Doktora Tezi. Düzce Üni SBE İşletmelerde Yapay Zekaların İcra Kurulu Başkanı Olabilirliği Üzerine Bir araştırma

1. T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
İŞLETMELERDE YAPAY ZEKÂLARIN İCRA KURULU BAŞKANI OLABİLİRLİĞİ
ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Aslıhan ÜNAL
Tez Danışmanı: Prof. Dr. İzzet KILINÇ

2. İçerik
• Problem
• Araştırmanın amacı
• Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
• Araştırma soruları
• Araştırmanın deseni: Klasik Gömülü Teori
• Örneklem
• Veri toplama yöntemi
• Verilerin analizi
• Bulgular
• Sonuç ve Öneriler
3.11.2020 2

3. Problem
• Yapay zeka teknolojisi üstel bir hızla gelişmektedir.
• Google DeepMind tarafından geliştirilen AlphaGo’nun Avrupa Go
şampiyonunu (2015) ve dünya Go şampiyonunu (2016) yenmesi.
• Araştırmalar; yapay zekâ programlarının gelecekte bir asistan, bir
danışman, bazı durumlarda ise bir aktör görevi görecekleri bulgularını
vermektedir.
• Yapay zekâlar gelecekte tam anlamıyla üst düzey yöneticilik işlevini
yerine getirebilirler mi?
3.11.2020 3

4. Araştırmanın Amacı
Yapay zekâların işletmelerde İcra Kurulu Başkanı
(İKB) olabilme olasılıklarının araştırılması.
3.11.2020 4

5. Araştırma Soruları
Ana araştırma sorusu
Yapay zekâlar işletmelerde icra kurulu başkanlığı görevini üstlenebilirler mi?
Alt Araştırma Soruları
Yapay zekâların İKB olması ile ilgili görüşler nelerdir?
Nasıl bir yapay zekâ İKB görevini yürütebilir?
Yapay zekâların İKB olması önündeki engeller nelerdir?
Yapay zekâların İKB olması önündeki engeller nasıl aşılabilir?
Yapay zekâların İKB olması durumu işletmeleri nasıl etkiler?
3.11.2020 5

6. Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
1. Yapay zekâ disiplinler arası bir çalışma sahasıdır. Felsefe, nörobilim,
dilbilim, psikoloji ve çeşitli disiplinler ile etkileşim içerisindedir. Fakat
işletme bu disiplinler arasında gösterilmediği tespit edilmiştir.
2. Felsefe ve bilgisayar bilimleri alanındaki araştırmacılar arasında
özellikle semantik ve insan zekâsının biçimselleştirilmesi konularında
görüş ayrılıkları bulunmaktadır.
3.11.2020 6

7. Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
3. Zayıf yapay zekâ, güçlü yapay zekâ, genel yapay zeka ve dar yapay
zeka kavramları arasındaki ayrımın tam olarak yapılmadığı tespit
edilmiştir.
4. Yapay zekâ günümüzde işletmelerde araç olarak kullanılmaktadır.
Üstel bir hızla ilerleme gösteren yapay zeka teknolojisinin insanın
işlerini kolaylaştıran bir araç olmaktan çıkıp insan hayatına yön verici
ve şekillendirici pozisyona geçmesi durumu teknolojik determinizm
çerçevesinde tartışılması gereken bir durumdur.
3.11.2020 7

8. Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
5. Yargıda bulunma ve karar alma mevcut durumda insana özgü bir
özellik olarak kabul edilmektedir.
Üst düzey yöneticilerde bulunması gereken bilişsel beceriler henüz
yapay zekâlarda bulunmamaktadır.
Yapay zekâların üst düzey yönetici ve İKB olabilmeleri için genel
yapay zekâ seviyesine yükselmeleri gerekmektedir.
Mevcut örgüt teorileri yapay zekânın üst düzey yönetici olması
durumunu değerlendirmemektedir. Bu olası durumu incelemek için
keşfedici desenlerle yapılacak araştırmalara ihtiyaç olduğu tespit
edilmiştir.
3.11.2020 8

9. Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
6. 2026 yılında yapay zekânın işletmelerde karar alıcı pozisyonuna
yükselmesi öngörülmektedir.
7. Holloway’in 1983’te yayınlanan makalesinden sonra stratejik
yönetim alanında yapay zekânın üst düzey yönetimde bulunmasını
durumunu derinlemesine ele alan bir araştırmaya rastlanmamıştır.
Yakın yapay zekânın karar alıcı olması, yetki devrinin nasıl olacağı,
örgütün işleyişinde nasıl değişikliklere sebep olacağına dikkati çeken
araştırmaların yapılmakta olduğu ve bu alanda daha çok araştırmaya
ihtiyaç duyulduğu tespit edilmiştir.
3.11.2020 9

10. Literatür Bölümünde Ulaşılan Temel Bulgular
8. Yapay zekânın performansındaki artış ile birlikte örgüt işleyişinde köklü
değişikliklere sebep olabileceği öngörülmektedir.
Bürokratik yapının demokratik bir yapıya evrileceği, örgütün kararları üst
düzey yönetime taşımadan alarak kendi kendisini yönetebileceği
öngörüler arasındadır.
Böyle bir durum aynı zamanda üst düzey yöneticilerde sıkıntılara
sebebiyet verebilecektir.
Gelecekte üst düzey yönetime ihtiyaç duyulmaması durumu söz konusu
olabilir.
3.11.2020 10

11. Araştırmanın Deseni
• Ontoloji: Eleştirel gerçekçilik
• Epistemoloji: Objektivizm
• Metodoloji: Klasik Gömülü Teori Metodolojisi
• Glaser ve Strauss (1967) – The Discovery of Grounded Theory
• Glaser (1978, 1992, 1994, 1996, 1998, 2001, 2002, 2004)
3.11.2020 11

12. Örneklem
• Kuramsal Örnekleme
• 27 Katılımcı
• Yapay zeka alanında araştırma yapan akademisyenler, uzmanlar,
sanatçılar,
Felsefe Alanında araştırma yapan akademisyenler
Yönetim alanında araştırma yapan akademisyenler
İş dünyasından yöneticiler
3.11.2020 12

13. Veri Toplama Yöntemi
• Görüşme formu 1, görüşme formu 2 ve formdan bağımsız doğaçlama sorular
• Akademisyen onayı, Etik Kurul onayı
• Pilot Görüşme
• Yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi
• Yapılandırılmamış görüşme yöntemi
• Ses kayıtları ve alan notları
• Hatırlatıcı Notlar (Memo)
• Katılımcı onayı
3.11.2020 13

14. Veri Toplama Süreci
• Yüz yüze görüşme yöntemi
• Katılımcıların iş ortamı
• 27.07.2018 - 20.02.2019
3.11.2020 14

15. Verilerin Analizi
3.11.2020 15

16. Bulgular
• Altı teorik kategori
• 18 teorik kod
• 55 ampirik kod
• Vezir-Şah Teorisi
• Teorik kategoriler
1. Dar Yapay Zeka
2. Zor Problemler (Ç.K.)
3. Tartışmalar
4. Çözüm Önerileri
5. Yapay Zeka İKB
6. Senaryolar
3.11.2020 16

17. Kategoriler ve Kodlar
AMPİRİK KODLAR TEORİK KODLAR TEORİK KATEGORİLER
-Rasyonellik
-Objektiflik
-Hız
-Dayanıklılık
-Hesap becerisi
-Büyük veri işleme
Artıları
DAR YAPAY ZEKÂ-Bilinç
-Duygusal zekâ
-Güdüler
-İrade
-Yargıda bulunma
-Motive etme
-Liderlik özellikleri
Eksileri
3.11.2020 17

18. Kategoriler ve Kodlar
AMPİRİK KODLAR TEORİK KODLAR TEORİK KATEGORİ
-Düalizm
-Materyalizm
-İdealizm
-Panpsişizm
Felsefe: Zihin-Beden Problemi
ZOR PROBLEMLER
(Çekirdek kategori)
-NP karmaşıklık problemleri
-Alet Kutusu
Bilgisayar Bilimleri Problemleri
-Beyin
-Bilinç
Nörobilim: Beynin İşleyişinin Aydınlatılması
3.11.2020 18

19. Kategoriler ve Kodlar
Ampirik Kodlar Teorik Kodlar Teorik Kategoriler
- Yapay zekâ ve düalizm?
- Anlam problemi
- Bakış açısı farklılıkları
Disiplinler Arası Tartışmalar
TARTIŞMALAR
-Hukuki ve etik problemler
-İstihdam
Yakın Geleceğe İlişkin
Sorunlar
-Kakofoni
-Moda etkisi
-Teorik bilgi eksikliği
Karmaşa
3.11.2020 19

20. Kategoriler ve Kodlar
Ampirik Kodlar Teorik Kodlar Teorik Kategori
-Esnek bakış
-Disiplinlerin birleşmesi
-Teorik bakış
Holistik Bakış
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
-Eğitim devrimi
-Hukuki düzenlemeler
-Yapay zekâ stratejisi
-Yapay zekâ birimleri
Yapay Zekâ Yatırımları
3.11.2020 20

21. Kategoriler ve Kodlar
Ampirik Kodlar Teorik Kodlar Teorik Kategori
-Araç
-Uzantı
Vezir
Yapay Zekâ İKB
-Transhümanizm
-Cyborg İKB
Vezir-Şah
-Güçlü Yapay Zekâ İKB
-Zayıf Yapay Zekâ İKB
-İnsanın Egoları
Şah
-Sürü Zekâsı
-Ağ Yapısı
Swarm Şah
3.11.2020 21

22. Kategoriler ve Kodlar
Ampirik Kodlar Teorik Kodlar Teorik Kategoriler
-Kast Sistemi
-Fuzuli İnsan
-Tekelleşme
-Şiddetli Rekabet
Distopya
SENARYOLAR-Rönesans
-Dünya Barışı
Ütopya
-Örgüt Yapısı
-Örgüt Kültürü
-Yönetim
Örgütler
3.11.2020 22

23. Vezir-Şah Teorisi
3.11.2020 23

24. Sonuçlar
• Önerme 1. Dar yapay zekânın İKB olabilmesi için genel yapay zekâ seviyesine
yükselmesi gerekir.
• Önerme 2. Dar yapay zekânın genel yapay zekâ düzeyine yükselebilmesi için,
öncelikle zor problemlerin çözülmesi gerekir.
• Önerme 3. Son dönemlerde yapay zekâ alanında yaşanan gelişmeler ile ilgili
olarak tartışmalar söz konusudur.
• Önerme 4. Zor problemler ile ilgili olarak disiplinler arası tartışmalar söz
konusudur.
• Önerme 5. Holistik bakış açısı ve yapay zekâ yatırımları zor problemlerin
çözümlenmesinde yardımcı olacaktır.
3.11.2020 24

25. Sonuçlar
• Önerme 6. Yapay zekâ üzerine güncel tartışmaların çözümlenmesinde holistik
bakış açısı ve yapay zekâ yatırımları yardımcı olacaktır.
• Önerme 7. Zor problemlerin çözümlenmesi ile yapay zekâ üst düzey yönetici
olabilir, İKB olabilir.
• Önerme 8. Genel yapay zekânın oluşturulmasından sonraki dönemler ile ilgili
olarak ütopya senaryoları üretilmektedir.
• Önerme 9. Genel yapay zekânın oluşturulmasından sonraki dönemler ile ilgili
olarak distopik senaryolar üretilmektedir.
• Önerme 10. Yapay zekânın İKB olması durumunda örgütlerde köklü değişiklikler
olacaktır.
3.11.2020 25

26. Sonuçlar
• Yapılan 10 önerme ile açıklanan “Vezir-Şah Teorisi” yapay zekânın gelecekte üst
düzey yönetimde yer alması ve İKB görevini üstlenebilmesi konusunu geniş bir
perspektiften ele almaktadır.
• Teoriyi oluşturan her teorik kategori, tek başına detaylı olarak incelenecek bir
araştırma konusu özelliği taşımaktadır.
3.11.2020 26

27. Uygulamaya Yönelik Öneriler
• “Çözüm önerileri” olarak isimlendirilen teorik kategori, yapay zekâ alanında
yaşanan gelişmeler ile ilgili güncel tartışmalara ve zor problemlerin
çözümlenebilmesine yardımcı olabilecek öneriler sunmaktadır.
• Holistik bakış açısı ve yapay zekâ yatırımları; devletler bazında, disiplinler bazında,
işletmeler bazında ve toplum bazında çözüm üretecek temel noktaları temsil
etmektedir.
3.11.2020 27

28. Uygulamaya Yönelik Öneriler
• Holistik bakış açısı; esnek bir bakış açısı, disiplinler arası keskin sınırların kalkması
ve teoriler üzerinden fikir geliştirilmesi ile mümkün olabilir.
• Yapay zekâ alanında yaşanan gelişmeler ile ilgili olarak farkındalık yaratmak ve
geleceğe yönelik çözümler üretebilmek için teorik bakış açısına sahip olmak da
gerekmektedir.
• Eğitim devrimi, hukuki düzenlemeler, ulusal yapay zekâ stratejisinin belirlenmesi,
kurulacak yapay zekâ birimleri bu alanda yapılması gereken devrimci yatırımlardır.
3.11.2020 28

29. Uygulamaya Yönelik Öneriler
• İnsan, hangi değerlerini ve özelliklerini korumalı ve ön plana çıkarmalıdır ki işlevsiz
bir hale düşmesin? Bu konular toplum bilimciler, eğitim bilimciler, felsefeciler
tarafından derinlemesine ele alınması gereken konulardır.
• Yapay zekâ teknolojisinde yaşanan gelişmeler ile birlikte robot hakları, yetki devri,
robotların kişilik hakkı, robot etiği gibi konuların ele alınması gerekmektedir.
• Değerlendirilmesi gereken bir diğer mesele de devletlerin, ülke dinamiklerine
uygun olacak şekilde düzenlemeleri gereken “ulusal yapay zekâ stratejisi”dir.
3.11.2020 29

30. Akademik Araştırmalara Yönelik Öneriler
• Yapay zekânın işletme alanında yönetim düzeyinde ele alınmasına ihtiyaç olduğu
belirlenmiştir.
• Holloway’in (1983) dikkat çektiği sorunların üzerine çok fazla gidilmediği, yönetim
alanında mevcut yapay zekâ uygulamalarının etkileri üzerine yoğunlaşıldığı
görülmektedir.
• Aynı şekilde Van Grogh (2018) da işletmelerde yapay zekâya karar verme
yetkisinin devredilmesi meselesini inceleyecek keşfedici nitel ve nicel
araştırmalara ihtiyaç olduğunu belirtmiştir.
3.11.2020 30

31. Akademik Araştırmalara Yönelik Öneriler
• Vezir-Şah Teorisi’nin bileşenleri spesifik olarak araştırma konusu olarak
değerlendirilip incelenebilir.
• Yapay zekâ felsefesi alanında, yeni beden-zihin yaklaşımları ortaya konulabilir.
• Yapay zekâ teknolojisinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak işletmelerde ortaya
çıkabilecek “bilgi asimetrisi” konusu incelenebilir.
3.11.2020 31

32. Akademik Araştırmalara Yönelik Öneriler
• Sunulan dört ayrı yapay zekâ İKB modelleri detaylandırılarak incelenebilir.
• Devletler bazında geliştirilecek yapay zekâ stratejilerine öneride bulunacak
araştırmalar gerçekleştirilebilir.
• Yapay zekâ stratejisinin eğitime entegre edilmesi, üniversitelerde disiplinler arası
ayrımları yumuşatacak, bütünsel bir bakış açısı kazandırmaya yönelik araştırmalar
gerçekleştirilebilir.
3.11.2020 32

33. Akademik Araştırmalara Yönelik Öneriler
• Yapay zekânın temellerini oluşturan ve etkileşim içerisinde olduğu disiplinler
arasındaki bakış açısı farklılıklarına dikkat çekerek, uzlaştırmacı çözümler arayan
çalışmalar yürütülebilir.
• Gelecekte ortaya çıkabilecek distopya ve ütopya senaryoları ve örgütlerde
gerçekleşebilecek olası radikal değişiklikler teorik bir bakış açısıyla
değerlendirilerek stratejiler ileri sürülebilir.
3.11.2020 33

34. TEŞEKKÜR EDERİM
3.11.2020 34