1. lekülleri bağlanır r-RNA molekülün görevi ise bu birimleri
HÜCRE ORGANELLERİ
birbirine bağlamaktır.Bu iki birim birbirine bağlanmadan
SİTOPLÂZMA ribozom molekülü çalışmaz.
Hücre zarının içini dolduran kolleidal sıvıdır. Sitoplâzma • Ökaryot hücrelerde ribozom sitoplâzmadan başka,
içinde hücrenin tüm metabolik faaliyetleri gerçekleşir. Bu endoplazmik retikulum üzerinde, çekirdek zarı üzerinde,
nedenle sitoplâzmada; enzimler, ATP, solunum gazları, su, mitokondride ve kloroplastta da bulunabilir.
organik ve inorganik moleküllerin yanı sıra yönetici molekül- • Hücredeki ribozom sayısı sentezlenen protein miktarına
leri olan DNA ve RNA‘da bulunur. bağlıdır.
ATP üretilen, enzim sentezlenen bir ortam olduğu için sitop-
lâzma canlıdır. Sitoplâzmada yer alan organik moleküllerin
miktarı hücreden hücreye farklılık gösterir. Bununla birlikte
sitoplâzmada en fazla bulunan inorganik molekül sudur.(% Ribozom sayısının canlılardaki benzerliği akrabalığı belirle-
75–85) Organik moleküller ise sırasıyla; Protein, yağ ve yemez.
karbonhidrat şeklinde sıralanır.
Prokaryot hücreli canlılarda ribozomdan başka organel
olmadığı için tüm metabolik reaksiyonlar sitoplâzmada mey-
dana gelirken, ökaryot hücrelerde bazı reaksiyonlar sitop-
lâzmada bazı reaksiyonlar da organel adı verilen özel zarlı
birimlerde meydana gelir.
www.unkapani.com.tr
Ribozom: r-RNA ve proteinden oluşur.
ENDOPLAZMİK RETİKULUM:
Hücre zarının sitoplâzmaya yaptığı uzun kanalcıklar sistemi-
dir. Hücrenin tüm iç yüzeyini bir ağ gibi kapladığından hücre-
de iskelet görevi görür. Bu özelliği ile de hücreye desteklik
sağlar. Ancak asıl görevi bu değildir. Hücre içindeki madde
taşımacılığını gerçekleştirir. Bazı endoplazmik retikulum
kanallarının üzerinde ribozom organeli bulunur. Bu organeli
taşıyanlara Granüllü endoplazmik retikulum adı verilir.
• Granüllü endoplazmik retikulumda (GER) proteinli mole-
küller taşınır ve depo edilir.
RİBOZOM:
Bazılarında ise ribozom organeli bulunmaz. Bunlara da
Tüm hücrelerde bulunan evrensel organeldir. Hücrenin en Granülsüz endoplazmik retikulum denir.
küçük organelidir. Bu organel protein sentezinin yapıldığı
• Granülsüz endoplazmik retikulumlarda da (DER) yağ
yerdir. Başta enzimlerin yapısı protein olduğu için tüm hücre-
sentezlenir taşınır ve depo edilir.
lerde mutlaka bulunur. Canlılık olaylarının tümü enzimlerle
yürütülür. Bu nedenle hücrede sayısı en fazla bulunan • Endoplazmik retikulum hücreyi bölümlere ayırarak bazı
organeldir. Ribozomda sentezlenen polipeptit molekülleri özel pH gerektiren reaksiyonların da kendi kanallarında
yani proteinler; hücrenin yapısına katıldıkları gibi enzim, gerçekleşmesini sağlar.
hormon ve özel savunma moleküllerinin yapısına da katılır- • Ribozomda sentezlenen protein moleküllerinin de enzim
lar. paketine dönüşümü,endoplazmik retikulumda gerçekle-
• Ribozom zarlı bir organel değildir. Çünkü yapısını protein şir.
(%60) ve r-RNA(%40) oluşur.(NÜKLEOPROTEİN yapılı- • Endoplazmik retikulumun bir diğer görevi de golgi
dır.) organelini oluşturmaktır.
• Ribozom ökaryotlarda çekirdekçikten prokaryotlarda • Hücre bölünmesi sırasında yıkıma uğrayan endoplazmik
çekirdekçik olmadığı için, DNA’nın özel bir bölgesinden retikulum daha sonra hücre zarından yeniden yapılır.
üretilir. • Endoplazmik retikulum ökaryot olan tüm hücrelerde
• Ribozom iki alt birimden oluşur.Protein sentezlenirken bulunur.
küçük alt birime m-RNA, büyük üst birime de t-RNA mo-
49

2. Bir bitki hücresi yaşlandıkça hücrede;
I. Koful çapı
II. Çekirdek hacmi
III. Metabolizma hızı
IV. Kofulundaki su miktarı
GOLGİ ORGANELİ: verilenlerinden hangilerinde artış görülür?
Özellikle granülsüz endoplazmik retikulumdan kopan parça- A) I ve II B) I, II ve III C) I ve IV
lardan oluşur. Yassı keseciklerdir. Endoplazmik retikulumdan D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
koptuğu anda tüpçükler sistemine benzer. Zamanla tüpçükle-
rin uçlarına biriken salgı maddeleri daha sonra golginin salgı
keseciğine dönüşmesine neden olur.
Hücrede sayısı fazla olmamakla birlikte çekirdeğe yakın Bitki hücreleri yaşlandıkça; koful çapı büyür. Çekirdek hacmi
olarak bulunan organeldir. Sayısı birkaç taneden fazla ola- küçülür. Metabolizma yavaşlar. Kofuldaki su miktarı artar.
maz.
Doğru Seçenek: C
• Golgi organeli salgı yapma ve bu salgı maddelerini
LİZOZOM:
depolamakla görevlidir.
Golgi organelinin ribozomlarda oluşan enzimlerin etrafını
• Yağ sentezler ve depolar.
çevirmesi sonucu oluşur. Lizozomlar içlerinde polimerleri
• Hücre zarının yapısında yer alan glikoprotein, glikolipit
hidroliz edecek olan enzimleri taşıdığından endositoz reaksi-
moleküllerini de paketler.
www.unkapani.com.tr
yonlarında aktif olarak iş görürler. Taşıdığı enzimlere
• Gözyaşı, ter, süt, tükürük sentezler ve salgılar. HİDROLİTİK enzimler de denir.
Unkapanı® Yayıncılık
• Hormonlar ve enzimler bu organelde paketlenir.
Lizozomlar alyuvar hücreleri hariç tüm hayvan hücrelerinde
• Endositoz reaksiyonlarında yırtılan hücre zarını tamir bulunur. Bitki hücrelerinde bulunmaz.
eder.
• Bitkilerde de yağ sentezleyen golgi hücre duvarını sen-
tezler. Lizozomlar hayvan hücrelerine özgü organellerdir. Ancak
• Bitkilerde meydana gelen hücre bölünmeleri sonucunda bazı bitkilerde lizozom benzeri organeller de vardır. Bu
Fragmoplastı yani orta lameli oluşturarak hücrenin ikiye organellere fitozom ya da fitolizozom adı verilir.
bölünmesini sağlar.
• Golgi organeli bitkilerde de reçine, lignin, süberin mole- • Akyuvarlar, kupfer hücreleri, makrofajlar endositozu fazla
küllerini paketler. yapan hücreler oldukları için lizozom sayıları fazla olan
• Bitkilerin kendilerine has kokusunu da salgılayan golgi hücrelerdir.
organelidir. • Ölen hayvan hücrelerinde canlılığını kaybeden zar par-
• Golgi organeli lizozom organelini de oluşturur. çalanır. Lizozomun içindeki pasif enzimler sitoplâzmaya
çıktıklarında aktifleşir. Aktif olan enzimler hücrelerini sin-
• Golgi organelinden kofullar da oluşur.
dirmeye başlarlar. Bu şekilde ölen hücrelerin kendi
lizozomlarıyla yok edilmesine OTOLİZ denir. Ölümden
kısa bir süre sonra kokuşma meydana gelmesi de bu
yüzdendir.
• Kurbağalar metamorfoz yani başkalaşım geçiren canlı-
lardır. Bu canlılar larva dönemlerinde morfolojik olarak
balığa benzerler. Erginleştiklerinde ise kuyruklarını kay-
bederler. Bu olayda lizozom görev yapar.
• Memelilerin yavrularını emzirme dönemlerinin bitmesiyle
süt bezlerinin körelmesini de lizozom sağlar.
• Yaşlı alyuvarların yok edilmesini de lizozom sağlar.
• Harap dokuların yok edilmesini de lizozom sağlar.
• Lizozom faaliyetlerinin anormalleşmesi sonucu deri
hücrelerinin ölmesiyle ciltte lekeler oluşur.
50

3. • Döllenme sonucunda yumurtaya sperm girdikten sonra
sperm kuyruğunu lizozom faaliyeti sonucunda bırakır.
Fagositoz yapabilen hücrelerin hayvan hücreleri oldukları
• Embriyo dönemimde insanların parmakları arasında
kesin olarak söylenebilir.
perdeler bulunur Bu perdelerin yok edilmesinde yine
lizozom görev yapar. Doğru Seçenek: D
• Lizozomlar hücre savunmasında etkilidirler. Hücreye KOFUL (VAKUOL):
giren bakteri, virüs veya yabancı maddeleri etkisiz hale Endoplazmik retikulum ve golgiden kopan parçalardan olu-
getirmekle de görevli bir organel olarak görev yapar. şur. Bitkilerin genç hücrelerinde bulunmayan ya da çok
• Lizozom bozulmaları sonucu hücrelerde mutasyon mey- küçük olan kofullar hücre yaşlandıkça büyür. Bu nedenle
dana gelebilir. Bu durumun kanserleşmeye sebep olduğu bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda hayvan hücrelerinde
düşünülmektedir. küçük ve çok sayıda koful bulunur.
• Otsu bitkilerde; kofulların içine turgor basıncı sonucu su
girer. Kofullar şişerek hücre zarına, hücre zarı da hücre
çeperine yapışır. Bitkiler de böylece dik durur. Direnç ka-
zanır.
• Tatlı sularda yaşayan tek hücrelilerde bulunan kontraktil
kofullar sayesinde, hücre içine giren fazla su aktif taşıma
ile atılarak hücrenin hemoliz olması engellenir.
www.unkapani.com.tr
Bitki kofullarında kontraktil koful gibi suyun atılması olayı
PEROKSİZOM:
Unkapanı® Yayıncılık
görülmez. Bitkilerin sahip olduğu hücre duvarı ile fazla suyun
Bu organel hayvan, bitki, protistler ve mantarlar hücresinde bitki hücresine girmesi önlenir.
bulunur. Peroksizom içinde katalaz enzimini taşır.
• Katalaz enzimi hücre içinde oluşan hidrojen peroksiti
• Endositozla hücre içine alınan besinlerin çevrili olduğu
(H2O2), su ve oksijene dönüştüren enzimdir.
zara da besin kofulu denir. Kofulun içinde artık madde
H2O2 + katalaz H2O +1/2 O2 +katalaz varsa bu kofula da dışkılama kofulu denir.
dönüştürür. • Bazı bitki hücrelerinde kofulların içinde Antosiyanin adı
• Hayvanlarda özellikle kalp, karaciğer, kas ve böbreklerde verilen renk maddesi bulunur. Bu renk pigmenti sayesin-
miktarı fazla olan organeldir. de bitkide; meyve, çiçek ve yaprak değişik renklere sahip
• Tek katlı zara sahip olan organeldir. olur.
ÖRNEK
Kofulun içindeki sıvı asitse, antosiyanin kırmızı, baz ise mavi
Bir araştırmacı incelediği farklı hücrede şu sonuçlara
ve nötr ise mor renk alır.
ulaşıyor.
—X hücresi ekzositozla polimerleri hücre dışına atabiliyor.
—Y hücresi ise mitokondri organeli sayesinde oksidatif Kofullardan; kontraktil kofullar daimi koful iken, besin, depo,
fosforilasyonla ATP üretebiliyor. dışkılama kofulları da geçici kofullardır.
—X hücresinde yer alan golgi organeli yırtılan hücre zarını
tamir ediyor.
—Y hücresi fagositoz için glikoliz sonucunda ürettiği ATP’yi
kullanabiliyor.
Yukarıda verilen hücrelerin özellikleri ile ilgili verilenler-
den hangisinin doğruluğu kesin olarak söylenebilir?
A) X hücresi bitkinin kök hücresidir.
B) Y hücresi yaprağın üst epidermis hücresidir.
C) X hücresi hayvan hücresidir.
D) Y hücresi hayvan hücresidir.
E) Y hücresi bakteri hücresidir. Bir bitki hücresinde bulunan koful.
51

4. sitoplazmik sıvıya da MATRİKS denir. Matriksin içinde
mitokondriyal-DNA, RNA, enzimler ve ribozom bulunur.
I. Mitokondri
• Mitokondri işlevini yürütecek olan enzimlerini, matriksteki
II. Kloroplast
ribozomlarda sentezler. Bu sentez için gerekli olan gene-
III. Sentrozom tik bilgiyi sahip oluğu DNA molekülünden elde eder.
IV. Ribozom
Yukarıda verilen hücre organellerinden hangileri bir
hayvan hücresinde;
—Kendini eşleme
—Protein sentezleme
özellliklerinin tamamını gerçekleştirir?
A) Yalnız I B) I ve III C) I, III ve IV
D) II ve IV E) III ve IV
Mitokondri DNA molekülü taşıdığı için kendisini eşler. Ancak
Kloroplast organeli hayvan hücresinde bulunmaz. Bir hücre- bu eşleme, çekirdek DNA’sının emri olmadan gerçekleşe-
nin kendini, eşlemesi için DNA ‘ya, protein sentezlemesi için mez.
de ribozoma ihtiyaç vardır. Bu organellerden sadece mito- • Mitokondri enerji ihtiyacının fazla olduğu kas, kalp, kara-
kondride DNA ve ribozom vardır. ciğer ve böbrek gibi organların hücrelerinde bol miktarda
Doğru Seçenek: A bulunur.
www.unkapani.com.tr
• Karaciğer hücrelerinde yer alan mitokondri hücreleri ATP
Unkapanı® Yayıncılık
üretmekle beraber, Ornitin devrinin gerçekleşip ürenin de
MİTOKONDRİ:
oluştuğu yerdir.
Tüm ökaryot hücreli canlılarda bulunan, oksidatif fosfo-
rilasyonun yapıldığı organeldir. Hücrenin enerji santrali
olarak ta tanımlanır. Tüm canlılar metabolizma faaliyetlerini
sürdürüp yaşayabilmek için enerji yani ATP üretmek zorun- Mezozom ve çıplak DNA taşıyan bir hücrenin;
dadırlar. Hücrede ATP üretmek için yapılan olaylara ise
I. Hücresinin yapısı
solunum denir. Solunumun başlangıç tepkimeleri tüm canlı-
larda ortak olan reaksiyonlar sonucunda gerçekleşir. 1 mole- II. Sahip olduğu organel
kül glikozun sitoplâzmada substrat düzeyinde fosforilasyonu III. Yer aldığı alem
ile 2 molekül pirüvata yıkımı ile sonuçlanan GLİKOLİZ reak- IV. Gerçekleştirdiği metabolik olay
siyonu bütün canlılarda ortaktır. Eğer canlının enzim sistemi
ile ilgili aşağıdaki verilenlerden hangisi doğru olarak
oksijenli solunum yapmasını sağlıyorsa, solunum Ökaryot
verilmiştir?
hücreli canlılarda mitokondride devam eder ve bu organelde
de sonlanır. I ıı ııı ıv
A) Ökaryot ribozom protista oksijenli solunum
Solunumun genel formülü; B) Prokaryot ribozom monera fotosentez
C6H12O6 + 6O2 +2ATP
enzim
6CO2 +6H2O+ 40 ATP +ısı C) Prokaryot ribozom monera oksijenli solunum
D) Ökaryot mitokondri protista oksijensiz solunum
E) prokaryot kloroplast bitki protein sentezi
Solunum önce enerji harcanan sonra enerji üretilen bir tep-
kimedir. Ancak üretim tüketimden fazla olduğu için sonuçta
Ekzergonik bir tepkimedir.
• Solunum reaksiyonlarının devamının gerçekleştiği mito-
kondri organeli çift katlı zardan oluşur. Dış zar düz, iç zar Mezozom ve çıplak halde DNA taşıyan canlılar prokaryot
ise kıvrımlıdır. İç zarın kıvrımlı olmasının amacı yüzeyin hücreli canlılardır. Sahip oldukları tek organel ribozom, yer
artmasıdır. İç zarı oluşturan her kıvrıma KRİSTA adı ve- aldıkları alem monera ve mezozomdan dolayı metabolik
rilir. Bu kıvrımlar üzerinde elektron taşıma siste- olarak oksijenli solunumu gerçekleştirirler.
mi(E.T.S)birimleri bulunur. Mitokondrinin içindeki
Doğru Seçenek: C
52

5. PLASTİTLER:
Bitkide bulunan renkli pigmentleri taşıyan taneciklerdir. Bütün
Kloroplast ve mitokondri yapıları gereği prokaryotik hücrelere
plastitler, proplastitlerden oluşur. Proplastitler renksiz tanecik
benzer. Bu hücrelerde olduğu gibi, DNA, RNA ve ribozomları
olan lökoplastlara dönüştükleri gibi Renkli tanecik olan klo-
ile enzimleri vardır. DNA’larıda kendini, eşleyebilir.
roplast ve kromoplasta da dönüşürler.
Hücrede; lökoplast, kromoplast ve kloroplast olmak üzere üç
çeşit plastit vardır. Aşağıda bir hücrenin özellikleri ile ilgili,
Kloroplast: − İnorganik moleküllerden organik molekül sentezleyebilir.
Bitki hücrelerinde fotofosforilasyonun gerçekleştiği çift katlı − Organik molekül sentezlerken kullandığı enerji organik
zardan oluşan organellerdir. Kloroplast bitkinin yeşil kısımla- madde fosforilasyonundan elde ettiği enerji değildir.
rında özellikle yapraklarında bulunur. − Organik molekül sentezinde hidrojen kaynağı olarak su
• Kloroplastında dış zarı düz, iç zarı kıvrımlıdır. İç zarın kullanır.
kıvrımlı olmasının nedeni yüzeyi arttırmaktır. İç zarı oluş- verilenlere göre bu hücre ile ilgili aşağıdakilerden hangi-
turan tilakoid kıvrımları granayı oluşturur. Granada; Klo- si kesin olarak söylenebilir?
rofil pigmenti ve elektron taşıma sistemi vardır. A) Ökaryot bir hücredir ve bu organel mitokondridir.
B) Prokaryot bir hücredir ve bu organel mezozomdur.
C) Ökaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.
Klorofil; fotosentezin başlaması için ışığı soğuran organik bir
D) Prokaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.
moleküldür. Yapısında karbon, hidrojen, azot, oksijen ve
magnezyum elementleri bulunur. Magnezyum elementinden E) CO2 özümlemesi ile besin sentezleyebilir.
dolayı da yeşil renklidir.
www.unkapani.com.tr
Unkapanı® Yayıncılık
• Kloroplastın içindeki sitoplazmik sıvıya da STROMA
denir. Stromada; DNA, RNA, ribozom ve fotosentez en-
zimleri bulunur. Hücrenin sadece besin sentezleyebildiği verilmiş, bu meta-
bolizma faaliyetini prokaryot ve ökaryot hücreler gerçekleşti-
rebilir. Hidrojen kaynağı olarak su kullanan canlılar;
Prokaryot olan mavi-yeşil algler ve ökaryot hücreli olan yeşil
Kloroplastlarda da mitokondri gibi DNA molekülü vardır.
bitkilerdir.
Kloroplastta kendi kendini eşleyip çoğalabilir. Ancak eşlemek
için çekirdek DNA ‘sından emir alması gerekir. Doğru Seçenek: E
• Bir hücredeki kloroplast sayısı genetik bilgisine göre
değişir. Kloroplast sayısı arttıkça yaprağın rengi de koyu-
Kromoplast
laşır.
Fotosentezin genel formülü: Yeşil renk dışındaki içeren pigmentlerdir. Kloroplastların
ışık başkalaşım geçirmesiyle oluşurlar Kırmızı olanına LİKOPİN,
6CO2 + 6H2O C6H12O6 +6O2 (Bitki ve mavi-yeşil
sarı olanına KSANTOFİL, turuncu olanına da KAROTEN adı
algler)
verilir. (Karoten provitamin A ‘dır.)Kromoplastlarda fotosen-
Kloroplastın temel görevi inorganik moleküllerden ışık enerji- tez gerçekleşmez.
si yardımıyla organik molekül elde etmektir. Bu organik
moleküllere besin denir.
Fotosentez önce ATP üretilen sonrada tüketilen bir tepkime- Bitkilerde mor renk veren ANTOKYAN pigmenti ile sarı renk
dir. veren FLAVON pigmentleri de bulunur. Bu pigmentler Klo-
roplastlarda değil, kofulların içindedir. Koful öz suyunun pH
‘ına göre de renklerin tonları ortaya çıkar.
Lökoplast
Renksiz taneciklerdir. Bitkilerin ışık görmeyen kısımlarında
oluşur. Işık karşısında kloroplastlara dönüşürler. Bu
organellerde başta nişasta olmak üzere yağ ve protein de
depolanır. Nişasta hem sentezlenir hem de yıkıma uğrar.
53

6. Bir bitkinin kök hücresinden alınan üç farklı organelin Sentrozom, pinositik cep, vurgan(kontraktil)koful ve glikojen
işlevi hakkında; sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Ribozom ise evrensel
I. a organeli sudan gelen hidrojeni, karbondioksitle reaksi- bir organeldir. Bitkinin tüm hücreleri oksijenli solunum yapar.
yona sokar. Doğru Seçenek: B
II. b organeli zarsız olup iki birimden oluşur.
ÇEKİRDEK (NÜKLEUS)
III. c organeli yağ sentezleyip depolar. Hücre zarının onarı-
Ökaryot hücreli canlılarda hücrenin yönetim ve kontrol mer-
mını da yapar.
kezidir. Çekirdeğin görevleri taşıdığı DNA’nın da görevleridir.
verilen organellerle ilgili verilenlerden hangisi ortaktır?
Çekirdek dört bölümde incelenir.
A) Hücre zarının hücre içi uzantıları olup, seçici geçirgenlik
• Çekirdek zarı
özelliği taşırlar.
• Çekirdek sıvısı
B) Metabolizmalarını yürütebilmeleri için ATP enerjisi kulla-
• Çekirdekçik (nükleolus)
nırlar.
• Kromatin iplikler
C) Biyolojik enerji harcarken solunumun sonucunda açığa
çıkan ATP'yi kullanırlar.
D) Sitoplâzmadaki glikoz konsantrasyonunu arttırırlar.
Mitokondri, kloroplast ve çekirdek çift zarlı organellerdir.
E) Tüm organellerde meydana gelen reaksiyonlar hidroliz
tepkimeleridir.
Çekirdek Zarı
Çekirdek çift zarlıdır. Endoplazmik retikulumdan oluşur.
www.unkapani.com.tr
Hücre zarının özelliklerini taşır. Hücre zarında olduğu gibi
Unkapanı® Yayıncılık
Verilenlere baktığımızda a organeli kloroplast, b organeli ribo por adı verilen gözenekleri vardır. Yalnız poların çapı hücre
zom, c organeli de golgi organelidir. Kloroplastlar besin zarındaki porların çapından büyüktür. Bu sayede m-RNA ve
sentezler. Ribozom protein sentezler. Golgi de yağ sentezler. ATP gibi büyük moleküllerde zarda içeri girip çıkabilirler.
Tüm bu organellerin yaptığı olaylar için ATP harcanır. Hücre zarının yıpranan yerlerinin onarılmasında ve yenilen-
Doğru Seçenek: B mesinden golgi organeli sorumludur.
Sentriyoller ve Sentrozom:
• Sentriyoller hayvan hücrelerinde, birçok protistada ve Çekirdek Sıvısı
bazı mantarların üreme hücrelerinde bulunur. Hücre içini dolduran sitoplâzmaya çok benzer. Kolleidaldır.
• Hücrede iki tanedirler ve sentriyollerin kendilerini saran Yapısında, %50–80 oranında su,%35–39 oranında protein,%
sıvı ile birlikte teşkil ettikleri yapıya SENTROZOM adı ve- 10–15 oranında DNA ve %1 oranında inorganik tuzlar bulu-
rilir. nur.
• Sentrozomlar da ribozomlar gibi zarsızdır. Çekirdekçik
• Sentrozomların da yapısında DNA molekülü vardır. Bu
Zarsızdır. r-RNA ve protein moleküllerinden oluşur. Bu yüz-
nedenle hücre bölünmesi esnasında kendini eşleyerek
den ribozomları oluşturur ve aktifleşmesini sağlar. Çekirdek-
iki katına çıkarır.
çiğin sayısı ve büyüklüğü hücrenin işlevine göre değişir.
• Görevleri hücre bölünmesi esnasında iğ ipliklerini oluş- Sperm hücreleri ve kas hücreleri gibi protein sentezinin az
turmaktır. Bu sayede kromozomlar karşı kutuplara çekilir. olduğu hücrelerde küçük ve az sayıda bulunurken, sinir
• Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz ve bitki hücrele- hücresi, yumurta hücresi, salgı hücrelerinde büyük ve çok
rinde iğ iplikleri sitoplazmik proteinlerden oluşur. sayıda çekirdek bulunabilir.
1sentrozom= 2sentriol’den oluşur. Kromatin İplik
Bu iplikler DNA molekülünden oluşurlar. Hücre bölünürken
Gelişmiş organizasyonlu tipik bir bitki hücresinde aşa- Protein ipliklere sarılarak KROMOZOM adını alırlar. Çekir-
ğıdakilerin hangisinde verilenlerin her ikisi de bulunur? değin görevi olan hücre yönetimi ve kontrolü görevlerini
veren bu ipliklerdir. Histon adlı proteinler kromozomların
(ÖSS–1998)
temel proteinleri olup, çekirdek içinde en bol bulunan protein-
A) Kromoplast ve Sentrozom B) Ribozom ve Mitokondri
lerdir. Bu protein molekülü kromozomda iskelet görevi yapar.
C) Lignin ve Vurgan koful D) Glikojen ve lökoplast
• Bir türün tüm hücrelerinde DNA ve histon protein miktarı
E) Pinositoz cebi ve Selüloz çeper aynıdır.
54

7. • Kromozomların üzerinde primer ve sekonder olmak
üzere iki boğum bulunur. Primer boğum kromozomu eşit Hücre organelleri ile ilgili;
veya eşit olmayan iki kola ayırır. Oluşan bu bölümlerde
I. Organik madde oksidasyonu yapma
SENTROMER adı verilen kısım bulunur. Hücre bölünür-
ken oluşan iğ iplikleri, sentromere tutunarak kromozo- II. Reaksiyon tamamlandıktan sonra hücrenin osmotik
mun kromatitlerinden veya birbirlerinden ayrılmasını sağ- basıncı artar.
lar. III. Kendine özgü kompleks organik molekülü sentezleme
1 KROMOZOM = 2 KROMATİT ‘den oluşur. olaylarından hangileri mitokondri ve kloroplast organeli
için ortak özelliktir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
• Kromozomların üzerinde uydu= satellit adı verilen başka
bir kısm daha vardır. Uydunun görevi çekirdekçiğin olu- Mitokondri de meydana gelen reaksiyon organik madde
şumunu sağlamaktır. oksidasyonu meydana getirirler. Solunumun formülüne göre;
• Kromozomlar hücre bölünmesi tamamlandığında yeni- reaksiyon sonucu su ve karbondioksit çıkar Bu durumda
www.unkapani.com.tr
den kromatin iplik haline dönerler. hücrenin osmotik basıncı azalır. Mitokondride bulunan ribo-
zom ise protein molekülünün sentezlendiği yerdir.
Unkapanı® Yayıncılık
Kloroplastta ise; fotosentez yapılarak reaksiyon sonucunda
açığa besin ve oksijen gazı açığa çıkar. Fotosentez tepkime-
m-RNA sentezi kromatin iplik halindeyken yapılır. Kromozo-
lerinde su harcanır. Bu hücrede osmotik basınç artar. Klorop-
mun üzerinden m-RNA sentezlenemez. Bu nedenle protein
lastta bulunan ribozomlarda ise protein molekülü sentezlen-
sentezi yapılırken DNA kendini eşlemez. (Replikasyon)
diği yerdir.
• Bir türün tüm hücrelerindeki DNA sayısı sabittir.
Yani her iki organelde de bulunan ribozom ve görevi ortaktır.
• DNA sayısının azlığı veya çokluğu gelişmişliği göster-
mez. Gelişmişliği üzerinde taşıdığı gen sayısı gösterir.
Doğru Seçenek: C
• Canlılar arasındaki akrabalığın temel faktörü; DNA üze-
rindeki genlerin şifrelenişinin benzerliğidir.
Ökaryot hücrenin farklı organellerinde ATP üretildiği
bilindiğine göre, bu iki organelin ayırt edilmesinde aşa-
ğıdakilerden hangisi fark olarak kullanılamaz?
DNA kromozom halinde ise hücre bölünür ve genetik devam- A) İnorganik molekül kullanarak besin sentezleme
lılığı sağlar. Kromatin iplik halinde ise protein sentezleyebilir.
B) Organik molekül kullanarak enerji üretme
C) Enerji kaynağı olarak ışık kullanma
D) Elektron taşıma sistemi kullanarak ATP elde etme
E) Hidrojen kaynağı olarak besin kullanma
Çekirdek sadece kalıtımdan sorumlu değildir. Çekirdek
olmadan hücre yaşamını devam ettiremez. Hücrenin yapısını
Bu organellerden biri kloroplast diğeri ise mitokondridir.
ve şeklini belirleyen çekirdektir. Çekirdeği çıkarılan hücre
Verilenlere göre her ikisinde de ortak olan özellik elektron
yaşayamaz. Çekirdekte hücre dışında hayat bulamaz.
taşıma sistemleriyle ATP ürettikleridir.
Doğru Seçenek: D
55

8. 4. Aşağıdaki tabloda farklı türlerin metabolik özellikleri
verilmiştir.
Türler Tüketilen Üretilen
(Bu testi çözümü için tavsiye edilen süre 20 dakikadır.)
A CO2,H2O Besin ve O2
B CO2, H2S Besin ve S2
1. Bir hücrede meydana gelen bir metabolizma olayının
gerçekleşmesi sırasında meydana gelen bazı değişiklik- C Besin ve O2 CO2,H2O
ler aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Madde miktarı Tabloya göre bu canlı türlerinin özellikleri ve sahip
oldukları organelle ilgili olarak;
Su I. A türü; bir çam olup, organel kloroplasttır.
Aminoasit II. C türü; bir fotosentetik bakteri olup, organel yerine
ATP klorofil pigmenti vardır.
zaman III. B türü; bir mavi yeşil alg olup, organeli ribozomdur.
Grafiğe göre aşağıdakilerden hangisi bu metabolik verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-
faaliyetleri gerçekleştiren organeldir? lir?
A) Mitokondri B) Ribozom A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) Sentrozom D) Endoplazmik retikulum D) I ve II E) II ve III
E) Kloroplast
www.unkapani.com.tr
2. Canlı hücrelerde gerçekleşen bazı olaylar şunlardır. 5. Bir türe ait canlının farklı dokularından alınan hücre
Unkapanı® Yayıncılık
örneklerinde;
I. Amino asitlerden protein sentezlemesi
I. DNA sayısı
II. İnorganik moleküllerden organik molekül sentezi
II. Enzim miktarı
III. ADP + P ‘den ATP sentezi
III. DNA’nın aktif bölgesi
IV. Hücre bölünürken iğ ipliği oluşumu
IV. Organel miktarı
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi için özel
zarlı organele gerek yoktur? verilenlerinden hangilerinin aynı olması beklenir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV A) Yalnız I B) I ve III C) I,II ve III
D) I, II ve III E) I,II, III ve IV D) II, III ve IV E) I,II ve IV
3. Aşağıda bazı hücreleri özellikleri tabloda verilmiştir. 6. İnsan vücudunda bazı mitokondrilerin içyapıları ve özel
fonksiyonları vardır. Karaciğerde bulunan mitokodri hüc-
Hücre Ribozom Sentrozom Nişasta Glikojen
releri oksidatif fosforilasyonunu yanı sıra, ornitin devrini
tipi
de yaparak, amonyağı üreye dönüştürür. Uzun süre aç
X + + - + kalındığında ise, mitokondriler deforme olur. Mitokondri-
Y + - + - lerde şişme, krista sayısında ise azalma görülür. Ancak
yeniden düzenli beslenildiğinde rejenerasyonla mito-
Z + - - + kondriler, eski hallerine dönerler.
Bu bilgilere göre;
I. Mitokondri faaliyetleri ve sayısı dokudan dokuya de-
Tabloya göre; ğişiklik gösterir.
I. X hücresi ökaryot bir bitki hücresidir. II. Besin miktarının azalması mitokondri faaliyetlerini de
II. Y hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir. azaltır.
III. Z hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir. III. Beslenme yetersiz olduğu sürece hücrede yıkım
olaylarının miktarı azalır.
verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-
lir? yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I,II ve III
56

9. 7. Bir hücrenin ototrof beslendiği; 12. Aşağıdakilerden hangisindeki hücre organeli karşı-
I. Hücre içinde zarlı organeller bulunması sındaki hücre metabolizma olayını gerçekleştiremez?
II. Sitoplâzmasında klorofil pigmenti bulunması A) Mitokondri------- fosforilasyon
III. Endositoz yaparak hücre yüzeyini küçültmesi. B) Kloroplast------- fotofosforilasyon
IV. İnorganik madde oksidasyonu yapması C) Sentrozom------ otoliz
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi ile kesin D) Ribozom--------- su üretimi
olarak söylenebilir? E) Golgi taneciği------- salgı yapma
A) I ve II I B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) I,II ve IV 13. Ökaryot bir hücrede bulunan ribozom organeli aşa-
ğıdakilerin hangisinde bulunabilir?
8. Bir bitkinin yaprağından alınan farklı hücrelerinde; A) Golgi cisimciği
I. Kloroplast B) Lizozom zarı
II. Ribozom C) Endoplazmik retikulum
III. Büyük koful D) Sentrozom
IV. Mitokodri E) Koful
organellerinden hangileri ortak olarak bulunur?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV 14. Bir hücrede meydana gelen,
D) II, III ve IV E) II ve IV I. Polimerlerden monomer oluşturma
II. Amino asitlerden protein sentezleme
www.unkapani.com.tr
9. Ökaryot bir hücrede bulunan; III. Karbondioksit özümlemesi gerçekleştirme
Unkapanı® Yayıncılık
I. Ribozom IV. Hücre bölünmesi sırasında orta lamel oluşturma
II. Kloroplast aynı çeşit reaksiyonlarından hangileri hayvan ve bit-
ki hücrelerinde organelde gerçekleştirilebilir?
III. Çekirdek
A) I ve II B) II, III ve IV C) III ve IV
IV. Mitokondri
D) Yalnız IV E) I,II, III ve IV
organellerinden hangileri kendilerini bölünerek eş-
leme özelliğine sahiptir?
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV 15. Ökaryot bir hücredeki organellerden bazıları veril-
miştir.
D) I,III ve IV E) II, III ve IV
I. Çekirdek II. Mitokondri
III. Kloroplast IV. Lizozom
10. Ökaryot hücrelerde bulunan mitokondri ve kloroplast
organelleri genel anlamda birbirine çok benzer. organellerinden hangilerinde organik madde oksi-
dasyonu sonucu üretilen ATP enerjisi kullanılabilir?
Aşağıda verilenlerden hangileri bu iki organelin ortak
özelliklerinden biri değildir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
A) RNA bulundurma D) II ve IV E) I,II ve IV
B) Ribozom taşıma
C) DNA bulundurma 16. Aşağıda verilenlerden;
D) Elektron taşıma sistemine sahip olma I. Mitokondri II. Sindirim kofulu
E) Organik madde oksidasyonu yapma III. Golgi organeli IV. Sentrozom
organellerinden hangi ikisi ekzositozla hücre dışına
atılacak olan ürün veya artıklar oluşturabilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
11. Hücrelerde canlılığın devamı için hangisinin bulun-
ması zorunludur? D) II ve IV E) III ve IV
A) Çekirdek B) Ribozom C) Mitokondri
D) Enzim E) Organel
1-B 2-E 3-C 4-A 5-A 6-E 7-D 8-E 9-E 10-E 11-D 12-C
13-C 14-A 15-A 16-C
57