Ընտանի կենդանիներ

1. Ընտանի կենդանիներ
Վիքիպեդիայից՝ ազատ
հանրագիտարանից
Ընտանի կենդանիներ, կենդանիներ, որոնք ընտանի են դարձել մարդու
կողմից, որոնց նա պահում է տալով նրանց ապաստան և կեր։ Նրանք
օգուտ են բերում մարդուն ինչպես հարստության աղբյուր և
ծառայություն կամ ինչպես ընկեր, որն հաճելի է դարձնում նրա
ժամանցը։ Ընտանի կենդանիների մեծ մասը հեշտ են բազմանում։
Մարդն անցկացնելով սելեկցիա կարող է վերահսկել նրանց
բազմացումը, որոնցով նրանք տալիս են սերունդներ։

2. Ընդհանուր բնութագիր
• Ընտանի կենդանիների մի մասը (ընտանի կենդանիները) մարդուն տալիս են նյութական շահավետություն,
լինելով կերակրի աղբյուր (միս, կաթ), նյութ (մորթի, կաշի)։ Այլ կենդանիները (սպասարկող կենդանիներ)
մարդուն օգուտ են բերում կատարելով տարբեր աշխատանքային գործառույթներ (բեռների տեղափոխում,
հսկող և այլն)։
• Երկրորդ մեծ կատեգորիան՝ դա կենդանի-կոմպանիոններն են, որոնք զբաղեցնում են ժամանակը, հաճույք
են պատճառում, որոնց հետ հաճելի է շփվել։ Քաղաքի բնակիչների մտածելակերպով «ընտանի
կենդանիները» հաճախ ասոցիացվում են երկրորդ կատեգորիայի հետ, այսինքն՝ «սիրելի ընտանի
կենդանիների»: Շատ ընտանիքներ, ովքեր տանը պահում են ինչ-որ ընտանի կենդանիներ նշում են, որ այդ
կենդանիները ստեղծում են հարմարավետություն, հանգստացնում են և հանում են սթրեսը: Հարկ է նշել, որ
նույն ցեղատեսակի կենդանիներին կարող են ոչ հաճախ օգտագործել տարբեր նպատակների համար։
Օրինակ՝ ինչ-որ մեկը կարող է ճագար պահել մսի և մորթու մթերումների համար, իսկ ինչ-որ մեկը
տանը ճագար է պահում, որպես սիրելի կենդանի։ Երկար մորթի ունեցող շներից, ինչպես
նաև ճագարից կամ կատվից, կարելի է հավաքել որոշակի քանակությամբ մորթի և օգտագործել քեզ կամ
ընտանիքի անդամների համար, որպես տաք հագուստի գործվածք։ Ընտանի թռչունների փետուրները
օգտագործում են դեկորատիվ իրերի պատրաստման համար։ Ընտանի կենդանիները կարող են պահվել
հատուկ տարածքներում (անասնանոցում, ախոռում, շան տնակում), նաև կարող են անմիջականորեն
ապրել մարդու հետ տանը։ Այդ կենդանիները, որոնք ապրում են տանը մի քանիսին պահում են վանդակում,
ջրավազանում, տեռարիումում և այլ «տնակներում», իսկ մնացածին (օրինակ՝ կատուներին, շներին,
ճագարներին և նույնիսկ կապիկներին) թուլ են տալիս տեղավորվել ազատ տարածքներում։ Զարգացած
երկրներում ընտանի կենդանիները հիմնականում սնվում են այն կերերով, որոնք ունեն հատուկ ստեղծված
բաղադրատոմսեր։ Դա տարախառն կեր է, որը գյուղատնտեսական
կենդանիների՝ շների կամ կատուների համար։ Այս տիպի կերերը ոչ միայն հարմար են օգտագործելու
համար, այլ ապահովում են կենդանիներին բոլոր անհրաժեշտ նյութերով։

3. Ճագար
• Ճագարներ (լատ.՝ Oryctolagus
cuniculus), նապաստականմանների կարգի կաթնասուն կենդանի։ Ընտանի ճագարի
ցեղերի նախահայրը։ Մարմնի երկարությունը 35-45 սմ է, կենդանի միջին զանգվածը՝
1,3-2,2 կգ։ Գույնը՝ գորշ մոխրագույն։ Բազմանում է տարին մի քանի անգամ
(յուրաքանչյուր ծնին՝ 3-9 ձագ)։ Սնվում է հիմնականում խոտաբույսերով։ Հսկայական
գաղութներով ապրում է բաց տարածություններում։ Որսի լավ կենդանի է
(օգտագործվում են միսը և մորթին)։
• Հայրենիքը Հարավ-արևմտյան Եվրոպան և Հյուսիս-արևմտյան Աֆրիկան է։
Ներմուծվել է և լայնորեն տարածվել Կենտրոնական Եվրոպայում, Մեծ
Բրիտանիայում, Նոր Զելանդիայում, Ավստրալիայում,
Հարավային Աֆրիկայում, ԱՄՆ-ի հյուսիսային շրջաններում և Հարավ-
արևմտյան Ուկրաինայում։ Որոշ երկրներում (օրինակ՝ Ավստրալիայում) մեծ վնաս է
հասցնում գյուղատնտեսությանն ու ֆաունային։

4. Շուն
Ընտանի շուն կամ շուն (հոգնակի՝ շներ), շնազգիների ընտանիքի
կաթնասուն է։ Շունը գորշ գայլի ենթատեսակներից է, աշխարհում
ընտելացված ամենատարածված կենդանիներից։ Առաջին ընտելացված
կենդանին է։ Առաջին մասամբ ընտելացված շները գոյություն են ունեցել
ավելի քան 33 000 տարի առաջ։ Ընտելացումից ի վեր շները պատմական
դեր ունեն մարդու կյանքում։ Ապրելով մարդու հետ՝ մասնակցել են
որսորդությանը, հսկել են տիրոջն ու բնակատեղին։ Աշխարհում շունը
լայնորեն ընկալվում է որպես մարդու լավագույն ընկեր, մարդու
բարեկամ։Շներն օգտագործվում են տարբեր ոլորտներում։ Հնուց ի վեր
գոյություն են ունեցել մարտական շներ, դրանք նշանավոր են
նաև համաշխարհային պատերազմներում։ Ներկայում կան
ոստիկանական, ծառայողական՝ մարդկանց հետ գործակցելու և
հաշմանդամներին օգնելու համար, և այլ աշխատանք կատարող շներ։
Երկրագնդի տարբեր հատվածներում շների հանդեպ վերաբերմունքը
տարբեր է։ Դրանք նաև սննդի աղբյուր են՝ օգտագործվող ճաշատեսակներ
մեջ, ինչը հատուկ է արևելյան խոհանոցին։

5. Ծովախոզուկ
Ծովախոզուկ (լատ.՝ Cavia porcellus) (հաճախ
անվանվում է գվինեական խոզուկ կամ կեյվի)
ընտելացված կրծողների կարգի խոզայիններ ընտան
իքի խոզուկների ցեղի ներկայացուցիչ է։ Չնայած
անվանը՝ նրանք կապ չունեն խոզերի ընտանիքի
և Գվինեայի հետ։ Ընտելացվել են ինկերի կողմից և
օգտագործվել են որպես մսի աղբյուր և դեկորատիվ
նպատակներով[1]։ Ըստ վարկածներից մեկի այն
ծագում են Cavia cutleri–ից[1], իսկ ըստ
մյուսի՝ Cavia aperea tschudii–ից[2]։ Ենթադրվող
երկու նախնիներն էլ ապրում են Պերուում։

6. Անվան ծագումնաբանությունը
• Գիտական անունը Cavia porcellus է, որտեղ porcellus լատիներենից թարգմանաբար
նշանակում է «ծովախոզուկ», իսկ сavia նորլատինական տերմին է, որն առաջացել
է сabiai–ից, որը կենդանու անունն է Գալիբի ցեղերի մոտ, որոնք ապրում էին
ֆրանսիական Գվիանայի տարածքում։ Ընդհանրապես վաճառականները
հիմնականում օգտագործում էին կրճատ Cavy (Կևի կամ կեյվի, լատիներենից
կրճատած) տերմինը, մինչդեռ ավելի տարածված էր գվինեական խոզուկ անունը։
Ռուսաստանում կենդանուն ընդունված է կոչել ծովախոզուկ։ Այս անունը
ենթադրաբար փոխառնվել է չեխական świnka morska անունից, իսկ վերջինսէ
գերմանական Meerschweinchen–ից, ինչը բառացիորեն նշանակում է ծովախոզուկ։