Баяндама. Тақырып: Ұрпақ тәрбиесі-ұлт болашағы

1. Баяндама
Тақырыбы: Ұрпақ тәрбиесі- ұлт болашағы.
Орындаған: Турлыбаева Эльмира

2. Ұрпақ тәрбиесі- ұлт болашағы.
Мақсаты: білім беру ұйымдарында денсаулығы зор, рухани дүниесі бай,
адамгершілікті, табиғи және мәдени ортадағы өз іс-әрекетінің нәтижесі үшін
жауапкершілікті тәуелсіз, әлеуметті белсенді жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін
тәрбие жүйесін құру және дамыту болып табылады.
Жоспары:
1. Ұрпақ тәрбиесі-ұлт болашағы.
2. Отбасы тәрбиесінің маңыздылығы.
3. Тәрбие құндылықтары.
Елбасы Н. А. Назарбаевтың 2010-2020 жылдарына арналған «Жаңа онжылдық- жаңа
экономикалық өрлеу- Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» жолдауында келесі стратегиялық
бағыт көрсетілген. «Өмір сапасын жақсарту және әлеуметтік қорғау. Алда тұрған
онжылдықтың аса маңызды міндеті- Қазақстанның барлық азаматтарының өмір
сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғалуды нығайту. Ел
халқы санының 2020 жылы 10/-ға өсуі үшін мемлекет барлық қажетті жағдайларды
жасайтын болады. Әлеуметтік қызметтер тек мұқтаж адамдарға көрсетіліп, заманғы
стандарттар мен Қазақстандағы өмір деңгейіне сәйкес болуы керек.»
Халқымыздың ұлттық өркендеуі бүгінгі жас ұрпақтың қолында.Еліміздің келешектегі
тағдыры олардың патриоттығы мен азаматтығына байланысты. Бала үшін ата-анасынан
артық адам жоқ. Баланың бас ұстазы- ата-анасы. Ендеше әрбір ата-ана өз перзентін
мәдениетті, адамгершілігі мол, білімді, ата аслтын, ана тілін қастерлейтін ұлтжанды адам
етіп тәрбиелеу ата-ананың міндеті деп түсінуі керек. Отбасы- баланың ең жақын
әлеуметтендіру ортасы қатарында өмірдің мақсаты, құндылықтарын біліп, өзін қалай
ұстау керектігі туралы алғашқы мағлұматтарды береді және басқалармен қарым –
қатынас орнатуына іс жүзінде дағдыланады.
Тәрбие жұмысындағы кемшіліктердің бірі ата-ана мен бала арасындағы рухани
жақындықтың жоқ болуы көптеген отбасында кездеседі. Ата-ана мен бала арасында бір-
біріне деген сенімсіздік туа бастайды. Осыдан проблемалар туындайды. Бүгінгі балалар
мен жастар ешкімге тәуелді болмауға тырысады. Өзінің тәрбиелік жұмысын отбасы
тоқтатқан кезде мектептің рөлі зор. Педаг. ұжым баланың дұрыс өмір сүруіне барлық
жағдайларды жасауға тиісті.
Қазіргі заманда отбасының құрылымы өзгеріп, ондағы мүшелер саны азайып, бала саны
кеми түсті. Қоғамдағы әлеуметтік, мәдени, экономикалық жаңғырулар, әр түрлі
сипаттағы әлемдік деңгейдегі ақпарат алмасу отбасы арасындағы қарым- қатынасқа өз
әсерін тигізіп отыр. Өйткені әкеге бағыну, өзінен үлкен апа, ағаны сыйлау қазақ арасында
жоғалмағаны мен әлсірей түсті.
Отбасы қарым-қатынасының дұрыс болмауынан келіп шығатын тәрбиедегі қателіктерді
төмендегідей жіктеуге болады: гиперпротекция- баланың қуанышы, күйзелісі, қайғысы
секілді ішкі жан дүниесіндегі толқыныстарды көре тұра мән бермеуі, қамқорлық пен
бақылау жетіспеушілігі.
Қазымырлықпен көзден таса қылмай, бақылаудың да жақсылық әкелмейтіні белгілеп оны-
әсіре қамқорлықтың күшті түрі деп белгілейді. Бұған душар болған балалар еркіндікті

3. қатты аңсайды, оған қолы жеткен кезде әр түрлі жағымсыз жағдайларға ұшырауы
мүмкін. «Дүниенің ең асылы, бағалысы- адам, ал оның бақыты- бала »- деген екен шығыс
пен батыс даналары. Әрбір халық ұрпағымен көктеп өркен жаяды. Әрбір мемлекет рухы
таза, санасы биік, білімді де, білікті ұрпағынан қуат алады, ол өзінің әрбір жаңа буын жас
ұрпағы жетілген сайын дамудың жаңа биіктеріне көтеріледі.
Халық педагогикасында тәрбие ісін баланың жас ерекшелігін ескере отырып жүргізуді
талап еткен. Мәселен: «Ұлыңа бес жасына дейін патшадай қара, он бес жасына дейін
қосшыңдай сана, он бес жастан асқан соң ақылшы досыңдай бағала» деген мәтел еркін
тәрбиелеудің, көмекшім деп үмітпен қараудың, ақылшым деп санаудың қажеттілігін
меңзейді. Осыны құптағана ата-бабамыз мынандай мақал-мәтелдер арқылы баяндаған:
«Баланы туады екенсің, мінезді тумайды екенсің», «бір биеден ала да туады, құла да
туады», «Балаға үміт арту әкенің парызы, ақтау баланың қарызы». Өскен ортаның
тәрбиедегі әсері жөнінде Ж.Аймауытов, М.Макаренко, М.Жұмабаев сынды ұстаздар ой –
пікірлері халық педагогикасының қағидаларымен тығыз байланысты. Ж.Аймауытов
«Тәрбие» атты көлемді мақалысында «Адам мінезінің, ақыл-қайратының әр түрлі болуы,
тәрбиенің түрлі болуынан», « Баланы бұзуға, яғни түзеуге болатын бір шарт- жас
күнінде көрген өнеге», «сүтпен сіңген мінез сүйекпен кетеді», «бала ұяда не көрсе,
ұшқанда бойына соны іледі» - дей келе автор бала мінезін қалыптастыруда отбасы
мүшелері мен әке-шеше ықпалының маңыздылығын көрсеткен. Бала мінезін жас шыбыққа
теңегеТәрбие – жеке тұлғаның калыптасуынын шешуші факторы ретінде. Тұқым
қуалаушылық, орта және тәрбие жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының негізгі
объективті факторлары болып табылады.
Бұл орайда тұқым қуалаушылыққа(биологиялық факторға) жалпы адамзаттықпен қатар
тұлғалық гендік қордыда қамтиды. Іс-әрекеттің кез-келген түріне деген анатомиялық-
физиологиялық нышандар жеке тұлғаның дамуы мең қалыптасуында ерекше рөл
атқарады.(мысалы, есту мүшелерінің құрылысы, ойлау қабілетіндегі ерекшеліктер, т.б.).
Олар баланың қабілеттілігі, дарындылығы және дарыны дамуының алғышарттары болып
табылады. Кейбір жағдайларда бұл нышандар өте ерте (сәби кезінде және мектепке
дейінгі жасында), кейбір жағдайларда кешірек, ал енді бірде, ер жеткен кезде ғана көрініс
бере бастайды.
«Әлеуметтік орта» деген ұғым, кең мағынасында, коғамдық өмірдін материалдық
жағдайлары, әлеуметтік және мемлекеттік құрылыс, өндірістік, қоғамдық қатынастар
жүйесі және олар анықтап отырған әлуметтік
жүйе сипаты мен қоғамда пайда болған әртүрлі мекемелер қызметін қамтиды. Шынында
да, жеке тұлғаның әлеуметтік бейнесі, белгілі бір мөлшерде, оның қай мемлекетке
жататыны арқылы көрінеді, адам дүниеге келгеннен соң қандай да бір қоғамның азаматы
болады. Адамның дамуына барынша әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе қазіргі уақытта,
ең алдымен, экономикадағы өзгерістер, идеологиянын өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір
жағдайлары, миграциялық процестер (яғни, адамдардың белгілі бір мемлекет
территориясы аясында көшіп-қонуы, сонымен қатар, одан көшіп кетуі), демографиялық
процестер, сәбилердің дүниеге келуіндегі, өмір ұзақтығындағы өзгерістер, т.с.с. жатады.
Жеке тұлғаның қалыптасуында географиялық орта белгілі рөл атқарады. Баланың
айналасы-үйдегі ортаға көп көңіл бөлінеді.

4. Тұлға туралы ұғым, «индивид», «тұлға», «даралық». «Тұлғаны дамыту», «тәрбиелеу»,
«қалыптастыру» ұғымдарна сипаттама. Тұлғаның дамуы туралы тұжырымдамалар. Тұлға
дамуна әсер ететін факторлар. Тұлға дамуында іс-әрекет пен қарым-қатынастың алатын
орны. Тұлға дамуцның қозғаушы күштері.
Тәрбие, тәлім-тәрбие – жеке тұлғаның адамдық бейнесін, ұнамды мінез-құлқын
қалыптастырып, өмірге бейімдеу мақсатында жүргізілетін жүйелі процесс.
Бесік тәрбиесі, балдырған тәрбиесі, өрен тәрбиесі, жасөспірім тәрбиесі, жастар тәрбиесі
бір-бірімен жалғасып, өз ерекшеліктерімен жүзеге асырылады. Тәрбиенің мақсаты адам
бойында ізгілік, инабаттылық қасиеттерін және тіршілікке қажетті дағдылар
қалыптастыру болып табылады.
ТӘРБИЕ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ
Құндылық – көпшілік адамдар мақұлдайтын және ортақтасатын жақсылық,
әділетттілік, патриотизм деп бағалайтын жеке тұлға үшін қоғамдық-мәнді әлеуметтік
бірлік, қоғам, тұтас материалдық, әлеуметтік объектілер. Ол барлық адамдарға эталон,
идеал болып қызмет етеді, оларды құруға педгогикалық үдеріс бағытталған.
Адам – абсолютті құндылық, жоғары субстанция, «барлық танымның өлшемі».
Біздің мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы – адам, оның өмірі, құқығы және бостан-
дығы. Қазргі жағдайда адам дамуы зерттеу объектісі ретінде ғана емес, алдымен, аса
маңызды мәдени үлгілер жасаушы және өзінің ынтасымен шығармашылыққа ұмтылушы,
шығармашылық және таным субъектісі ретінде ұсынылады.
Отбасы – болашақ жеке тұлғаның негізі қаланатын қоғамның бастауыш құрылым
бірлігі, баланың алғашқы ұжымы, оның табиғи даму ортасы. Екі адамның некелесуіне
қарап отбасы құрылды деп қарау қате пікір, бала дүниеге келген күннен бастап отбасы
құрылады.
Отан, туған өлке – тағдыр берген, ата-бабасынан қалған, өз халқының мәдени,
рухани мұрасымен, оның өткен тарихымен байланыстыратын әр адамның теңдесіз,
бірегей туған жері.
Денсаулық, салауатты өмір салты – бақытты, үбірлі өмірдің міндетті шарты;
өзінің денсаулығына жауапкершілікпен қарау адамның ішкі табиғи қажеттілігі болуы тиіс.
Елбасының «Қазақстан – 2030» Қазақстан халқына Жолдауында – денсаулық
республиканың стратегиялық дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарының бірі болып
танылады.
Еңбек – адам болмысының негізі, «адам өмірінің мәңгілік табиғи шарты».
Рухтанған, саналы, шығармашылық еңбек – адамның табиғи қасиетінің анағұрлым табиғи
көрінісі.
Білім – әрбір жеке тұлғаның және әлеуметтік прогрестің дамуына қажетті шарт.
Оқудың нәтижесі – білім. Білімнің тәрбиелік мәні жеке бастың қамында емес, мақсатқа
жетудің құралы.

5. Мәдени мұра – барлық адамзаттың және әр халықтың рухани және материалдық
өмір саласындағы орасан зор байлығы. Нағыз мәдениет өзіне мәңгі бақи шындықты,
мейрімділікті және әсемдікті біріктіреді.
Тіл – адамдардың негізгі қарым-қатынас құралы, аса маңызды әлеуметтік-мәдени
құндылықтардың бірі.
 Достық – өзара сыйластық қарым-қатынастағы дербес, еркін таңдау. Достық
адалдық және өзара көмек беруді ғана емес, сонымен қатар, ішкі үйлесімділікті,
ашық-жарқындықты, сенімді және махаббатты айғақтайды. Біз досымызды alter
ego (басқаша Мен) деп атауымыздың мәні бекер емес.
Қоғамдық тәрбие
Қоғамдық тәрбие - тарихи аренада адамдар қоғамының пайда болуымен бірге туды.
Қоғамдық тәрбиенің мақсаты, мазмұны, құралы мен әдістері қоғамдық қатынастардың
қарқынымен, қандай қоғамдық-экономикалық формацияның шарттарында іске
асатынымен анықталады.
Ізгілік тәрбиесі
Ізгілік тәрбиесі - жеке тұлғаның моральдық қасиеттерінің, көзқарастары мен сенімдерінің
қалыптасу үрдісі. Ізгілікті деп жалпы адамзаттық моральдың ережелері мен талаптарын,
нормаларын өз көзқарасы мен сенімі ретінде, мінез-құлығының үйреншікті формасы
ретінде көрсететін адамды есептеуге болады.[1]
 Адамға ғылымнан бұрын тәрбие беру керек. Тәрбиесіз ғылым зұлымдыққа
апарады.
 Тәрбие - адамға сапалы өмір сүргізеді.
 Тәрбие - адамның жүріс-тұрысын, сөйлеу мәнері мен мәнін, ой өрісін қамтиды,
адамға оң мен солды, жақсы мен жаманды танытады.
 Адам дүниеге келгеннен бастап өмір сүруге, дүние тануға құқылы. Адамның ерік-
тілектері, іс-әрекеттері басқа адамның құқығын бұзбауы тиіс.
Атақты педагог Сухомлинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр
адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады».
Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткіші. Руханилықтың негізінде адамның
мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды.
Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашырлық,
ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т.б. Адамгершілік - ең жоғары құндылық деп
қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің
жиынтығы.