Prezentacja dotycząca uprawiania sportu przez osóby chore na cukrzycy zaprezentowana w trakcie warsztatów Akademia Edukacyjna Medtronic, w styczniu 2013 roku. Więcej informacji o warsztatach znajdziecie na www.pompy-medtronic.pl

1. Dlaczego osoba z cukrzycą
powinna uprawiać sport
i jak się do tego przygotować?
Opracowanie:
Lek. med. Andrzej Gawrecki
Klinika Chorób Wewnętrznych i
Diabetologii w Poznaniu
1 | MDT Confidential

2. Wyrównanie cukrzycy
oraz długie życie bez powikłań
A- HbA1c
B-Blood pressure
C-cholesterol
D? (Diet)
E? (Exercise)
2 | MDT Confidential

3. Wysiłek fizyczny a zdrowie osoby
chorej na cukrzycę
• Poprawa wrażliwości na insulinę
• Poprawa bilansu energetycznego
• Poprawa wydolności fizycznej
• Redukcja ryzyka chorób układu krążenia (m.in. poprzez
korzystne działanie na RR, parametry reologiczne krwi)
• Poprawa samopoczucia
3 | MDT Confidential

4. Czy każdy wysiłek fizyczny niesie z
sobą pożądany efekt metaboliczny?
• Wpływ wysiłku fizycznego na efekt metaboliczny
zależy od czasu trwania wysiłku!
• Minimalna, efektywna metabolicznie „dawka”
tygodniowa wysiłku fizycznego to wysiłek
pozwalający na spalenie co najmniej 1000 kcal
• Np. Spacer w średnim tempie (7 x 35min)
• Np. Jazda na rowerze (7 x 15min lub 3 x 35min)
4 | MDT Confidential

5. Wydatek kaloryczny przy różnego
rodzaju wysiłku fizycznym
Tenis 450kcal/h
Spacer szybkim krokiem 300kcal/h
Marszobieg 500kcal/h
Wolna jazda na rowerze 300kcal/h
Gra w piłkę nożną 650kcal/h
Szybki taniec 600kcal/h
Pływanie wolne 400kcal/h
Pływanie szybkie 800kcal/h
Prasowanie 100kcal/h
5 | MDT Confidential

6. Efekty metaboliczne wysiłku fizycznego w zależności od
czasu jego trwania
2-4 tygodnie:
• Wzrost siły mięśniowej
8-10 tygodni:
• Obniżenie RR
• Obniżenie spoczynkowego HR
• Przerost mięśni
12-16 tygodni:
• Wzrost maksymalnej wydolności tlenowej
• Wpływ na dystrybucje tkanki tłuszczowej
• „Trwały” spadek wagi
Wysiłek 12-26 tygodni:
• Wpływ na profil lipidowy (z tym, że wpływ na LDL-dopiero przy intensywnym
wysiłku)
Ponad 1 rok:
• Wpływ na masę i strukturę kostną
Michael Fogelholm, Tampere, Finlandia, Spotkanie grupy roboczej d.s. żywienia w cukrzycy EASD,
Kuopio, Finlandia, 06.2007
6 | MDT Confidential

7. Wpływ na insulinowrażliwość
• Istotnie zwiększona insulinowrażliwość utrzymuje się do
16 godzin po zakończeniu wysiłku
• Poprawa insulinowrażliwości stopniowo zmniejsza się w
ciągu kolejnych 3 dni, efekt wysiłku w zakresie
insulinowrażliwości znika w ciągu tygodnia, nawet po
bardzo intensywnym wysiłku
7 | MDT Confidential

8. Wysiłek krótkotrwały (godziny,dni):
Wzrost GLUT4
Spadek obwodowego oporu naczyniowego
Wzrost aktywności Heksokinazy II i syntazy glikogenu
Zwiększenie gęstości kapilar (co najmniej tydzień)
8 | MDT Confidential

9. Korzyści z WF dla chorych na cukrzycę
Korzystny wpływ wysiłku fizycznego na
insulinooporność utrzymuje się nawet do 72h
po jego ustaniu!
(ale jednocześnie tylko 72h po jego ustaniu!!!!)
9 | MDT Confidential

10. Szlak energetyczny Zasoby energii
Max. zryw <6 sek. ATP-PC ATP i PC
Bardzo intensywne ATP-PC ATP i PC
ćwiczenia <30 sek. Beztlenowy glikolityczny Glikogen mięśniowy
Bardzo intensywne
Beztlenowy glikolityczny Glikogen mięśniowy
ćwiczenia <15 min.
Tlenowy
Umiarkowanie duża Tlenowy Glikogen mięśniowy
intensywność 15-60min. Tkanka tłuszczowa
Tlenowy Glikogen mięśniowy
Umiarkowanie duża Glukoza we krwi
intensywność 60-90min. Tłuszcz śródmięśniowy
Tkanka tłuszczowa
Tlenowy Glikogen mięśniowy
Umiarkowana Glukoza we krwi
intensywność > 90min. Tłuszcz śródmięśniowy
Tkanka tłuszczowa
10 | MDT Confidential

11. Węglowodany – główne źródło
energii dla sportowców
Dieta bogata w węglowodany
(60-70% dobowego zapotrzebowania na energię)
jest zalecana dla osób intensywnie uprawiających sport
Dieta wysokotłuszczowa w żaden sposób nie wpływa na
wydolność podczas ćwiczeń o intensywności >65%
VO2 max.
11 | MDT Confidential

12. Węglowodany
o wysokim indeksie Trening 90 min.
glikemicznym
12 | MDT Confidential

13. Ile węglowodanów?
Aktywność g węglowodanów / kg m.c.
dziennie
3-5 h tygodniowo 4-5
5-7 h tygodniowo 5-6
1-2 h dziennie 6-7
2-4 h dziennie 7-8
> 4 h dziennie 8-10
13 | MDT Confidential

14. Regeneracja po ćwiczeniach
Większość badaczy zaleca spożywanie 1 g węglowodanów
na 1 kg m.c. w trakcie 2-godzinnej fazy po ćwiczeniach.
(Ivy i in. 1988)
Magazynowanie glikogenu
po ćwiczeniach jest
najszybsze podczas
pierwszych 2 godzin
150% szybsze, niż
normalne tempo!
14 | MDT Confidential

15. Środki ostrożności przed
wysiłkiem fizycznym
Odpowiednie obuwie
Odpowiednie nawodnienie
Unikanie urazów
Rozgrzewka
Unikanie ćwiczeń w ekstremalnych temperaturach
Częsta samokontrola w trakcie wysiłku!!!
15 | MDT Confidential

16. 16 | MDT Confidential

17. Test Coopera – bieg przez 12 min.
Wiek Płeć Bardzo Źle Średnio Dobrze B. dobrze
źle
17-19 Mężczyźni Do 2300 2300-2499 2500-2699 2700-3000 >3000
Kobiety Do 1700 1700-1799 1800-2099 2100-2300 >2300
20-29 Mężczyźni Do 1600 1600-2199 2200-2399 2400-2800 >2800
Kobiety Do 1500 1500-1799 1800-2199 2200-2700 >2700
30-39 Mężczyźni Do 1500 1500-1899 1900-2299 2300-2700 >2700
Kobiety Do 1400 1400-1699 1700-1999 2000-2500 >2500
40-49 Mężczyźni Do 1400 1400-1699 1700-2099 2100-2500 >2500
Kobiety Do 1200 1200-1499 1500-1899 1900-2300 >2300
>50 Męczyźni Do 1300 1300-1599 1600-1999 2000-2400 >2400
17 | MDT Confidential
Kobiety Do 1100 1100-1399 1400-1699 1700-2200 >2200

18. Ryzyko dotyczące wysiłku fizycznego u
chorych na cukrzycę
Czyli kiedy nie powinniśmy
ćwiczyć ?
Jeśli wartość glikemii > 250 mg/dl
chorzy na cukrzycę typu 1 powinni wykonać oznaczenie
ciał ketonowych w moczu i w przypadku stwierdzenia
ketonurii wysiłek jest przeciwwskazany;
Chorzy na cukrzycę typu 2 powinni rozważyć
analogiczne ograniczenie w przypadku, gdy wartość
glikemii przekracza 300 mg/dl.
18 | MDT Confidential

19. Ryzyko dotyczące wysiłku
fizycznego u chorych na cukrzycę
Powikłania naczyniowe cukrzycy:
•retinopatia cukrzycowa proliferacyjna : ryzyko krwawego wylewu do ciała
szklistego, odwarstwienie siatkówki;
•nefropatia cukrzycowa : nasilenie wydalania albumin i białkomoczu;
•neuropatia autonomiczna: obecność hipotonii ortostatycznej; ryzyko
wystąpienia niemego niedokrwienia
Po 35 r.ż. EKG, próba wysiłkowa, profil lipidowy
19 | MDT Confidential

20. Prawidłowa selekcja do określonego
typu wysiłku fizycznego
20 | MDT Confidential

21. Zaawansowana retinopatia proliferacyjna
i krwotok do ciała szklistego
21 | MDT Confidential

22. Intensywność wysiłku i rodzaj ćwiczeń
Ta sama wartość energetyczna wykonana z użyciem
dużych grup mięśniowych kończyn dolnych w
mniejszym stopniu obciąża układ krążenia niż
ćwiczenia wykonywane kończynami górnymi
22 | MDT Confidential

23. Wysiłki statyczne
Siła skurczu > 60-70% max. dowolnej
siły skurczu powoduje zamknięcie dopływu krwi do włókien
mięśniowych.
Uniemożliwiony dowóz tlenu, substratów energetycznych i
hormonów – źródłem energii jest glikogen mięśniowy
Ćwiczenia statyczne nie powodują redukcji dobowej
dawki insuliny i nie obniżają glikemii w takim stopniu jak
sporty wytrzymałościowe
23 | MDT Confidential
Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego; Jan Górski

24. Ryzyko dotyczące wysiłku
fizycznego u chorych na cukrzycę
Hipoglikemia
• konieczność pomiarów glikemii przed treningiem,
• w trakcie i po treningu
• dodatkowe WW
• nie należy podejmować wysiłku fizycznego przy wyjściowej
glikemii niższej niż 100 mg/dL bez spożycia
węglowodanów prostych
Hiperglikemia
24 | MDT Confidential

25. National Athletic Trainer’s Association Position Statement:
Managment of the Athlete with type 1 diabetes mellitus
Optymalne wartości glikemii:
100 – 180 mg/dl
↓ ryzyko: odwodnienia; hipoglikemii;
nieprawidłowej kontrregulacji hormonalnej
25 | MDT Confidential
J. Athletic Training 2007, 42: 536-

26. Najczęstsze przyczyny hipoglikemii
związanej z wysiłkiem
• Nieadekwatna ilość, skład posiłku,
• Brak korekty dawki insuliny,
• Brak uwzględnienia przyspieszenia wchłaniania insuliny,
restytucji zapasów glikogenu,
• Depozyt insuliny w miejscu wkłucia, które nie było
wymieniane > 3 dni
26 | MDT Confidential

27. Środki ostrożności przed wysiłkiem
fizycznym
Przed nieplanowanym wysiłkiem fizycznym należy:
• spożyć dodatkową porcję węglowodanów (20–30 g/30 minut
wysiłku)
• lub/i zredukować bolus przed posiłkiem
• oraz rozważyć ewentualną redukcję dawki insuliny
podawanej po wysiłku;
•Jeżeli wkłucie zestawu infuzyjnego założone jest na pośladku lub
na udzie należy liczyć się z szybszym wchłanianiem insuliny
•Dzieciom młodszym przed treningiem zaleca się spożycie 10 g
węglowodanów, dzieciom starszym 15 g węglowodanów.
•Jeżeli wysiłek trwa > 30 min. należy podać dodatkową porcję 15 g
węglowodanów*.
27 | MDT Confidential
*American Academy of Sports Medicine

28. Przyczyny hiperglikemii po wysiłku
fizycznym
• Nie zastosowanie insuliny
• Wyłączenie pompy na zbyt długi okres czasu
• Spożycie posiłku podczas wf bez podania bolusa
• Spożycie zbyt dużej ilości węglowodanów przed wf
• Brak odpowiedniej aktywności
• Choroba
• Okres przedmiesiączkowy
• Wysoki poziom stresu
28 | MDT Confidential

29. „Wyrzut” hormonów, które podnoszą glikemię!
29 | MDT Confidential

30. Nie ma aktywności fizycznej bez
insuliny!
Bardzo intensywny wysiłek
wyrzut hormonów: kortyzolu (steryd produkowany w
nadnerczach), glukagonu, adrenaliny, hormonu wzrostu.
glikogenoliza i glukoneogenezą
Hiperglikemia
30 | MDT Confidential

31. Czy podczas wysiłku fizycznego
nie brakuje nam insuliny?
Jak to sprawdzić ?
Kontrola obecności acetonu
w moczu!!!
To tylko 15 sek. 
31 | MDT Confidential

32. Czy możemy ćwiczyć o
każdej porze dnia?
Ćwiczenia w godzinach porannych?
Przed śniadaniem?
Brak węglowodanów !
32 | MDT Confidential

33. 17- letni chłopak trenuje piłkę nożną
Środa – obiad o godz. 16.00 – 6 WW, glikemia 150 mg/dl
4 j. szybkodziałającego analogu insuliny
trening o godz. 17.00 – glikemia 110 mg/dl
Czy spożycie dodatkowej porcji węglowodanów jest wskazane?
TAK, ponieważ w tym czasie występuje
maksymalne działanie insuliny
NIE, ponieważ spożyte węglowodany nie uległy jeszcze
wchłonięciu, a dawka insuliny została zredukowana
Hipoglikemia przed treningiem jest mało prawdopodobna,
ponieważ dawka insuliny przed obiadem została
zredukowana o 50% oraz minęła dopiero 1 godz. od posiłku.
33 | MDT Confidential

34. 17- letni chłopak trenuje piłkę nożną
Środa – obiad o godz. 16.00 – 6 WW, glikemia 150 mg/dl,
4 j. szybkodziałającego analogu insuliny
trening o godz. 17.00 – glikemia 230 mg/dl
Glikemia 230 mg/dl - można rozpocząć trening i glikemia
ulegnie najprawdopodobniej obniżeniu, ponieważ występuje
maksymalne działanie insuliny.
Glikemia 230 mg/dl powoduje glukozurię (utratę kcal) oraz
zwiększoną utratę płynów – jest to niekorzystne podczas
treningu sportowego.
34 | MDT Confidential

35. 17- letni chłopak trenuje piłkę nożną
Środa – obiad o godz. 16.00 – 6 WW, glikemia 150 mg/dl,
4 j. szybkodziałającego analogu insuliny
trening o godz. 17.00 – glikemia 320 mg/dl
Glikemia 320mg/dl - korekcyjna insuliny oraz oznaczenie
Wskazana dawka wskazana dawka korekcyjna insuliny
oraz oznaczenie związkóww moczu. we krwi.
związków ketonowych ketonowych
Wynik dodatni ciał ketonowych jest
bezwzględnym przeciwwskazaniem do treningu.
Wynik ujemny ciała ketonowych pozwala na
rozpoczęcie treningu, ale z przesunięciem
czasowym, np. o 1 godzinę, poprzedzonym
ponowną kontrolą glikemii
Trening sportowy w godzinę od spożycia posiłku i
podania insuliny jest niekorzystny, ponieważ trudno
przewidzieć wpływ insuliny i aktywności fizycznej na
stężenie glukozy we krwi. Może też być powodem
dyskomfortu z powodu spowolnienia opróżniania
35 | MDT Confidential
żołądka.

36. Podstawowe zasady, które powinny być
przestrzegane podczas treningu sportowego
u osoby z cukrzycą
• Trener oraz pozostali zawodnicy powinni być
poinformowani o tym, że kolega z drużyny ma
cukrzycę.
• Trener powinien posiadać podstawową wiedzę o
cukrzycy, w szczególności dotyczącą hipoglikemii i
odpowiedniego postępowania w razie jej wystąpienia,
np. podanie glukagonu
• Zawodnik musi kontrolować glikemię przed i po
treningu, jak również (o ile jest to możliwe) w trakcie
treningu/meczu
36 | MDT Confidential

37. Wariant I
Odłączenie pompy przed treningiem:
•Jeżeli trening odbędzie się < 2 godz . po
posiłku, dawka bolusa insuliny powinna być
zredukowana o 30-50%.
•Jeżeli trening odbędzie się > 2 godz. po
posiłku, redukcja dawki bolusa spowodowałaby, że
zawodnik rozpocznie trening z hiperglikemią.
• W tej sytuacji konieczne będzie spożycie
dodatkowej porcji węglowodanów – zależnie od
glikemii.
•Jeżeli trening odbędzie się > 4 godz . po posiłku,
należy spożyć 2-4 WW i podać 0.3 – 0.5 przelicznika
codziennie stosowanego na 1 WW (jednostki
insuliny/1WW) (zachowanie depozytu insuliny w tkance
Pompę insulinową możemy odłączyć
37 | MDT Confidential
podskórnej).

38. Odłączenie pompy na czas treningu
sportowego
-czas odłączenia pompy
- glikemie przed treningiem i po treningu
- ocena właściwego odżywiania się sportowca
- „balans insulina / węglowodany”
38 | MDT Confidential

39. Odłączenie pompy insulinowej
poprzedzone bolusem insuliny
39 | MDT Confidential

40. Wzrost stężenia cukru po odłączeniu pompy
insulinowej na 2.5 godz.
40 | MDT Confidential

41. 1.9j aktywnej
insuliny
41 | MDT Confidential

42. Wariant II
Nie odłączamy pompy - redukcja wlewu podstawowego
(baza tymczasowa)
Szczególnie wielogodzinna aktywność (np. rower, porządki,
wędrówka górska)
Redukcja o 20 – 80% na czas wysiłku
1-2 godz. przed rozpoczęciem aktywności fizycznej
Po skończeniu aktywności fizycznej wskazany posiłek
i bolus uzupełniający niedobór insuliny
42 | MDT Confidential

43. Zastosowanie systemu ciągłego
monitorowania glikemii podczas gry
w tenisa ziemnego
Dodatkowo 8 WW + 4 WW soku w trakcie meczu
– glikemia 60 mg/dl
90 min.
tenisa
43 | MDT Confidential

44. Trening i obniżenie glikemii w godzinach nocnych
44 | MDT Confidential

45. Uwaga na hipoglikemie nocne!
Wielogodzinna lub bardzo intensywna aktywność fizyczna
Odbudowywanie zapasów glikogenu w wątrobie i mięśniach
Baza tymczasowa szczególnie w I połowie nocy
redukcja o 20-30%
Redukcja bazy wieczornej bazy podawanej za pomocą penów
45 | MDT Confidential

46. Po wysiłku fizycznym słabszy
efekt działania glukagonu!!!
46 | MDT Confidential

47. Insulina NPH 10-0-0-12
Analog szybkodziałający
śniadanie g. 8:00 6 WW -12j
obiad g. 14:00 5 WW - 5j
kolacja g. 19:00 6WW - 9j
Całodzienny rajd
Pływanie 9:00 – 10:00
rowerowy
NPH 8-0-0-10
Redukcja dawki przed
Śniadanie 9j
śniadaniem – 8 j
Obiad 4j
Kolacja 7j
47 | MDT Confidential

48. Wysiłek wytrzymałościowy
zależy od zasobów glikogenu
w mięśniach
WW są najkorzystniejszym
źródłem energii
dla skurczu mięśniowego
INSULINA
Sport = dieta
bogatowęglowodanowa
60-70% zapotrzebowania
energetycznego
Do 2 godz. po wysiłku należy
spożywać WW
celem odbudowania
zasobów glikogenu
48 | MDT Confidential

49. Dziękuję za uwagę…
49 | MDT Confidential

50. Treningi Michała Jelińskiego
Masa ciała: 94kg
Dobowa dawka insuliny: ok.40j
Ilość spożywanych WW: 50-60 na dobę
50 | MDT Confidential

51. Śniadanie 8:30 bolus prosty 4 j
I trening 10:30 – 12:00 (napój izotoniczny 7 WW)
Odżywka regeneracyjna 4 WW / 15g białka – 4 j
Obiad 13:00 bolus prosty 8 j
II trening 17:00-18:00 (napój izotoniczny 7 WW)
Odżywka regeneracyjna 4 WW / 15g białka – 4 j
Kolacja 19:00 bolus prosty 7 j
Redukcja wlewu podstawowego o 60 % na czas treningu
51 | MDT Confidential

52. Dzień treningowy Michała Jelińskiego
Baton energetyczny, napój izotoniczny – 9
WW.
Nie został podany bolus insuliny.
80 min. treningu na
ergometrze - ćw. o
średniej intensywności
Redukcja wlewu podstawowego
o 50% na czas treningu.
Po treningu i w nocy
dawki insuliny nie są
redukowane. 52 | MDT Confidential

53. Regaty wioślarskie 2 maja 2009
Bieg I 13:40-13:50 Bieg II 18:00 – 18:10
53 | MDT Confidential

54. Team Type 1 – drużyna
kolarska
54 | MDT Confidential

55. Najtrudniej wystartować…
Powodzenia !
55 | MDT Confidential