My opinion

1. ‫خدا‬ ‫نام‬ ‫به‬
‫سنت‬ ‫و‬ ‫قرآن‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫ازدواج‬
‫استاد‬
:
‫لو‬ ‫مرشد‬ ‫رضا‬ ‫دکتر‬
‫دانشجو‬
:
‫خسرویان‬ ‫ارشیا‬
4001290666

2. ‫در‬ ‫و‬ ‫اخروی‬ ‫و‬ ‫دنیوی‬ ‫حیات‬ ‫در‬ ‫بشر‬ ‫راهنمای‬ ‫ترین‬‫عالی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫کریم‬ ‫قرآن‬
‫ی‬‫همه‬ ‫پاسخگوی‬ ‫و‬ ‫ها‬‫نیازمندی‬ ‫تمامی‬ ‫جامع‬ ،‫ها‬‫مکان‬ ‫و‬ ‫ها‬‫زمان‬ ‫ی‬‫همه‬
‫هاست‬‫سرگشتگی‬
.
‫به‬ ‫مستلـزم‬ ،‫الهـی‬ ‫عظیـم‬ ‫منبـع‬ ‫ایـن‬ ‫از‬ ‫شدن‬ ‫مند‬‫بهـره‬
‫این‬ ‫به‬ ‫تری‬‫آسان‬ ‫ی‬‫طریقه‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫پژوهان‬‫قرآن‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫هـایی‬‫روش‬ ‫کـارگیـری‬
‫نماید‬ ‫متصل‬ ‫عظیم‬ ‫معارف‬
.
‫الهی‬ ‫آیات‬ ‫موضوعی‬ ‫بررسی‬ ،‫ها‬‫روش‬ ‫بهترین‬ ‫از‬ ‫یکی‬
‫است‬
.
‫سازترین‬‫سرنوشت‬ ‫و‬ ‫ترین‬‫مهم‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫تبیین‬ ‫راستای‬ ‫در‬ ‫حاضر‬ ‫نوشتار‬
‫حیات‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫ی‬‫کننده‬ ‫تعیین‬ ‫نقش‬ ‫گرفتن‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫ـ‬ ‫ازدواج‬ ‫ـ‬ ‫بشری‬ ‫مقوالت‬
‫معارف‬ ‫کران‬‫بی‬ ‫دریای‬ ‫به‬ ‫رجوع‬ ‫با‬ ‫تا‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ،‫انسان‬ ‫جمعی‬ ‫و‬ ‫فردی‬
،‫باشد‬ ‫مسیر‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫طلبان‬‫حقیقت‬ ‫هدایتگر‬ ‫تواند‬‫می‬ ‫که‬ ‫را‬ ‫چه‬‫آن‬ ،‫قرآنی‬
‫از‬ ‫ازدواج‬ ‫بحث‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫اساسی‬ ‫محور‬ ‫چندین‬ ‫جهت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫نماید؛‬ ‫استخراج‬
‫جمله‬
:
‫آثار‬ ،‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬ ،‫ازدواج‬ ‫ضرورت‬ ‫و‬ ‫اهمیت‬ ،‫نکاح‬ ‫معناشناسی‬
‫و‬ ‫خواستگاری‬ ،‫همسر‬ ‫انتخاب‬ ‫های‬‫مالک‬ ،‫ازدواج‬ ‫فواید‬ ‫و‬
...
‫قرار‬ ‫رو‬ ‫پیش‬ ‫را‬
،‫است‬ ‫شده‬ ‫مطرح‬ ‫باره‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫قرآن‬ ‫شریف‬ ‫مصحف‬ ‫از‬ ‫چه‬‫آن‬ ‫و‬ ‫داده‬
(
‫حیث‬ ‫از‬ ‫چه‬
‫محتوا‬ ‫حیث‬ ‫از‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫واژگان‬
)
،‫معروف‬ ‫مفسرین‬ ‫از‬ ‫استناد‬ ‫چندین‬ ‫ذکر‬ ‫با‬ ،
‫دارد‬‫می‬ ‫بیان‬
.

3. ‫نکاح‬ ‫معناشناسی‬
‫ضم‬ ‫معنی‬ ‫به‬ ‫لغت‬ ‫در‬ ‫نکاح‬
(
‫پیوستن‬
)
‫لغت‬ ‫و‬ ‫است‬
«
‫زواج‬
»
‫و‬ ‫قرین‬ ‫معنای‬ ‫به‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫اطالق‬ ،‫جنس‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫مقارن‬
.
«
‫من‬ ‫لشیئ‬ ‫شیئ‬ ‫مقارنة‬ ‫علی‬ ‫یدل‬ ‫الزواج‬
‫ذلک‬
»
(
‫ر‬
.
‫ک‬
.
،‫فارس‬ ‫ابن‬
1389
‫ق‬
)
‫معنای‬ ‫به‬ ،‫عرب‬ ‫اصطالح‬ ‫در‬ ‫نکاح‬ ‫چنین‬‫هم‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫بیان‬ ‫مختلفی‬
.
‫بر‬ ‫هم‬ ‫واژه‬ ‫این‬
«
‫عقد‬
»
‫بر‬ ‫هم‬ ‫و‬
«
‫وطی‬
»
(
‫جماع‬
)
‫اطالق‬
‫است‬ ‫شده‬
.
‫به‬ ‫نکاح‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫استنباط‬ ‫چنین‬ ،‫قرآن‬ ‫آیات‬ ‫بیشتر‬ ‫ظاهر‬ ‫از‬
‫است‬ ‫عقد‬ ‫معنی‬
:
«
...
‫منکم‬ ‫االیامی‬ ‫وانکحوا‬
...
»
(
،‫نور‬
32
)
‫؛‬
«
...
‫وابتلوا‬
‫النکاح‬ ‫بلغوا‬ ‫اذا‬ ‫حتی‬ ‫الیتامی‬
...
»
(
،‫نساء‬
6
)
‫؛‬
«
...
‫آمنوا‬ ‫الذین‬ ‫ایها‬
‫المؤمنات‬ ‫نکحتم‬ ‫اذا‬
...
»
(
،‫احزاب‬
49
)
،‫نکاح‬ ‫از‬ ‫مقصود‬ ،‫آیات‬ ‫بعضی‬ ‫در‬ ‫اما‬
‫است‬ ‫طالقه‬ ‫سه‬ ‫زنان‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫ای‬‫آیه‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫عقد؛‬ ‫نه‬ ‫است‬ ‫وطی‬
:
«
‫حتی‬
‫غیره‬ ً
‫زوجا‬ ‫تنکح‬
...
»
(
،‫بقره‬
230
)
‫آیه‬ ‫از‬ ‫نکته‬ ‫این‬ ،‫مستقیم‬ ‫نحو‬ ‫به‬ ‫البته‬
‫از‬ ‫که‬ ‫دیگر‬ ‫ی‬‫قرینه‬ ‫به‬ ‫بلکه‬ ‫است؛‬ ‫وطی‬ ‫نکاح‬ ‫از‬ ‫مراد‬ ‫که‬ ‫آید‬‫نمی‬ ‫دست‬ ‫به‬
‫آید‬‫می‬ ‫ذهن‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫مراد‬ ‫معنی‬ ‫این‬ ،‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫خارج‬
.

4. ‫نکاح‬ ‫ضرورت‬ ‫و‬ ‫همیت‬
‫زن‬ ‫با‬ ‫وی‬ ‫جنسی‬ ‫ارتباط‬ ‫برقرارشدن‬ ‫با‬ ‫جز‬ ‫مرد‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫که‬ ‫جا‬‫آن‬ ‫از‬
‫اشباع‬ ‫مرد‬ ‫توسط‬ ‫جز‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫تواند‬‫نمی‬ ‫نیز‬ ‫زن‬ ‫و‬ ‫شود‬‫نمی‬ ‫ارضا‬
‫و‬ ‫اهمیت‬ ،‫بود‬ ‫نخواهد‬ ‫پذیر‬‫امکان‬ ‫ازدواج‬ ‫طریق‬ ‫به‬ ‫جز‬ ‫تناسل‬ ‫و‬ ‫توالد‬ ‫و‬ ‫کند‬
‫شود‬‫می‬ ‫آشکار‬ ،‫نکاح‬ ‫ضرورت‬
.
‫است‬ ‫شده‬ ‫گذاری‬‫پایه‬ ‫اساس‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫فطری‬ ‫امری‬ ‫ازدواج‬
.
‫زندگی‬ ‫داشتن‬
‫همین‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫استوار‬ ‫خلقت‬ ‫نظام‬ ‫ی‬‫پایه‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫طبیعی‬ ‫امری‬ ،‫نیز‬ ‫خانوادگی‬
‫پایه‬ ‫خانواده‬ ‫زیرا‬ ‫دهد؛‬‫می‬ ‫تشکیل‬ ‫را‬ ‫اجتماع‬ ‫اساس‬ ‫و‬ ‫پایه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ازدواج‬
‫ی‬‫جامعه‬ ‫آن‬ ‫پی‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫خانواده‬ ‫هرگز‬ ‫ازدواج‬ ‫بدون‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫بشری‬ ‫جامعه‬ ‫اساس‬ ‫و‬
‫یافت‬ ‫نخواهد‬ ‫تحقق‬ ‫بشری‬
.
«
‫و‬ ‫انثی‬ ‫و‬ ‫ذکر‬ ‫من‬ ‫خلقناکم‬ ‫ا‬ّ
‫ان‬ ‫الناس‬ ‫ایها‬ ‫یا‬
‫لتعارفوا‬ ‫قبائل‬ ‫و‬ ‫شعوبا‬ ‫جعلناکم‬
...
»
(
،‫حجرات‬
13
)

5. ‫وارد‬ ‫ازدواج‬ ‫ی‬‫زمینه‬ ‫در‬ ‫روایات‬ ‫و‬ ‫آیات‬ ‫ناحیه‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫هایی‬‫ترغیب‬ ‫و‬ ‫تأکید‬
‫شود‬‫می‬ ‫تقسیم‬ ‫دسته‬ ‫چند‬ ‫به‬ ،‫دارد‬ ‫داللت‬ ‫آن‬ ‫ضرورت‬ ‫و‬ ‫اهمیت‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫شده‬
:
‫مجرد‬ ‫از‬ ،‫نصوص‬ ‫این‬ ‫اساس‬ ‫بر‬ ‫همسر؛‬ ‫اختیار‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫ماندن‬ ‫مجرد‬ ‫مذمت‬ ‫ـ‬ ‫الف‬
‫افرادی‬ ‫و‬ ‫مجرد‬ ‫افراد‬ ‫عمل‬ ‫پاداش‬ ‫و‬ ‫اجر‬ ‫در‬ ‫که‬‫جایی‬ ‫تا‬ ‫شده‬ ‫نهی‬ ‫شدت‬ ‫به‬ ‫بودن‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫قائل‬ ‫زیادی‬ ‫تفاوت‬ ،‫هستند‬ ‫همسر‬ ‫دارای‬ ‫که‬
.
‫ذیل‬ ‫در‬ ‫اردبیلی‬ ‫مقدس‬
‫آیه‬
«
‫رباع‬ ‫و‬ ‫ثالث‬ ‫و‬ ‫مثنی‬ ‫النساء‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫طاب‬ ‫ما‬ ‫فانکحوا‬
»
(
،‫نساء‬
3
)
‫نویسد‬‫می‬
:
«
‫کار‬ ،‫همیشه‬ ‫برای‬ ‫نکردن‬ ‫ازدواج‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫فهمیده‬ ‫آیه‬ ‫این‬ ‫از‬
‫به‬ ‫نکته‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ‫کنیز‬ ‫یا‬ ‫همسر‬ ‫یک‬ ‫الاقل‬ ‫پس‬ ‫نیست؛‬ ‫خوبی‬ ‫و‬ ‫شایسته‬
‫داده‬ ‫اهمیت‬ ‫منتهای‬ ‫ازدواج‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫مذمت‬ ‫کردن‬ ‫زندگی‬ ‫مجرد‬ ‫که‬ ‫آید‬‫می‬ ‫دست‬
‫است‬ ‫شده‬
.
»
(
‫تا‬‫بی‬ ،‫اردبیلی‬ ‫مقدس‬
:
‫ص‬
510
)
‫کسی‬ ‫اگر‬ ،‫است‬ ‫شده‬ ‫سفارش‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ای‬‫گونه‬ ‫به‬ ،‫ازدواج‬ ‫ضرورت‬ ‫در‬ ‫قرآن‬ ‫تأکید‬
‫کند‬ ‫ازدواج‬ ‫کنیزان‬ ‫با‬ ،‫کند‬ ‫ازدواج‬ ‫آزاده‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫تواند‬‫نمی‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مجرد‬
.
«
‫ملکت‬ ‫ما‬ ‫فمن‬ ‫المؤمنات‬ ‫المحصنات‬ ‫ینکح‬ ‫ان‬ ً
‫طوال‬ ‫منکم‬ ‫یستطع‬‫لم‬ ‫من‬ ‫و‬
‫ایمانکم‬
...
»
(
،‫نساء‬
25
)
‫دستور‬ ‫مؤمنین‬ ‫به‬ ‫قرآن‬ ‫ازدواج؛‬ ‫به‬ ‫دیگران‬ ‫ترغیب‬ ‫و‬ ‫تشویق‬ ‫بر‬ ‫تأکید‬ ‫ـ‬ ‫ب‬
‫مردان‬ ‫و‬ ‫زنان‬ ‫نگذارید‬ ‫و‬ ‫درآورید‬ ‫یکدیگر‬ ‫همسری‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫مردان‬ ‫و‬ ‫زنان‬ ‫دهد‬‫می‬
‫بمانند‬ ‫باقی‬ ‫مجرد‬
.
«
‫و‬ ‫عبادکم‬ ‫من‬ ‫الصالحین‬ ‫و‬ ‫منکم‬ ‫االیامی‬ ‫انکحوا‬ ‫و‬
‫ِمائکم‬
‫ا‬
»
(
،‫نور‬
32
)
‫ازدواج‬ ‫مقدمات‬ ‫و‬ ‫وسایل‬ ‫که‬ ‫کند‬‫می‬ ‫تشویق‬ ‫مذکور‬ ‫آیه‬
‫زیرا‬ ‫باشد؛‬ ‫مرد‬ ‫یا‬ ‫زن‬ ‫خواه‬ ‫کنید؛‬ ‫فراهم‬ ‫را‬ ‫دیگران‬
«
‫انکحوا‬
»
‫زن‬ ‫معنی‬ ‫به‬
‫است‬ ‫دادن‬ ‫شوهر‬ ‫و‬ ‫دادن‬
.
‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫وارد‬ ‫نیز‬ ‫زیادی‬ ‫روایات‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫در‬

6. ‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬
‫در‬ ‫بلکه‬ ‫ندارد؛‬ ‫بشر‬ ‫افراد‬ ‫به‬ ‫اختصاص‬ ‫ماده‬ ‫و‬ ‫نر‬ ‫شدن‬ ‫جمع‬ ‫معنای‬ ‫به‬ ‫ازدواج‬
‫این‬ ‫از‬ ‫جزئی‬ ‫بشر‬ ‫افراد‬ ‫و‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫حاکم‬ ‫قانون‬ ‫این‬ ‫هستی‬ ‫مجموعه‬
‫هستند‬ ‫مجموعه‬
.
‫ـ‬
«
‫تذکرون‬ ‫کم‬ّ
‫لعل‬ ‫زوجین‬ ‫خلقنا‬ ‫شیئ‬ ‫کل‬ ‫من‬ ‫و‬
»
(
،‫ذاریات‬
49
)
‫ـ‬
«
‫حفده‬ ‫و‬ ‫بنین‬ ‫ازواجکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫و‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫وهللا‬
»
(
،‫نحل‬
72
)
‫های‬‫کشش‬ ‫و‬ ‫غرائز‬ ،‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫خلقت‬ ‫در‬ ‫بایست‬‫می‬ ‫ابتدا‬ ‫را‬ ‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬
‫میان‬ ‫اختالف‬ ‫و‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫خلقت‬ ،‫چیز‬ ‫هر‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫بنابراین‬ ‫کرد؛‬ ‫جستجو‬ ‫دو‬ ‫آن‬
‫تا‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫بررسی‬ ‫مورد‬ ‫باید‬ ‫را‬ ‫آنان‬ ‫های‬‫تفاوت‬ ‫حقیقت‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دو‬ ‫این‬
‫باشد‬ ‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬ ‫و‬ ‫عوامل‬ ‫بحث‬ ‫برای‬ ‫ای‬‫مقدمه‬
.
‫هر‬ ‫و‬ ‫نیست‬ ‫دوگانگی‬ ‫و‬ ‫تفاوت‬ ،‫اصلی‬ ‫ی‬‫مایه‬ ‫گوهر‬ ‫لحاظ‬ ‫به‬ ،‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫خلقت‬ ‫در‬
‫هستند‬ ‫نوعی‬ ‫اتحاد‬ ‫یک‬ ‫دارای‬ ‫و‬ ‫اند‬‫شده‬ ‫آفریده‬ ‫ماده‬ ‫و‬ ‫گوهر‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫جنس‬ ‫دو‬
.
«
‫منها‬ ‫خلق‬ ‫و‬ ‫واحدة‬ ‫نفس‬ ‫من‬ ‫خلقکم‬ ‫الذی‬ ‫ربکم‬ ‫اتقوا‬ ‫الناس‬ ‫ایها‬ ‫یا‬
‫زوجها‬
...
»
(
،‫نساء‬
1
)
«
‫که‬ ‫است‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫افراد‬ ‫حقیقت‬ ‫بیان‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫آیه‬ ‫این‬
‫واحدی‬ ‫ریشه‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫باشند‬‫می‬ ‫اصل‬ ‫یک‬ ‫از‬ ،‫شود‬‫می‬ ‫مشاهده‬ ‫که‬ ‫کثرت‬ ‫همه‬ ‫آن‬ ‫با‬
‫اند‬‫شده‬ ‫منشعب‬
.
»
(
،‫طباطبائی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
4
‫ص‬ ،
135
)
‫در‬ ‫اشتراک‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫اما‬
‫هستند‬ ‫نیز‬ ‫هایی‬‫اختالف‬ ‫و‬ ‫ها‬‫تفاوت‬ ‫دارای‬ ،‫ها‬‫آن‬ ‫وجودی‬ ‫گوهر‬
.

7. ‫به‬ ،‫است‬ ‫تفاوت‬ ‫این‬ ‫بیانگر‬ ‫و‬ ‫آمده‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫آیاتی‬ ‫جمله‬ ‫از‬
‫کرد‬ ‫اشاره‬ ‫توان‬‫می‬ ‫ذیل‬ ‫آیه‬ ‫دو‬
:
‫مریم‬ ‫حضرت‬ ‫مادر‬ ‫ـ‬
(
‫س‬
)
‫گفت‬ ‫وی‬ ‫آوردن‬ ‫دنیا‬ ‫به‬ ‫از‬ ‫پس‬
:
«
...
‫وضعتها‬ ‫ی‬ّ
‫ان‬ ّ
‫ب‬‫ر‬
‫نثی‬
ُ
‫کاأل‬ ‫کر‬َّ
‫الذ‬ ‫لیس‬ ‫و‬ ‫وضعت‬ ‫بما‬ ُ
‫م‬‫اعل‬ ‫هللا‬ ‫و‬ ‫نثی‬ُ
‫ا‬
...
»
(
،‫عمران‬ ‫آل‬
36
)
‫عبارت‬
«
‫کاالنثی‬ ‫الذکر‬ ‫لیس‬ ‫و‬
»
‫است‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫قول‬ ‫مقول‬ ،
( .
،‫طباطبائی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
3
،
170
)
‫هم‬ ‫و‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫ظاهری‬ ‫و‬ ‫جسمی‬ ‫های‬‫تفاوت‬ ‫شامل‬ ‫هم‬ ‫مطلق‬ ‫نحو‬ ‫به‬ ‫و‬
‫شود‬‫می‬ ‫آنان‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫روانی‬ ‫های‬‫تفاوت‬
.
‫ـ‬
«
...
ً
‫اطوارا‬ ‫خلقکم‬ ‫قد‬ ‫و‬
»
(
،‫نوح‬
14
)
‫شامل‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫عام‬ ً
‫اطوارا‬ ‫کلمه‬
‫گونه‬‫همه‬ ‫شامل‬ ‫چنین‬‫هم‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫پیری‬ ‫تا‬ ‫نطفه‬ ‫و‬ ‫خاک‬ ‫از‬ ‫انسان‬ ‫خلقت‬ ‫مراحل‬
‫گیرد‬‫برمی‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫اختالف‬ ‫موارد‬ ‫ی‬‫همه‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫دگرگونی‬ ‫و‬ ‫تفاوت‬
:
‫در‬ ‫اختالف‬
‫ضعف‬ ‫و‬ ‫قوت‬ ‫در‬ ‫تفاوت‬ ‫و‬ ‫اختالف‬ ‫و‬ ‫افراد‬ ‫هیأت‬ ،‫پوست‬ ‫رنگ‬ ،‫أنوثت‬ ‫و‬ ‫ذکورت‬
(
،‫طباطبایی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
20
‫ص‬ ،
32
)
‫به‬ ‫نیازمند‬ ‫را‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫و‬ ‫داده‬ ‫قرار‬ ‫یکدیگر‬ ‫طالب‬ ‫را‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ،‫خلقت‬ ‫قانون‬
‫است‬ ‫آفریده‬ ‫یکدیگر‬
.
‫با‬ ‫که‬ ‫بینند‬‫می‬ ‫نواقصی‬ ‫خود‬ ‫در‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫واقع‬ ‫در‬
‫مکمل‬ ‫و‬ ‫کنند‬ ‫برطرف‬ ‫را‬ ‫نواقص‬ ‫آن‬ ‫توانند‬‫می‬ ‫بودن‬ ‫یکدیگر‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ازدواج‬
‫باشند‬ ‫یکدیگر‬
.
‫و‬ ‫جسمی‬ ‫عجیب‬ ‫های‬‫تفاوت‬ ‫این‬ ،‫آنان‬ ‫میان‬ ‫پیوند‬ ‫تحکیم‬ ‫برای‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫داده‬ ‫قرار‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫میان‬ ‫روحی‬
( .
،‫مطهری‬
1369
:
‫ص‬
211
)

8. ‫جنسی‬ ‫غریزه‬ ‫ـ‬ ‫لف‬
‫را‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫به‬ ‫تمایل‬ ‫خود‬ ‫باطن‬ ‫و‬ ‫فطرت‬ ‫در‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫از‬ ‫اعم‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫همه‬
‫با‬ ‫تماس‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫کنند‬‫می‬ ‫احساس‬ ‫متقابل‬ ‫کشش‬ ‫نحوه‬ ‫یک‬ ‫خود‬ ‫ذات‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫یابند‬‫می‬
‫برند‬‫می‬ ‫لذت‬ ،‫مخالف‬ ‫جنس‬
.
‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫جنسی‬ ‫غریزه‬ ‫همان‬ ‫این‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫بالعکس‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫به‬ ‫مرد‬ ‫گرایش‬ ‫منشأ‬ ‫و‬ ‫آید‬‫می‬ ‫حساب‬ ‫به‬
.
‫گرایش‬ ‫این‬
‫آن‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫زیرا‬ ‫ندارد؛‬ ‫اثبات‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫خلقت‬ ‫بر‬ ‫مبتنی‬
‫کنند‬‫می‬ ‫درک‬ ‫و‬ ‫یابند‬‫می‬ ‫خود‬ ‫در‬ ‫را‬
.
‫که‬ ‫است‬ ‫ای‬‫گونه‬ ‫به‬ ‫زن‬ ‫و‬ ‫مرد‬ ‫تکوینیات‬
‫مرد‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫نیاز‬‫بی‬ ‫مرد‬ ‫از‬ ‫زن‬ ‫نه‬ ‫اند؛‬‫شده‬ ‫آفریده‬ ‫هم‬ ‫برای‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫گویی‬
‫داند‬‫می‬ ‫حقیقت‬ ‫و‬ ‫واقعیت‬ ‫یک‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫قرآن‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫از‬
.
«
‫انتم‬ ‫و‬ ‫لکم‬ ‫لباس‬ ‫هن‬
‫لهن‬ ‫لباس‬
»
(
،‫بقره‬
187
)
‫جز‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫فطری‬ ‫و‬ ‫طبیعی‬ ‫مسیر‬ ،‫شد‬ ‫بیان‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫که‬‫چنان‬ ‫بنابراین‬
‫خود‬ ‫این‬ ‫شود؛‬‫نمی‬ ‫ارضا‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫با‬ ‫جنسی‬ ‫ارتباط‬ ‫شدن‬ ‫برقرار‬ ‫با‬
‫صحیح‬ ‫راه‬ ‫خود‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫جنسی‬ ‫غریزه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مسلم‬ ‫لیکن‬ ‫است؛‬ ‫مسیر‬ ‫ترین‬‫طبیعی‬
‫کند‬‫می‬ ‫احساس‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫انسان‬ ‫که‬ ‫گرسنگی‬ ‫مثل‬ ‫دهد؛‬‫نمی‬ ‫نشان‬ ‫انسان‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫ارضا‬
‫بخورد‬ ‫چیز‬ ‫چه‬ ‫که‬‫این‬ ‫اما‬ ‫کند؛‬‫می‬ ‫درک‬ ‫نیز‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫برطرف‬ ‫خوردن‬ ‫با‬ ‫و‬
‫کند‬‫نمی‬ ‫بیان‬ ‫گرسنگی‬ ‫طبیعت‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫دیگر‬ ،‫بخورد‬ ‫چگونه‬ ‫یا‬
.
‫چگونه‬ ‫که‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫ارضای‬ ‫مسیر‬ ‫چنین‬‫هم‬ ،‫جنسی‬ ‫غریزه‬ ‫و‬ ‫شهوت‬ ‫ی‬‫مسأله‬ ‫اصل‬ ‫قرآن‬
‫کرده‬ ‫بیان‬ ‫را‬ ،‫است‬ ‫باطل‬ ‫یک‬ ‫کدام‬ ‫و‬ ‫صحیح‬ ‫مسیر‬ ‫کدام‬ ‫اینکه‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫باید‬
‫است‬
.

9. ‫ـ‬
«
‫العالمین‬ ‫من‬ ‫احد‬ ‫من‬ ‫بها‬ ‫ماسبقکم‬ ‫الفاحشة‬ ‫أتأتون‬ ‫لقومه‬ ‫قال‬ ‫اذ‬ ً
‫لوطا‬ ‫و‬
‫مسرفون‬ ‫قوم‬ ‫انتم‬ ‫بل‬ ‫النساء‬ ‫دون‬ ‫من‬ ‫شهوة‬ ‫جال‬ّ
‫ر‬‫ال‬ ‫لتأتون‬ ‫انکم‬
»
(
،‫اعراف‬
81
-
80
)
‫انحرافی‬ ‫مسیر‬ ‫و‬ ‫کرده‬ ‫بیان‬ ‫را‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫اصل‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ،‫آیه‬ ‫این‬ ‫در‬
‫دقیق‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫جنس‬‫هم‬ ‫با‬ ‫شهوت‬ ‫ارضای‬ ‫و‬ ‫تمایل‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫کرده‬ ‫گوشزد‬ ‫نیز‬ ‫را‬ ‫آن‬
‫کرده‬ ‫اطالق‬ ‫تجاوزگر‬ ‫و‬ ‫مسرف‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫به‬ ‫جهت‬ ‫همین‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫باشد‬‫می‬ ‫فطرت‬ ‫مسیر‬ ‫خالف‬
‫است‬
.
‫است‬ ‫شهوت‬ ‫ارضای‬ ‫و‬ ‫اعمال‬ ‫در‬ ‫صحیح‬ ‫غیر‬ ‫و‬ ‫باطل‬ ‫مسیر‬ ‫این‬
.
‫شـده‬ ‫بیان‬ ‫چنین‬ ،‫کریم‬ ‫قـرآن‬ ‫در‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫ارضـای‬ ‫صحیح‬ ‫مسیر‬ ‫امـا‬
‫اسـت‬
:
«
‫ایمانهم‬ ‫ملکت‬ ‫ما‬ ‫او‬ ‫ازواجهم‬ ‫علی‬ ّ
‫اال‬ ‫حافظون‬ ‫لفروجهم‬ ‫هم‬ ‫والذین‬
‫ملومین‬ ‫غیر‬ ‫فانهم‬
»
(
،‫مؤمنون‬
6
-
5
)
‫شود‬‫می‬ ‫استنباط‬ ‫چنین‬ ‫فوق‬ ‫آیات‬ ‫از‬ ‫بنابراین‬
:
‫و‬ ‫شود‬ ‫ارضا‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫از‬ ‫تمتع‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫فطری‬ ‫مسیر‬ ،
ً
‫اوال‬
‫است‬ ‫ممنوع‬ ‫جنس‬‫هم‬ ‫با‬ ‫جنسی‬ ‫ارتباط‬
.
‫آیه‬ ‫طبق‬ ،ً
‫ثانیا‬
5
‫و‬
6
،‫مؤمنون‬ ‫سوره‬
‫شرع‬ ‫و‬ ‫قانون‬ ‫چهارچوب‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫چیزی‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫محدود‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫با‬ ‫رابطه‬
‫همان‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫بیان‬
«
‫ازدواج‬
»
‫باشد‬‫می‬
.

10. ‫آرامش‬ ‫و‬ ‫سکون‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫ـ‬ ‫ب‬
‫خاص‬ ‫مسائل‬ ‫و‬ ‫مشکالت‬ ‫دارای‬ ،‫خویش‬ ‫مادی‬ ‫و‬ ‫اجتماعی‬ ‫زندگی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫ها‬‫انسان‬
‫سعادت‬ ‫و‬ ‫لذت‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫صحیح‬ ‫زندگی‬ ‫بخواهند‬ ‫چه‬‫چنان‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫خود‬ ‫زندگی‬
‫خود‬ ‫راه‬ ‫سر‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ها‬‫اضطراب‬ ‫و‬ ‫ها‬‫خستگی‬ ،‫ها‬‫نگرانی‬ ‫آن‬ ‫بایست‬‫می‬ ،‫باشند‬ ‫داشته‬
‫کنند‬ ‫سکون‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫به‬ ‫تبدیل‬ ‫و‬ ‫بردارند‬
.
،‫کریم‬ ‫قرآن‬ ‫ی‬‫فرموده‬ ‫طبق‬ ‫بر‬
«
‫اال‬
‫القلوب‬ ‫تطمئن‬ ‫بذکرهللا‬
»
(
،‫رعد‬
28
)
‫دارند‬ ‫آرامش‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫ها‬‫انسان‬
.
‫که‬ ‫است‬ ‫سکون‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫به‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫تمایل‬ ‫و‬ ‫نیاز‬ ‫همان‬ ،‫ازدواج‬ ‫عوامل‬ ‫از‬ ‫یکی‬
‫کند‬‫می‬ ‫پیدا‬ ‫تحقق‬ ،‫ازدواج‬ ‫ی‬‫سایه‬ ‫در‬
.
‫ناشی‬ ‫جا‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫آسودگی‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫این‬
‫باشند؛‬‫می‬ ‫یکدیگر‬ ‫پرورش‬ ‫و‬ ‫نشاط‬ ‫ی‬‫مایه‬ ‫و‬ ‫یکدیگر‬ ‫مکمل‬ ،‫جنس‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬
‫یکدیگر‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫جهت‬ ‫همین‬ ‫به‬ ‫است؛‬ ‫ناقص‬ ‫دیگری‬ ‫بدون‬ ‫یک‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫طوری‬ ‫به‬
‫و‬ ‫سکون‬ ،‫برسند‬ ‫هم‬ ‫به‬ ‫اگر‬ ‫کنند؛‬ ‫برطرف‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫نواقص‬ ‫تا‬ ‫کنند‬‫می‬ ‫پیدا‬ ‫تمایل‬
‫کند‬‫می‬ ‫پیدا‬ ‫تحقق‬ ،‫است‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫کمال‬ ‫که‬ ‫آرامش‬
( .
،‫طباطبایی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
16
‫ص‬ ،
166
)
‫و‬ ‫است‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬ ‫فردی‬ ‫ی‬‫جنبه‬ ‫از‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫جسمی‬ ‫جهت‬ ‫از‬ ‫هم‬ ‫آرامش‬ ‫این‬
‫به‬ ‫دست‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫مجرد‬ ‫افراد‬ ‫که‬ ‫روانی‬ ‫های‬‫ناآرامی‬ ‫و‬ ‫روحی‬ ‫تعادل‬ ‫عدم‬ ‫این‬
‫است‬ ‫روشن‬ ‫همگان‬ ‫بر‬ ‫وبیش‬‫کم‬ ،‫هستند‬ ‫گریبان‬
( .
،‫شیرازی‬ ‫مکارم‬
1369
:
‫ج‬
16
،
‫ص‬
392
)
‫فرماید‬‫می‬ ‫رابطه‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬
:
‫ـ‬
«
‫الیها‬ ‫لیسکن‬ ‫زوجها‬ ‫منها‬ ‫جعل‬ ‫و‬ ‫واحدة‬ ‫نفس‬ ‫من‬ ‫خلقکم‬ ‫هوالذی‬
...
»
(
،‫اعراف‬
189
)
‫ـ‬
«
‫الیها‬ ‫لتسکنوا‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫خلق‬ ‫ان‬ ‫آیاته‬ ‫من‬ ‫و‬
...
»
(
،‫روم‬
21
)

11. ‫لغت‬ ‫اهل‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫سکونت‬ ‫و‬ ‫سکون‬ ‫ی‬‫واژه‬ ‫است‬ ‫الزم‬ ،‫آیه‬ ‫معنای‬ ‫شدن‬ ‫روشن‬ ‫جهت‬
‫شود‬ ‫بررسی‬
:
«
‫سکن‬
»
‫گیرد‬‫می‬ ‫قرار‬ ‫حرکت‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ثبوت‬ ‫و‬ ‫استقرار‬ ‫معنی‬ ‫به‬ ،‫لغت‬ ‫در‬
‫از‬ ‫گاه‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫باطنی‬ ‫و‬ ‫ظاهری‬ ،‫معنوی‬ ‫و‬ ‫مادی‬ ‫ثبوت‬ ‫و‬ ‫استقرار‬ ‫شامل‬ ‫این‬ ‫و‬
‫با‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫کنند‬‫می‬ ‫تعبیر‬ ‫اضطراب‬ ‫رفع‬ ‫و‬ ‫طمأنینه‬ ‫به‬ ‫آن‬
«
‫الی‬
»
‫به‬ ،‫شود‬ ‫متعدی‬
‫است‬ ‫اطمینان‬ ‫و‬ ‫اعتماد‬ ‫معنی‬
( .
،‫مصطفوی‬
1360
:
‫ج‬
5
‫ص‬ ،
189
)
«
‫بمعنی‬ ‫الیه‬ ‫سکن‬
‫الیه‬ ‫مال‬
»
‫کنند‬‫می‬ ‫کلی‬ ‫تعبیر‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫گاهی‬ ‫و‬
:
«
‫من‬ ‫الیه‬ ‫سکنت‬ ‫ما‬ ‫کل‬ ‫السکن‬
‫محبوب‬
»
(
،‫فارس‬ ‫ابن‬
1389
‫ق‬
:
‫ج‬
3
‫ص‬ ،
89
)
‫فرماید‬‫می‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬
:
«
‫الیها‬ ‫لتسکنوا‬
»
‫یا‬
«
‫الیها‬ ‫لیسکن‬
»
‫فرماید‬‫نمی‬ ‫و‬
:
«
‫عندها‬ ‫لتسکنوا‬
»
‫یا‬
«
‫عندها‬ ‫لیسکن‬
»
‫زیرا‬ ‫؛‬
«
‫عنده‬ ‫سکن‬
»
‫را‬ ‫جسمی‬ ‫سکون‬
‫کلمه‬ ‫که‬‫این‬ ‫جهت‬ ‫به‬ ‫رساند؛‬‫می‬
«
‫عند‬
»
‫آورده‬ ‫اجسام‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مکان‬ ‫ظرف‬
‫اما‬ ‫شود؛‬‫می‬
«
‫الیه‬ ‫سکن‬
»
‫شود‬‫می‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫جسمی‬ ‫سکون‬ ‫شامل‬
( .
‫تا‬‫بی‬ ،‫رازی‬
:
‫ج‬
25
،
‫ص‬
110
)
،‫رو‬ ‫این‬ ‫از‬
«
‫لتسکنوا‬
»
‫و‬
«
‫لیسکن‬
»
‫و‬ ‫آرامش‬ ‫هرگونه‬ ‫شامل‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مطلق‬
‫شود‬‫می‬ ‫سکون‬
.
‫را‬ ‫بالعکس‬ ‫و‬ ‫مرد‬ ‫برای‬ ‫زن‬ ‫خلق‬ ‫علت‬ ‫قرآن‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫دیگر‬ ‫توجه‬ ‫قابل‬‫نکته‬
‫ی‬‫آیه‬ ‫تعلیل‬ ‫از‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫بیان‬ ‫آرامش‬ ‫و‬ ‫سکونت‬ ‫همان‬
«
‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫خلق‬
‫الیها‬ ‫لتسکنوا‬ ً
‫ازواجا‬
»
‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬
.
‫این‬ ،‫الذکر‬ ‫فوق‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫دو‬ ‫از‬ ‫همچنین‬
‫زن‬ ‫فقط‬ ‫که‬‫این‬ ‫نه‬ ‫شود‬‫می‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫آرامش‬ ‫موجب‬ ‫ازدواج‬ ‫که‬ ‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫نکته‬
‫است‬ ‫آمده‬ ‫آیه‬ ‫در‬ ً
‫اوال‬ ‫زیرا‬ ‫شود؛‬ ‫مرد‬ ‫سکونت‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫موجب‬
:
«
‫الیها‬ ‫لتسکنوا‬
»
‫ی‬‫آیه‬ ‫که‬‫این‬ ‫فرض‬ ‫بر‬ ً
‫ثانیا‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫شامل‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫خطابی‬ ‫این‬ ‫و‬

12. ‫مودت‬ ‫و‬ ‫انس‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫ـ‬ ‫ج‬
‫زندگی‬ ‫جمعی‬‫دسته‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫که‬ ‫کند‬‫می‬ ‫اقتضا‬ ‫بشر‬ ‫افراد‬ ‫فطرت‬ ‫و‬ ‫طبیعت‬
‫کنند‬
.
‫داشتن‬ ‫و‬ ‫محبت‬ ،‫دوستی‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫احساس‬ ‫ها‬‫انسان‬ ،‫اصل‬ ‫همین‬ ‫ی‬‫برپایه‬
‫کنند‬‫می‬ ‫یکدیگر‬ ‫با‬ ‫رابطه‬
.
،‫مودت‬ ‫و‬ ‫انس‬ ‫به‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫فطری‬ ‫و‬ ‫روحی‬ ‫نیاز‬ ،‫این‬
‫است‬ ‫بدیهی‬ ‫امری‬
.
‫فرماید‬‫می‬ ‫کریم‬ ‫قرآن‬
:
‫کانون‬ ‫در‬ ‫ما‬ ‫را‬ ‫مودت‬ ‫و‬ ‫انس‬ ‫این‬
‫قرار‬ ‫یکدیگر‬ ‫محبوب‬ ‫و‬ ‫مأنوس‬ ‫را‬ ‫شوهر‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫و‬ ‫ایم‬‫داده‬ ‫قرار‬ ‫همسری‬ ‫و‬ ‫ازدواج‬
‫دادیم؛‬
«
‫جعل‬ ‫و‬ ‫الیها‬ ‫لتسکنوا‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫خلق‬ ‫ان‬ ‫آیاته‬ ‫من‬ ‫و‬
‫رون‬ّ
‫ک‬‫یتف‬ ‫لقوم‬ ‫الیات‬ ‫ذلک‬ ‫فی‬ ‫ان‬ ‫رحمة‬ ‫و‬ ‫مودة‬ ‫بینکم‬
»
(
،‫روم‬
21
)
‫ی‬‫آیه‬ ‫طبق‬ ‫بر‬
‫شهوانی‬ ‫جهت‬ ‫از‬ ‫فقط‬ ،‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫میان‬ ‫رابطه‬ ‫نزدیکی‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫مشخص‬ ‫فوق‬
‫روایات‬ ‫گونه‬‫این‬ ‫مقصود‬ ‫باب‬ ‫همین‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫رحمت‬ ‫و‬ ‫مودت‬ ‫سبب‬ ‫به‬ ‫بلکه‬ ،‫نیست‬
‫شود‬‫می‬ ‫روشن‬
:
«
‫النساء‬ ‫حب‬ ‫االنبیاء‬ ‫اخالق‬ ‫من‬
.
»
(
،‫مجلسی‬
1403
‫ق‬
:
‫ج‬
100
‫ص‬ ،
236
)
،
«
‫النساء‬ ‫دنیاکم‬ ‫من‬ ّ
‫الی‬ ‫حبب‬ ‫و‬
.
»
(
‫ص‬ ،‫همان‬
218
)
‫هم‬ ‫به‬ ‫مند‬‫عالقه‬ ‫و‬ ‫یکدیگر‬ ‫طالب‬ ‫را‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫خلقت‬ ‫قانون‬ ،‫حقیقت‬ ‫در‬
‫از‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫اشیاء‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫که‬ ‫ای‬‫عالقه‬ ‫نوع‬ ‫از‬ ‫نه‬ ‫اما‬ ‫است؛‬ ‫داده‬ ‫قرار‬
‫خود‬ ‫آسایش‬ ‫فدای‬ ‫و‬ ‫خواهد‬‫می‬ ‫خود‬ ‫برای‬ ‫را‬ ‫اشیا‬ ‫یعنی‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫ناشی‬ ‫خودخواهی‬
‫آسایش‬ ‫و‬ ‫سعادت‬ ‫زوجین‬ ‫از‬ ‫یک‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫معنا‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫زوجیت‬ ‫عالقه‬ ‫کند؛‬‫می‬
‫برد‬‫می‬ ‫لذت‬ ‫وی‬ ‫ی‬‫درباره‬ ‫فداکاری‬ ‫و‬ ‫گذشت‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫خواهد‬‫می‬ ‫را‬ ‫دیگری‬
( .
،‫مطهری‬
1369
:
‫ص‬
211
)
‫و‬ ‫شهوی‬ ‫مسائل‬ ‫همسران‬ ‫میان‬ ‫گاه‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫دیده‬ ‫جهت‬ ‫همین‬ ‫به‬
‫نیست‬ ‫ممکن‬ ‫جنسی‬ ‫غریزه‬ ‫ارضای‬
(
‫آن‬ ‫غیر‬ ‫یا‬ ‫مریضی‬ ،‫سن‬ ‫کهولت‬ ‫جهت‬ ‫به‬ ‫خواه‬
)
‫انسان‬ ‫نیاز‬ ‫جهت‬ ‫به‬ ً
‫دقیقا‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫دارند‬ ‫محبتی‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫و‬ ‫شیرین‬ ‫زندگی‬ ‫اما‬

13. ‫در‬ ‫صدوق‬ ‫شیخ‬ ‫ز‬
«
‫الشرایع‬ ‫علل‬
»
‫در‬ ‫و‬ ‫مستند‬ ‫شکل‬ ‫به‬
«
‫الفقیه‬ ‫الیحضره‬ ‫من‬
»
‫به‬
‫است‬ ‫شده‬ ‫نقل‬ ‫مرسل‬ ‫شکل‬
:
‫صادق‬ ‫حضرت‬ ‫از‬ ‫اعین‬‫زرارةبن‬
(
‫ع‬
)
‫کرد‬ ‫سؤال‬
:
‫ما‬ ‫نزد‬
‫آدم‬ ‫چپ‬ ‫دنده‬ ‫نهایی‬ ‫قسمت‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫حوا‬ ‫خداوند‬ ‫گویند‬‫می‬ ‫که‬ ‫هستند‬ ‫مردمی‬
‫صادق‬ ‫امام‬ ‫است؟‬ ‫صحیح‬ ‫این‬ ‫آیا‬ ،‫است‬ ‫آفریده‬
(
‫ع‬
)
‫فرمود‬
:
‫چنین‬ ‫از‬ ‫خداوند‬
‫فرمود‬ ‫سپس‬ ‫است؛‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫برتر‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫منزه‬ ‫نسبتی‬
:
‫حضرت‬ ‫آفرینش‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫خداوند‬
‫خلقت‬ ‫از‬ ‫آگاهی‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫آدم‬ ‫حضرت‬ ‫آورد؛‬ ‫پدید‬ ‫نوظهور‬ ‫شکل‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫حوا‬ ،‫آدم‬
‫پرسید‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫از‬ ‫حوا‬
:
‫من‬ ‫انس‬ ‫ی‬‫مایه‬ ‫او‬ ‫نگاه‬ ‫و‬ ‫قرب‬ ‫که‬ ‫کیست‬ ‫این‬
‫فرمود‬ ‫خداوند‬ ‫است؟‬ ‫شده‬
:
‫و‬ ‫باشد‬ ‫تو‬ ‫با‬ ‫که‬ ‫داری‬ ‫دوست‬ ‫آیا‬ ،‫است‬ ‫حوا‬ ‫این‬
‫حضرت‬ ‫باشد؟‬ ‫تو‬ ‫تابع‬ ‫و‬ ‫تو‬ ‫همنشین‬ ‫و‬ ‫بگوید‬ ‫سخن‬ ‫تو‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫تو‬ ‫انس‬ ‫ی‬‫مایه‬
‫آدم‬
(
‫ع‬
)
‫گفت‬
:
‫پروردگارا‬ ‫آری‬
!
‫گاه‬‫آن‬ ،‫است‬ ‫الزم‬ ‫من‬ ‫بر‬ ‫تو‬ ‫سپاس‬ ،‫ام‬‫زنده‬ ‫تا‬
‫جهت‬ ‫را‬ ‫تو‬ ‫همسری‬ ‫صالحیت‬ ‫چون‬ ‫بخواه؛‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ازدواج‬ ‫من‬ ‫از‬ ‫فرمود‬ ‫خداوند‬
‫نمود‬ ‫عطا‬ ‫وی‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫جنسی‬ ‫شهوت‬ ‫خداوند‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫شهوت‬ ‫تأمین‬
( .
‫رک‬
.
،‫صدوق‬ ‫شیخ‬
1401
‫ق‬
:
‫ج‬
3
‫ص‬ ،
229
،‫بحرانی‬ ‫حسینی‬ ‫؛‬
1334
:
‫ج‬
1
‫ص‬ ،
336
،‫آملی‬ ‫جوادی‬ ‫؛‬
1369
:
‫ص‬
35
)
‫آدم‬ ‫نگاه‬ ‫و‬ ‫نزدیکی‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫استفاده‬ ‫روایت‬ ‫این‬ ‫از‬
(
‫ع‬
)
،‫حوا‬ ‫به‬
‫ارتباط‬ ‫برقراری‬ ‫ی‬‫پایه‬ ‫را‬ ‫اصل‬ ‫همین‬ ‫نیز‬ ‫خداوند‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫وی‬ ‫انس‬ ‫ی‬‫مایه‬
‫جنسی‬ ‫شهوت‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫ظهور‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ،‫انسان‬ ‫انس‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫هم‬ ‫با‬ ‫ها‬‫آن‬
‫است‬ ‫بوده‬
( .
،‫آملی‬ ‫جوادی‬
1369
:
‫ص‬
36
)
‫است؛‬ ‫سببی‬ ‫و‬ ‫قراردادی‬ ‫پیوندی‬ ،‫همسر‬ ‫دو‬ ‫پیوند‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫توجه‬ ‫قابل‬ ‫نکته‬
‫که‬ ‫آید‬‫می‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫چنان‬‫آن‬ ‫عالقه‬ ‫و‬ ‫محبت‬ ،‫پیوندها‬ ‫اغلب‬ ‫در‬ ،‫وجود‬ ‫این‬ ‫با‬
‫آیه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫چیزی‬ ‫همان‬ ‫محبت‬ ‫و‬ ‫عالقه‬ ‫این‬ ‫گیرد؛‬‫می‬ ‫پیشی‬ ‫نسبی‬ ‫ی‬‫عالقه‬ ‫از‬ ‫حتی‬

14. ‫اکرم‬ ‫پیامبر‬ ‫از‬
(
‫ص‬
)
‫فرمود‬ ‫جحش‬ ‫دختر‬ ‫به‬ ‫احد‬ ‫جنگ‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫نقل‬
:
‫شد‬ ‫شهید‬ ‫حمزه‬ ،‫تو‬ ‫دایی‬
.
‫گفت‬
:
«
‫راجعون‬ ‫الیه‬ ‫انا‬ ‫و‬ ‫هلل‬ ‫انا‬
»
‫این‬ ‫اجر‬ ‫من‬ ‫؛‬
‫خواهم‬‫می‬ ‫خدا‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫مصیبت‬
.
‫پیامبر‬ ‫سپس‬
(
‫ص‬
)
‫فرمود‬
:
‫شد؛‬ ‫شهید‬ ‫نیز‬ ‫برادرت‬
‫همسرش‬ ‫شهادت‬ ‫خبر‬ ‫که‬ ‫همین‬ ‫اما‬ ‫نمود؛‬ ‫تکرار‬ ‫را‬ ‫سابق‬ ‫جمالت‬ ‫همان‬ ‫دیگر‬ ‫بار‬
‫کشید‬ ‫فریاد‬ ‫و‬ ‫گذاشت‬ ‫سر‬ ‫بر‬ ‫دست‬ ،‫داد‬ ‫او‬ ‫به‬ ‫را‬
.
‫پیامبر‬
(
‫ص‬
)
‫فرمود‬
:
«
‫نعم‬
‫شئ‬ ‫المرأة‬ ‫عند‬ ‫الزوج‬ ‫مایعدل‬
»
‫؛‬
«
‫جای‬ ‫کسی‬ ‫یا‬ ‫و‬ ‫چیزی‬ ‫زنان‬ ‫نزد‬ ‫در‬ ،‫بله‬
‫گرفت‬ ‫نخواهد‬ ‫را‬ ‫همسر‬
.
»
(
‫رک‬
.
‫تا‬‫بی‬ ،‫حویزی‬ ‫عروسی‬
:
‫ج‬
4
‫ص‬ ،
174
‫مکارم‬ ‫؛‬
،‫شیرازی‬
1369
:
‫ج‬
16
‫ص‬ ،
47
)

15. ‫د‬
-
‫خویش‬ ‫وجود‬ ‫تداوم‬ ‫به‬ ‫میل‬
‫فرزند‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫میل‬ ‫همین‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫بشری‬ ‫نوع‬ ‫حفظ‬ ‫و‬ ‫نسل‬ ‫بقای‬ ‫منشأ‬ ‫ازدواج‬
،‫عالقه‬ ‫و‬ ‫میل‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫ازدواج‬ ‫طبیعی‬ ‫منشأ‬ ‫تواند‬‫می‬ ،‫بقا‬ ‫حب‬ ‫و‬ ‫داشتن‬
‫کند‬‫می‬ ‫احساس‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫فردی‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫طبیعی‬ ‫و‬ ‫فطری‬ ‫میلی‬
.
‫و‬ ‫اغراض‬ ‫البته‬
‫و‬ ‫مختلف‬ ‫ها‬‫انسان‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫کند‬ ‫تقویت‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫تواند‬‫می‬ ‫نیز‬ ‫دیگری‬ ‫اهداف‬
‫است‬ ‫متفاوت‬
.
‫منشأ‬ ‫زیاد‬ ‫فرزند‬ ‫وجود‬ ،‫ای‬‫عشیره‬ ‫جوامع‬ ‫در‬ ،‫نمونه‬ ‫عنوان‬ ‫به‬
‫پیری‬ ‫ایام‬ ‫در‬ ‫دستگیری‬ ‫جهت‬ ‫را‬ ‫فرزند‬ ،‫دیگر‬ ‫گروهی‬ ‫آید؛‬‫می‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫قدرت‬
‫و‬
...
‫ی‬‫دنباله‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مطلوب‬ ‫جهت‬ ‫این‬ ‫به‬ ،‫داشتن‬ ‫فرزند‬ ‫اصل‬ ‫اما‬ ‫خواهند؛‬‫می‬
‫است‬ ‫خویشتن‬ ‫حیات‬ ‫و‬ ‫بقا‬ ‫به‬ ‫تمایل‬ ‫جهت‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫تلقی‬ ‫انسان‬ ‫خود‬ ‫وجود‬
.
‫بقای‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫بقای‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫تلقی‬ ‫خویش‬ ‫وجود‬ ‫از‬ ‫نازله‬ ‫ی‬‫مرتبه‬ ‫را‬ ‫فرزند‬ ‫آدمی‬
‫داند‬‫می‬ ‫خود‬
.
‫که‬ ‫هم‬ ‫فطری‬ ‫میل‬ ‫یک‬ ،‫فرزند‬ ‫طلب‬ ‫برای‬ ‫مختلف‬ ‫های‬‫انگیزه‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ،‫بنابراین‬
‫تعلق‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫فطری‬ ‫مستقل‬ ‫خواست‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫است‬ ‫مطلوب‬ ‫و‬ ‫اصیل‬ ‫میلی‬
‫گیرد‬‫می‬
.

16. ‫داشتن‬ ‫و‬ ‫انسان‬ ‫نوع‬ ‫بقای‬ ‫و‬ ‫نسل‬ ‫حفظ‬ ‫ی‬‫وسیله‬ ‫تنها‬ ‫را‬ ‫زناشویی‬ ،‫کریم‬ ‫قرآن‬
‫است‬ ‫کرده‬ ‫معرفی‬ ‫صالح‬ ‫فرزندان‬
.
«
‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫و‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫وهللا‬
‫حفدة‬ ‫و‬ ‫بنین‬ ‫ازواجکم‬ ‫من‬
»
(
،‫نحل‬
72
)
‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫عبادالرحمن‬ ‫صفات‬ ‫از‬ ‫یکی‬
‫بدهد‬ ‫صالح‬ ‫فرزندان‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫خواهند‬‫می‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫از‬
«
‫یقولون‬ ‫ذین‬ّ
‫وال‬
ً
‫اماما‬ ‫قین‬ّ
‫ت‬‫للم‬ ‫واجعلنا‬ ٍ
‫اعین‬ ‫ة‬ّ
‫ر‬‫ق‬ ‫یاتنا‬ّ
‫ر‬‫ذ‬ ‫و‬ ‫ازواجنا‬ ‫من‬ ‫لنا‬ ‫هب‬ ‫نا‬ّ
‫ب‬‫ر‬
»
(
،‫فرقان‬
74
)
‫یک‬ ‫از‬ ‫حکایت‬ ،‫داشتن‬ ‫صالح‬ ‫و‬ ‫نیکو‬ ‫فرزند‬ ‫به‬ ‫زکریا‬ ‫عالقه‬ ‫و‬ ‫عشق‬
‫کند‬‫می‬ ‫فرزند‬ ‫داشتن‬ ‫به‬ ‫ذاتی‬ ‫و‬ ‫فطری‬ ‫میل‬
:
«
‫هب‬ ‫رب‬ ‫قال‬ ‫ربه‬ ‫ا‬ّ
‫ی‬‫زکر‬ ‫دعا‬ ‫هنالک‬
‫الدعا‬ ‫سمیع‬ ‫انک‬ ‫طیبه‬ ‫یة‬ّ
‫ر‬‫ذ‬ ‫دنک‬ّ
‫ل‬ ‫من‬ ‫لی‬
»
(
،‫عمران‬ ‫آل‬
38
)
‫که‬ ‫است‬ ‫نکته‬ ‫این‬ ،‫آن‬ ‫بودن‬ ‫فطری‬ ‫و‬ ‫فرزند‬ ‫مطلوبیت‬ ‫اثبات‬ ‫موارد‬ ‫جمله‬ ‫از‬
‫خود‬ ‫برای‬ ‫که‬ ‫آیند‬‫برمی‬ ‫درصدد‬ ،‫هستند‬ ‫محروم‬ ‫فرزند‬ ‫داشتن‬ ‫از‬ ‫که‬ ‫هایی‬‫انسان‬
‫کنند‬ ‫فراهم‬ ‫ای‬‫فرزندخوانده‬
.
‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫بیانی‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫قرآن‬
‫شود‬‫می‬ ‫اشاره‬
:
‫یوسف‬ ‫که‬ ‫کسی‬
(
‫ع‬
)
‫را‬ ‫او‬ ‫سفارش‬ ‫همسرش‬ ‫به‬ ،‫خرید‬ ‫مصر‬ ‫در‬ ‫را‬
‫گفت‬ ‫و‬ ‫کرد‬
:
«
ً
‫ولدا‬ ‫خذه‬ّ
‫ت‬‫ن‬ ‫او‬ ‫ینفعنا‬ ‫ان‬ ‫عسی‬ ‫مثواه‬ ‫اکرمی‬
...
»
(
،‫یوسف‬
21
)
‫از‬
‫اشتیاق‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نداشت‬ ‫فرزندی‬ ‫مصر‬ ‫عزیز‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫استفاده‬ ‫چنین‬ ‫جمله‬ ‫این‬
‫دل‬ ،‫افتاد‬ ‫برومند‬ ‫و‬ ‫زیبا‬ ‫کودک‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫چشمش‬ ‫که‬‫هنگامی‬ ،‫برد‬‫می‬ ‫سر‬ ‫به‬ ‫فرزند‬
‫باشد‬ ‫او‬ ‫فرزند‬ ‫جای‬ ‫که‬ ‫بست‬ ‫وی‬ ‫به‬
.

17. ‫ازدواج‬ ‫فواید‬ ‫و‬ ‫آثار‬
‫آثار‬ ‫این‬ ‫پرتو‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مترتب‬ ‫ازدواج‬ ‫بر‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬ ‫فردی‬ ‫فواید‬ ‫و‬ ‫آثار‬
‫و‬ ‫ارزش‬ ‫شدن‬ ‫روشن‬ ‫جهت‬ ‫رو‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫سعادتمند‬ ‫جامعه‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫فرد‬ ‫هم‬
‫شود‬‫می‬ ‫ازدواج‬ ‫مستقیم‬ ‫آثار‬ ‫و‬ ‫فواید‬ ‫به‬ ‫گذرا‬ ‫ای‬‫اشاره‬ ،‫ازدواج‬ ‫منزلت‬
:
‫فساد‬ ‫و‬ ‫تباهی‬ ‫از‬ ‫حفظ‬ ‫ـ‬ ‫الف‬
‫است‬ ‫شهوت‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ،‫انسان‬ ‫غرایز‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ،‫شد‬ ‫بیان‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫پیش‬ ‫که‬ ‫طور‬‫همان‬
‫آید‬‫می‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫غرایز‬ ‫ترین‬‫قوی‬ ‫از‬ ‫که‬
.
‫بایست‬‫می‬ ‫فطرت‬ ‫ندای‬ ‫و‬ ‫غریزه‬ ‫این‬ ‫به‬
‫در‬ ‫آن‬ ‫ارضای‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫غریزه‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫مناسب‬ ‫پاسخ‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫داده‬ ‫مناسب‬ ‫پاسخ‬
‫که‬ ‫است‬ ‫ازدواج‬ ‫همان‬ ،‫محدوده‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫گیرد‬ ‫صورت‬ ‫خاصی‬ ‫ی‬‫محدوده‬ ‫و‬ ‫چارچوب‬ ‫یک‬
‫شود‬‫می‬ ‫فساد‬ ‫و‬ ‫گناه‬ ‫از‬ ‫حفظ‬ ‫موجب‬
.
‫در‬ ‫مطلب‬ ‫این‬ ‫مستندات‬ ‫از‬ ‫برخی‬ ‫به‬ ‫اینک‬
‫شود‬‫می‬ ‫اشاره‬ ‫کریم‬ ‫قرآن‬ ‫آیات‬
:
1
‫است‬ ‫آمده‬ ‫لوط‬ ‫قوم‬ ‫داستان‬ ‫در‬ ‫ـ‬
:
‫حضرت‬ ‫خانه‬ ‫وارد‬ ‫الهی‬ ‫فرستادگان‬ ‫که‬‫وقتی‬
‫کردند‬ ‫درخواست‬ ‫لوط‬ ‫حضرت‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫شدند‬ ‫جمع‬ ‫او‬ ‫ی‬‫خانه‬ ‫اطراف‬ ‫وی‬ ‫قوم‬ ،‫شدند‬ ‫لوط‬
‫برسند‬ ‫خود‬ ‫مقصود‬ ‫به‬ ‫تا‬ ‫دهد‬ ‫تحویل‬ ‫را‬ ‫فرستادگان‬ ‫آن‬ ‫که‬
[.
1
]
‫در‬ ‫لوط‬ ‫حضرت‬
‫فرمود‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫پاسخ‬
:
«
…
‫فی‬ ‫خزون‬ُ
‫ت‬‫ال‬ ‫و‬ ‫هللا‬ ‫فاتقوا‬ ‫اطهرلکم‬ ّ
‫ن‬‫ه‬ ‫بناتی‬ ‫هؤالء‬ ‫قوم‬ ‫یا‬
‫ضیفی‬
...
»
(
،‫هود‬
78
)

18. ،‫کرد‬ ‫پیشنهاد‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫به‬ ‫پیامبر‬ ‫لوط‬ ‫که‬ ‫چه‬‫آن‬ ،‫قوم‬ ‫این‬ ‫ی‬‫سابقه‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬
‫یک‬ ‫در‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫که‬‫این‬ ‫و‬ ‫بود‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫به‬ ‫خود‬ ‫دختران‬ ‫ازدواج‬ ‫مسأله‬
‫عقد‬ ‫بدون‬ ‫را‬ ‫خویش‬ ‫دختران‬ ‫که‬‫این‬ ‫نه‬ ‫گردد؛‬ ‫تأمین‬ ‫خاص‬ ‫ی‬‫محدوده‬ ‫و‬ ‫ضابطه‬
‫فرمود‬ ‫که‬ ‫وقتی‬ ،
ً
‫اوال‬ ‫زیرا‬ ‫بدهد؛‬ ‫قرار‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫اختیار‬ ‫در‬ ‫نکاح‬
:
«
‫بناتی‬ ‫هؤالء‬
‫لکم‬ ‫اطهر‬ ‫هن‬
»
‫هستند‬ ‫شما‬ ‫طهارت‬ ‫موجب‬ ‫و‬ ‫باشند‬ ‫شما‬ ‫برای‬ ‫من‬ ‫دختران‬ ‫ها‬‫این‬ ،
‫که‬‫این‬ ‫به‬ ‫ندارد‬ ‫سازگاری‬ ‫هرگز‬ ‫این‬ ،‫است‬ ‫عفاف‬ ‫و‬ ‫پاکی‬ ،‫طهارت‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫در‬ ‫و‬
‫دهد؛‬ ‫قرار‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫اختیار‬ ‫در‬ ‫نکاح‬ ‫و‬ ‫ازدواج‬ ‫بدون‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫دختران‬ ‫شود‬ ‫گفته‬
‫و‬ ‫طهارت‬ ‫هرگز‬ ‫سفاح‬ ‫و‬ ‫زنا‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫آید‬‫می‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫زنا‬ ‫و‬ ‫سفاح‬ ‫دیگر‬ ‫این‬ ‫زیرا‬
‫نیست‬ ‫پاکی‬
.
«
ً
‫سبیال‬ ‫ساء‬ ‫و‬ ً
‫فاحشة‬ ‫کان‬ ‫انه‬ ‫نا‬ّ
‫الز‬ ‫التقربوا‬ ‫و‬
»
(
،‫اسراء‬
32
)
‫تباهی‬ ‫و‬ ‫فساد‬ ‫عالج‬ ‫راه‬ ‫دادن‬ ‫نشان‬ ،‫گفتار‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫لوط‬ ‫حضرت‬ ‫مقصود‬ ،ً
‫ثانیا‬
‫عالج‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫دور‬ ‫به‬ ‫پیامبران‬ ‫مقام‬ ‫از‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫اند‬‫گشته‬ ‫مبتال‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫است‬
‫عالج‬ ‫راه‬ ‫و‬ ‫دهد‬ ‫نشان‬ ‫دیگر‬ ‫باطلی‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫باطل‬ ‫راه‬ ‫و‬ ‫دیگر‬ ‫فساد‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫فساد‬
‫کند‬ ‫بیان‬ ‫زنا‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫لواط‬
( .
،‫طباطبایی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
10
‫ص‬ ،
339
)
‫ممکن‬ ،ً
‫ثالثا‬
‫ی‬‫جمله‬ ‫از‬ ‫لوط‬ ‫حضرت‬ ‫مقصود‬ ‫که‬ ‫نیست‬
«
‫لکم‬ ‫اطهر‬ ّ
‫ن‬‫ه‬ ‫بناتی‬ ‫هؤالء‬
»
‫ازدواج‬ ،
‫تشویق‬ ‫و‬ ‫امر‬ ،‫است‬ ‫معصوم‬ ‫که‬ ‫پیامبری‬ ‫آید‬‫می‬ ‫الزم‬ ‫زیرا‬ ‫نباشد؛‬ ‫خود‬ ‫دختران‬
‫نیست‬ ‫سازگار‬ ‫انبیا‬ ‫عصمت‬ ‫با‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫کرده‬ ‫فحشا‬ ‫و‬ ‫منکر‬ ‫به‬
.
‫اگر‬ ،ً
‫رابعا‬
‫از‬ ‫مراد‬
«
‫اطهرلکم‬ ّ
‫ن‬‫ه‬ ‫بناتی‬ ‫هؤالء‬
»
‫آیه‬ ‫دنباله‬ ‫دیگر‬ ،‫نباشد‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫ازدواج‬
‫فرماید‬‫می‬ ‫که‬
:
«
‫فاتقوهللا‬
»
‫ندارد‬ ‫تحقق‬ ‫الهی‬ ‫تقوای‬ ،‫زنا‬ ‫در‬ ‫زیرا‬ ‫ندارد؛‬ ‫معنی‬
‫جمله‬ ‫همان‬ ،‫باشد‬ ‫خود‬ ‫از‬ ‫ننگ‬ ‫و‬ ‫رسوایی‬ ‫دفع‬ ‫برای‬ ‫اگر‬ ‫و‬
«
‫فی‬ ‫التخزونی‬ ‫و‬

19. 2
‫فرماید‬‫می‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مطلقه‬ ‫زنان‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫دیگر‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫ـ‬
:
‫همسر‬ ‫با‬ ‫خواستند‬ ‫اگر‬
‫و‬ ‫پاکی‬ ‫موجب‬ ‫زیرا‬ ‫نشوید؛‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫ازدواج‬ ‫مانع‬ ،‫کنند‬ ‫ازدواج‬ ‫خود‬ ‫عالقه‬ ‫مورد‬
‫است‬ ‫شما‬ ‫رشد‬
.
«
‫إذا‬ ّ
‫ن‬‫ازواجه‬ ‫ینکحن‬ ‫ان‬ ّ
‫ن‬‫تعضلوه‬ ‫فال‬ ‫اجلهن‬ ‫فبلغن‬ ‫ساء‬ّ
‫ن‬‫ال‬ ‫قتم‬ّ
‫طل‬ ‫اذا‬ ‫و‬
‫اآلخر‬ ‫الیوم‬ ‫و‬ ‫باهلل‬ ‫یؤمن‬ ‫منکم‬ ‫کان‬ ‫من‬ ‫به‬ ‫یوعظ‬ ‫ذلک‬ ‫بالمعروف‬ ‫بینهم‬ ‫وا‬َ
‫ض‬‫را‬َ
‫ت‬
‫التعلمون‬ ‫انتم‬ ‫و‬ ‫یعلم‬ ‫وهللا‬ ‫اطهر‬ ‫و‬ ‫لکم‬ ‫ازکی‬ ‫ذلکم‬
»
(
،‫بقره‬
232
)
‫مبارکه‬ ‫ی‬‫آیه‬
‫و‬ ‫شوند‬‫می‬ ‫ه‬ّ
‫د‬‫ع‬ ‫اتمام‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫مطلقه‬ ‫زنان‬ ‫ازدواج‬ ‫مانع‬ ‫که‬ ‫را‬ ‫کسانی‬ ‫کند‬‫می‬ ‫نهی‬
‫فرماید‬‫می‬ ‫آیه‬ ‫انتهای‬ ‫در‬ ‫سپس‬
:
‫رشد‬ ‫و‬ ‫پاکی‬ ‫موجب‬ ،‫ازدواج‬ ‫از‬ ‫منع‬ ‫عدم‬ ‫این‬
‫است‬ ‫شما‬ ‫برای‬
.
«
‫بر‬ ‫توحیدخواهی‬ ‫تقویت‬ ‫عامل‬ ‫ازدواج‬ ‫که‬ ‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫نکته‬ ‫این‬ ‫فوق‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫از‬
‫عفت‬ ‫ملکه‬ ‫چنین‬‫هم‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫رشد‬ ‫فضایل‬ ‫ی‬‫همه‬ ‫آن‬ ‫اساس‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫فطرت‬ ‫مبنای‬
‫از‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫طهارت‬ ‫و‬ ‫پاکدامنی‬ ‫موجب‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫رشد‬ ‫آید؛‬‫می‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫حیا‬ ‫و‬
‫کند‬‫می‬ ‫حفظ‬ ،‫بشود‬ ‫اجانب‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫که‬‫این‬
.
»
(
‫رک‬
.
،‫طباطبایی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
2
‫ص‬ ،
239
)
‫اساس‬ ‫همین‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫زنان‬ ‫درخصوص‬ ‫آیه‬ ‫اگرچه‬
«
‫اطهر‬ ‫و‬ ‫لکم‬ ‫ازکی‬
»
‫فرموده‬
‫جدا‬ ‫هم‬ ‫از‬ ‫دو‬ ‫این‬ ‫زیرا‬ ‫آید؛‬‫می‬ ‫نیز‬ ‫مردان‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫بیان‬ ‫همین‬ ‫اما‬ ،‫است‬
،‫شود‬‫می‬ ‫اجانب‬ ‫به‬ ‫وی‬ ‫توجه‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫پاکدامنی‬ ‫موجب‬ ‫ازدواج‬ ‫اگر‬ ‫پس‬ ‫نیستند؛‬
‫شود‬‫می‬ ‫اجنبیه‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫پاکی‬ ‫و‬ ‫عفت‬ ‫موجب‬ ‫هم‬ ‫مرد‬ ‫در‬ ‫طور‬‫همین‬
.
‫قرآن‬ ‫پس‬
‫داند‬‫می‬ ‫یکدیگر‬ ‫به‬ ‫وابسته‬ ‫را‬ ‫زن‬ ‫و‬ ‫مرد‬
:
«
‫الی‬ ‫فث‬َّ
‫الر‬ ‫یام‬ّ
‫ص‬‫ال‬ ‫لیلة‬ ‫لکم‬ َّ
‫احل‬
َّ
‫ن‬ُ
‫ه‬َ
‫ل‬ ‫لباس‬ ‫انتم‬ ‫و‬ ‫لکم‬ ‫لباس‬ ّ
‫ن‬‫ه‬ ‫نسائکم‬
...
»
(
،‫بقره‬
187
)
‫ی‬‫جمله‬ ‫به‬ ‫که‬‫آن‬ ‫با‬
«
‫لهن‬ ‫لباس‬ ‫انتم‬ ‫و‬ ‫لکم‬ ‫لباس‬ ‫هن‬
»
‫نبوده‬ ‫آن‬ ‫بیان‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نبوده‬ ‫نیازی‬

20. ‫صادق‬ ‫امام‬
(
‫ع‬
)
‫پیامبر‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫روایتی‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫در‬
(
‫ص‬
)
‫کند‬‫می‬ ‫نقل‬
:
«
‫اذا‬
‫و‬ ‫االرض‬ ‫فی‬ ‫فتنه‬ ‫تکن‬ ‫تفعلوه‬ ‫واال‬ ‫فزوجوه‬ ‫دینه‬ ‫و‬ ‫خلقه‬ ‫ترضون‬ ‫من‬ ‫جاءکم‬
‫کبیر‬ ‫فساد‬
»
‫تحقق‬ ‫ازدواج‬ ‫اگر‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫مطلب‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫حکایت‬ ،‫روایت‬ ‫این‬
‫و‬ ‫فساد‬ ‫موجبات‬ ،‫شود‬ ‫کم‬ ‫ازدواج‬ ‫به‬ ‫گرایش‬ ‫مردم‬ ‫میان‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫نکند‬ ‫پیدا‬
‫آید‬‫می‬ ‫فراهم‬ ‫فتنه‬ ‫و‬ ‫تباهی‬
( .
‫رک‬
.
،‫عاملی‬ ‫حر‬
1409
‫ق‬
:
‫باب‬ ،‫النکاح‬ ‫کتاب‬
28
)

21. ‫انسان‬ ‫نوع‬ ‫و‬ ‫نسل‬ ‫بقای‬ ‫ـ‬ ‫ب‬
‫است‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫مراد‬ ‫و‬ ‫انسان‬ ‫طبیعت‬ ‫با‬ ‫مطابق‬ ‫نسل‬ ‫تولید‬
.
‫ـ‬
«
‫و‬ ‫حفده‬ ‫و‬ ‫بنین‬ ‫ازواجکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫و‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫جعل‬ ‫وهللا‬
‫یکفرون‬ ‫هم‬ ‫بنعمةهللا‬ ‫و‬ ‫یؤمنون‬ ‫أفبالباطل‬ ‫الطیبات‬ ‫من‬ ‫رزقکم‬
.
»
(
،‫نحل‬
72
)
‫ها‬‫نوه‬ ‫و‬ ‫فرزندان‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫جنس‬ ‫یک‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫خداوند‬
‫به‬ ‫زیرا‬ ‫است؛‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫های‬‫نعمت‬ ‫باالترین‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫خود‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫داد‬ ‫قرار‬
‫شود‬‫می‬ ‫گذاشته‬ ‫بنا‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫بشری‬ ‫ی‬‫جامعه‬ ‫ی‬‫بنیه‬ ‫و‬ ‫اساس‬ ،‫تکوینی‬ ‫و‬ ‫فطری‬ ‫طور‬
‫این‬ ‫انسان‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫خیزد‬‫می‬ ‫بر‬ ‫زیستی‬‫هم‬ ‫و‬ ‫همیاری‬ ،‫تعاون‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫و‬
‫دوری‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫جدا‬ ‫هم‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫بین‬ ‫تکوینی‬ ‫ارتباط‬ ‫و‬ ‫رشته‬
‫در‬ ‫و‬ ‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫گسسته‬ ‫هم‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫رفته‬ ‫میان‬ ‫از‬ ‫بشری‬ ‫جامعه‬ ‫آینه‬ ‫هر‬ ،‫کند‬
‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫منجر‬ ‫انسان‬ ‫نابودی‬ ‫و‬ ‫هالکت‬ ‫به‬ ‫واقع‬
( .
،‫طباطبایی‬
1972
‫م‬
:
‫ج‬
2
،
‫ص‬
214
)
‫ـ‬
«
‫النفسکم‬ ‫موا‬ّ
‫د‬‫ق‬ ‫و‬ ‫شئتم‬ ‫ی‬ّ
‫ان‬ ‫حرثکم‬ ‫فأتوا‬ ‫لکم‬ ‫حرث‬ ‫نسائکم‬
...
»
(
،‫بقره‬
223
)
‫در‬ ‫بذر‬ ‫که‬ ‫کسی‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫مردان‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫کشتزار‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫زنان‬ ‫از‬ ‫خداوند‬
‫خواهد‬ ‫فرزند‬ ‫آن‬ ‫ی‬‫ثمره‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫کرده‬ ‫یاد‬ ،‫کارد‬‫می‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫اختیار‬
‫جمله‬ ‫که‬ ‫بود‬
«
‫النفسکم‬ ‫وقدموا‬
»
‫است‬ ‫آن‬ ‫بیانگر‬
.
‫خلقت‬ ‫از‬ ‫هدف‬ ‫که‬ ‫جا‬‫آن‬ ‫از‬
‫است‬ ‫تعالی‬ ‫باری‬ ‫عبادت‬ ،‫انسان‬
:
«
‫لیعبدون‬ ّ
‫اال‬ ‫واالنس‬ َّ
‫الجن‬ ‫ماخلقت‬ ‫و‬
»
(
،‫ذاریات‬
56
)
‫پروردگار‬ ‫یاد‬ ‫و‬ ‫خداوند‬ ‫ذکر‬ ‫ابقای‬ ‫به‬ ‫منجر‬ ‫صالح‬ ‫نسل‬ ‫بقای‬ ،

22. ‫نیکو‬ ‫و‬ ‫صالح‬ ‫فرزند‬ ‫داشتن‬ ‫برای‬ ‫عباد‬ ‫دعای‬
:
«
...
‫ازواجنا‬ ‫من‬ ‫لنا‬ ‫هب‬ ‫ربنا‬
‫اماما‬ ‫قین‬ّ
‫ت‬‫للم‬ ‫واجعلنا‬ ‫اعین‬ ‫ة‬ّ
‫ر‬‫ق‬ ‫یاتنا‬ّ
‫ر‬‫ذ‬ ‫و‬
»
(
،‫فرقان‬
74
)
‫حضرت‬ ‫دعای‬ ‫و‬
‫فرزند‬ ‫البته‬ ‫و‬ ‫فرزند‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫فطری‬ ‫نیاز‬ ‫بیانگر‬ ،‫ذیل‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫زکریا‬
‫است‬ ‫نیکو‬ ‫و‬ ‫صالح‬
:
«
‫طیبه‬ ‫یة‬ّ
‫ر‬‫ذ‬ ‫لدنک‬ ‫من‬ ‫لی‬ ‫هب‬ ‫رب‬ ‫قال‬ ‫ربه‬ ‫زکریا‬ ‫دعا‬ ‫هنالک‬
‫الدعا‬ ‫سمیع‬ ‫انک‬
»
(
،‫عمران‬ ‫آل‬
38
)
‫؛‬
«
...
‫یرث‬ ‫و‬ ‫یرثنی‬ ً
‫ا‬ّ
‫ی‬‫ول‬ ‫دنک‬ّ
‫ل‬ ‫من‬ ‫لی‬ ‫فهب‬
ً
‫ا‬ّ
‫ی‬‫رض‬ ّ
‫ب‬‫ر‬ ‫اجعله‬ ‫و‬ ‫یعقوب‬ ‫آل‬ ‫من‬
»
(
،‫مریم‬
6
-
5
)
‫زکریا‬ ‫حضرت‬ ‫مثل‬ ‫انبیا‬ ‫از‬ ‫بعضی‬ ‫که‬ ‫آیاتی‬ ‫در‬ ،‫بنابراین‬
(
‫ع‬
)
‫حضرت‬ ‫و‬
‫ابراهیم‬
(
‫ع‬
)
‫آن‬ ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫ها‬‫این‬ ‫همه‬ ،‫اند‬‫کرده‬ ‫خداوند‬ ‫از‬ ‫فرزند‬ ‫درخواست‬
‫است‬ ‫شرط‬ ‫نیز‬ ‫صالح‬ ‫فرزند‬ ‫داشتن‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫داللت‬ ‫این‬ ‫بر‬ ،‫طبیعی‬ ‫و‬ ‫فطری‬ ‫میل‬
.

23. ‫آسایش‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫تأمین‬ ‫ـ‬ ‫ج‬
‫و‬ ‫انس‬ ‫و‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫جسمی‬ ‫آرامش‬ ،‫آسایش‬ ‫به‬ ‫نیاز‬ ‫احساس‬ ،‫انسان‬ ‫طبیعت‬ ‫و‬ ‫فطرت‬
‫به‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫جستجو‬ ‫خانواده‬ ‫صمیمی‬ ‫و‬ ‫گرم‬ ‫کانون‬ ‫در‬ ‫فقط‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫مودت‬
‫روح‬ ‫و‬ ‫جسم‬ ‫آسایش‬ ‫و‬ ‫گیرد‬‫می‬ ‫آرام‬ ‫شهوت‬ ‫سرکش‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫ازدواج‬ ‫ی‬‫واسطه‬
‫کند‬‫می‬ ‫پیدا‬ ‫تحقق‬
.
«
‫لتسکنوا‬ ً
‫ازواجا‬ ‫انفسکم‬ ‫من‬ ‫لکم‬ ‫خلق‬ ‫ان‬ ‫آیاته‬ ‫من‬ ‫و‬
‫یتفکرون‬ ‫لقوم‬ ‫الیات‬ ‫ذلک‬ ‫فی‬ ّ
‫ن‬‫ا‬ ‫رحمة‬ ‫و‬ ً
‫ة‬ّ
‫د‬‫مو‬ ‫بینکم‬ ‫جعل‬ ‫و‬ ‫الیها‬
»
(
،‫روم‬
21
)
‫جسم‬ ‫و‬ ‫فکر‬ ‫آسایش‬ ‫و‬ ‫آرامش‬ ‫احساس‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ،‫ازدواج‬ ‫ی‬‫سایه‬ ‫در‬ ‫اگر‬ ‫لذا‬
‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫ثبات‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫این‬ ،‫شود‬ ‫برقرار‬ ‫مودت‬ ‫و‬ ‫انس‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫بین‬ ‫و‬ ‫کنند‬
‫شد‬ ‫نخواهد‬ ‫متزلزل‬ ‫هرگز‬ ‫و‬
.
«
‫صادق‬ ‫امام‬
(
‫ع‬
)
‫فرمود‬
:
‫نداشته‬ ‫را‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫کس‬ ‫هر‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫صفت‬ ‫پنج‬
‫خواهد‬ ‫مشغول‬ ‫او‬ ‫فکر‬ ‫و‬ ‫کمی‬ ‫با‬ ‫او‬ ‫عقل‬ ‫و‬ ‫نقص‬ ‫با‬ ‫او‬ ‫زندگی‬ ‫همواره‬ ،‫باشد‬
‫بود‬
.
‫هم‬ ‫و‬ ‫مونس‬ ،‫چهارم‬ ‫فراوان؛‬ ‫روزی‬ ،‫سوم‬ ‫امنیت؛‬ ،‫دوم‬ ‫سالمتی؛‬ ،‫اول‬
‫فرمود‬ ‫حضرت‬ ‫کیست؟‬ ‫فکر‬‫هم‬ ‫و‬ ‫مونس‬ ‫کردم‬ ‫سؤال‬ ‫امام‬ ‫از‬ ‫فکر؛‬
:
‫همسر‬
‫شایسته‬
...
»
(
،‫حرعاملی‬
1409
‫ق‬
:
‫باب‬ ،‫النکاح‬ ‫کتاب‬
14
‫ح‬ ،‫النکاح‬ ‫مقدمات‬ ،
7
)

24. ‫جامعه‬ ‫سعادتمندی‬ ‫ـ‬ ‫د‬
‫و‬ ‫غریزی‬ ‫میل‬ ‫خود‬ ‫در‬ ،‫رسید‬ ‫بلوغ‬ ‫و‬ ‫رشد‬ ‫حد‬ ‫به‬ ‫که‬‫وقتی‬ ،‫بشر‬ ‫افراد‬ ‫از‬ ‫هریک‬
‫که‬ ‫طرفینی‬ ‫تمایل‬ ‫این‬ ‫بایست‬‫می‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫احساس‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫فطری‬
‫است‬ ‫جا‬‫این‬ ‫شود؛‬ ‫ارضا‬ ‫قبولی‬ ‫قابل‬ ‫و‬ ‫مطلوب‬ ‫شکل‬ ‫به‬ ،‫است‬ ‫جنسی‬ ‫ی‬‫غریزه‬ ‫همان‬
‫از‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫احساس‬ ،‫است‬ ‫خانواده‬ ‫همان‬ ‫که‬ ‫اجتماع‬ ‫تشکل‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫نیاز‬ ‫که‬
‫آن‬ ‫در‬ ‫تناسل‬ ‫و‬ ‫توالد‬ ‫و‬ ‫جنسی‬ ‫رابطه‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫سعادتمند‬ ‫ای‬‫جامعه‬ ،‫رو‬ ‫این‬
‫باشد‬ ‫استوار‬ ‫صحیح‬ ‫ی‬‫پایه‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫منظم‬
.
‫و‬ ‫آزاد‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫جنسی‬ ‫روابط‬ ‫که‬ ‫ای‬‫جامعه‬
‫وتباهی‬ ‫فساد‬ ‫با‬ ‫همیشه‬ ،‫باشد‬ ‫حاکم‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫بندوباری‬‫بی‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫شرط‬ ‫و‬ ‫قید‬‫بی‬
‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫گریبان‬ ‫به‬ ‫دست‬
.
‫که‬ ‫ای‬‫جامعه‬ ‫است؛‬ ‫خانواده‬ ،‫جامعه‬ ‫مرکزی‬ ‫هسته‬
‫روی‬ ،‫کنند‬ ‫خالی‬ ‫شانه‬ ‫آن‬ ‫های‬‫مسئولیت‬ ‫قبول‬ ‫و‬ ‫خانواده‬ ‫تشکیل‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫افراد‬
‫دید‬ ‫نخواهد‬ ‫را‬ ‫ترقی‬ ‫و‬ ‫خوشبختی‬
.
‫در‬ ‫شده‬ ‫تربیت‬ ‫و‬ ‫نکاح‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫فرزندان‬
‫اجتماعی‬ ‫بهسازی‬ ‫و‬ ‫اجتماع‬ ‫های‬‫چرخ‬ ‫گرداندن‬ ‫در‬ ‫توانند‬‫می‬ ‫که‬ ‫هستند‬ ‫خانواده‬
‫بست‬ ‫امید‬ ‫ها‬‫بدان‬ ‫اقتصادی‬ ‫و‬
.
،‫آزاد‬ ‫و‬ ‫نامشروع‬ ‫روابط‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫فرزندان‬
‫اند‬‫جامعه‬ ‫سربار‬ ‫و‬ ‫بزهکار‬ ‫عناصر‬ ‫و‬ ‫محروم‬ ‫صحیح‬ ‫تربیت‬ ‫از‬ ‫اغلب‬
(
‫رک‬
.
،‫صفایی‬
1370
:
‫ص‬
27
)
،‫اند‬‫نچشیده‬ ‫را‬ ‫خانواده‬ ‫گرم‬ ‫محبت‬ ‫طعم‬ ‫هرگز‬ ‫که‬ ‫جا‬‫آن‬ ‫از‬ ‫و‬
‫کرد‬ ‫خواهند‬ ‫زندگی‬ ‫کینه‬ ‫و‬ ‫عقده‬ ‫با‬ ‫همراه‬ ‫همیشه‬
.
‫تزلزل‬ ‫باعث‬ ‫امور‬ ‫همین‬
‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫آن‬ ‫سقوط‬ ‫و‬ ‫انحراف‬ ً
‫نهایتا‬ ‫و‬ ‫جامعه‬
.
«
‫سبیال‬ ‫وساء‬ ‫فاحشة‬ ‫کان‬ ‫انه‬ ‫نا‬ّ
‫الز‬ ‫تقربوا‬ ‫ال‬ ‫و‬
»
(
،‫اسراء‬
32
)
‫جای‬ ‫به‬ ‫اگر‬
‫در‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫جسمی‬ ‫گوناگون‬ ‫امراض‬ ،‫شود‬ ‫حاکم‬ ‫جوامع‬ ‫میان‬ ‫زنا‬ ‫و‬ ‫سفاح‬ ،‫ازدواج‬
،‫مرج‬ ‫و‬ ‫هرج‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫بندد‬‫برمی‬ ‫رخت‬ ‫صداقت‬ ‫و‬ ‫پاکی‬ ،‫عفت‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫رایج‬ ‫جامعه‬

25. ‫اقتصادی‬ ‫توسعه‬ ‫ـ‬‫ه‬
‫است‬ ‫مهمی‬ ‫نقش‬ ‫دارای‬ ،‫خانوادگی‬ ‫زندگی‬ ‫در‬ ،‫اقتصادی‬ ‫رفاه‬ ‫و‬ ‫معیشتی‬ ‫وضعیت‬
.
،‫خوراک‬ ‫قبیل‬ ‫از‬ ‫زناشویی‬ ‫زندگی‬ ‫وسائل‬ ‫کردن‬ ‫فراهم‬ ‫و‬ ‫ازدواج‬ ‫مقدمات‬ ‫تأمین‬
‫خانواده‬ ‫تشکیل‬ ‫در‬ ‫اساسی‬ ‫نقش‬ ‫که‬ ‫تشریفاتی‬ ‫مسائل‬ ‫برخی‬ ‫و‬ ‫مسکن‬ ،‫پوشاک‬
‫سنین‬ ‫در‬ ‫زناشویی‬ ‫زندگی‬ ‫مسئولیت‬ ‫بار‬ ‫زیر‬ ‫ای‬‫عده‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫موجب‬ ،‫ندارد‬
‫نروند‬ ‫جوانی‬
.
‫از‬ ‫پس‬ ‫را‬ ‫معیشتی‬ ‫ی‬‫توسعه‬ ‫بلکه‬ ‫داند؛‬‫نمی‬ ‫صحیح‬ ‫را‬ ‫نگرش‬ ‫این‬ ‫قرآن‬ ‫و‬ ‫اسالم‬
‫است‬ ‫کرده‬ ‫تضمین‬ ،‫آن‬ ‫همراه‬ ‫برکت‬ ‫و‬ ‫تالش‬ ‫واسطه‬ ‫به‬ ‫ازدواج‬
.
«
‫االیامی‬ ‫وانکحوا‬
‫وهللا‬ ‫فضله‬ ‫من‬ ‫هللا‬ ‫یغنهم‬ ‫فقراء‬ ‫یکونوا‬ ‫ان‬ ‫امائکم‬ ‫و‬ ‫عبادکم‬ ‫من‬ ‫والصالحین‬ ‫منکم‬
‫علیم‬ ‫واسع‬
.
»
(
،‫نور‬
32
)
‫جهت‬ ‫در‬ ‫مانعی‬ ‫چیزی‬‫بی‬ ‫و‬ ‫فقر‬ ،‫مبارکه‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫طبق‬ ‫بر‬
‫نیازی‬‫بی‬ ‫و‬ ‫برکت‬ ‫ازدواج‬ ‫پرتو‬ ‫در‬ ‫خداوند‬ ،‫زیرا‬ ‫باشد؛‬‫نمی‬ ‫خانواده‬ ‫تشکیل‬
‫کند‬‫می‬ ‫عطا‬
.
‫های‬‫فعالیت‬ ‫و‬ ‫زندگی‬ ‫به‬ ،‫دهد‬‫می‬ ‫تشکیل‬ ‫خانواده‬ ‫که‬ ‫فردی‬ ً
‫معموال‬
‫بیشتری‬ ‫درآمد‬ ‫درپی‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫کار‬ ‫بیشتر‬ ‫دهد؛‬‫می‬ ‫نشان‬ ‫بیشتری‬ ‫عالقه‬ ‫اقتصادی‬
‫در‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫کند‬ ‫تأمین‬ ‫احسن‬ ‫نحو‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫ی‬‫خانواده‬ ‫رفاه‬ ‫بتواند‬ ‫تا‬ ‫است‬
‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫مؤثر‬ ‫کشور‬ ‫و‬ ‫خانواده‬ ‫اقتصادی‬ ‫معیشتی‬ ‫توسعه‬
( .
،‫صفایی‬
1370
:
‫ص‬
9
)
‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫شدن‬ ‫نیاز‬‫بی‬ ،‫کند‬‫می‬ ‫بیان‬ ‫قرآن‬ ‫که‬ ‫چه‬‫آن‬ ،‫است‬ ‫ذکر‬ ‫قابل‬ ‫البته‬
‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫غنا‬ ‫معنی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬
.
‫با‬ ‫همراه‬ ‫که‬ ‫ازدواجی‬
‫دهد‬‫می‬ ‫پرثمر‬ ‫روزی‬ ‫و‬ ‫تالش‬ ،‫برکت‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫خداوند‬ ،‫باشد‬ ‫تقوی‬ ‫و‬ ‫ایمان‬
:
«
‫من‬ ‫و‬
‫الیحتسب‬ ‫حیث‬ ‫من‬ ‫یرزقه‬ ‫و‬ ‫مخرجا‬ ‫له‬ ‫یجعل‬ ‫هللا‬ ‫یتق‬
...
»
(
،‫طالق‬
3
)

26. ‫شود‬‫می‬ ‫اشاره‬ ‫روایات‬ ‫بعضی‬ ‫به‬ ‫رابطه‬ ‫این‬ ‫در‬
:
‫ـ‬
«
‫عبدهللا‬‫ابی‬ ‫عن‬
(
‫ع‬
)
‫النبی‬ ‫الی‬ ‫رجل‬ ‫جاء‬ ‫قال‬
(
‫ص‬
)
،‫فقال‬ ‫الحاجه‬ ‫الیه‬ ‫فشکا‬
‫علیه‬ ‫فوسع‬ ‫فتزوج‬ ‫تزوج‬
»
،
«
‫صادق‬ ‫امام‬
(
‫ص‬
)
‫فرمود‬
:
‫پیامبر‬ ‫نزد‬ ‫مردی‬
(
‫ص‬
)
‫کرد‬ ‫شکایت‬ ‫دستی‬‫تهی‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫آمد‬
:
‫پیامبر‬
(
‫ص‬
)
‫فرمود‬
:
‫کن‬ ‫ازدواج‬
.
‫مرد‬ ‫آن‬
‫آمد‬ ‫پدید‬ ‫او‬ ‫زندگی‬ ‫در‬ ‫گشایشی‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫ازدواج‬
.
»
(
،‫کلینی‬
1401
‫ق‬
:
‫ج‬
5
‫ص‬ ،
330
)
‫شد‬ ‫مسلمان‬ ‫جوبیر‬ ‫نام‬ ‫به‬ ‫شخصی‬ ‫یمامه‬ ‫مردم‬ ‫از‬ ‫ـ‬
.
،‫قامت‬ ‫کوتاه‬ ‫مردی‬
‫پیامبر‬ ‫بود؛‬ ‫منظر‬‫زشت‬ ‫و‬ ‫بدقیافه‬
(
‫ص‬
)
‫به‬ ‫ای‬‫دلسوزانه‬ ‫و‬ ‫مهربان‬ ‫نگاه‬ ‫روزی‬
‫فرمود‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫وی‬
:
«
‫و‬ ‫دنیاک‬ ‫علی‬ ‫اعانتک‬ ‫و‬ ‫فرجک‬ ‫بها‬ ‫فعففت‬ ‫امرأة‬ ‫تزوجت‬ ‫لو‬
‫آخرتک‬
»
،
«
‫کمکی‬ ‫و‬ ‫شد‬‫می‬ ‫تو‬ ‫حفظ‬ ‫و‬ ‫گشایش‬ ‫سبب‬ ،‫کردی‬‫می‬ ‫اختیار‬ ‫همسر‬ ‫اگر‬
‫بود‬ ‫تو‬ ‫آخرت‬ ‫و‬ ‫دنیا‬ ‫برای‬
.
»
(
،‫حرعاملی‬
1409
‫ق‬
:
‫باب‬ ،‫النکاح‬ ‫کتاب‬
25
‫ح‬ ،
1
)
‫عبارت‬
«
‫آخرتک‬ ‫و‬ ‫دنیاک‬ ‫علی‬ ‫اعانتک‬
»
‫اقتصادی‬ ‫توسعه‬ ‫در‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬ ‫به‬ ‫کمک‬
‫کند‬‫می‬ ‫اشاره‬ ‫را‬ ‫خانوادگی‬ ‫زندگی‬ ‫به‬ ‫مربوط‬ ‫امور‬ ‫دیگر‬ ‫و‬ ‫خانواده‬
.
‫ـ‬
«
‫عبدهللا‬‫ابی‬ ‫عن‬
(
‫ع‬
)
‫قال‬
:
‫العیال‬ ‫و‬ ‫النساء‬ ‫مع‬ ‫الرزق‬
»
(
‫همان‬
:
‫باب‬
11
‫ح‬ ،
4
)
‫ـ‬
«
‫هللا‬ ‫رسول‬ ‫قال‬
(
‫ص‬
:)
‫لکم‬ ‫ارزق‬ ‫فانه‬ ‫األهل‬ ‫اتخذوا‬
»
(
‫همان‬
)

27. ‫همسر‬ ‫انتخاب‬ ‫های‬‫مالک‬
‫مترتب‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫که‬ ‫آثاری‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫زندگی‬ ‫در‬ ‫همسرگزینی‬ ‫که‬ ‫اهمیتی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬
‫انتخاب‬ ،‫مبنا‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫تا‬ ‫باشد‬ ‫هایی‬‫مالک‬ ،‫همسر‬ ‫اتخاذ‬ ‫برای‬ ‫بایست‬‫می‬ ،‫است‬
‫گیرد‬ ‫صورت‬
.
‫است‬ ‫ذیل‬ ‫عبارت‬ ‫به‬ ‫سنت‬ ‫و‬ ‫قرآن‬ ‫موردنظر‬ ‫های‬‫مالک‬
:
‫دینی‬ ‫اعتقاد‬ ‫و‬ ‫ایمان‬ ‫ـ‬ ‫الف‬
‫است‬ ‫همسر‬ ‫انتخاب‬ ‫شرایط‬ ‫ترین‬‫مهم‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ،‫دینی‬ ‫ایمان‬ ‫از‬ ‫بودن‬ ‫برخوردار‬
.
‫از‬ ‫یکی‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫باشند‬ ‫عقیده‬‫هم‬ ‫و‬ ‫فکر‬‫هم‬ ،‫دینی‬ ‫بعد‬ ‫در‬ ‫بایست‬‫می‬ ‫مرد‬ ‫و‬ ‫زن‬
‫بود‬ ‫خواهد‬ ‫باطل‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫ازدواج‬ ِ
‫د‬‫عق‬ ،‫باشد‬ ‫مشرک‬ ‫ها‬‫آن‬
.
‫این‬ ً
‫صراحتا‬ ‫قرآن‬
‫کند‬‫می‬ ‫بیان‬ ‫را‬ ‫مطلب‬
:
«
‫من‬ ‫خیر‬ ‫مؤمنة‬ ‫مة‬
َ
‫اال‬ ‫و‬ َّ
‫یؤمن‬ ‫حتی‬ ‫المشرکات‬ ‫والتنکحوا‬
‫من‬ ‫خیر‬ ‫مؤمن‬ ‫لعبد‬ ‫و‬ ‫یؤمنوا‬ ‫حتی‬ ‫المشرکین‬ ‫تنکحوا‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫لواعجبتکم‬ ‫و‬ ‫مشرکة‬
‫المغفرة‬ ‫و‬ ‫ة‬َّ
‫الجن‬ ‫الی‬ ‫یدعوا‬ ‫وهللا‬ ‫ار‬ّ
‫ن‬‫ال‬ ‫ی‬َ
‫ال‬ ‫یدعون‬ ‫اولئک‬ ‫اعجبکم‬ ‫لو‬ ‫و‬ ‫مشرک‬
‫رون‬ّ
‫ک‬‫یتذ‬ ‫هم‬ّ
‫لعل‬ ‫اس‬ّ
‫ن‬‫لل‬ ‫آیاته‬ ‫ن‬ّ
‫ی‬‫یب‬ ‫و‬ ‫بإذنه‬
.
»
(
،‫بقره‬
221
)
‫و‬ ‫انسان‬ ‫دو‬ ‫بین‬ ‫رابطه‬ ‫ترین‬‫قوی‬ ‫و‬ ‫باالترین‬ ،‫بهترین‬ ‫ازدواج‬ ‫که‬ ‫جا‬‫آن‬ ‫از‬
،‫است‬ ‫مخالف‬ ‫جنس‬ ‫دو‬ ‫بین‬
(
،‫قطب‬
1400
‫ق‬
:
‫ج‬
1
‫ص‬ ،
238
)
‫دو‬ ‫این‬ ،‫اساس‬ ‫همین‬ ‫بر‬
،‫نیست‬ ‫پذیر‬‫امکان‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫باشند‬ ‫یکی‬ ‫روحی‬ ‫و‬ ‫قلبی‬ ‫جهت‬ ‫از‬ ‫بایست‬‫می‬ ‫نفر‬
،‫فکر‬ ‫و‬ ‫عقیده‬ ،‫مذهب‬ ‫زیرا‬ ‫باشند؛‬ ‫یکی‬ ‫عقیدتی‬ ‫و‬ ‫فکری‬ ‫لحاظ‬ ‫به‬ ‫که‬‫این‬ ‫مگر‬
‫است‬ ‫افراد‬ ‫اعمال‬ ‫و‬ ‫قلوب‬ ،‫افکار‬ ،‫نفوس‬ ‫در‬ ‫عامل‬ ‫مؤثرترین‬
.
‫بیان‬ ‫چنین‬ ‫را‬ ‫مشرکان‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫حرمت‬ ‫حکمت‬ ‫فوق‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫در‬ ،‫متعال‬ ‫خداوند‬
‫کند‬‫می‬
:
«
‫النار‬ ‫الی‬ ‫یدعون‬ ‫اولئک‬
»
‫به‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫انحرافی‬ ‫مسیری‬ ‫مشرک‬ ‫مسیر‬
‫شود‬‫می‬ ‫ختم‬ ‫جهنم‬ ‫و‬ ‫تباهی‬ ،‫ظلمت‬
.
،‫بهشت‬ ،‫مؤمن‬ ‫افراد‬ ‫مسیر‬ ،‫مقابل‬ ‫در‬

28. ‫ی‬‫آیه‬
«
‫یؤمن‬ ‫حتی‬ ‫المشرکات‬ ‫التنکحوا‬
...
»
‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫حرمت‬ ‫صریح‬ ‫طور‬ ‫به‬ ،
‫رساند‬‫می‬ ‫را‬ ‫مشرک‬
.
‫مشرک‬ ‫با‬ ‫ندارد‬ ‫حق‬ ‫مسلمان‬ ‫زن‬ ‫یا‬ ‫مسلمان‬ ‫مرد‬ ‫که‬‫این‬ ‫در‬
‫آیا‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ،‫اختالف‬ ‫مورد‬ ‫ی‬‫مسأله‬ ‫اما‬ ‫نیست؛‬ ‫اختالفی‬ ‫و‬ ‫بحث‬ ،‫کند‬ ‫ازدواج‬
«
‫مشرک‬
»
‫خیر؟‬ ‫یا‬ ‫شود‬‫می‬ ‫نیز‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫شامل‬
‫شامل‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫کافر‬ ‫غیر‬ ‫مشرک‬ ‫که‬ ‫آید‬‫می‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫مطلب‬ ‫این‬ ،‫آیات‬ ‫برخی‬ ‫ظاهر‬ ‫از‬
‫کرد‬ ‫استتناد‬ ‫توان‬‫می‬ ‫مورد‬ ‫چندین‬ ‫بر‬ ‫که‬ ‫شود‬‫نمی‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬
:
1
‫بر‬ ‫عطف‬ ‫و‬ ‫اند‬‫شده‬ ‫ذکر‬ ‫هم‬ ‫کنار‬ ‫در‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫و‬ ‫مشرکین‬ ‫آیه‬ ‫چندین‬ ‫در‬ ‫ـ‬
‫است‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫دوگانگی‬ ‫نشانه‬ ‫خود‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫اند‬‫شده‬ ‫یکدیگر‬
.
‫ـ‬
«
‫المشرکین‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫الکتاب‬ ‫اهل‬ ‫من‬ ‫کفروا‬ ‫ذین‬ّ
‫ال‬ ّ
‫د‬‫مایو‬
...
»
(
،‫بقره‬
105
)
‫ـ‬
«
‫تأتیهم‬ ‫حتی‬ ‫ین‬ّ
‫ک‬‫منف‬ ‫والمشرکین‬ ‫الکتاب‬ ‫اهل‬ ‫من‬ ‫کفروا‬ ‫ذین‬ّ
‫ال‬‫یکن‬‫لم‬
‫البینه‬
»
(
،‫بینه‬
1
)
‫ـ‬
«
‫اشرکوا‬ ‫ذین‬ّ
‫وال‬ ‫الیهود‬ ‫آمنوا‬ ‫ذین‬َّ
‫ِل‬
‫ل‬ ً
‫ة‬‫عداو‬ ِ
‫اس‬ّ
‫ن‬‫ال‬ َّ
‫اشد‬ َّ
‫لتجدن‬
»
(
،‫مائده‬
82
)
‫ـ‬
«
‫جهنم‬ ‫نار‬ ‫فی‬ ‫والمشرکین‬ ‫الکتاب‬ ‫اهل‬ ‫من‬ ‫کفروا‬ ‫ذین‬ّ
‫ال‬ ّ
‫ن‬‫ا‬
»
(
،‫بینه‬
6
)
‫ـ‬
«
‫ذین‬ّ
‫وال‬ ‫والمجوس‬ ‫صاری‬ّ
‫ن‬‫وال‬ ‫ابئین‬ّ
‫ص‬‫وال‬ ‫هادوا‬ ‫ذین‬ّ
‫وال‬ ‫امنوا‬ ‫الذین‬ ّ
‫ن‬‫ا‬
‫اشرکوا‬
...
»
(
،‫حج‬
17
)

29. 2
‫قائل‬ ‫شریک‬ ‫خداوند‬ ‫برای‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫که‬ ‫شود‬‫می‬ ‫استفاده‬ ‫قرآن‬ ‫آیات‬ ‫از‬ ‫ـ‬
‫پذیرفتند‬‫می‬ ‫را‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫و‬ ‫داشتند‬ ‫اعتقاد‬ ‫معاد‬ ‫و‬ ‫نبوت‬ ‫اصل‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫نبودند‬
.
«
‫قل‬
‫و‬ ‫هللا‬ ّ
‫اال‬ َ
‫د‬‫نعب‬ ّ
‫اال‬ ‫بینکم‬ ‫و‬ ‫بیننا‬ ‫سواء‬ ‫کلمة‬ ‫ِلی‬
‫ا‬ ‫تعالوا‬ ‫الکتاب‬ ‫اهل‬ ‫یا‬
‫شیئا‬ ‫به‬ ‫النشرک‬
...
»
(
،‫عمران‬ ‫آل‬
64
)
‫؛‬
«
‫کان‬ ‫من‬ ّ
‫اال‬ ‫الجنة‬ ‫یدخل‬ ‫لن‬ ‫وقالوا‬
‫نصاری‬ ‫او‬ ً
‫هودا‬
...
»
(
،‫بقره‬
111
)
‫؛‬
«
‫من‬ ‫قال‬ ‫الکفر‬ ‫منهم‬ ‫عیسی‬ َّ
‫س‬َ
‫ح‬‫أ‬ ‫ا‬ّ
‫م‬‫فل‬
‫مسلمون‬ ‫ا‬ّ
‫بان‬ ‫اشهد‬ ‫و‬ ‫باهلل‬ ‫ا‬ّ
‫ن‬‫ام‬ ‫انصارهللا‬ ‫نحن‬ ‫ون‬ّ
‫ی‬‫الحوار‬ ‫قال‬ ‫هللا‬ ‫الی‬ ‫انصاری‬
‫الشاهدین‬ ‫مع‬ ‫فاکتبنا‬ َ
‫ل‬‫سو‬َّ
‫الر‬ ‫بعنا‬َّ
‫ات‬ ‫و‬ ‫أنزلت‬ ‫بما‬ ‫ا‬ّ
‫ن‬‫آم‬ ‫نا‬ّ
‫ب‬‫ر‬
»
(
،‫عمران‬ ‫آل‬
53
-
52
)
3
‫و‬ ‫متنوع‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫با‬ ‫مشرکین‬ ‫احکام‬ ‫نسبت‬ ،‫جهاد‬ ‫و‬ ‫جنگ‬ ‫با‬ ‫رابطه‬ ‫در‬ ‫ـ‬
‫فرماید‬‫می‬ ‫مشرکین‬ ‫با‬ ‫جنگ‬ ‫درباره‬ ‫کریم‬ ‫قرآن‬ ‫است؛‬ ‫مختلف‬
:
«
‫انسلخ‬ ‫فاذا‬
‫واحصروهم‬ ‫خذوهم‬ ‫و‬ ‫وجدتموهم‬ ‫حیث‬ ‫المشرکین‬ ‫فاقتلوا‬ ‫الحرم‬ ‫االشهر‬
...
»
(
،‫توبه‬
5
)
‫فرماید‬‫می‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫اما‬ ‫؛‬
:
«
‫باهلل‬ ‫الیؤمنون‬ ‫الذین‬ ‫قاتلوا‬
‫ذین‬ّ
‫ال‬ ‫من‬ ّ
‫ق‬‫الح‬ ‫دین‬ ‫الیدینون‬ ‫و‬ ‫رسوله‬ ‫و‬ ‫هللا‬‫م‬ّ
‫ر‬‫ماح‬ ‫مون‬ّ
‫ر‬‫الیح‬ ‫و‬ ‫االخر‬ ِ
‫م‬‫بالیو‬ ‫ال‬ ‫و‬
‫صاغرون‬ ‫وهم‬ ‫ید‬ ‫عن‬ ‫الجزیة‬ ‫یعطوا‬ ‫ی‬ّ
‫ت‬‫ح‬ ‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬
»
،
(
،‫توبه‬
29
)
‫شامل‬ ‫مشرک‬ ‫که‬‫این‬ ‫و‬ ‫رسانند‬‫می‬ ‫را‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫با‬ ‫مشرکین‬ ‫تفاوت‬ ،‫آیات‬ ‫گونه‬‫این‬
‫شود؛‬‫نمی‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬
[
2
]
‫کفر‬ ‫که‬‫این‬ ‫دلیل‬ ‫به‬ ‫هستند؛‬ ‫شریک‬ ‫کفر‬ ‫در‬ ‫همگی‬ ‫گرچه‬
‫و‬ ‫خداست‬ ‫به‬ ‫شرک‬ ‫همان‬ ،‫آن‬ ‫عملی‬ ‫صورت‬ ‫و‬ ‫باال‬ ‫ی‬‫مرتبه‬ ‫است؛‬ ‫مراتب‬ ‫دارای‬
‫که‬ ‫است‬ ‫کسی‬ ‫آن‬ ‫تر‬‫نازل‬ ‫مرحله‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫مسیحیان‬ ‫و‬ ‫یهودیان‬ ،‫آن‬ ‫نازل‬ ‫ی‬‫مرحله‬
‫اطالق‬ ‫کفر‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫که‬ ‫حج‬ ‫تارک‬ ‫مثل‬ ‫باشد؛‬ ‫آن‬ ‫تارک‬ ‫یا‬ ‫اسالم‬ ‫از‬ ‫ضروری‬ ‫منکر‬
‫است‬ ‫شده‬
.
«
َ
‫هللا‬ َّ
‫فان‬ ‫کفر‬ ‫من‬ ‫و‬ ً
‫سبیال‬ ‫إلیه‬ ‫استطاع‬ ‫من‬ ِ
‫البیت‬ ُّ
‫حج‬ ‫اس‬ّ
‫ن‬‫ال‬ ‫ی‬َ
‫ل‬َ
‫ع‬ ِ
ّ
ِ
‫ولِل‬

30. ‫بدین‬ ،‫رساند‬‫می‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫مسلمان‬ ‫مردان‬ ‫نکاح‬ ‫جواز‬ ‫که‬ ‫ای‬‫آیه‬
‫است‬ ‫قرار‬
:
«
‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫ذین‬ّ
‫ال‬ ‫طعام‬ ‫و‬ ‫بات‬ِ
ّ
‫ی‬َّ
‫الط‬ ‫لکم‬ َّ
‫احل‬ ‫الیوم‬
...
َّ
‫اجورهن‬ َّ
‫آتیتموهن‬ ‫إذا‬ ‫قبلکم‬ ‫من‬ ‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
...
‫و‬
‫الخاسرین‬ ‫من‬ ‫االخرة‬ ‫فی‬ ‫هو‬ ‫و‬ ‫عمله‬ ‫حبط‬ ‫فقد‬ ‫باالیمان‬ ‫یکفر‬ ‫من‬
»
(
،‫مائده‬
5
)
‫ی‬‫جمله‬
«
‫قبلکم‬ ‫من‬ ‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
»
‫بر‬ ‫عطف‬
«
‫احل‬ ‫الیوم‬
‫لکم‬
»
‫را‬ ‫هستند‬ ‫عفیف‬ ‫و‬ ‫پاکدامن‬ ‫که‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫نکاح‬ ‫جواز‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬
‫رساند‬‫می‬
.
‫آیه‬ ‫به‬ ‫آیه‬ ‫این‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫اشکال‬ ‫آیه‬ ‫این‬ ‫به‬
«
‫والتنکحوا‬
‫یؤمن‬ ‫حتی‬ ‫المشرکات‬
»
‫است‬ ‫شده‬ ‫نسخ‬
.
‫که‬ ‫مائده‬ ‫سوره‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫حکم‬ ،‫بنابراین‬
‫ماند‬‫می‬ ‫باقی‬ ‫حرمت‬ ‫حکم‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫نسخ‬ ،‫باشد‬‫می‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫جواز‬
‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫حرمت‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫بیان‬ ‫همین‬ ،‫نیز‬ ‫روایات‬ ‫از‬ ‫یکسری‬ ‫و‬
‫کند‬‫می‬ ‫تأیید‬
.
‫فرماید‬‫می‬ ‫که‬ ‫مائده‬ ‫سوره‬ ‫آیه‬ ،
ً
‫اوال‬ ‫که‬ ‫گفت‬ ‫توان‬‫می‬ ‫جواب‬ ‫در‬
:
«
‫احل‬ ‫الیوم‬
‫لکم‬
...
‫قبلکم‬ ‫من‬ ‫اوتواالکتاب‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
»
‫قبل‬ ‫آیات‬ ‫و‬ ‫آیه‬ ‫سیاق‬ ،
‫را‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫امر‬ ‫این‬ ‫بیان‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫تخفیف‬ ‫و‬ ‫امتنان‬ ‫سیاق‬ ،‫آن‬ ‫از‬
‫با‬ ‫دیگر‬ ،‫مقام‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫بنابراین‬ ‫آورد؛‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫آیات‬ ‫در‬ ‫تفکر‬ ‫از‬ ‫توان‬‫می‬
‫بود‬ ‫نخواهد‬ ‫سازگار‬ ‫نسخ‬
.
‫شمول‬ ‫عدم‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫مطالبی‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ،ً
‫ثانیا‬
‫ی‬‫آیه‬ ً
‫اصوال‬ ،‫شد‬ ‫بیان‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫به‬ ‫شرک‬
«
‫المشرکات‬ ‫والتنکحوا‬
...
»
‫ی‬‫آیه‬ ‫و‬
«
‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
»
‫تا‬ ‫نیستند‬ ‫یکدیگر‬ ‫با‬ ‫ارتباط‬ ‫در‬ ،
‫شود‬‫نمی‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫شامل‬ ‫مشرک‬ ‫که‬ ‫شد‬ ‫ثابت‬ ‫زیرا‬ ‫باشد؛‬ ‫منسوخی‬ ‫و‬ ‫ناسخ‬ ‫که‬‫این‬
‫بشود‬ ‫نسخی‬ ‫تا‬ ‫نیستند‬ ‫یکدیگر‬ ‫به‬ ‫ناظر‬ ‫و‬
.
‫ها‬‫آن‬ ‫سند‬ ‫که‬ ‫روایاتی‬ ‫طبق‬ ،ً
‫ثالثا‬

31. ‫ـ‬
«
‫هللا‬‫رسول‬ ‫قال‬
(
‫ص‬
)
‫و‬ ‫حاللها‬ ‫فاحلوا‬ ً
‫نزوال‬ ‫القرآن‬ ‫آخر‬ ‫المائده‬ ‫سورة‬ ‫ان‬
‫حرامها‬ ‫حرموا‬
»
(
،‫سیوطی‬
1403
‫ق‬
:
‫ج‬
2
‫ص‬ ،
252
)
‫ـ‬
«
‫علی‬ ‫عن‬
(
‫ع‬
... )
‫ثالثه‬ ‫او‬ ‫بشهرین‬ ‫هللا‬‫رسول‬ ‫یقبض‬ ‫ان‬ ‫قبل‬ ‫المائده‬ ‫نزلت‬ ‫انما‬
»
(
،‫حرعاملی‬
1409
‫ق‬
:
‫ح‬ ،‫الطهاره‬ ‫کتاب‬
1
)
‫آیه‬ ‫با‬ ‫مائده‬ ‫ی‬‫سوره‬ ‫در‬ ‫مذکور‬ ‫ی‬‫آیه‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫دیگر‬ ‫ی‬‫شده‬ ‫مطرح‬ ‫اشکال‬
10
‫فرماید‬‫می‬ ‫که‬ ‫ممتحنه‬ ‫سوره‬
:
«
‫الکوافر‬ ‫بعصم‬ ‫والتمسکوا‬
»
‫زیرا‬ ‫دارد؛‬ ‫تنافی‬
‫جواز‬ ‫به‬ ‫حکم‬ ‫توان‬‫نمی‬ ،‫بنابراین‬ ‫است؛‬ ‫مائده‬ ‫ی‬‫سوره‬ ‫آیه‬ ‫ناسخ‬ ‫آیه‬ ‫این‬
‫کرد‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬
.
‫ممتحنه‬ ‫ی‬‫سوره‬ ‫آیه‬ ‫و‬ ‫نیست‬ ‫آیه‬ ‫دو‬ ‫بین‬ ‫تنافی‬ ،
ً
‫اوال‬ ‫که‬ ‫گفت‬ ‫توان‬‫می‬ ‫جواب‬ ‫در‬
‫که‬ ‫است‬ ‫مردانی‬ ‫و‬ ‫زنان‬ ‫از‬ ‫صحبت‬ ‫ممتحنه‬ ‫سوره‬ ‫در‬ ‫زیرا‬ ‫باشد؛‬ ‫ناسخ‬ ‫تواند‬‫نمی‬
،‫زمان‬ ‫خاص‬ ‫شرایط‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫مسلمان‬ ‫مرد‬ ‫سپس‬ ‫و‬ ‫بودند‬ ‫کافر‬
‫پیامبر‬
(
‫ص‬
)
‫آنان‬ ‫زنان‬ ‫یا‬ ‫شوند‬ ‫جدا‬ ‫خود‬ ‫زنان‬ ‫از‬ ‫باید‬ ‫یا‬ ‫که‬ ‫دهد‬‫می‬ ‫دستور‬
‫است‬ ‫بوده‬ ‫کار‬ ‫در‬ ‫ابتدایی‬ ‫جهت‬ ‫و‬ ‫شوند‬ ‫مسلمان‬ ‫نیز‬
.
‫سوره‬ ‫ی‬‫آیه‬ ،ً
‫ثانیا‬
‫با‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫تخفیف‬ ‫و‬ ‫امتنان‬ ‫مقام‬ ‫در‬ ،‫شد‬ ‫داده‬ ‫توضیح‬ ‫که‬ ‫گونه‬‫همان‬ ‫مائده‬
‫و‬ ‫رساند‬‫می‬ ‫را‬ ‫مسلمین‬ ‫بر‬ ‫تخفیف‬ ‫حکم‬ ‫آیات‬ ‫این‬ ‫سیاق‬ ‫زیرا‬ ‫نیست؛‬ ‫سازگار‬ ‫نسخ‬
‫باشد‬‫نمی‬ ‫صحیح‬ ‫شدن‬ ‫نسخ‬ ‫با‬ ‫این‬
.
‫از‬ ‫قبل‬ ‫و‬ ‫مدینه‬ ‫در‬ ‫ممتحنه‬ ‫ی‬‫سوره‬ ،ً
‫ثالثا‬
‫پیامبر‬ ‫بر‬ ‫که‬ ‫بود‬ ‫ای‬‫سوره‬ ‫آخرین‬ ‫مائده‬ ‫سوره‬ ‫اما‬ ،‫شد‬ ‫نازل‬ ‫مکه‬ ‫فتح‬
‫اکرم‬
(
‫ص‬
)
‫شد‬ ‫نازل‬
(
،‫معرفت‬
1366
:
‫ج‬
2
‫ص‬ ،
340
)
‫مطلب‬ ‫این‬ ‫تواند‬‫نمی‬ ‫بنابراین‬ ‫و‬
‫منسوخ‬ ‫سپس‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫ناسخ‬ ‫اول‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫آن‬ ‫ی‬‫الزمه‬ ‫که‬ ‫چرا‬ ‫باشد؛‬ ‫صحیح‬
‫است‬ ‫محال‬ ‫این‬ ‫و‬ ‫بیاید‬
.

32. 1
‫فرماید‬‫می‬ ‫متعال‬ ‫خداوند‬ ‫که‬ ‫مائده‬ ‫سوره‬ ‫آیه‬ ‫در‬ ‫ـ‬
:
«
‫لکم‬ ‫احل‬ ‫الیوم‬
...
‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
...
»
‫زنان‬ ‫با‬ ‫مسلمان‬ ‫مردان‬ ‫ازدواج‬ ‫فقط‬ ،
‫نه‬ ‫رساند؛‬‫می‬ ‫صورت‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫فقط‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫جواز‬ ‫و‬ ‫کند‬‫می‬ ‫بیان‬ ‫را‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬
‫صورت‬ ‫این‬ ‫آیه‬ ‫قطع‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫زیرا‬ ‫را؛‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫مردان‬ ‫با‬ ‫مسلمان‬ ‫زنان‬ ‫ازدواج‬
‫است‬ ‫مسلم‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫از‬ ‫قسم‬ ‫این‬ ‫حرمت‬ ‫و‬ ‫کند‬‫نمی‬ ‫بیان‬ ‫را‬
.
2
‫از‬ ‫نظر‬‫صرف‬ ،‫است‬ ‫شده‬ ‫وارد‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫زمینه‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫روایاتی‬‫ـ‬
‫روایات‬ ‫زیرا‬ ‫ندارد؛‬ ‫را‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫با‬ ‫ازدواج‬ ‫حرمت‬ ‫بر‬ ‫قاطع‬ ‫داللت‬ ‫ها‬‫آن‬ ‫سندی‬ ‫بحث‬
‫شوند‬‫می‬ ‫تقسیم‬ ‫دسته‬ ‫چند‬ ‫به‬ ‫زمینه‬ ‫این‬ ‫در‬ ‫وارده‬
( :
‫نک‬
.
،‫حرعاملی‬
1409
‫ق‬
:
‫النکاح‬ ‫کتاب‬
)
‫رساند‬‫می‬ ‫را‬ ‫جواز‬ ‫که‬ ‫ای‬‫آیه‬ ،‫مطلبند‬ ‫این‬ ‫بیانگر‬ ‫روایات‬ ‫از‬ ‫ای‬‫دسته‬ ‫ـ‬
:
«
‫قبلکم‬ ‫من‬ ‫الکتاب‬ ‫اوتوا‬ ‫الذین‬ ‫من‬ ‫والمحصنات‬
»
‫ی‬‫آیه‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬
«
‫والتنکحوا‬
‫المشرکات‬
»
‫آیه‬ ‫یا‬
«
‫الکوافر‬ ‫بعصم‬ ‫والتمسکوا‬
»
‫که‬ ‫بیانی‬ ‫با‬ ‫اما‬ ‫است؛‬ ‫شده‬ ‫نسخ‬
‫است‬ ‫معلوم‬ ‫روایات‬ ‫از‬ ‫دسته‬ ‫این‬ ‫وضع‬ ،‫شد‬ ‫مطرح‬ ‫نسخ‬ ‫زمینه‬ ‫در‬
.
‫از‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫امثال‬ ‫و‬ ‫مااحب‬ ‫نظیر‬ ‫کلماتی‬ ‫شامل‬ ‫روایات‬ ‫از‬ ‫دیگر‬ ‫ای‬‫دسته‬ ‫ـ‬
‫به‬ ‫حکم‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫مشکل‬ ‫روایات‬ ‫این‬ ‫وسیله‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شود‬‫می‬ ‫استنباط‬ ‫کراهت‬ ‫ها‬‫آن‬
‫کرد‬ ‫حرمت‬
.
3
‫ی‬‫آیه‬ ‫زیرا‬ ‫نیست؛‬ ‫موقت‬ ‫و‬ ‫دائم‬ ‫نکاح‬ ‫میان‬ ‫تفاوتی‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫آن‬ ‫دیگر‬ ‫نکته‬ ‫ـ‬
«
‫والمحصنات‬
...
»
‫ازدواج‬ ‫که‬ ‫است‬ ‫این‬ ‫آیه‬ ‫ظهور‬ ‫زیرا‬ ‫شود؛‬‫می‬ ‫شامل‬ ‫را‬ ‫دو‬ ‫هر‬ ،
‫باشد؛‬ ‫موقت‬ ‫یا‬ ‫دائم‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫خواه‬ ‫باشد؛‬‫می‬ ‫حالل‬ ‫و‬ ‫جایز‬ ‫کتاب‬ ‫اهل‬ ‫زنان‬ ‫با‬
‫شامل‬ ‫نکاح‬ ‫جواز‬ ‫اصل‬ ‫لکن‬ ‫اند؛‬‫داده‬ ‫موقت‬ ‫در‬ ‫فقط‬ ‫جواز‬ ‫به‬ ‫حکم‬ ‫مشهور‬ ‫البته‬