1. P U N O I : A R E N O A R D S H A H U
K L A S A : X 3
L Ë N D A : K I M I
S H KO L L A : " A L E K S B U D A "
Tema: Metalet &
Jometalet
2. Më shumë se 91% e elementeve kimike janë metale . Disa nga metalet njeriu i ka njohur
që në kohet e lashta, duke u njohur në vetitë e hekurit, nikelit, kromit, bakrit. Metalet
me se shpeshti i hasim ne koren e tokes,por ato ne perqindje te vogel i hasim edhe te
organizmat e gjallë te cilet ndihmmojne per kryerjen e proceseve jetesore.Nje numer i
vogel metalesh i hasim ne gjendje elementare siç janë: ari,argjendi dhe bakri, ndersa
metalet ne natyre lehte mund te lidhen me substanca tjera duke formuar
okside,sulfure,karbonate etj. Ndërsa në kohet e mëvonshmeve është zbuluar edhe
atomi. Metalet si : ari, argjendi, hekuri, etj. janë zbuluar më herët. Aristoteli e përmendi
merkurin në shek. VII. Disa nga metalet mund të gjenden në një gjendje elementare p.
sh ari, argjendi, merkuri, hekuri. Te gjitha metalet janë të ngurta me përjashtim të
merkurit,franziumi dhe ceziumi qe jane te lengeta.Shume metale jane percjelles te
elektricitetit.Bakri eshte nje nga metalet qe e percjellin me mire elektricitetin.Nje
perzjeje metalesh quhet aliazh.
Metalet
3. Metalet janë paraqitur me veti fizike të veçanta siç janë : shkëlqimi metalik,
përcjellshmëria elektrike dhe nxehtësia, fortësia e madhe dhe qëndrueshmëria. Për
nga vetitë ata ndahen në reaktiv dhe jo reaktiv. Kanë veti të përbashkëta se veprojnë
me oksigjenin dhe dezertojnë okside. Oksidet që veprojnë me ujë formojnë bazat.
Veti karakteristike është se mund të kombinohen dhe të formojnë aliazhe.Ne
sistemin peridik gjinden ne anen e djathte ne kohet e lashta u zbulua me pare bakri
por per te pasur ka pasur hekur mjaft ne natyr por njeriu nuk e ka njohur.Rusia
zotëron 20% të rezervave ekzistuese në botë të metaleve të rrallë tokësorë, por
nxjerrja e tyre nuk i tejkalon 2% e prodhimit të tyre botëror. Mërkuri është metali i
vetëm lëng në kushte normale.Metalet mund të punohen ose lakohen pa u këputur .
Metalet terhiqen nga magneti, me ane te tit ndahet hekuri. sistemi periodik ndahet
ne 3 pjese : metalet, jometalet, gazet e plogeta. ne sistemin periodik pjesen me te
madhe e zene metalet ose ndryshe 75% te sistemit periodik klasifikimi i metaleve,
jometaleve, gazeve te plogeta behet nepermjet vetive fizike qe ato kane
4.
5. Jometalet gjenden në anën e djathë të sistemit periodik dhe ndodhen në tri gjendjet
agregate: të ngurtë, të lënget dhe të gaztë. Jometalet nuk janë përcjellës të mirë as të
nxehtësisë as të elektricitetit përpos karbonit, i cili kur është grafit është përcjellës i
mirë i nxehtësisë dhe elektricitetit, kurse si diamant është përçues i nxehtësisë. Veti
e përbashkët e jometaleve është se ato formojnë acidet.jometaler perbejne 1/4 ose
25% te elementeve kimike ne sistemin periodik.Ato kane 5-7 elektrone ne shtresen
e jashtme,marrin elektrone(vetem nje) dhe jane elektronegative.Vetia e tyre e
mospercjelljes se energjise elektrike e ben perdorimin e jometaleve edhe me te
rendesishem sepse kane nje perdorim te perditshem,me jometalet behet
mbeshtjellja e telave te elektricitetit.Gjithashtu jometalet jane edhe
jetesore,oksigjeni eshte nje jometal dhe pa te ne nuk do te jetonim dot.
Jometalet
