1. Treasury en het gebruik van
derivaten
Seminar Vestia-dossier
Wim Pijffers
senior treasury consultant

2. Programma
 Treasurymanagement
 Renterisicomanagementproces
 Derivaten geld- en kapitaalmarkt
 Vestia
 Risico’s en risicobeheersing
 WSW
 Samenvatting
Son en Breugel, 29 februari 2012 2

3. Treasurymanagement
Definitie:
Onder treasurymanagement wordt verstaan die financiële
functie die zich bezighoudt met het beheersen van de
financiële risico’s (binnen gestelde randvoorwaarden) en het
optimaliseren van het rendement van de geldstromen.
Son en Breugel, 29 februari 2012 3

4. Functies
 Voorzien in een voldoende liquiditeit op korte en lange
termijn (financierbaarheid)
 Tegen zo laag mogelijke kosten (zo hoog mogelijke
rendementen)
 Binnen gegeven risicokaders
Optimalisatie risico-rendementsverhouding
Son en Breugel, 29 februari 2012 4

5. Randvoorwaarden
 Expertise
 Administratieve organisatie en interne controle
− Functiescheiding (front- en backoffice)
− Richtlijnen en limieten
− Procedures ook met betrekking tot tegenpartijen
− Controles
 Beleid
− Doelstellingen
− Normering binnen absolute kaders
Son en Breugel, 29 februari 2012 5

6. Renterisicomanagement
Huidige positie Meten
Doelstelling:
Limiteren renterisico tot
aanvaardbaar niveau
Rentevisie
Hedgingstrategie
- On-balance
- Off-balance Kosten/flexibiliteit
Nieuwe positie
Son en Breugel, 29 februari 2012 6

7. Forwardcurve (lang)
Son en Breugel, 29 februari 2012 7

8. Renterisicomanagement
Rente-exposure analyse totaal 2012 - 2021
37.500
32.500
27.500
22.500
17.500
12.500
7.500
2.500
-2.500 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
-7.500
-12.500
financieringsbehoefte schuldrest bij renteconversie
sw aps 2012 renterisico rollover
spreadherziening basisrenteleningen spreadherziening extendible fixe basisrentelening
WsW-norm
Son en Breugel, 29 februari 2012 8

9. Afdekkings(hedging)strategie
 On-balance:
− aanpassing van de actiefzijde van de balans
− aanpassing van de passiefzijde van de balans
 Off-balance:
− Rentetermijncontracten (bijv. FRA’s) (geldmarkt)
− Caps, Floors, Collars (geldmarkt)
− Interest Rate Swaps (kapitaalmarkt)
− Swaptions (optie op swap) (kapitaalmarkt)
Son en Breugel, 29 februari 2012 9

10. Derivaten
 Rentederivaten zijn financiële producten, waarmee risico’s
worden afgedekt. Er vindt geen uitwisseling van hoofd-
sommen plaats bij het toepassen ervan.
 Rentederivaten maken het mogelijk om het renterisico af
te dekken los van de lening.
 Het derivaat is daardoor een veel flexibeler instrument om
renterisico’s af te dekken.
Son en Breugel, 29 februari 2012 10

11. Swap
 Overeenkomst tussen 2 partijen om kasstromen uit te
wisselen gedurende een looptijd
 Payer swap: vaste rente wordt betaald en variabele rente
wordt ontvangen
 Reciever swap: variabele rente wordt betaald en vaste
rente wordt ontvangen
Son en Breugel, 29 februari 2012 11

12. Kasstromen payer swap en lening
Swap
 Utopia betaalt aan de bank vaste rente op swap.
 Utopia ontvangt van de bank variabele rente bijvoorbeeld
6-maands Euribor.
Lening
 Te zijner tijd wordt een werkelijke (rollover-)lening aan-
getrokken en betaalt Utopia aan de bank een variabele
rente bijvoorbeeld 6-maands Euribor met een opslag.
Son en Breugel, 29 februari 2012 12

13. Son en Breugel, 29 februari 2012 13

14. Waarom swap en geen lening?
 Swap is flexibel in vergelijking met lening.
 Geen faciliteringsvolume WSW op dit moment beschikbaar
 Af te dekken renterisico ligt te ver weg in de tijd > 3 of
> 5 jaar (grenzen WSW).
 Op het moment dat af te dekken positie niet meer
aanwezig is, kan swap worden verkocht of doorgerold
worden.
 Forward starting swapposities kunnen omgezet worden in
een leningscontract (doorzakken of noveren).
Son en Breugel, 29 februari 2012 14

15. Marktwaarde
Een derivaat heeft een waarde afhankelijk van de actuele
marktrente op enig moment.
Deze waarde kan positief of negatief zijn. Er wordt dan
tegenpartijrisico gelopen door één van de contractpartijen.
Afhankelijk van de contractuele afspraken kan de partij
waarbij zich de negatieve marktwaarde heeft ontwikkeld,
verplicht worden om dit tegenpartijrisico af te dekken door
het storten van liquiditeiten (oftewel margin call).
Dit brengt een liquiditeitsrisico met zich mee voor deze
partij.
Son en Breugel, 29 februari 2012 15

16. Overeenkomst derivaten (ISDA)
 Bilaterale overeenkomst op basis van gelijkwaardigheid
 RFD (Raamovereenkomst Financiële Derivaten) / OFD
(Overeenkomst Financiële Derivaten), Nederlandse
versie
Aandachtspunten:
Eénzijdige of tweezijdige CSA, threshold, minimum transfer
amount, verrekeningsperiode, risicomonitoring tegenpartij,
downgrading rating, breakclausules, etc.
Son en Breugel, 29 februari 2012 16

17. Wanneer ontstaat er een risico?
 Utopia heeft threshold € 20,0 miljoen en swap(s) hebben een
negatieve marktwaarde van € 35,0 miljoen = € 15,0 miljoen
te storten door Utopia.
 Geen verlies, uitsluitend renteverlies over te storten bedrag
bij bank.
 Is er in alle omstandigheden voldoende liquiditeit beschik-
baar c.q. op korte termijn beschikbaar te krijgen?
 Is er een risico aanwezig als de rente stijgt ten opzichte van
de afgesloten swaprente?
Son en Breugel, 29 februari 2012 17

18. Vestia, berichtgeving FD (1)
 De afgelopen dagen is er op hoog niveau met man en macht gewerkt om een
financiële ramp in de corporatiesector te vermijden. ‘Het is erg’, reageert een
hoge ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken zondagochtend om
11.00 uur. Het klinkt omineus. ‘Ik ga er niets over zeggen, het is al erg genoeg,
eigenlijk. De komende dagen wordt het spannend. We moeten er heel
voorzichtig mee omgaan.’
 Afgelopen zondagavond 20.00 uur was de deadline. Woningcorporatie Vestia
heeft in de afgelopen maanden al enkele miljarden moeten bijstorten op haar
derivatenposities. Nu moet de grootste woningcorporatie van Nederland nog
eens op last van de banken €1,4 miljard deponeren op een derdenrekening,
maar Vestia heeft zo veel geld niet meer. Eerdere verplichte bijstortingen
hebben haar blut gemaakt.
Son en Breugel, 29 februari 2012 18

19. Vestia, berichtgeving FD (2)
 Achtervang uit de sector. De corporatie moet het enorme bedrag lenen, maar
het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) wil het benodigde krediet niet
meer borgen. Tenzij er nog meer achtervang uit de sector komt, zo laat
Roland van der Post, directeur van het WSW, het ministerie in Den Haag
weten. Maar zonder garantstelling van WSW krijgt Vestia geen bank zo gek
om nog kapitaal te verschaffen. Voor 20.00 uur zondag eist WSW
duidelijkheid.
 Het ministerie en het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) als
toezichthouder namens de minister zitten met de handen in het haar. Vijf
corporaties - van enkele zit de directeur in het bestuur van de
branchevereniging Aedes - en Marc Calon, voorzitter van Aedes, geven
zondagavond een intentieverklaring af. Ze zeggen bereid te zijn Vestia bij te
staan. In welke vorm is nog onduidelijk.
Son en Breugel, 29 februari 2012 19

20. Vestia, berichtgeving FD (3)
WSW acht zich gedekt om opnieuw een nieuw krediet aan Vestia te garanderen.
De minister haalt even opgelucht adem. Het omvallen van Vestia met al haar
derivaten zou flink op de sector zelf terugslaan. Via het garantieregime van
WSW moeten immers in noodgevallen alle corporaties naar rato worden aan-
geslagen om de klappen op te vangen. Dankzij de vijf kan het ministerie haar
bemoeienis en sturende hand voor de buitenwacht camoufleren. Heel belangrijk,
want de derivatencontracten van Vestia bleken eind vorig jaar gifpillen te
bevatten. Ze kunnen een financiële aardschok in de sector veroorzaken.
Indien het ministerie zelf had moeten ingrijpen, zou dat door de banken kunnen
worden uitgelegd als een ‘change of control’ bij Vestia. Op grond van clausules
in de derivatencontracten zouden de banken dan bij Vestia de derivatenposities
kunnen opeisen. Dan moeten in eerste instantie de vijf grote corporaties en
vervolgens alle corporaties en misschien ook nog wel de gemeenten en het Rijk
voor de schade opdraaien.
Son en Breugel, 29 februari 2012 20

21. Vestia, berichtgeving FD (4)
• 24 corporaties kwetsbaar door derivaten. Van de 415
corporaties zijn er volgens minister Spies momenteel 24
corporaties die mogelijk te weinig buffer hebben om een
rentedaling van 1% (31-12-11) op te kunnen vangen.
• CPB directeur laakt Vestiaconstructie, met name clausule
ISDA change of control-bepaling.
• Vestia regelt meer liquiditeitsruimte, € 1,7 miljard, € 0,5
miljard extra liquiditeitsruimte.
• Corporaties stellen eis aan € 1,0 miljard borg Vestia.
• De wijze waarop corporaties borg staan voor elkaar moet
dringend op de schop, volgens vier corporatiedirecteuren uit
de deelnemersraad van het WSW.
Son en Breugel, 29 februari 2012 21

22. Vestia, overige berichtgeving (1)
 Vestia-treasurer Marcel de Vries rapporteerde direct aan Staal,
voorbijgaand aan Kees Wevers, het hoofd financiën. Vestia was een
gevierde klant bij de in derivaten handelende banken. ABN Amro
bestuursvoorzitter Gerrit Zalm, oud-minister van Financiën, kwam zelfs in
hoogsteigen persoon op visite. Het personeel was supertrots.
 Vestia vergrootte haar derivatenportefeuille met nog € 3,5 miljard. De in
financiële problemen geraakte woningcorporatie Vestia heeft sinds begin
2011 haar bruto derivatenportefeuille met € 3,5 miljard vergroot van €
18,5 miljard tot € 22 miljard.
Son en Breugel, 29 februari 2012 22

23. Vestia, overige berichtgeving (2)
 De nieuwe sinds eind 2010 afgesloten derivatencontracten zijn door Vestia
onder meer ingezet als tegentransacties tegen eerder ingenomen
derivatenposities. Met haar verklaring gisteren gaf Vestia voor het eerst
enige helderheid over de derivatenposities die de corporatie afgelopen 14
maanden heeft ingenomen.
 Voor minister Liesbeth Spies van Binnenlandse Zaken is het geen
uitgemaakte zaak dat derivaten taboe zijn voor woningcorporaties. In een
overleg met de Tweede Kamer wees zij er op dat corporaties in het verleden
meer huizen hebben kunnen bouwen, omdat zij erin slaagden hun
rentekosten laag te houden met zulke financiële instrumenten.
Son en Breugel, 29 februari 2012 23

24. Vestia, citaat jaarverslag 2009 (1)
 Zo heeft Vestia vroegtijdig geld aangetrokken en bij de aankoop van
derivaten bij banken is tegelijkertijd een kasgeldfaciliteit opgenomen van €
50 miljoen per bank tegen gunstige voorwaarden. De rente op de uitstaande
leningen is inmiddels ruim 0,6 procent lager ten opzichte van hetgeen in de
sector gebruikelijk is en dit kan nog oplopen. Dit leidt tot een besparing van
€ 30 miljoen per jaar en is reeds verwerkt in de meerjarenbegroting.
 De raad heeft gevraagd naar de risico's bij de derivaten en de beleggingen.
Het bestuur heeft aangegeven dat de risico's beheersbaar zijn. Zo moet de
rente dalen naar -3%, alvorens Vestia in liquiditeitsproblemen komt.
 De raad heeft, mede op grond van de opvatting van de accountant terzake,
haar vertrouwen uitgesproken als het gaat om het in control zijn van Vestia
op het gebied van de treasury. Het bestuur heeft aangegeven de accountant
te vragen dit jaar expliciet aandacht te schenken aan het treasurybeleid van
Vestia door middel van extra gerichte onderzoeken. De raad heeft Vestia
gecomplimenteerd met het behaalde resultaat en met het verslag.
Son en Breugel, 29 februari 2012 24

25. Vestia, citaat jaarverslag 2009 (2)
 Vestia heeft gebruik gemaakt van de hoge volatiliteit (onzekerheid) in de
markt. Door het schrijven van opties met lage strikes (uitoefenrente) binnen
een jaar heeft Vestia veel premie ontvangen. Deze premie is verdisconteerd in
lagere rentes bij bestaande swaps dan wel hogere rentes bij receiverswaps. Bij
de laatste variant ontvangt Vestia een hoge rente. Een groot deel van de
geschreven opties zijn teruggekocht tegen een veel lagere premie om het risico
van levering uit te sluiten en de posities daadwerkelijk in te dekken. Hiermee is
een winst gerealiseerd van circa € 60 miljoen die in de loop van de jaren in de
verlies- en winstrekening terecht komt.
 Verder heeft Vestia derivaten met een negatieve marktwaarde laten door-
zakken in leningen. Het gaat hier om € 250 miljoen aan nieuwe leningen.
Son en Breugel, 29 februari 2012 25

26. Vestia, citaat jaarverslag 2010 (1)
 Door voldoende kredietlijnen bij diverse banken loopt Vestia slechts
beperkt liquiditeitsrisico. De rente moet op het niveau van minus 3%
komen, wil Vestia in de liquiditeitsproblemen komen.
 De raad heeft, mede op grond van de opvatting van de accountant
terzake, haar vertrouwen uitgesproken als het gaat om het in control
zijn van Vestia op het gebied van de treasury. Het bestuur heeft de
accountant gevraagd voor het jaar 2010 expliciet aandacht te schenken
aan het treasurybeleid van Vestia door middel van extra gerichte
onderzoeken. De raad heeft Vestia gecomplimenteerd met het behaalde
resultaat en met het verslag.
Son en Breugel, 29 februari 2012 26

27. Vestia, citaat jaarverslag 2010 (2)
Son en Breugel, 29 februari 2012 27

28. Risicobeheersing (1)
 Is er een actueel treasurystatuut? Zijn de spelregels zodanig
opgesteld dat ze ‘passend’ zijn voor uw organisatie?
 Is er een treasuryparagraaf of treasuryjaarplan? Op welke
manier wordt de voortgang gerapporteerd?
 Is er voldoende kennis in huis met betrekking tot de werking
van de producten binnen de huidige portefeuille?
 Vindt er bij toepassing van derivaten een second opinion
plaats door een onafhankelijke derde? (statuut?)
Son en Breugel, 29 februari 2012 28

29. Risicobeheersing (2)
 Op welke manier wordt er een stresstest uitgevoerd bij een
beoogde afdekking van een renterisico met derivaten?
 Is er een scenario-analyse samengesteld met betrekking tot
cashflow gevolgen?
 Is het niet-afdekken van een positie in de toekomst voor u
een risico?
 Is downgrading van de rating van een tegenpartij
beschreven in het treasurystatuut?
 Hoe stelt u als bestuurder of als lid van de RvT/RvC vast of u
op het gebied van treasury in control bent?
Son en Breugel, 29 februari 2012 29

30. WSW
 WSW borgt geen derivaten
 WSW beoordeelt corporatie op kasstromen, solvabiliteit,
organisatie- en marktrisico
 Liquiditeitsrisico’s derivatenportefeuille in beeld
 Nadruk ligt op basispuntgevoeligheid, niet op volume van de
derivatenportefeuille
 Periodieke melding door corporatie van transacties aan WSW
 Monitoring swaplimiet
Son en Breugel, 29 februari 2012 30

31. De RvC moet inzicht hebben in:
 de mate waarin de corporatie  de wijze waarop het bestuur
kasstroom rente- en rende- deze risico’s denkt te
mentsrisico loopt beheersen
 of en onder welke omstandig-  de effectiviteit van de door
heden deze risico’s de cont- het bestuur voorgestelde
inuïteit van de corporatie in maatregelen ter zake van
gevaar brengen risicobeheersing
Son en Breugel, 29 februari 2012 31