A "What if" scenario regarding future food production in the Netherlands

1. Wat als ... Nederland
stopt met produceren
van het goedkope
voedsel en zich
specialiseert in
kwaliteit ?
MilenaIvkovic
TrendreportVoedsel
MilenaIvkovic
Voedselwatals...

2. Hebben we in 2040
genoeg voedsel ?
De mensheid is in staat om genoeg voedsel te produceren
voor de hele wereldbevolking.In andere woorden, de
voedselzekerheid kan gerealiseerd worden. Maar in de
praktijk blijkt dit echter niet mogelijk te zijn, door vooral
social-economische en politieke problemen.
“ The Future of Food” research, International Food Policy Research Institite
Groeivandewereldbevolking
Urgentie

3. “ De verkoop van kabeljauw en
paling moet verboden worden”
In de buurt van Auja, de spanningen lopen op wanneer er
een gesprek tussen Israëlische kolonisten en een lokale
Palestijnse wendt zich tot de eigendom van land en water.
Gevoed door een natuulijke bron, Auja’s enige
landbouwkanaal loopt droog elke zomer.
National Geographic, English edition, april 2010
Voedsel op de
politieke agendaMarianne Thieme bij Pauw en Witteman, 13 april 2010

4. Trouw.nl
Food rush
China : 2,8 miljoen ha verzekerd voor bio brandstof. (palmboom velden)
in DR Congo
Britse Lonhro Corporation: 25 000 ha on lease in Angola, voor rijstteelt.
Trans4mation Agritech: 10 000 ha voor bio brandstof in Nigeria
Unknown Chinese company: 10 000 ha rijstvelden in Nigeria
Qatar: 20 000 ha geleased voor de groente en fruitteelt, in ruil voor de
2, 3 miljard $ waard financiering van een zeepoort in Kenia
India: 4 miljard $ financiering in landbouw, onder andere voor bloemen
and suikerbiet teelt.
Duitse Flora EcoPower: 13 000 ha verzekerd voor bio brandstof.
Zuid-Koreanse Daewoo Corporation: 1,3 miljoen ha voor mais in
Madagaskar. De deal stortte in om politieke redenen.
International Food Policy Research Institute ; Guardian
“Tussen 2006 en 2009,
tussen 15 en 20 miljoen
ha grond was gekocht in
(voornamelijk) arme landen.”
Trouw, 8 augustus 2009
Foodrush
Wiebeheertdewereldwijdevoedselvoorziening?

5. Tussen januari 2005 en
juni 2008, drie bedrijven
(ADM, Bunge en Cargill,
kunstmestproducenten)
die 90 % van de wereld
graanhandel beheersen,
hebben historische winst
geboekt.
Food for profit
PAN, Pesticide Action Network
ZIjnweafhankelijkvankunstmestfabrikanten?

6. Het creeren van
surplus
Woordenboek:
DUMPING - het onder de kostprijs
verkopen van producten op
buitenlandse markten
EXPORTSUBSIDIE - een manier
om de eigen (inefficiënte)
producenten concurrerend te
laten aanbieden op buitenlandse
markten
INVOERRECHT - een belasting
op geïmporteerde producten.
De bedoeling ervan is in het
algemeen het beschermen van
de eigen producenten tegen de
buitenlandse concurrentie
PCRM, Comitee for Responsable Medicine
Subsidiesysteem

7. Ruim 40 % van de EU-begroting
gaat op aan landbouwsteun.
2 % van de Europese
beroepsbevolking werkt in de
landbouwsector.
Door subsidies worden voedsel
prijzen in EU laag gehouden.
80 % van de EU
landbouwsubsidies komen terecht
bij 20 % van de meestverdiende
boeren. Schoendorff en Pleus, NRC Handelsblad, 26 aug 2006;
www.danas.org
Een gemiddeld Nederlands
gezin geeft 11,2 % van de
gezinsinkomen uit aan voeding.
Een gemiddeld gezin uit Croatie
geeft 30 % van de gezinsinkomen
uit aan voeding
EUlandbouwsubsidiestotnutoe

8. Tim Lang, London City University
Overgewicht
(On)gezondeten

9. De macht van de
supermarkt
Tim Lang, London City University
Hoekomenweaanonzevoedsel?

10. Landbouwproductie
en ruimtegebruik
Non-food km2
kassen bollenteelt 55
open bollenteelt 237
boomteelt 127
anders 2 881
totaal 3 300
TOTAAL AGRARISCH
GROND 22 837
Huidig agrarisch grondgebruik (2008, CBS)
1 km2
= 100 ha
Food km2
akkerbouw 10 000
grasland 8 280
kassen 48
open tuinbouw 880
boomgaarden 329
totaal 19 537
Huidig agrarisch grondgebruik (2008)
Food
10 000 km2 akkerbouw
8 280 km2 grasland
48 km2 kassen
880 km2 open tuinbouw
329 km2 boomgaarden
19 537 km2 totaal
Non-food
55 km2 kassen, bollenteelt
237 km2 open bollenteelt
127 km2 boomteelt
2 881 km2 ander teelt
3 300 km2 totaal
totaal agrarisch grond : 22 837 km2
akker
gras
kassen - food
kassen - non food
tuinbouw
volle grond
boomgaarden
open bollenteelt
anders
“De Nederlandse land-en
tuinbouw exporteert jaarlijks
voor 58,5 miljard Euro, schept
660 000 banen, en is goed voor
10 % van de welvaart in ons
land.”
www.tuinbouw.nl
www.cbs.nl
LandbouwinNederland,eenquickscan

11. cluster mln US$ exp
Top 15 goederensectoren
per aandel op de wereldmarkt
% aandelproduct
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
huisvesting
en huishouding
ontspanning
voeding en
dranken
voeding en
dranken
aardolie en
chemie
voeding en
dranken
voeding en
dranken
computers
en halfleiders
aardolie en
chemie
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
bollen, knollen,
wortels
wonderoliezaad
ruwe olie van
kokosnoten
mono-,di-of
trichlor. zuren
verse/gedroogd
cashewnoten
foelie
step en repeat
aligners
melkzuur, zouten
en esters daarvan
spruiten, vers
en gekoeld
aardnootolie
en fracties
polaroid film
cacao boter, vet
en olie
nootmuskaat
cacaopeder,
ongezoet
83 %
74 %
68 %
65 %
64 %
62 %
60 %
60 %
57 %
56 %
55 %
55 %
54 %
54 %
persoonlijke
zaken
snijbloemen en
bloemknoppen
84 % 2 815
800
0,28
93
33
65
3
1 568
88
40
328
246
568
11
534
cluste
Top
per e
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
persoonli
zaken
voeding e
dranken
kantoor
voeding e
dranken
voeding e
dranken
voeding e
dranken
voeding e
dranken
persoonli
zaken
computer
en halflei
voeding e
dranken
aardolie e
chemie
voeding e
dranken
voeding e
dranken
voeding e
dranken
huisvestin
en huisho
“Landbouw en voedingscluster
meest concurrerende van de
Nederlandse economie.”
Persbericht | 05-09-2005 Min LNV
Agrarisch grondgebruik voor snijbloemen en bollen Top 15 Nederlands meest concurrerende goederensectoren PER
EXPORTAANDEEL , op basis van OECD-gegevens (2003)
non - food teelt,
open landbouwgrond
voedsel gerelaterde industrie,
geen agrarisch grondgebruik
food teelt,
open landbouwgrond
Onderzoek Universiteit Groningen in opdracht van Min LNV
Voedselproductieenruimtegebruik

12. cluster mln US$ exp
Top 15 goederensectoren
per aandel op de wereldmarkt
% aandelproduct
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
huisvesting
en huishouding
ontspanning
voeding en
dranken
voeding en
dranken
aardolie en
chemie
voeding en
dranken
voeding en
dranken
computers
en halfleiders
aardolie en
chemie
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
bollen, knollen,
wortels
wonderoliezaad
ruwe olie van
kokosnoten
mono-,di-of
trichlor. zuren
verse/gedroogd
cashewnoten
foelie
step en repeat
aligners
melkzuur, zouten
en esters daarvan
spruiten, vers
en gekoeld
aardnootolie
en fracties
polaroid film
cacao boter, vet
en olie
nootmuskaat
cacaopeder,
ongezoet
83 %
74 %
68 %
65 %
64 %
62 %
60 %
60 %
57 %
56 %
55 %
55 %
54 %
54 %
persoonlijke
zaken
snijbloemen en
bloemknoppen
84 % 2 815
800
0,28
93
33
65
3
1 568
88
40
328
246
568
11
534
cluster mln US$ exp
Top 15 goederensectoren
per export waarde in mln US$
% aandelproduct
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
persoonlijke
zaken
voeding en
dranken
kantoor
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
voeding en
dranken
cigaretten,
sigaren en tabak
levende planten,
stekken en scheten
bier gemaakt
van malt
onverzadigde
a-cycl koolwaterst.
elektrostatische
kopieermachines
tomaten, vers
gekoeld, bevroeren
bevroren
aardappelen
vruchten van
capsicum, piment
aardappelen
vers en gekoeld
cacao boter, vet
en olie
cacaopeder,
ongezoet
28 %
50 %
25 %
26 %
42%
27 %
32 %
35 %
37 %
55 %
54 %
3 146
2 102
1 525
1 276
1 270
1 102
818
810
627
568
543
persoonlijke
zaken
snijbloemen en
bloemknoppen
84 % 2 815
computers
en halfleiders
step en repeat
aligners
60 % 1 568
voeding en
dranken
aardolie en
chemie
voeding en
dranken
voeding en
dranken
bollen, knollen,
wortels
83 % 800
voeding en
dranken
zaaigoed
39 % 534
huisvesting
en huishouding
aardappel akkers ca. 70 000 ha
“Aardappel verwerkende
industrie van Nederland is de
grootste in Europa.“
www.nederlandbloeit.nl
Agrarisch grondgebruik voor kastomaten,
kaspaprika’s en aardappelen
Top 15 Nederlands meest concurrerende goederensectoren PER
EXPORTWAARDE in mln US$ op basis van OECD-gegevens (2003)
Onderzoek Universiteit Groningen in opdracht van Min LNV
non - food teelt,
open landbouwgrond
voedsel gerelaterde industrie,
geen agrarisch grondgebruik
food teelt,
open landbouwgrond
non - food teelt,
gesloten landbouwgrond
Voedselproductieenruimtegebruik

13. “Nederland kan niet blijven
produceren voor het goedkope
bulksegment van de
wereldmarkt.”
Pluimveehouderij in 2030
Visie van de Dierenbescherming op de toekomst van de pluimveehouderij in Nederland
Organisch landbouw in Europa 2007: Nederland loopt sterk achter
www.animalfreedom.org
OrganischlandbouwareaalinEUeninNederland
ZelfvoorzieningsgraadvanenkeleNederlandselandbouwproducten

14. Nederlandse landbouwgrond
prijzen zijn de hoogste van EU
www.cbs.nl
Voedselproductieengrondprijzen
Agrarischruimteverbruikperprovincie

15. = 50 000 Mt
= 50 mln kg= 50 000 Mt
= 50 mln kg
Eetpatroon en
ruimtegebruik
Vlees eetpatroon en beschikbaarheid vlees voor de consumptie in
Nederland (2008)
consumptie
(2008)
productie
(2008)
groente totaal
624 mln netto kg vlees
per jaar
1400 mln kg netto vlees
per jaar beschikbaar
voor consumptie
39 netto kg vlees
per persoon
16,4 mln Nederlanders
animalfreedom.org
Verhoudingvoedselconsumptieenaanbod

16. Hans Luitjes, onderzoeker Universiteit Wageningen
Voedselcrisis ? Niet in Nederlandse vuilnisbak, Volkskrant, 16 juli 2008
33 000 arbeidskrachten werken
voor producten die uiteindelijk
in de vuilnisbak belanden
4 miljard € per jaar
Waarde van
weggegooid
voedsel in
Nederland:
Weggegooidvoedsel
GeenvoedselcrisisinNederlandsevuilnisbak

17. www.animalfreedom.org
= 1000 miljoen kg veevoer
= 1000 miljoen kg veevoer
Import veevoer uit Thailand, Malesie,
Brazilie en Argentinie
totaal 54 000 km 2 grondgebruik= 1000 km2
in Nederland = 1000 km2
in buitenland
Intensieve vleesproductie en ruimtegebruik Veevoer import
Compendium voor de Leefomgeving
www.animalfreedom.org
VeevoerwordtgrotendeelsvanbuitenEU

18. www.sustainablefood.com
“ CO2
uitstoot
door Nederlandse
voedselconsumptie bedraagt
21 MgT per jaar.”
Om voedselconsumptie gerelateerd CO2
uitstoot te compenseren is er
21 000 km2
bos nodig. Een oppervlakte gelijk aan totale Nederlandse
landbouwgrond
Meeste CO2
komt vrij door het gebruik van meststoffen, industriele
voedselproductie en productie van verpakkingen.
www.valess.nl
GroteCO2uitstootalsgevolgvanvoedselindustrieentransport

19. Voedselvoetafdruk
Voedselvoetafdruk rekenformula’s zijn overal te vinden.
Maar welke geeft het juiste beeld?
“ Wereldwijd ruimtegebruik
door Nederlandse
voedselconsumptie is 0,3 ha
per inwoner ? “
“ Wereldwijd ruimtegebruik
door Nederlandse
voedselconsumptie is 1,6 ha
per inwoner ! “
Netto voedselvoetafdruk; Nederlanders eten 1,2 x van eigen land op Bruto (of ECOLOGISCHE) voedselvoetafdruk: Nederlanders eten 6,5 x
van eigen land op
Compendium voor Leefomgeving www.wereldmaltijd.nl
Ecologische voedselvoetafdruk houdt rekening mee met
het gebruik van meststoffen, transport, productie vab
verpakkingen en weggegooid voedsel.
Hoeprecieskunnenwedevoedselafdrukbepalen?

20. De bewuste
Nederlandse
consument van jaar
2040
Watmoetenwewelenwatnieteten?

21. Juiste informatie om een goede keuze te kunnen maken Krijgen we straks een consumptiebeperking?
Eenopenentransparentvoedsel/productdatabase
Hetbeperkenvanonnodigeconsumptie

22. Hoveel zoetwater word er gebruikt voor mijn voedsel? Wat gebeurt met CO2
uitstoot en compensatie?
CompensatievanCO2uitstoot
Vleesproductieisgekoppeldaangrotewatergebruik

23. Philips Design, april 2009
Is onze voedsel veilig voor consumptie?
Voedselveiligheid

24. Voedselveiligheid
“ 1 ha kas kan energie
opwekken voor ca. 1200
woningen.”
De kas als wijkenergiecentrale in 2040
Meiny Prins, directeur Priva op TEDx Rotterdam 4 juni 2010
Super-kas

25. NL 2040
Organic Wonderland
ScenarioOrganicWonderland
ScenarioOrganicWonderland

26. = 50 000 Mt
= 50 mln kg
Vlees eetpatroon en beschikbaarheid vlees voor de consumptie (2040)
consumptie
(2008)
productie
(2008)
610 mln netto kg vlees
per jaar
900 mln kg netto vlees
per jaar beschikbaar
voor consumptie
35 netto kg vlees
per persoon
17,4 mln Nederlanders
groente totaal
meer groente / fruit
consumptie
Nederland kan genoeg organisch voedsel produceren om eigen
bevolking van een gezond dieet te voorzien
Mindervleesconsumptie,mindervleesproductie

27. “Het sluiten van kringlopen op
het gebied van water, energie
en reststoffen.”
2010
Hofboerderijtype
Cyclische productielijn van fokzeugen wordt gescheiden
van de vleesvarkenmesterij
Ruimtelijk ontwerp nieuwe
staltypologie
Semi biologische bedrijfsvoering
De productie van vleesvarkens gaat gepaard met een
grote behoefte aan water en energie: zelf winnen
(wateropvang, zonne-energie, biogas,
warmtekrachtkoppeling, vis produceren uit resterende
varkensmest (algen als voedsel voor tilapia), CO2 uit
varkenshouderij omzetten in vitaminerijke voederstoffen.
Onderzoek van Studio Marc Vermeulen
2040
Onderzoek van Studio Marc Vermeulen
Almerealsvoorbeeldvantoekomstigkringlooplandschap

28. Am
Ae
At
Ut
Hm
Ln
DHg
Rm
DBh
En
TgBa
Ze
An
Arm
Nn
Ao
Ho
Ee
Vo
Sd
Mt
Hn
Gn
Am
Ae
At
Ut
Hm
Ln
DHg
Rm
Am
Ae
At
Ut
Hm
Ln
DHg
Rm
DBh
En
TgBa
Ze
An
Arm
Nn
Ao
Ho
Ee
Vo
Sd
Mt
Hn
Gn
Am Ae
At
Ut
Hm
Ln
DHg
Rm
50 km
Food Map
?Hulp
AH Excellent Organisch Boerderij
Puur & Eerlijk Markt
Groen Netwerk Restaurant
AH Mijn Wijk Stadstuin
AH 3D Food Printer Cartridge Supermarkt
R
125 km
25 km
50 km
Minder transport, meer uitwissel en samenwerking Amsterdam FoodMap, 2040 edition
AlternatievewijzevandistributieenE-trade
BetereuitwisselingvanlokaleproductenviaGSM

29. 750 -1000 km
2000 km
Landbouw outsourcing binnen of aangrenzend aan EU
Is het outsourcing van “lage inkomens” gewassen naar
een aantal landen met lagere bevolkingsdichtheid de
toekomst ? Landbouwgrond is goedkoper, en transport
afstanden zijn korter.
Land grootte/
Bevolkingsdichtheid
Nederland: 397 inw / km2
Polen 123 inw / km2
Hongarije 106 inw / km2
Roemenie 97 inw / km2
Oekraine 76 inw / km2
Bulgarije 65 inw / km2
Wit Rusland 47 inw / km2
Nederlandimporteertruimte
ZeergrotelandbouwsectorverlaatNederland

30. Sterke krimp van agrarische functies, meer ruimte voor hobbyboeren
Jaarlijks krimpt aantal landbouwbedrijven met 3 %.
Schaalvergoting of het permanent verdwijnen van
intensieve landbouw ?
Boerenvee,Tijdschrift voor hobbyveehouders en boerderijen, (nummer 4) 2009
“Nederland is te vol voor een groei van het aantal hobbyboeren ?”, T. Ypma
“ In Nederland zijn steeds meer
hobbydierhouders te vinden.
Volgens Natuurmonumenten
zijn het er nu zo’n 200.000.
Ter vergelijk: er waren in 2008
75.000 boeren. Hebben we de
ruimte niet nodig voor natuur,
landbouw en wonen? “
Nieuwelandelijkelifestyle

31. 2010Hoeksche Waard
Meernatuurstap0
Deomvangvannatuurgebiedengaatvooruit

32. 2020
Meernatuurstap1

33. 2030
Meernatuurstap2

34. 2070
Meernatuurstap3

35. “Dubbelgebruik” gewassen
Biopetrol Forum tijdschrift, mei 2008
“De koppeling van industrie
aan voedselproductie is
belangrijk. Als we straks
plastic kunnen maken uit het
niet-eetbare deel van mais en
andere voedselgewassen is dat
mooi.”
Luuk van der Wielen, hoogleraar bioscheidingstechnologie bij Faculteit TEchnische Natuurwetenschappen, Tijdschrift
Delft Integraal, 2 / 2010
Voedselindustrieenbiobrandstoffen

36. Meer ruimte voor non-food
gewassen
Stellendam, 2010
Biobrandstoffenlandschap

37. Stellendam, 2040
Biobrandstoffenlandschap

38. “ Almere wil dat in 2030 10 %
van het voedsel voor de stad
uit de stadslandbouw komt.”
Dat scheelt volgens berekeningen jaarlijks minimaal
vijf miljoen autokilometers, en zoveel energie als 4250
huishoudens
“Boeren in de stad”, publicatie Wageningen Universiteit
Stadslandbouw

39. Am
Ae
At
Ut
Hm
Ln
DHg
Rm
DBh
En
TgBa
Ze
An
Arm
Nn
Ao
Ho
Ee
Vo
Sd
Mt
Hn
Gn
= 50 ha
950 ha
260 ha
= 50 ha
Ruimtelijke opgave stadslandbouw: 10 % van het voedsel voor de
Nederlandse grootste steden komt uit eigen stadskern
Stadslandbouw Amsterdam 2040: 8 x Vondelpark
Stadslandbouw Rotterdam 2040: 2 x Shell Pernis
Omvangstadslandbouw

40. De Esch, Rotterdam
TransformatiedeEsch,Rotterdam

41. De Esch Organic Orchard
TransformaiedeEsch,Rotterdam

42. De Esch Glastuin Fruitcentrale
TransformaiedeEsch,Rotterdam

43. Liskwartier, Rotterdam
Koppelingtussenstedelijkeherstructureringenstadslandbouw

44. Superkassen als volkstuinen op oude spoorviaduct
TransformatieHofpleinspoorwegviaduct,Rotterdam