Deze thesis onderzoekt de angst van kinderen en dan specifiek de angst voor het donker. Daar dit een groot probleem is, heb ik een knuffel ontworpen met mediacomponenten, bedoeld voor kinderen van acht tot twaalf jaar met een aanhoudende angst voor het donker, om deze angst controleerbaar en bespreekbaar te maken.

1. Pepijn het nachtkonijn
Angst voor het donker: een last voor het kind, ongeloof bij de ouders
Anneleen Vaes - Communicatie & Mediadesign

2. Woord vooraf
Deze thesis vormt het sluitstuk van mijn opleiding naar heb gedaan. Vervolgens is het prototype getest
Communicatie en Mediadesign aan de MAD-faculty door de experts en de doelgroep en aangepast op
in Genk. Vermits een thesis iets is waar je ongeveer basis van die feedback.
een jaar aan werkt, is het van belang om een
onderwerp te kiezen wat je nauw aan het hart ligt. Uiteraard was het schrijven van deze thesis niet
Voor mij is dat de angst voor het donker bij kinderen. gelukt zonder de hulp van enkele mensen. Allereerst
Hoewel angst bij opgroeien hoort, zijn er kinderen wil ik mijn promotoren, Rosanne van Klaveren en
die deze angst blijven meedragen, zelfs wanneer ze Bart Geerts, bedanken voor al hun waardevolle
volwassen zijn. Net die aanhoudende angst voor het feedback en steun gedurende dit schooljaar. Ook
donker is wat mij interesseert. wil ik mijn moeder, Janine Gilbert, vermelden voor al
haar hulp bij onder meer het zoeken naar experts.
Voor deze thesis heb ik in de eerste plaats desk Bijgevolg geef ik een dankwoordje aan die experts,
research gedaan naar de angst bij kinderen en dan Lies Peters en Tonny Mercken, en ook de ouders en
specifiek de angst voor het donker, waarna ik enkele de kinderen die mijn prototype hebben getest. Ten
nuttige cases heb bestudeerd. Daar ik het gevoel slotte mag ik mijn klasgenoten, Charlotte Mulders,
had dat er bepaalde informatie nog miste, heb ik ook Yakup Kalin, Lore Meuris en Anthony Paletta, niet
enkele experts geïnterviewd over het onderwerp. vergeten te vermelden, die mij doorheen het proces
Hierna ben ik overgegaan naar de ontwikkeling van nuttige tips en advies hebben gegeven.
mijn prototype, waar ik uiteraard eerst onderzoek
2

3. Abstract
De ontwikkeling van het kind gaat onvermijdelijk Bovendien worden de ouders via software op hun A child growing up has to go through different be a teddy bear and that’s why I will be working with
gepaard met angsten. Zo is er de angst voor het computer geïnformeerd over het slaappatroon stages of fear, for example fear of the dark. Like e-textiles. During this process the prototype will be
donker. Deze angst is net zoals andere angsten van het kind en krijgen zij tips om met de angst other fears, this fear is age-related, but it can persist tested by children of the target group, their parents
leeftijdsgebonden, maar kan blijven voortduren op om te gaan. Het geheel wordt ingekleed als at a later age. and experts. The prototype will be adjusted and
latere leeftijd. knuffel, waarvoor er gewerkt wordt met e-textiles. improved based on their feedback.
Gedurende dit proces wordt het prototype I examine how this persistent fear for the dark at
Ik onderzoek hoe deze aanhoudende angst voor afgetoetst bij kinderen uit de leeftijdscategorie, hun the age of 8 to 12 can be made controllable and With this prototype the fear of the dark will be
het donker bij kinderen van 8 tot 12 controleerbaar ouders en experts. Vanuit de gegeven feedback discussable with the help of media. To learn more controllable and it will stimulate the dialogue
en bespreekbaar gemaakt kan worden door middel wordt het aangepast en verbeterd. about the subject I’ve done deskresearch and between the child and the parent.
van media. Om meer te weten over deze angst interviews with experts. Furthermore the possibilities
heb ik deskresearch en interviews met experts Met dit prototype wordt de angst voor het donker of accelerometers and e-textiles, textiles for Key words: fear, dark, children, parents, e-textiles
gedaan. Bovendien onderzoek ik de mogelijkheden van het kind controleerbaar en wordt de dialoog electronics and digital components, are examined.
van accelerometers en e-textiles, textiel waar tussen ouder en kind versterkt.
elecktronica en digitale componenten in verwerkt An accelerometer records the sleeping pattern of
zijn. Kernwoorden: angst, donker, kinderen, ouders, the child and based on that pattern the child will get
e-textiles soothing impulses when it’s afraid. Also the parents
Een accelerometer registreert het slaappatroon van will get information about the sleeping pattern of
het kind en op basis daarvan worden er bij angst their child and tips on how to deal with the fear
verzachtende impulsen aan het kind gegeven. through software. The design of the prototype will
4

4. Inhoudsopgave Inleiding
Woord vooraf 3 3. Prototype 54 Hoewel het de normale gang van zaken is dat een van de angst voor het donker. Bovendien kan zo’n
3.1 Technische aspecten 56 kind in het opgroeiproces steeds geconfronteerd aanhoudende angst op termijn resulteren in een
Abstract 4
3.2 Design 59 wordt met angst, is het eveneens zo dat deze angststoornis en kan dit het dagelijks functioneren
Inhoudsopgave 6 3.3 Informatieluik 62 angsten na een tijd moeten overwonnen worden. van het kind in grote mate belemmeren.
3.4 Proces 64 Er zijn echter kinderen die gedurende langere tijd
Inleiding 7
blijven last hebben van een bepaalde angst, zo Daarom wil ik graag dit probleem behandelen en een
4. Testings & feedback 66
1. Angsten bij kinderen 10 ook de angst voor het donker. Uit onderzoek blijkt oplossing zoeken voor de volgende vraag:
1.1 Angst voor het donker 14 5. Aanbevelingen 70 zelfs dat 15% van het totaal aantal behandelde
1.2 Aanhoudende angst voor het donker 22 angststoornissen bij kinderen veroorzaakt is door Hoe kan de aanhoudende angst voor het donker
Besluit 73
1.3 Aanhoudende angst, angststoornissen angst voor het donker. bij kinderen van 8 tot 12 controleerbaar en
en slaapstoornissen 24 Bibliografie 75 bespreekbaar gemaakt worden door middel van
1.4 Leefwereld van het kind 26 Het probleem hierbij is tweedelig. Ouders weten een knuffel die mediacomponenten bevat?
1.5 Slaaprituelen 29 vaak niet dat hun kind aan angst voor het donker
lijdt en nemen de angst meestal niet serieus. Aan de De keuze van de doelgroep is hier voor de
2. Cases 32
andere kant zijn er weinig oplossingen die gericht handliggend. Kinderen hebben tot 7 à 8 jaar last van
2.1 Lichtgevend 33
zijn op oudere kinderen met deze angst. Zo zijn er angst voor het donker. Wanneer de angst opspeelt
2.2 Kinderboekjes 39
voorleesboekjes die handelen over de angst voor bij oudere kinderen is er bijgevolg sprake van een
2.3 Kalmerend 43
het donker, maar die zijn gericht op jonge kinderen, aanhoudende angst voor het donker. Bovendien
2.4 Slaappatroon 49
zeg maar de normale leeftijdsgroep die last heeft blijkt dat de behandeling van angststoornissen het
6

5. meest effectief is bij deze leeftijdscategorie. De prototype, alsook de analyse van de technische
doelgroep wordt hierna benoemd als het kind. aspecten. Het uiteindelijke resultaat is Pepijn het
nachtkonijn, een knuffel met mediacomponenten
Om al deze vragen te beantwoorden heb ik allereerst waarbij de ouders ook informatie en tips krijgen over
een literatuurstudie gedaan, waarbij ik vooral de angst van hun kind. Tevens was de feedback van
onderzoeken en boeken in verband met de angst kinderen uit de leeftijdscategorie, hun ouders en de
voor het donker heb geraadpleegd. Hierna merkte experts een belangrijk aspect tijdens de ontwikkeling
ik dat ik toch nog wat informatie miste, vandaar dat van het prototype.
ik enkele experts heb bevraagd over het onderwerp,
meer bepaald Lies Peters en Tonny Mercken, die Het eerste hoofdstuk handelt bijgevolg over de angst
klinische psychologe en orthopedagoog zijn van van kinderen en gaat in op de angst voor het donker.
beroep. Om een eerste stap naar mijn prototype In het tweede hoofdstuk geef ik een overzicht
te zetten, heb ik hen eveneens gevraagd welke van enkele casestudies, waarna er meer uitleg
vereisten het prototype volgens hen moest hebben. gegeven wordt over het prototype in hoofdstuk
Verder heb ik heel wat casestudies bekeken die drie. Vervolgens bespreek ik in het vierde hoofdstuk
voornamelijk rond lichtgevende en kalmerende de testings en feedback van de experts en de
designs, voorleesboekjes en het meten van het doelgroep. Hierna volgen enkele aanbevelingen
slaappatroon handelen. Dit bleek een belangrijke voor het definitief ontwerp van het prototype in de
bron van inspiratie voor het ontwerp van mijn toekomst.

6. 1. Angsten bij kinderen
Om inzicht te krijgen in angst bij kinderen, is Angst is iets normaals in een kinderleven, het er angsten die overgenomen worden van andere
het belangrijk om onderzoek te doen naar het hoort nu eenmaal bij de ontwikkeling van het kind. personen. Zo is het vaak dat een kind bang heeft
onderwerp. Daarom wordt de angst bij kinderen hier Het heeft dan ook een belangrijke rol in het leven, van spinnen als initieel de moeder er bang van
verder uitgediept, waarna de angst voor het donker want het dient als een overlevingsmechanisme heeft. Ten slotte kan een angst ook ontstaan naar
bij kinderen in al zijn facetten wordt geanalyseerd. in bedreigende situaties. Het maakt met andere aanleiding van gebeurtenissen, bijvoorbeeld een
Verder wordt de aanhoudende angst voor het woorden het lichaam bewust van gevaar. Het verkeersongeluk (Steerneman, 2002, p. 20).
donker en het verschil tussen aanhoudende angst, gaat eveneens gepaard met lichamelijke reacties,
angststoornissen en slaapstoornissen onder de BOE! bijvoorbeeld bedwateren of huilen. Bovendien zet Als het gaat over angst bij kinderen, dan spreekt
loep genomen. Ten slotte worden de leefwereld van angst aan tot nadenken over de situatie. Ten slotte men meestal over angsten die gepaard gaan met
kinderen en hun slaaprituelen nog verder uitgediept. is er de neiging om de situaties, waardoor angst de ontwikkeling van het kind. Angsten hangen vaak
ontstaat, te gaan vermijden. samen met de verstandelijke ontwikkeling, dit wil
zeggen dat hoe meer een kind de wereld beleeft,
Angst kan in vijf categorieën verdeeld worden. maar toch niet helemaal begrijpt, hoe meer het angst
Ten eerste is er de angst die te maken heeft met zal hebben. Per ontwikkelingsfase zijn er dan weer
duidelijke gevaren, zoals het verkeer. Een tweede specifieke angsten. Deze angsten zijn eigen aan
categorie is de angst voor gevaren die we ons een bepaalde leeftijd, denk aan scheidingsangst,
mentaal voorstellen, bijvoorbeeld ontslagen worden. wat vooral opspeelt tussen de 8 en 18 maanden, of
In de derde plaats is er de angst die gepaard angst voor dieren, waar vooral kinderen van 2 tot 4
gaat met de ontwikkeling van het kind. Ook zijn last van hebben (Bögels, 2008, p. 10).
10

7. Toch is er niet meteen reden tot ongerustheid, vormen, te verbannen, te verminken of af te maken. kinderen die vroeger dan normaal last hebben van en gemeenschapsstructuren, denk aan het steeds
want die angsten zijn meestal van tijdelijke aard. Bijvoorbeeld bij angst voor dieren gaat het kind dat een bepaalde angst, juist een versnelde cognitieve vaker voorkomen van scheidingen en dergelijke.
Zoals Selma Fraiberg schrijft in het boek “De enge dier omvormen tot een laf dier, nog banger dan ontwikkeling doormaken. Bij kinderen die last Vooral door overprotectie ontwikkelt het kind te
Magische Wereld Van Het Kind” (2001) overwint het kind zelf is. Het hoeft dan niet langer te vrezen hebben van hevigere en frequentere angsten kan het weinig weerbaarheid en veerkracht. Er is dus sprake
het kind zijn angsten meestal op zijn eigen manier. voor het dier. Ook kan het kind opteren om zijn zijn dat men te maken heeft met een angststoornis van een verkeerde aanpak van de ouders.
Er zijn daarvoor drie mogelijkheden: bij de ouders intelligentie en het vermogen tot leren te gebruiken (Bogels, 2008, p. 10).
bescherming gaan zoeken, de angst met eigen om zijn angst te bestrijden. Daarbij zal een kind dat Dit terwijl die angststoornissen net op een
verbeelding, intelligentie en het vermogen om te bang heeft van een leeuw zijn ouders vragen stellen Diezelfde Bögels deed in 2010 een grootschalig jonge leeftijd moeten aangepakt worden. Uit
leren overwinnen. De ouders aanklampen wordt over leeuwen om te zo alles te weten te komen over onderzoek naar angststoornissen bij kinderen. het onderzoek van Bögels (2010) blijkt dat de
beschouwd als de slechtste optie, omdat het het dier. Zo ontdekt hij bijvoorbeeld dat leeuwen in Angststoornissen komt vrij veel voor, ruw geschat behandeling van angststoornissen het meest
eigenlijk een schijnoplossing is en de afhankelijkheid Westerse landen enkel in de zoo leven achter slot en zouden 10% kinderen voldoen aan de criteria voor effectief is bij kinderen van 8 tot 12 jaar. Bovendien
van de ouders vergroot. Bij de overige drie gebruikt grendel en hij daarom dus niets te vrezen heeft voor een angststoornis. Het probleem is echter dat het is het ook zo dat kinderen hun angsten sneller
het kind wel zijn eigen mogelijkheden en dit staat deze dieren (Fraiberg, 2001, p. 12). kind vrij normaal gedrag vertoont, waardoor de overwinnen door een combinatie van confrontatie
ook garant voor het effectief overwinnen van de ouders meestal niet door hebben dat er nog maar met de angst en het zoeken naar bewijzen voor en
angst. Echter is er wel een probleem wanneer deze sprake is van een bepaalde angst. Dat heeft geleid tegen hun angst. Op die manier doen ze kennis op
angsten niet of onvoldoende ontwikkelen, want dan tot een stijging van het algemeen angstniveau. Dit is over hun angsten en zien ze of het wel klopt wat zij
Wanneer het kind zijn fantasie gaat gebruiken om de is er sprake van een problematische of vertraagde waarschijnlijk het gevolg van overprotectie door de denken over die angsten.
angst te overwinnen, dan gaat het de oorzaak van ontwikkeling. Zo kan het dat bij autistische kinderen ouders, net als een groter gevoel van onveiligheid
de angst proberen aan te pakken door het om te sociale angst ontbreekt. Daartegenover staat dat bij beide partijen en het wegvallen van allerlei sociale Hoewel het ervaren van angst normaal is in
12

8. een kinderleven, kan er in sommige gevallen 1.1 Angst voor het donker bij het slapengaan, want om te kunnen slapen, moet wakker worden is vrij normaal bij kinderen, maar het
iets mis gaan, bijvoorbeeld wanneer de angst het kind zich veilig voelen en dat is niet het geval is de reactie van de ouders die deze situatie nog
Zoals eerder besproken zijn kinderangsten meestal
heviger en frequenter zijn en er dus sprake is wanneer het angstig is (Boer, 2011, p. 43). problematischer kan maken. Wanneer de ouders
angsten die gepaard gaan met de ontwikkeling
van een angststoornis. Het blijkt echter dat de het kind leren dat wanneer het gedurende nacht
van het kind. Per ontwikkelingsfase zijn er dan
behandeling van angststoornissen net op jonge Volgens de experts is er ook een verschil tussen wakker wordt, het aandacht van hen krijgt, kan het
ook specifieke angsten en deze zijn eigen aan een
leeftijd, bij kinderen van 8 tot 12 jaar, het meeste angst bij het slapen gaan en angst bij het ontwaken op den duur zo worden dat het enkel terug in slaap
bepaalde leeftijd. Eén van die leeftijdseigen angsten
effect hebben en dan ook het best kunnen in het midden van de nacht. Hier zijn er twee opties. valt na het krijgen van die ouderlijke aandacht. Dit
is de angst voor het donker, monsters of spoken.
aangepakt worden, maar ouders zich hier vaak Zo kan het zijn dat het kind net minder angstig is kan zo ver gaan dat het kind de aandacht zelfs gaat
Die leeft bij kinderen van 2 tot 4 jaar, zij hebben
niet van bewust zijn. Hieruit concludeer ik dat bij het ontwaken in de loop van de nacht, omdat afdwingen door te huilen en te schreeuwen. Al is het
een zeer rijke fantasie, waardoor alles in het donker
ik met mijn prototype ouders wil bijstaan bij het al de ervaring heeft opgedaan dat er niets is toch wel belangrijk om het kind te troosten in deze
schrikwekkend wordt. Bovendien houden ze van
het verzachten van de angst voor het donker gebeurd en in die logica zal het dus minder angstig situatie, maar dit moet gebeuren in de slaapkamer
het vertellen van verhaaltjes en sprookjes, waardoor
van hun kind en dat kinderen van 8 tot 12 jaar zijn. De omgekeerde situatie is ook mogelijk. Het van het kind om een foute gewoontevorming te
ze moeilijk fictie van realiteit kunnen onderscheiden
zich in een belangrijke periode bevinden wat kind verwacht immers dat het ochtend en dus licht vermijden. Terwijl het jonger kind vaak wakker wordt
(Driesen, 2004, p. 103). Die levendige fantasie kan
angstverzachting betreft. is als het ontwaakt, zo heeft het zich waarschijnlijk doorheen de nacht door nachtmerries, is dit bij het
ervoor zorgen dat het kind angst heeft voor fictieve
in slaap gesust. Als het met die overtuiging in de oudere kind minder het geval en vindt het dan ook
wezens, nachtmerries krijgt of bedreigingen in zijn
loop van de nacht wakker wordt, kan het kind vaak zelf oplossingen voor de angst. Echter is het
omgeving ziet, zoals een bewegend gordijn dat in
schrikken, omdat zijn aanpak niet gelukt is. Zo toch belangrijk als ouder om er hoe dan ook over
zijn ogen al gauw een spook wordt. Dit levert op zijn
roept dit weer meer angst op (Peters & Mercken, te praten met het kind, liefst wel overdag, en te
beurt angst voor het donker op (Muris et al., 2001,
2012, e-mail interview). In de loop van de nacht verzekeren dat het zich veilig kan voelen in huis, met
p. 19). Die angst voor het donker is een stoorzender
14

9. de ouderlijke bescherming (Driesen, 2004, p. 111). door het gehoor, maar daardoor gaan geluiden Maar er is niet meteen reden tot ongerustheid, want Al kan de angst voor het donker maar beter serieus
Voor de angst van het donker benoemt men drie harder en dus ook enger klinken, waardoor ze zich zoals eerder aangehaald gaan kinderen meestal op genomen worden, zoals aangetoond in datzelfde
grote oorzaken: eerder al een angstaanjagende onveilig voelen. Ook omdat ze het donker associëren hun eigen manier hun angst proberen te overwinnen. onderzoek van Muris et al. (2001), want het blijkt
ervaring hebben meegemaakt in het donker, de met dieven die op pad gaan of ontvoeringen. Hier zijn vier opties voor: bij de ouders bescherming dat 20% van de kinderen uit het onderzoek aan
angst overnemen van iemand anders, zoals de Bovendien is er een verlies aan controle. Ze kunnen gaan zoeken of de angst met verbeelding, een angststoornis lijdt die veroorzaakt is door angst
ouders, en zich inleven in verhalen die de angst tijdens de nacht of wanneer ze slapen de anderen intelligentie of het vermogen om te leren overwinnen voor het donker. Bovendien zou 15% van het totaal
aanwakkeren, zoals een enge film op televisie. rondom zich niet beschermen. Dit zorgt ervoor dat (Fraiberg, 2001, p. 12). Het onderzoek door Muris aantal behandelde angststoornissen bij kinderen
Kinderen geven dit laatste aan als de grootste ze moeilijker slapen, omdat ze het idee hebben dat et al. (2001) voorziet nog meer uitleg bij die eigen veroorzaakt zijn door angst voor het donker (Gordon
oorzaak voor hun angst van het donker (Rachman, ze de anderen achterlaten, zonder hun bescherming. mogelijkheden. Zo gaan kinderen inderdaad et al., 2007, p. 98-113).
1977, p. 375–387). Verder achten ze zichzelf vaak niet sterk genoeg bescherming zoeken bij de ouders, maar ook de
om hun angst tegen te gaan, om de monsters of angst proberen te vermijden, zichzelf proberen af te Het onderzoek van Muris et al. (2001) bewijst
Al halen de experts wel aan dat achter die angst dieven alleen te bestrijden, zeg maar. Ze zijn dus niet leiden, proberen te slapen, actief controleren op de bovendien dat ouders de angst van hun kind voor
voor het donker ook een achterliggende oorzaak zelfverzekerd genoeg. Uiteraard is er ook sprake van oorzaken van angst, door bijvoorbeeld onder het het donker vaak onderschatten. De experts beamen
zit. De angst voor het donker ontstaat vaak omdat separatieangst, waardoor het kind gaat piekeren en bed te gaan kijken, en knuffels vastklampen. Het dit en geven aan dat ouders hier best alert voor
het kind minder op het zicht kan vertrouwen en daardoor moeilijk kan inslapen (Boer, 2010, p. 43). Al onderzoek toont eveneens aan dat het proberen kunnen zijn. Voor hen zijn er enkele mogelijkheden
daarom gebruik moet maken van andere zintuigen kan het ook gewoon zijn dat het kind voordeel haalt vermijden van de angst de minst effectieve methode om de angst van hun kind te verzachten. In de
om dat zicht te vervangen. Daardoor is de duisternis uit zijn angstig gedrag, zoals aandacht krijgen van voor angstverzachting is, terwijl actief controleren de eerste plaats kan dit door het kind te observeren
eigenlijk onvoorspelbaar en net dit is wat hem bang de ouders, en dat dat de oorzaak ervan is (Peters & meest effectieve methode is. en zoveel mogelijk er proberen achter te komen
maakt. Dat verlies aan zicht wordt gecompenseerd Mercken, 2012, e-mail interview). wat er speelt in zijn hoofd. Ook is het belangrijk om
16

10. begripvol te reageren. Ouders moeten de angst troosten ontzettend belangrijk om het kind terug bevestigen, terwijl de experts net accentueren dat kan accepteren en zodat die zelfverzekerdheid,
van het kind serieus nemen, want monsters mogen tot rust te brengen (Van der Poel, 2010, p. 16). het te ver meegaan door de ouders de angst kan die momenteel dus ontbreekt, ook kan groeien.
dan niet bestaan en de duisternis is niets om bang Daarenboven moet het kind ook gecomplimenteerd bevestigen en in stand houdt (Peters & Mercken, Wanneer de ouders het kind deze ruimte niet laten,
voor te zijn, in de ogen van het kind is dat wel zo. worden wanneer het een stap voorwaarts zet, dit 2012, e-mail interview). Overprotectie is dus een kan het zijn dat het zich gaat schamen voor wat
Dit kan door het kind stap voor stap de confrontatie versterkt namelijk het zelfvertrouwen van het kind, foute aanpak, zoals Bögels (2010) in haar onderzoek het voelt en dit is al helemaal niet bevorderlijk om
met zijn angst te laten aangaan en hem uit te laten wat noodzakelijk is om uiteindelijk de angst volledig ook al aanhaalde. over de angst te geraken. Een ander vereiste is dat
leggen wat volgens hem de precieze oorzaak van te overwinnen. In ieder geval wordt het duidelijk dat de verzorgende rol bij de ouders ligt en niet bij het
zijn angst is. Belangrijk is dat dit niet net gebeurt de ouders de angst vanuit het standpunt van het Een andere oplossing is om niet in te gaan op kind, zodat het zich al geen zorgen gaat maken
voor het kind gaat slapen, omdat dit de angst kind moeten bekijken (Peters & Mercken, 2012, deze fantasie en het kind terug te brengen naar de over het niet kunnen beschermen van hun gezin.
juist kan aanwakkeren. Hierna gaan ze samen op e-mail interview). realiteit. Wanneer het kind ’s nacht bang is, kan er Verder kunnen de ouders zich er best maar bewust
zoek naar oplossingen voor de angst, zoals een overdag over gesproken worden en kan men samen van zijn dat hun angsten ook reflecteren op het
nachtlampje aan doen, een knuffel vastklampen of Een tweede mogelijkheid is het wegjagen van de kamer gaan bekijken. De ouders kunnen het kind kind (Peters & Mercken, 2012, e-mail interview).
aan iets leuks denken. Dat laatste kan dan weer de factoren van angst, met andere woorden de dan duidelijk maken dat de gordijnen er ’s nachts Angstversterkende factoren, zoals enge verhalen en
wel best gebeuren net voor het slapengaan, omdat spoken of monsters die volgens het kind op zijn anders uitzien door het licht aan en uit te doen en films, dienen eveneens vermeden te worden, net als
dit het kind afleidt van zijn angst. Zo wordt het kind kamer zitten. De ouder doet dit vastberaden en dat die gordijnen ook kunnen bewegen. Opnieuw is eventuele spanningen onderling. Ten slotte zijn ook
uiteindelijk gestimuleerd om alleen naar oplossingen met een luide stem. De dapperheid van de ouder het ook belangrijk om samen met het kind te zoeken vaste slaaprituelen erg belangrijk voor het angstig
te zoeken. Vervolgens kunnen ze hem gerust stellen overtuigt het kind er namelijk van dat de spoken of naar oplossingen voor de angst. Bovendien moeten kind om het slapen te vergemakkelijken, omdat
door hem te overtuigen dat er niets zal gebeuren, monsters effectief verjaagd zijn. Het nadeel aan deze de ouders de gevoelens van het kind naar de angst voorspelbaarheid en veiligheid een significante rol
dat ze er zijn om hem te beschermen. Daarbij is techniek is dat ze zo het bestaan van enge figuren voor het donker toe accepteren, zodat het zichzelf spelen bij angstvorming. Het is immers zo dat om
18

11. te kunnen slapen het kind zich veilig moet voelen maar op termijn moet het kind dit alleen doen en de angst voor het donker opspeelt bij kinderen geen reden is voor zijn angst. In ieder geval
(Driesen, 2000, p. 38 & 51). Hier wordt later meer kan het gecombineerd worden met een beloning, tussen de 2 en 4 jaar, door een rijke fantasie, moeten de ouders de angst bekijken vanuit het
uitleg over gegeven in het onderdeel slaaprituelen. zoals een stickersysteem. Een tweede optie is de waardoor moeilijk fictie van realiteit kunnen standpunt van het kind, zijn gevoelens van angst
systematische desensitisatie, een gedragstherapie onderscheiden. Al proberen ze wel zelf hun accepteren, de verzorgende rol op zich nemen
Ook op professioneel vlak zijn er enkele waarbij het doel is om het kind geleidelijk aan zijn angst te overwinnen door bescherming te en er van bewust zijn dat hun angsten reflecteren
mogelijkheden die gebruikt worden door angst te laten overwinnen. Dit doet men door hem te zoeken bij de ouders, knuffels vast te klampen op het kind. Bovendien is het belangrijk om op
bijvoorbeeld psychologen om de angst voor het confronteren met de angst en te vragen aan het kind of actief te controleren op de factoren van angst. te merken dat maar liefst 15% van het totaal
donker bij kinderen te behandelen. Ten eerste is er wat het ergste is wat hem ’s nachts kan overkomen. Toch is de rol van de ouders ook erg belangrijk. aantal behandelde angststoornissen bij kinderen
de zelfkalmeringstechniek, waarbij het kind wordt Dit wordt op volgorde gezet van een beetje eng Overdag praten over de angst is de eerste stap, veroorzaakt zijn door de angst voor het donker.
geleerd goed waar te nemen wat er precies gebeurt, tot zeer eng en er wordt voor elke situatie een waarna de ouders de angst serieus moeten Dit onderdeel is voor mij vooral van belang
wat ze voelen en waar ze het voelen wanneer ze oplossing gezocht. Bovendien wordt vaak gevraagd nemen en begripvol moeten reageren. Hierna omwille van de oplossingen die de ouders
de angst voor het donker ervaren. Zo leert het hen of een helper aan te duiden, vaak een superheld kunnen ze samen oplossingen zoeken om de kunnen toepassen en bevestigt eveneens dat
om de voortekenen van hun angst waar te nemen als Superman, om hen bij te staan bij deze angst. angst te overwinnen en verzekeren dat zij er angstige kinderen in deze situatie vaak knuffels
en tijdig maatregelen te treffen om te voorkomen Hierdoor wordt het kind op termijn telkens minder zijn om hem te beschermen. Ook moet het kind vastklampen.
dat de angst in grotere mate opspeelt. Hierna angstig. Vooral deze laatste techniek wordt vaak gecomplimenteerd worden wanneer het een
volgen ontspanningstechnieken, dit is denken aan gebruikt bij angstige kinderen van de schoolleeftijd stap voorwaarts zet. Een andere mogelijkheid
iets leuks wanneer er sprake is van de angst voor (Boer, 2011, p. 94-95). is het wegjagen van de factoren van angst. Een
het donker. Zoals eerder aangehaald, moet zeker laatste optie is om het kind terug naar de realiteit
deze fase ondersteund worden door de ouders, Een belangrijk aspect uit dit onderdeel is dat te brengen en hem duidelijk te maken dat er
20

12. 1.2 Aanhoudende angst voor het van de persoonlijke veiligheid, bijvoorbeeld ontvoerd het donker op deze leeftijd hoger ligt dan bij tieners, al sinds hun jeugd, omdat angst in het algemeen
donker worden of een terroristische aanval (Boer, 2011, al halen de onderzoekers wel aan dat de angst volgens haar echt een kinderstoornis is. Het is zelfs
p. 36). Aan de andere kant is er ook een kleine gedurende de tienerjaren dan meestal van serieuzere zo erg dat deze personen hun angst als deel van
De angst voor het donker, monsters en spoken minderheid, namelijk 5%, oudere kinderen die nog aard is. hun persoonlijkheid beschouwen in plaats van een
kan blijven duren tot het kind 7 à 8 jaar is, waarna steeds bang hebben voor het donker, monsters en stoornis die behandeld kan worden en daardoor
deze spontaan verdwijnt. Maar ook oudere kinderen spoken (Muris et al., 2001, p. 14). Het kan natuurlijk Daarnaast kan angst voor het donker zich ook wordt het veel moeilijker om ze te helpen van hun
kunnen van hetzelfde probleem last blijven hebben. ook dat de angst voor het donker veroorzaakt wordt manifesteren bij volwassenen. Dan wordt er angst af te geraken.
Er is dan sprake van een aanhoudende angst, dit door een trauma dat men heeft opgedaan in het gesproken van nyctofobie. Hierbij is er een irrationele
wil zeggen dat het kind de leeftijd heeft bereikt dat donker, maar dan is er meestal al sprake van een angst voor iets dat geen bedreiging is. Personen die Het is normaal dat kinderen tot 7 à 8 jaar angst
het niet langer aan deze angst voor het donker zou angststoornis in plaats van een aanhoudende angst aan deze fobie lijden hebben moeite met slapen in hebben voor het donker, maar wanneer het kind
moeten lijden, maar dat wel het geval is. Hoewel het (Driesen, 2004, p. 63). een donkere kamer en vermijden daarom donkere ouder is en deze angst heeft, kan er sprake zijn
normaal is dat oudere kinderen nog angst hebben plekken en uitgaan ’s avonds. De angst kan onder van een aanhoudende angst voor het donker.
van het donker, is de oorzaak anders. Terwijl de Het onderzoek van Gordon et al. (2007) bewijst andere veroorzaakt worden door een trauma, Dit in combinatie met het onderzoek van Bögels,
angst bij jonge kinderen door een levendige fantasie dat kinderen van 8 tot 12 jaar andere methoden tot nachtmerries of enge films (Kind & Gezin, 2009). waaruit blijkt dat kinderen van 8 tot 12 jaar
wordt veroorzaakt, kunnen oudere kinderen dit angstverzachting gebruiken dan tieners van 13 tot het meest baat hebben aan angstverzachting,
makkelijker van zich afschuiven en is het bij hen 16 jaar. Zo zullen zij sneller gerust gesteld worden Dat het belangrijk is om angsten, dus ook de angst verklaart de keuze van de doelgroep. Ook kan
eerder een realistische angst die uiteindelijk tot door het vastklampen van een deken of knuffel of voor het donker, op jonge leeftijd aan te pakken, het zijn dat het niet tijdig aanpakken van de
piekeren leidt, zoals angst voor het verlies van door naar hun ouders te gaan voor bescherming. bewijst het reeds besproken onderzoek van Bögels angst voor het donker kan uitmonden tot een
iemand uit zijn omgeving of angst voor de aantasting Bovendien is het ook zo dat het angstniveau voor (2010) wel. Angstige volwassenen zijn dit meestal angststoornis, ook wel nyctofobie genoemd.
22

13. Angst voor het donker kan bij acht- tot 1.3 Aanhoudende angst, angst- daarom in vergelijking eenvoudiger is om aan te inslaapproblemen gaat het kind met tegenzin naar
twaalfjarigen zowel veroorzaakt worden door een stoornissen en slaapstoornissen pakken. Dit terwijl angststoornissen eigenlijk enkel bed, omdat het vrij lang duurt voordat het inslaapt,
levendige fantasie, als door meer realistische verholpen kunnen worden door een psychologische terwijl doorslaapproblemen voorkomen wanneer het
angsten voor bijvoorbeeld inbrekers. Bovendien Zoals eerder aangehaald, kan er bij kinderen die behandeling en verregaande gevolgen voor het kind gedurende de nacht wakker wordt. Nachtelijke
is het zo dat kinderen uit deze leefstijdsgroep die lijden aan hevigere en frequentere angsten sprake verdere leven van het kind kunnen hebben indien ze angst is dan weer een soort van aanval van angst
lijden aan deze angst zich geruststellen door een zijn van een angststoornis (Bögels, 2008, p. 12). Al niet behandeld worden. Zo komen depressies, drug- tijdens de slaap die enkele minuten duurt en heel
deken of knuffel vast te klampen. Ook hiermee hoeft dit niet altijd zo te zijn, in dat geval spreekt men en alcoholmisbruik en gedragsproblemen vaak voor wat lichamelijke gevolgen heeft. Zo schiet het kind
hou ik rekening naar mijn prototype toe. van een aanhoudende angst. Een aanhoudende bij volwassenen die sinds hun jeugd lijden aan een overeind, slaakt het een schreeuw en trekt het een
angst is een angst die blijft aanhouden terwijl het angststoornis (Bögels, 2008, p. 12). angstig gezicht. Ook staan de ogen wijd open,
kind al voorbij de ontwikkelingsfase is waarin deze bonst het hart en is de huid klam. Wanneer het kind
angst normaal gezien opspeelt. Een angststoornis Het kan echter ook zijn dat het kind last heeft van wakker wordt, herinnert het zich niet erg veel van
daarentegen is een stoornis waarbij men lijdt aan een slaapstoornis en daarom moeilijk in slaap deze aanval. Een nachtmerrie daarentegen is een
een buitensporig intensief of onevenredig lang valt. Een slaapstoornis is een stoornis in het droom met een angstig karakter. Deze treden op
aanhoudende angst die het dagelijks functioneren slaappatroon, waarbij er ofwel moeilijkheden zijn met tijdens de REM-slaap en het kind weet meestal nog
kan belemmeren (de Vries, 2007, p. 127). te kunnen slapen, te weinig te slapen of juist te veel erg goed wat het precies heeft gedroomd. Wel is
te slapen (Spruyt, 2001). Vooral slaapstoornissen het zo dat een nachtmerrie ook de oorzaak kan zijn
Een aanhoudende angst is dus minder ernstig dan als inslaap- en doorslaapproblemen, nachtelijke van angst voor het donker, maar er is dan eerder
een angststoornis, omdat er geen sprake is van angst en nachtmerries kunnen verkeerdelijk sprake van een tijdelijke angst in plaats van een
het belemmeren van het dagelijks functioneren en aangenomen worden als angst voor het donker. Bij aanhoudende angst (Boer, 2010, p. 38-39).
24

14. Het is niet altijd even makkelijk om aanhoudende 1.4 Leefwereld van het kind vaak eenzaam. Enerzijds verliest het ook grotendeels dit voorheen omgekeerd was. Al is die “afkeer” ten
angst te onderscheiden van angststoornissen of zijn geloof in de fantasiewereld, anderzijds houdt opzichte van de ouders natuurlijk niet te vergelijken
Kinderen van 8 tot 12 jaar bevinden zich in de
slaapstoornissen, terwijl er toch grote verschillen het wel van fantasieverhalen met realistische met die tijdens de puberteit, want ze hechten
periode van de schoolleeftijd, met andere woorden
zijn. Zo is een aanhoudende angst minder kenmerken, zoals ridders en koningen. Sterker nog, wel nog steeds erg veel belang aan regels en het
de periode tussen de kleutertijd en de puberteit,
ernstig als een angststoornis, want bij dat laatste net die fantasie helpt hem door zijn angsten heen, gehoorzamen van die regels (Meinders, 2012).
en worden daarom in de ontwikkelingspsychologie
is er sprake van een serieuze belemmering op in de zin dat wanneer hij de kamer op een bepaalde Goede relaties met vriendjes zijn trouwens ook erg
lagereschoolkinderen genoemd. Deze periode loopt
het dagelijks leven. Bij een slaapstoornis kan het manier zou betreden, er hem niets kwaad kan doen. belangrijk voor het zelfvertrouwen en zelfbeeld van
in principe van 6 tot 12 jaar, wanneer het kind begint
dan weer lijken alsof het kind angst heeft van Ze hebben dus nog steeds geloof in het magisch het kind en ze leren erdoor verschillende sociale
met zijn studies aan de basisschool (Verhulst, 2005,
het donker, omdat het slapengaan wilt vermijden denken, omwille van de subjectieve ervaring en vaardigheden, zoals omgaan met groepsnormen.
p. 116). Eigenlijk kan dit nog onderverdeeld worden
door inslaapproblemen of last heeft van gevoelens die daarmee gepaard gaan. Daarom Al is er hier duidelijk ook weer een verschil tussen
in twee afzonderlijke fasen: de periode van 7 tot 9
nachtelijke dromen. Het is daarom van belang hebben zoveel kinderen gedurende deze periode het kind in de eerste fase en het kind in de tweede
jaar en die van 9 tot 12 jaar. Kinderen in de eerste
dat ouders op de hoogte zijn van het bestaan een denkbeeldig vriendje (Lievegoed, 2003, p. 75- fase. Het jongere kind heeft geen vaste relaties met
fase zijn nog erg fantasierijk, hoewel er wel al een
van slaapstoornissen en angststoornissen, 82). zijn vriendjes, er is eerder wisselend contact en nog
besef van de realiteit is. Ze hechten bijvoorbeeld ook
om zo zeker te zijn dat hun kind effectief last niet echt sprake van groepsvorming. Bij de oudere
nog steeds erg veel belang aan sprookjes.
heeft van een aanhoudende angst. Dit is een Bovendien zijn de personen waar ze eerst zo naar kinderen is er wel veel meer kliekjesvorming. Dit
belangrijk onderdeel voor het informatieluik van opkeken, zoals de ouders, in hun ogen opeens betekent ook dat groepsdruk veel hoger ligt dan
Daarentegen is het kind in de tweede fase veel
het prototype. slecht. Dit betekent dat het lagereschoolkind bij de kleuter, wat eveneens betekent dat pesten
kritischer, zo neemt het geen genoegen meer met
verkiest om te spelen leeftijdsgenoten in plaats van vaker voorkomt in deze periode. Probleem is dat
oppervlakkige antwoorden en wilt in de plaats alles
in de buurt van volwassenen te vertoeven, terwijl kinderen die anders zijn meestal het slachtoffer
in de diepte weten. Bovendien voelt het kind zich
26

15. van deze pesterijen zijn (Struyven et al., 2010, p. talen, wat logisch is, omdat ze volop bezig zijn met en lezen, minstens even belangrijk (“Per leeftijd”, 1.5 Slaaprituelen
156-160). Het is ook voor het eerst in zijn leven de taalverwerving. Ook schoolse activiteiten zoals z.d.).
Bij kinderen zijn slaaprituelen van belang om goed in
dat het kind een minderwaardigheidsgevoel kan schrijven, lezen, rekenen, classificeren en sorteren
slaap te vallen. Regelmaat speelt, na de biologische
krijgen, door bijvoorbeeld zichzelf te vergelijken met komen terug in hun spel, denk aan knutselen, De doelgroep, die bestaat uit kinderen van 8
klok en de invloed van dag en nacht, hierbij namelijk
anderen of doordat hij voor iets geen beloning krijgt. tekenen, puzzelen en geheugenspelletjes. Het is tot 12 jaar, wordt ook wel het lagereschoolkind
een grote rol. Slaaprituelen kunnen heel makkelijk
Desondanks is het lagereschoolkind wel in grotere duidelijk dat het denken van het kind vrijwel helemaal genoemd. Hoewel het kind in deze periode
opgebouwd worden en spreken eigenlijk wel voor
mate in staat tot empathisch gedrag en kan het in het teken van leren en het verder ontwikkelen van veel kritischer is en gedeeltelijk het geloof in de
zich. Tv kijken, daarna tanden poetsen, een boekje
zich dus wel inleven in de gevoelens van anderen het denken staat (Struyven et al., 2010, p. 145-192). fantasiewereld verliest, is het toch nog bezig met
lezen, ondergestopt worden door de ouders, waarna
(Moons, 2006). het magisch denken. Voor mij bewijst dit dat een
het licht uitgaat en het slaaptijd is. Dat tijdstip kan
Verder groeit de interesse voor het dagelijkse prototype dat inspeelt op die magische wereld
best vastgelegd worden en dus iedere dag hetzelfde
Daar de motoriek van het lagereschoolkind veel leven en ook dit uit zich in het spel van het bij deze doelgroep effectief is. Desondanks dat
zijn. Zo wordt het kind geconditioneerd om te gaan
verder ontwikkeld is ten opzichte van een kleuter lagereschoolkind, want rollenspel, poppenkast en vriendjes nu de plaats innemen van ouders,
slapen en vergemakkelijken die slaaprituelen het vlot
is het kind al erg goed in lichaamsbeheersing, dergelijke zijn voor het kind interessante activiteiten. hecht het kind erg veel belang aan de ouders en
slapengaan van kinderen, zeker wanneer er sprake
oog-handcoördinatie en het lichaam in evenwicht Bovendien is het dol op actieve groepsspelen, zoals de regels die zij opleggen. Hieruit concludeer
is van angst (Boer, 2010, p. 23). Het is zelfs zo dat
houden. Daarom zijn balanceren op muurtjes, kampen bouwen en hindernisparcours, al gaat het ik dat zij sleutelfiguren zijn in het leven van het
hoe meer voorspelbaar het leven van het kind is, hoe
buigen, sporten, gooien en vangen geliefde hier veel verder dan enkel het spel, want ook de lagereschoolkind en hen kunnen bijstaan bij hun
minder zorgen het heeft en hoe minder het ‘s nachts
bezigheden. Daarbij gaat het ook meestal nogal opbouw, de organisatie en de voorbereiding zijn angst.
onrustig wakker zal worden. Bovendien geeft een
competitief aan toe. Bovendien is het kind dol op erg belangrijke onderdelen. Daarenboven zijn ook
vast slaapritueel duidelijkheid en rust aan het kind
taalspelletjes, geheime taal en het leren van andere passievere activiteiten, bijvoorbeeld gamen, tv-kijken
(Van der Poel, 2010, p. 6).
28

16. Juist omwille van het belang van dat vast hulp om over hun angst te geraken. Om hen toch Verder is het ook perfect normaal dat angstige nood hebben aan een knuffel als angstverzachtende
slaapritueel, is het significant dat er geen verandering op hun gemak te stellen, kunnen de ouders om kinderen, welke leeftijd ook, slapen met een knuffel, factor.
in dat ritueel is, bedoeld of niet. Denk bijvoorbeeld de zoveel tijd kort even gaan zien hoe het kind het al zijn ze wel eerder kenmerkend voor jongere
aan het moment dat het kind niet kan slapen en stelt, tot het kind effectief slaapt. Zo leert het kind kinderen. Zo slapen kinderen met scheidingsangst Voor mij wordt het in dit onderdeel erg duidelijk
aandacht probeert op te eisen van de ouders. Hoe geleidelijk aan om alleen te zijn en dat ze er steeds met een knuffel wanneer ze ergens blijven logeren. dat kinderen, of ze nu last hebben van angst
vaker de ouders hieraan toegeven, hoe meer het zijn om hem te beschermen. Wanneer het kind Die knuffel heeft dan een troostende werking en voor het donker of niet, nood hebben aan
kind dit gaat zien als een deel van het ritueel en toch uit bed kruipt, moeten de ouders hem op een vervangt als het ware de ouders wanneer zij ver slaaprituelen. Dit is een structuur die de ouders
dus die ouderlijke aandacht noodzakelijk acht om kordate, maar toch ook zachte manier terug naar weg zijn. Bij angst voor het donker komt hier nog hen moeten aanbieden. Bovendien zullen de
in slaap te kunnen vallen (Blom, 2010, p. 83). Ook bed brengen met de belofte dat ze even later weer eens bij dat het vastklampen van zo’n knuffel meeste ouders de natuurlijke reactie hebben om
tijdens vakanties en weekends is het belangrijk om komen kijken. De dapperheid die het kind daardoor angstverzachtend werkt (Boer, 2010, p. 23). Al hun kind bij angst bij hen te laten slapen, maar
consistentie door te voeren in het slaappatroon krijgt, moet ook beloond worden, want dit geeft betekent dat niet dat het voor de leeftijdsgenoten zo dit is eveneens verkeerd. Deze twee belangrijke
van het kind, al is dit voor ouders natuurlijk niet zo hem meer zelfvertrouwen, wat op termijn ook zorgt acceptabel is. De meeste kinderen nemen afscheid aspecten wil ik om die reden meenemen in het
vanzelfsprekend (Boer, 2011, p.26). dat het sneller over zijn angsten zal geraken. Hier van hun knuffel tussen de drie en zes jaar, dus dat informatieluik van mijn prototype. Daarenboven
kunnen de ouders ook een speciaal slaapritueel betekent dat kinderen tussen de acht en twaalf jaar bewijst dit ook dat het niet abnormaal is dat
Daarenboven is het erg belangrijk om het kind in zijn van maken om het kind nog beter te helpen om meestal geen knuffel meer hebben en ze het dus oudere kinderen, zeker wanneer ze angstig zijn,
eigen bed te laten slapen en niet te laten indutten in de angst los te laten. Zoals eerder al aangehaald is best vreemd kunnen vinden als dit bij één van hun met een knuffel slapen.
de woonkamer of in de slaapkamer van de ouders voorspelbaarheid erg belangrijk bij kinderen (Driesen, leeftijdsgenoten wel nog het geval is. Echter is het
om het daarna weer in het eigen bedje te leggen. 2004, p. 54-55). ook zo dat kinderen in elkaars gezelschap minder
Meer nog, bij angstige kinderen is dit zelfs een last hebben van angst en bijgevolg ook minder
30

17. 2. Casestudies
Een prototype ontwikkelen voor de verzachting van 2.1 Lichtgevend De bekendste en simpelste toepassing die de angst
de angst van kinderen voor het donker gaat niet van kinderen voor het donker moet verzachten is
Zoals de besproken onderzoeken al aantoonden
zonder te kijken naar wat er al gedaan is op vlak het nachtlampje. Iedereen kent het principe van het
en ook de experts beweren, is licht een belangrijke
van de angsten van kinderen. Dit niet enkel om nachtlampje wel, het is een klein lampje wat je in
manier tot angstverzachting voor kinderen. Het is
te weten wat er leeft, maar ook als inspiratiebron. een stopcontact kan steken en zo zorgt het voor
dan ook geen wonder dat er reeds wat designs
Daarom worden eerst de cases uitgediept waarbij een lichtpuntje in de donkere kamer van het kind.
zijn ontworpen die als belangrijke eigenschap licht
licht gebruikt wordt om de angst voor het donker te Zzzzz Nachtlampjes zijn er in verschillende varianten,
z.... hebben.
verzachten, waarna een analyse van kinderboekjes gaande van vrij basic tot nachtlampjes in de vorm
met als thema de angst voor het donker volgt, van een kinderheld. Het is een oplossing voor het
vervolgens is het de beurt aan designs die een beperkte zicht in het donker, al is het minpunt aan
kalmerende werking hebben en ten slotte worden zo’n nachtlampje dat het niet mobiel is, waardoor ze
toepassingen in verband met het slaappatroon er zelf weinig controle over hebben. Ze kunnen zelf
geanalyseerd. niet bepaalde delen van de slaapkamer verlichten en
daarom kan de angst blijven aanhouden.
Bron: http://img.webmd.com
32

18. er in geknepen wordt. Het is een product van meteen ook een andere oplossing aanbiedt, namelijk De modernste variant van het nachtlampje is
speelgoedmerk Playskool en is vooral bedoeld voor licht. Dit zijn ook twee belangrijke eigenschappen waarschijnlijk Glo van designerduo Boon. Het is een
baby’s en jonge kinderen. Ver moest het merk niet om rekening mee te houden naar mijn eigen nachtlampje met een standaard van drie buizen met
zoeken voor inspiratie, want de knuffel is uiteraard prototype toe: het vastklampen en het licht geven. in elke buis een lichtgevende balletje wat eruit kan
geïnspireerd door de glimworm zelf, een insect dat Aan de andere kant heeft de glimwormknuffel maar genomen worden. Omdat er geen kabels aan zijn,
eveneens oplicht. Desondanks dat een insect de één functie, namelijk oplichten. kan het kind het balletje makkelijk uit de buis nemen
inspiratiebron is en kinderen de meeste insecten, en langs hem leggen. Door Glo wordt het donker
denk aan spinnen en kakkerlakken, eng en vies leuk, want als het licht uitgaat, kan het kind genieten
vinden, werd er toch duidelijk met de doelgroep van het lichtspel. De kleuren van de balletjes
rekening gehouden wat het design betreft. Zo veranderen geleidelijk aan en na een halfuur dooft
kreeg die glimworm een lief gezicht en ook het het uit. Op die manier kan het kind rustig in slaap
kleurengebruik is erg kindvriendelijk. Het voordeel vallen en bekijkt het de duisternis op een fijne manier
van deze glimwormknuffel is dat het kind zelf (“Glo”, z.d.). Wat goed is aan Glo is dat het kind het
controle heeft over het licht, want wanneer het in zowel kan vastpakken als in de kamer kan laten
de glimwormknuffel knijpt, gaat het licht ervan aan. staan. Zo heeft het meer controle over de verlichting,
Bron: http://www.hasbro.com Zoals het onderzoek van Gordon et al. aantoont maar kan het zelf ook kiezen wat aangenamer is.
is net dat vastklampen een erg belangrijke manier Bovendien heeft is er bij het design van Glo rekening
Verder is er de glimwormknuffel, een knuffel in van angstverzachting voor het kind, dus is het zeer gehouden met dat het bang kind niet meteen in
de vorm van een glimworm die licht geeft als slim gevonden dat deze knuffel hier op inspeelt en slaap zal vallen en zorgt het er zelfs voor dat het
Bron: www.booninc.com
34

19. kind het donker als iets leuks gaat ervaren. Voor Op de 2011 editie van TEDx Flanders, een Spocker, een nachtlampje in de vorm van een echt geproduceerd, het is eerder bij een concept
mijn prototype vind ik het belangrijk dat het licht conferentie die draait rond Technologie, schattige robot wat het kind naast zijn bed kan gebleven (“MyMachine”, 26 december 2011). Beide
niet meteen uitgaat, omdat angstige kinderen niet Entertainment en Design, stelde Aagje Beirens haar zetten en spoken verjaagt door de kamer te scannen ontwerpen hebben hoe dan ook heel wat met elkaar
meteen in slaap vallen. Valt het licht uit wanneer ze project ‘MyMachine – small dreams, big ideas’ voor. en ze dan meteen te “verwijderen”. Daarna meldt gemeen, maar vooral de beschermende functie
nog wakker zijn, dan kunnen ze nog banger worden. Dit project is een samenwerking van kinderen uit The Spocker dat de kamer spookvrij is. Bovendien ervan is een erg interessant gegeven voor mijn
de lagere school van 6 tot 12 jaar, studenten uit geeft het ook nog eens licht in het donker. Het is prototype. Ook interessant is dat er bij deze designs
het hoger onderwijs en leerlingen uit het technisch een soort nachtlampje en beschermengel ineen. gewerkt wordt vanuit de leefwereld van het kind.
onderwijs. Hierbij worden producten ontworpen die The Spocker werd goed onthaald door het publiek
vertrekken vanuit de kinderlijke fantasie, ontwikkeld en dan vooral door kinderen, omdat zij weten hoe
worden door de studenten van hogeschool het voelt om die angst te hebben en er niet bij hun
HOWEST en uitgevoerd worden door de leerlingen ouders mee terecht te kunnen.
van het technisch onderwijs. Eén van die ontwerpen
is The Spocker, een idee van de zesjarige Matisse, Alvorens men definitief The Spocker bedacht,
die een machine wilde die de spoken vanonder zijn was er de denkpiste van de SPOKKER, ook een
bed uitjaagde. Hij haalde aan dat zijn ouders zijn robot die licht geeft, maar dan met verschillende
angst niet serieus zouden nemen en misschien wel kleuren en met behulp van sensors. Zo jaagt het
de uiting van zijn angst als gezeur zouden ervaren. geesten weg wanneer er beweging is. Raakt het
Zijn angst werd echter wel serieus genomen door kind de SPOKKER aan, dan spreekt hij ook. In
Bron: www.mymachine.be de studenten van HOWEST en ze ontworpen the tegenstelling tot The Spocker is de SPOKKER nooit Bron: www.mymachine.be
36

20. lichtgevende voorwerpen zorgen niet enkel voor 2.2 Kinderboekjes
wat licht in de duisternis, maar hebben ook een
(G)een spook onder mijn bed
kalmerende werking op het kind. Bovendien wordt,
net zoals bij Glo, door het materiaal de duisternis
In (G)een spook onder mijn bed (Van Genechten,
net dat tikkeltje interessanter voor het kind. De
2009) probeert baby pinguïn Joachim te slapen,
lichtgevende eigenschap is trouwens te danken
maar zijn rust wordt telkens verstoord door enge
aan de toevoeging van fosfor. Fosfor licht op nadat
geluiden, wat volgens hem spoken zijn. Elke keer
het blootgesteld is aan licht. Dit is eveneens de
als hij iets hoort, roept hij zijn vader om te komen
tekortkoming van glow-in-the-dark voorwerpen,
kijken. Eerst zegt zijn vader dat spoken niet bestaan,
want wanneer het voorwerp niet voldoende
maar om Joachim te kalmeren laat hij toch het
is opgeladen, komt er ook amper licht vanaf.
nachtlampje aan. Wanneer Joachim vervolgens een
Daarenboven wordt de werking van fosfor in de
spook achter het gordijn hoort, verzekert zijn vader
textiel telkens minder elke keer het gewassen wordt.
hem dat het de wind was. Daarna hoort Joachim
In het geval van een knuffel is dit dus allesbehalve
Bron: www.hetrietje.nl iets in de kast, volgens zijn vader de verwarming, in
ideaal, omdat dit iets is wat vaak moet gewassen Bron: www.literatuurplein.nl
de kist, onder het tapijt en achter de deur. Ook hier
worden (How does glow-in-the-dark stuff work, z.d.).
Uiteraard bestaat er ook zoiets als glow-in-the-dark gaat zijn vader kijken om hem te kalmeren en vindt
Ik heb zelf ook zo’n lichtgevende knuffel uitgetest, Dit boekje is in de eerste plaats erg geschikt voor
materiaal, dit wordt dan bijvoorbeeld verwerkt in er uiteraard niets. Nu is Joachim zeker dat er geen
meer hierover in het onderdeel testings & feedback. kinderen met een angst voor het donker van 3 tot
textiel van knuffels of in plastic figuurtjes die op de spoken meer op zijn kamer zitten, want volgens hem
6 jaar, omdat het hen duidelijk maakt dat het niet
muur of het plafond kunnen geplakt worden. Deze heeft zijn vader ze allemaal weggejaagd.
38

21. abnormaal is om zo’n angst te hebben, eveneens gestoken. Wanneer bange Gijs in het midden van Licht uit!
wijst het hen er ook op dat ze echt geen reden de nacht naar de wc moet, ziet hij daar ook Lex met
Het boek Licht uit! (Daniëls, 2007) vertelt over
hebben om bang te zijn voor het donker. Maar wat een knuffel. Blijkbaar is Lex zo bang dat Gijs hem
Robbe, een uiltje die bang is van het licht. Uilen zijn
ik persoonlijk zo leuk vind aan dit boekje is de rol die naar buiten moet begeleiden.
namelijk nachtdieren en gaan slapen wanneer het
de papa pinguïn in het verhaal krijgt, omdat deze
licht wordt. Robbe kan echter niet slapen en wilt
parallel loopt met de rol die de ouders in het echte Het Spookkamp is gericht op iets oudere kinderen,
daarom spelen met Emma de eekhoorn en Tibo
leven krijgen of zouden moeten innemen wanneer tussen 5 en 7 jaar. Dat wordt duidelijk door de
de egel, maar buitengaan durft hij niet, omwille van
hun kind bang heeft voor het donker. hoeveelheid tekst, maar ook door de karakteristieken
het licht. Emma en Tibo gaan daarom op zoek naar
van de personages. Gijs die zijn knuffel niet
oplossingen, zoals een bloempot die Robbe op zijn
Het Spookkamp meeneemt, Lex die de andere kinderen plaagt, het
hoofd moet zetten. Die gaat al snel kapot, omdat hij
belang dat de kinderen aan elkaar hechten, … Dit
In het boekje Het Spookkamp (DeGroat, 2002) niets ziet en tegen een boom oploopt. Dan zetten
zijn duidelijke kenmerken van het lagereschoolkind.
gaat Gijs met zijn klas op kamp, waar het volgens ze hem maar een zonnebril op, maar daar verliest hij
Er werd ook voor een andere aanpak gekozen:
pestkop Lex zou spoken. ‘s Avonds wordt het de glazen van door te vallen tijdens het voetballen.
het kind zoekt zelf een oplossing voor zijn angst
verhaal van Dolende Dirk verteld, een kindje dat Al heeft hij dat laatste zelf niet door tot Tibo en
te verzachten in plaats van hulp te zoeken bij een
de weg naar het toiletgebouwtje niet vond en nu Emma het opmerken. Zo ziet Robbe in dat het licht
volwassene. Bovendien wordt het belang van
rondspookt op de kampplaats. Door het verhaal kan helemaal niet eng is.
een lampje en een knuffel als angstverzachtende
Gijs moeilijk de slaap vatten en hij mag ook niet zijn
factoren hier ook extra benadrukt.
zaklamp aan laten van Lex. Hij vindt wel troost in zijn
Bron: www.literatuurplein.nl
knuffel, die zijn moeder stiekem in zijn slaapzak heeft
40

22. Licht uit! is bedoeld voor kinderen vanaf vier jaar. het allemaal boekjes die kinderen moeten helpen bij is een beduidend percentage oudere kinderen dat 2.3 Kalmerend
Waar bij de vorige twee boeken het hoofdpersonage hun angst voor het donker. Ten tweede zijn er veel last heeft van angst voor het donker, maar zij worden
Kalmerende toepassingen zijn ook van belang, daar
ofwel steun kreeg van zijn ouders ofwel van zijn parallellen met hoe de angst voor het donker in het achterwege gelaten in deze literatuur. Misschien
dit eveneens een optie is om angst te verzachten.
vriendjes is er hier een combinatie van beide. In echte leven wordt aangepakt, denk aan de ouders is dat door de onwetendheid van de verschillende
In dit onderdeel worden vooral producten uit de
het begin probeert de mama van Robbe hem te die het kind troosten en de spoken gaan verjagen, auteurs, maar aan de andere kant is het de vraag of
medische wereld besproken, omdat men daar
behoeden voor het licht, terwijl in de rest van het het kind dat bij angst naar een zaklamp of een zo’n boekjes wel effectief werken voor die kinderen.
veel verder is op vlak van angstverzachting en dit
verhaal zijn twee vriendjes die rol meer op zich knuffel grijpt, … Ten slotte is er duidelijk een verschil Het is zelfs zo dat in sommige gevallen zo’n boekjes
inspirerend is voor mijn eigen prototype.
nemen. Ook erg interessant aan dit boekje is dat het in aanpak wanneer er een andere leeftijdsgroep lezen of het praten over de angst net voor het slapen
de angst voor het donker vanaf een ander standpunt wordt aangesproken. Dat is uiteraard zeer goed, kan leiden tot angstige gedachten. Dit werd ook
benadert. Voor kinderen is het leven gedurende omdat kinderen anders met hun angst omgaan al eerder aangehaald in het deel over angst voor
dag eerder vanzelfspreken, terwijl dit voor Robbe wanneer ze ouder zijn. het donker. Wel is het zo dat deze kinderboeken
net omgekeerd is. Maar als hij niets te vrezen heeft effectief het doel hebben om kinderen gerust
in het licht, wat heeft een kind dan te vrezen in het Frappant is dat al deze kinderboekjes zich richten te stellen. Uiteraard zijn er boeken voor oudere
donker? Bovendien proberen de drie vriendjes door op jonge kinderen, die zich in een periode van hun kinderen, denk aan De Griezelbus of Kippenvel, die
middel van creatieve oplossingen Robbe’s angst leven bevinden waarin het normaal is om bang voor net de bedoeling hebben om angst op te roepen.
voor het licht te verzachten. het donker te hebben en dus buiten de doelgroep Het lezen van dit soort boeken kan best vermeden
van mijn onderzoek vallen. Rekening houdend met worden, want dit zijn, zoals eerder aangehaald,
Deze drie kinderboekjes hebben enkele de resultaten van de verschillende onderzoeken die angstversterkende factoren.
gemeenschappelijke punten. In de eerste plaats zijn hiervoor besproken zijn, is dit toch wel opvallend. Er
Bron: www.etsy.com
42

23. Een eerste toepassing met een kalmerende werking muziekje en wat licht aan toegevoegd (How does a verschillende ziekenhuizen ingezet, zo ook op
op de angst van kinderen is een baby mobiel. baby mobile work, z.d.). de cardiovasculaire afdeling van het Catharina-
Zoals het woord al zelf zegt, is een baby mobiel ziekenhuis in Eindhoven, Nederland (Ambient
bedoeld voor baby’s, daar zij vaak last hebben van Experience for Healthcare, z.d.). Hoewel de
separatieangst. Deze angst doet zich voornamelijk medische wereld de Philips Ambient Experience
voor wanneer het kind te slapen gelegd wordt, goed ontvangt, is er toch enige vorm van
vandaar dat men probeert om het op de één of kritiek. Het is namelijk een erg dure investering,
andere manier af te leiden van de angst. Onder waardoor ziekenhuizen maar een beperkt aantal
andere daarvoor wordt de baby mobiel gebruikt, het onderzoekskamers ermee kunnen uitrusten.
hangt boven de wieg en bestaat uit vertakkingen Daardoor kan men niet iedere patiënt laten genieten
waaraan ieder uiteinde een figuurtje hangt. Die van de Ambient Experience. De prijs van het Bron: www.dunneandraby.co.uk
mobielen verschillen van design en doel. Zo kan het prototype is zeker ook belangrijk om rekening mee
gezichtsvermogen van het kind erdoor gestimuleerd te houden. Ik wil zoveel mogelijk de kosten drukken Vervolgens is er de Teddy Bear Blood Bag Radio
of uitgedaagd worden. Bij dit soort mobiel worden er zonder dat het afbreuk doet aan de werking ervan. van het bekende designduo Dunne & Raby. De
contrasterende kleuren gebruikt in combinatie met Bron: www.healthcare.philips.com Teddy Bear Blood Bag Radio was een onderdeel
abstracte vormen. Daarentegen gebruikt men zachte van hun Critical Design project “Is This Your Future?”
kleuren en vriendelijke figuurtjes, zoals knuffeldieren, Een vrij recent voorbeeld uit de medische wereld wat volledig in het teken stond van de toekomst
bij baby mobielen die als doel hebben het kind is de Ambient Experience for Healthcare van van energie-opwekking. Het project liet mensen
te kalmeren. Daar wordt nog vaak een sussend Philips. Het komt wel vaker voor dat kinderen die nadenken over hoe energie in de toekomst moet
44

24. opgewekt worden en stond ver weg van zonne- en eigen leven leiden. Vele bronnen beweren dat dit Gelijkaardig is de Blood Pack of Santaclaus door
windenergie. Volgens Dunne & Raby zal energie transfusiezakje wordt ingezet bij bloedtransfusies bij designer Kiseung Lee. Deze transfusiezakjes in de
opgewekt worden door eigen afvalstoffen. In het kinderen, terwijl dit enkel nooit gecommercialiseerd vorm van een kerstkous ontwierp hij om mensen
project stonden zeven- tot twaalfjarigen centraal is. Wel is het zo dat het in dat geval inderdaad een te stimuleren bloed te doneren. Tegenwoordig is
en het doel was om ze te laten nadenken over kalmerende werking heeft. Het brengt immers wat men teveel bezig met zichzelf en kijkt men amper
de gevolgen van de mogelijkheden van energie- comfort naar de situatie, door simpelweg de vorm naar andere om. Door de vorm van het zakje te
opwekking. Zo moeten kinderen in ruil voor hun van het transfusiezakje te veranderen (Agah, 2011). veranderen hoopt hij het proces van bloeddonatie
zakgeld drie flessen waterstof per week moesten plezieriger te maken en mensen ervan bewust te
verzamelen. Ook krijgt excretie, wat nu als iets vies maken dat het delen van geluk meer belang heeft
wordt beschouwd, in die toekomst een positieve rol dan materieel bezit. De Blood Pack of Santaclaus
als energiebron. Ten slotte wilde het duo de kinderen werd tentoongesteld tijdens de Helsinki Design
laten nadenken over het ethische aspect van bloed Week van 2011 (Kalin, 2011). De Teddy Bear Blood
als energiebron. Dat doen ze met de Teddy Bear Bag Radio en de Blood Pack of Santaclaus zijn Bron: www.healthcare.philips.com
Blood Bag Radio, een radio verbonden aan een vooral inspirerend qua design. Aan de inhoud van
transfusiezakje in de vorm van een beer die enkel de bloedtransfusiezakjes is immers niets veranderd, Zoals de vorige toepassingen al suggereerden,
werkt door bloedtoevoer (Dunne and Raby, z.d.). aan de vorm wel. Toch werkt het door die simpele kan men het best op kindermaat werken. Nog een
aanpassing. Een bewijs dat het design van mijn bekend voorbeeld uit de praktijk en opnieuw van
Hoewel Dunne & Raby het niet zo bedoeld hadden, eigen prototype ook niet al te ingewikkeld, maar Philips is de Kitten Scanner. De Kitten Scanner staat
ging hun Teddy Bear Blood Bag op het internet een Bron: www.leekiseung.com vooral krachtig moet zijn. opgesteld in de wachtkamer van het Academische
46

25. Medisch Centrum in Nederland en is een kleine 2.3 Slaappatroon angst. Het slaappatroon kan op verschillende
versie van een echte CT-scan. Om de kinderen aan manieren geregistreerd en gevisualiseerd worden,
Zoals het onderzoek van Muris et al. (2001) en de
te sporen om de Kitten Scanner te proberen, speelt zoals blijkt uit de volgende cases.
interviews met de experts aantonen, onderschatten
er een animatiefilmpje af. Als ze dan een knuffelbeer
ouders meestal de angst voor het donker van hun
scannen onder een CT-scan, wordt er door de
kinderen en nemen ze het meestal ook niet serieus
ingewerkte RFID-tag een filmpje geactiveerd over het
als het kind hen erover aanspreekt. Op de één of
knuffelbeer en de CT-scan. Zo weet het kind wat het
andere manier moet er een brug geslagen worden
moet verwachten en als meneer beer dat niet eng
tussen die angst voor het donker en de ouders
vond, moet hij het toch ook niet eng vinden (Kitten
opdat ze het dus wel serieus zullen nemen. Daarom
Scanner, z.d.). Ook de Kitten Scanner wordt erg
kunnen er best cijfers en beeldmateriaal voorgelegd
goed onthaald door de buitenwereld, Philips heeft Bron: www.urbnexplorer.com
worden over hun slaappatroon, opdat ze met hun
hiermee zelfs de Dutch Design Award gewonnen
eigen ogen kunnen vaststellen hoe belemmerend
in 2009 (Dutch Design Awards, 2010). Naar mijn Het lijkt wel of de CT-scan één van de engste
de angst is voor hun slaap. Natuurlijk kan het altijd
mening is de Kitten Scanner een mooi voorbeeld onderzoeken is voor patiënten en dan vooral voor
dat de slaap verstoord wordt door andere factoren, Bron: www.restdevices.com
van het gebruik van technologie bij kinderen. Er kinderen, want er zijn ontelbaar veel toepassingen
zoals ziekte of hitte, maar toch is het slaappatroon
zit immers een herkenbare factor in voor het kind, om hen net dan te kalmeren. Wat ook vaak wordt
een goede indicatie van angst. Het is immers zo Eén van die mogelijkheden is het registreren van
namelijk de knuffelbeer. Zo schrikken ze niet af door gedaan, is het inkleden van de CT-scan, bijvoorbeeld
dat een veilig gevoel een vereiste is om te kunnen het slaappatroon door de ademhalingspatronen
de technologie en zijn ze zelfs gemotiveerd om het als duikboot. Hierbij wordt duidelijk op de leefwereld
slapen, dus wanneer het kind lang en vaak wakker te monitoren, zoals Somnus dat doet. Somnus
uit te proberen. van het kind ingespeeld om het tot rust te brengen.
ligt, kan dit erop wijzen dat het kind last heeft van is een pyjamashirt ontwikkeld door Nyx Devices,
48