganapin ang Kristiyanismo. Karamihan ng mga Akda ay
sinulat ng mga prayle. Ito’y panahon ng panunulat,
pagkabaguhan sa kaisipang kanluran.

47. 3. Panahon ng Propaganda at Himagsikan Laban sa mga
Kastila – Ito’y mula sa taong 1872 hanggang 1903. Naging
makabayan at mapanghimagsik ang anyo ng panitikan.
4. Panahon ng mga Amerikano – Mula noong 1903 hanggang
1941, Ang panahong ito aymay impluwensya ng kaisipang
demokratiko.
5. Panahon ng Hapones 1941-1944 – Nakilala sa panahong
ito ang malayang tula, tinularan ang tulang Hapon ng
“hoccu” o “haiku” ng ilang makata. Pagpapaimbabaw at
pagdagsa ng henyong pampanitikan ang nangyayari sa
panahong ito.

48. 6. Bagong Kalayaan na Panahon ng Panitikan – Naging
masigla muli ang panitikan sa panahong ito pagkatapos ng
liberasyon, taong 1946 hanggang 1950. Maraming
manunulat ang nagsusulat sa anyong Filipino at Ingles.
7. Panahon ng Aktibismo – Tumingkad hanggang 1950-1972
na pinaglaban ang kanilang simulain.
8. Panahon ng Bagong Lipunan – Ang panahong ito ay
nagsimla noong Setyembre 21, 1972 hanggang 1985. Sikil
ang mga panulat, limitado ang paksang matatalakay. Hindi
malayang magpahayag ng sariling damdamin at kaisipan
ang mga manunulat.

49. 9. Panahon ng Bagong Demokrasya –
Saklaw nito ang panahon mula noong 1986
hanggang sa kasalukuyan. Sumigla ang
pamamahayag at nabuhay. Malaya sa mga
nangyayari sa bayan kung inaakala nilang
hindi nakabubuti at para sa buong masa.
10. Mapayapang Rebolusyon – Na
humantong sa pagsigla ng panitikan sa
iba’t ibang larangan.

50. *

51. *Ayon kay Matthew Arnold
*Isa itong disiplinang sumusubok
na ilarawan, aralin, analisahin,
kilatisin, at bigyang
interpretasyon ang isang likhang
sining
*Isang terminolohiyang galing sa
sa likhang
*Griyego na “krino” na ang
kahulugan ay maghusga.

52. *Naitala ang unang pagkritiko
ng akda noon ng isang
gurong nagngangalang
Philitas sa Alexandria noong
305 BCE. Siya ang nagturo sa
isang bata ng panunuring
pampanitikan at kalaunan
ang batang ito ay naging si
King Ptolemy II.

53. *

54. *
Ito ang afinidad ng Kulturang Popular
sa kahirapan, ang muling pagtatatag
ng gitnang uring fetishismo na
magpapasuka sa mababang uring
pinagmulan. Fethishismo ito dahil
walang panahong magpapatipid ang
pantasya at tunay na ugnay ng utak
ng indibidwal sa artifice na isinusuot

55. *at magpapatungo sa kanya sa gitnang
uring Fantasya
*35.5 Porsyento ng pamilyang Filipino
ang mahirap taong 1994 sa
konserbatibong tantya.
*47 porsyento ng pamilya sa probinsya
ay mahirap
*Kung sa populasyon nman ang
titingnan ,
* 40.6 porsyento bilang ng mamamayan
ay naghihirap
*53.1 porsyento ay sa kanayunan

56. *

57. *