1. Эмчилгээний цэцэрлэг
ОЦ Тэнхим

2. 





Шинжлэх ухааны нэр: Fragaria orientalis hasinsk
Нутгийн нэр: Гүзээлзгэнэ
Төвд нэр: Зээ мар, Дамдин дагду
Англи нэр: Oriental strawberry
Орос нэр: Земляника восточная
Гүзээлзгэнэ: нь Сарнайтан овгийн цэцэгт ургамлын идэж болдог жимс юм.
20 гаруй зүйл болон эрлийзжүүлэн гаргаж авсан гүзээлзгэнүүд бий. Амт нь
чихэрлэг болон исгэлэн гэх мэт өөр өөр байдаг. Хамгийн ихээр тариалагдан
худалдаа, хоол хүнсэнд хэрэглэгддэг нь Цэцэрлэгийн гүзээлзгэнэ (Fragaria
×ananassa) аж. С витаминаар баялаг бөгөөд 100 гр гүзээлзгэнэ 35 ккал
илчлэгтэй. Түүхий байхдаа цайвар ногоон өнгөтэй ба боловсорч гүйцсэн нь
улаан болно. Шар голтой, таван дэлбээт цагаан цэцэг гарч унасны дараа
ургадаг. Анх 17 зууны үеэс гүзээлзгэнийг тариалж эхэлсэн байна.

3. 






Дорнодын гүзээлзгэнэ
Монгол нэр: Дорнодын гүзээлзгэнэ
Шинжлэх ухааны нэр: Fragaria orientalis
Орос нэр: Земляника восточная
Сарнай овог (Тэргүүлэгч)-Rosaceae Juss
Ботаник шинж: Саравгар үслэг иштэй, олон наст өвслөг ургамал.
Үндэслэдэг мөлхөө найлзууртай. Ишний угийн гурамсан навчтай,
тэдгээрийн илтэс өндгөрхүү-ромбо хэлбэртэй бөгөөд 2 хажуудаа 6-9 ш том
гурвалжин шүдтэй, доод талдаа торгомсог өтгөн үслэг, илэрхий гүрвэн
судалтай. Цэцэг цагаан, багцэцэг том, сийрэг, цэцгийн шилбэ урт сөрөвгөр
үслэг бөгөөд сууриндаа том навчтай, үр жимс шүүстэй, махлаг, өндгөрхүү
буюу Махлаг, цэцгийн суурь дээр сийрэг байрласан хуурай жижиг олон
үрэнцэрээс тогтоно. Цомирлог нь юлдэн хэлбэрийн 1 илтэстэй, тэдгээр нь
хос эгнээгээр байрлана.
10-20 см хүртэл өндөр ургадаг олон наст өвслөг ургамал. Үндэслэг мөлхөө
найлзууртай ишний угандаа гурамсан навчтай. Цэцгүүд нь доош унжсан
үсээр бүрхэгдсэн нилээд урт цэцгийн ишний үзүүрт 2-3 аараа байрлан
бамбай багцэцэг үүсгэнэ.

4. 







Дэлбээ нь 5 нь элтэстэй цагаан өнгөтэй, жимс нь өндгөрхүү
бөөрөнхий буюу махлаг ягаан өнгийн бирзгэрдүү гадаргуутай
шүүслэг. 6-р сард цэцэглэж, 8-р сард жимслэнэ.
Тархалт: Хэнтий, Хангай, Монгол дагуур, Хянган,
Төв, Сэлэнгэ, Хэнтий, Архангай, Хөвсгөл, Өвөрхангай, Дорнод
Дорнодын гүзээлзгэнэ нь Сэлэнгийн Ерөө, Зүүн бүрэн Зүүн
хараагийн нутагт элбэг тохиолддог.
Хэрэглэх эрхтэн: Жимс, навч
Үржил: Үндэслэг иш, сахал, үр
Ургах газар орчинзүй: Хар модон холимог ой хустай зураа ойн хормой
хаялгад ургана.
Хэрэглээ ач холбогдол: Зун ид цэцэглэж байх үед нь өвсийг хяргаж аваад
гэмтэж муудсан хэсэг ба элдэв хольцоос цэвэрлэж сүүдэр газар хатаагаад
хэрэглэнэ. Халууныг арилгах, хорыг тайлах, уушгинд туслах чадалтай.
Халуунтай ханиадаар уушиг тэлэх, халуурах, олон өдөр үргэлжилсэн
уушгины томуу зэргийг ангаахад Дорнодын гүзээлзгэнэ нь онцгой ач
холбогдолтой ашигт ургамал юм.

5. 




Эмийн түүхий эд бэлтгэх хугацаа: Гүзээлзгэний жимсийг боловсорч
гүйцсэний дараа бороогүй дулаахан өдөр өвсний шүүдэр хатсаны дараа
эсвэл орой шүүдэр буухаас өмнө түүнэ.
Ус чийгтэй жимс нь амархан муудах халуунд түүсэн жимс нь хялбархан
няцарч хэрэгцээгүй болдог. Жимсгэнийг 1:1 р нь түүж хөнгөн сагсанд хийж
аваад тэр даруйд нь гэр майхан байшингийн дээвэр дор эсвэл зөөлөн
галласан талхны пийшин дор тавьж хялбархан хатаана.
Үнэргүй элдэв хольцгүй хүрэн улаан өнгөөрөө сайн хатсан байх ба ерөнхий
чийг нь 13%-иас хэтрэхгүй байвал зохино.
10кг нойтон жимснээс дунджаар 1,4-1,6 кг хуурай түүхий эд гарна. Түүхий
эдийг 25-30кг-р нь нягт уутанд буюу паниаран хайрцаганд хийж савлана.
Химийн бүрэлдэхүүн: Жимсэнд нь алим нимбэг хинни хүчлүүд аргаах
болон будагч бодисууд 420мг %, аскорбины хүчил 30-56мг %, каротин
1,2мг %, В витамин, чихэр 7,8мг %, пектин 0,8мг %, хлорофил, кали, натри,
кальци, фосфорын хүчлийн төмөр, фосфорын хүчил агуулагддаг.

6. 



Навчинд нь: Флавонойд, кумарин, антоцион, алколойд, каротин тус тус
агуулагдана.
Үзүүлэх үйлдэл: Гүзээлзгэний жимсний бэлдмэлүүд нь өрөвсөл намжаах,
зарим төрлийн нянг устгах, хөлс шээс хөөх, сулавтар туулгах үйлдэлтэй.
Үндэс үндэслэг иш навчны бэлдмэлүүд нь аргаах цус тогтоох, өрөвсөл
намжаах, яр шархны эдгэрэлтийг хурдасгах, хөлсний ялгаралтийг багасгах,
үйлдлүүд үзүүлнэ.
Гүзээлзгэний идээшмэл хандыг хураагуур судсанд тарихад цусний даралт
бууруулах зүрхний агшилтын хүчийг нэмэгдүүлж хэмнэлийг удаашруулах
нөлөөтэй. Мөн зах хязгаарын судсуудыг өргөсгөж умайн булчингийн
агшилтыг сулруулна.
Хэрэглэх заалт: Монгол ардын эмнэлэгт жимсийг нь чийг бам, салхинд
цохиулах, уушиг тэсэх халуурах удаан хугацаагаар үргэлжилсэн уушгины
томуу нян хор тархах, бадгана өвчин, шарын үед, могойд хатгуулсан шарх,
түлэгдсэн шархийг анагаахад хэрэглэнэ.

7. 





Төвд эмнэлэгт: Гүзээлзгэний навчийг уушгины өвчнүүдийг анагааах
халуун бууруулах бие махбодийг хөгшрөлтөөс хамгаалан залуужуулах үед
хэрэглэдэг жорын бүрэлдэхүүнд оруулдаг байжээ.
Орос ардын эмнэлэгт: Шинэхэн жимсийг их тунгаар судасны хана
хатуурах, цусны даралт ихсэх өвчний үед, ходоодны хана шархлаатах
өвчин, бөөр элгэнд чулуу үүсэх үед хэрэглэдэг.
Ургамлын үр навчны хандыг: Бие махбодь ядарч доройтох, цус багадалт,
умайн цус алдалт, хүүхэд чацга алдах, шээлгэх үед хэрэглэдэг.
Навчных нь хандыг: багтраа болон сарын тэмдэг элбэгшин ирэх үед цус
тогтоох зорилгоор ууна.
Орчин үеийн эмнэлэгт: гүзээлзгэний жимс навчийг бөөрөнд чулуу үүсэх
элэг цөсний цоргоны өвчнүүд, ходоодны салст өрөвсөл шархлаа цусны
даралт ихсэх, судасны хана хатуурах, мөн хөлс шээсний ялгаралтийг
ихэсгэх, бие махбодийн бодисийн солилцоог сайжруулах зорилгоор
хэрэглэнэ.
Хүнд уулгах тун: навчны нунтагаас 20 гр-г авч 200 мг буцалгам халуун
усанд хийж 2 цагийн турш идээшүүлэн шүүж ханднаас нь амны том
халбагаар өдөрт 3-4 удаа ууна. 200 мг буцлам халуун усанд амны том
халбагаар 3 удаа жимс хийж түүнийгээ 4 цагийн турш идээшүүлж тавиад
энэхүү ханднаасаа 50 мг-аар өдөрт 4 удаа хоол идэхээсээ өмнө ууна.