SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 23
Baixar para ler offline
VI. T’AQA
KUNAPACHA
¿CUÁNDO?
17. Yatiqa
KUNAPACHASA
¿CUÁNDO ES?
1. ARU Vocabulario
Mara Año
Phaxsi Mes
Uru Día
Masüru/wasüru Ayer
Jichhüru Hoy
Qharüru/qhara El día de mañana
Yuriña Nacer
Jakaña Vivir
Jiwaña Morir
Jiwayaña Matar
Thuqhuña Bailar
Jaylliña / khirkiña Cantar
Kirkiña Hierba aromática para llajhua
Muruña Corte de pelo
Khuchhuña Cortar (tela)
Yawiña Cortar (segar)
Ch’iyaña Romper (papel, tela)
Q’alluña Rebanar, partir, dividir (ej. sandia)
Khariña Cortar carne
Muntaraña Pelar papa
Saraña Ir
Jutaña Venir
Puriña Llegar
Yatiqañ uta Escuela
Yatiñ uta Colegio
Jach’a yatiñ uta Universidad
Qhatu Mercado, feria, supermercado
Qullañ uta Hospital
Kunapacha Cuándo
2. ARUSKIPAWI Diálogo
a).
A. Kunapachas jumax yurta? A. ¿Cuándo has nacido?
B. Nayax pä waranq maran yurta. B. Yo he nacido el año 2000
A. Kunapachas jupax yuri? A. ¿Cuándo ha nacido?
B. Jupax 1971maran yuri. B. Él ha nacido el año 1971
A. Kunapachas jiwasax Musiñ thuqtan? A. ¿Cuándo hemos bailado Moseñada?
B. Jiwasax 1992 maran Musiñ thuqtan. B. Hemos bailado Moseñada el año
1992.
b).
A. Kunapachas jumax yatiñ utar sarta? A. ¿Cuándo fuiste a la escuela?
B. Nayax masüruw yatiñ utar sarta. B. Yo, fui ayer a la escuela.
A. Kunapachas jupax qhatur sari? A. ¿Cuándo fue al mercado?
B. Jupax jichhüruw qhatur sari. B. Ella fue hoy al mercado.
A. Kunapachas jiwasax qullañ utar sarañani? A. ¿Cuándo iremos al hospital?
B. Jiwasax lunis uruw qullañ utar sarañani. B. Nosotros iremos el día lunes al
hospital.
3. CHIQA ARU Gramática
3.1. Suti lanti Pronombres Personales
Naya yo
Juma tú
Jupa él o ella
Jiwasa nosotros/as
3.2. Arkir aru sufijos
-sa Sufijo de interrogación del verbo “ser”
-xa Sufijo enfático
-ta Sufijo marcador de 1ra y 2da persona (tú, yo)
-i / -u Sufijo marcador de 3ra persona (él, ella)
-tan Sufijo marcador de 4ta persona (nosotros)
4. QILLQAÑA Ejercicios
4.1. ARUSKIPAWIDiálogo
4.1.1. Aka arsuwinak phuqañchañani Completemos el diálogo
A. Jumax …………………………………. yurta?
B. Nayax …………………………………………… (1998) maran yurta.
A. Jupax kunapachas ……………………………?
B. Jupax …………………………………….(2005) …………………. yuri?
A. Jiwasax kunapachas ……………………………….?
B. Jiwasax ……………………………….(1992) …………………. yurtan.
4.1.2. Jutañ arunakamp phuqañchañani Completemos con el verbo venir
A. Jumax kunapachas ……………….(escuela) ………….…(ir/ tiempo presente)?
B. Nayax …………….(hoy) ………………(escuela) ……………(ir/ tiempo
presente)
A. Jupax ………………………qhat ………………….(venir/ tiempo pasado)?
B. Jupax ……………………(ayer) qhat …………………...(venir/ tiempo pasado)
4.2. Jichhax jakhuñ yatiqañani Aprendamos a contar
1 Maya / mä
2 Paya / pä
3 kimsa
4 pusi
5 phisqa
6 suxta
7 paqallqu
8 kimsaqallqu
9 llätunka
10 tunka
11 tunka mayani
12 tunka payani
20 pä tunka
21 pä tunka mayani
30 kimsa tunka
31 kimsa tunka mayani
40 pusi tunka
41 pusi tunka mayani
50 phisqa tunka
51 phisqa tunka mayani
60 suxta tunka
61 suxta tunka mayani
70 paqallq tunka
71 paqallq tunka mayani
80 kimsaqallq tunka
81 kimsaqallq tunka mayani
90 llätunk tunka
91 llätunk tunk mayani
99 llätunk tunk llätunkani
100 mä pataka / pataka
101 mä patak mayani
200 pä pataka
300 kimsa pataka
400 pusi pataka
500 phisqa pataka
600 suxta pataka
700 paqallq pataka
800 kimsaqallq pataka
900 llätunk pataka
1000 mä waranqa / waranqa
2000 pä waranqa
3000 kimsa waranqa
4000 pusi waranqa
10.000 tunka waranqa
100.000 patak waranqa
1.000.000 mä milluna
VII. T’AQA
SAMINAKA
LOS COLORES
Kullaka, kuna
samisa?
Sajunawa
18. Yatiqa
KUNA SAMISA
¿QUÉ COLOR ES?
Wila / Chupika Q’illu
Ch’uxña
Larama
Janq’u Sirira/ Arumi/Laranja
Anti/ Rusasa Qhana ch’uxña
Ch’iyara
Ch’umphi Uqi Ch’ixi
Sajuna
Quri
Dorado
Qullqi
Plateao
1. ARU Vocabulario
Q’illu Amarillo
Janq’u Blanco
Wila/chupika Rojo, sangre
Ch’iyara Negro
Ch’uxña Verde
Murturiya Violeta
Larama Azul
Sajuna Celeste
Anti Rosado
Sirira Anaranjado
Kawki Dónde
Kuna Qué
Sami Color
Alasiña Comprarse
Ch’ankha Lana
Qhathu Feria, mercado, puesto
2. ARUSKIPAWI Diálogo
a).
A. Kamisaki, kullaka? A. ¿Cómo estás hermana?
B. Waliki, jilata. B. Bien hermano.
A. Kawkirus sarta? A. ¿A dónde vas?
B. 16 de julio qhaturuw sarta. B. Voy a la feria del 16 de julio
A. Kunarus sarta? A. ¿A qué vas?
B. ch’ankhanak alasiriw sarta. B. Voy a comprame lanas
A. Kuna saminak alasiris sarta A. ¿Qué colores te irás a comprar?
B. Wila, ch’uxña, q’illu, Janq’u, larama B. Rojo, verde, amarillo, blanco, azul.
A. Ayyy! Waliki Jikisiñkama A. Ahhh! Bien hasta luego.
B. Jikisiñkamaya B. Hasta luego.
b).
A. Akax kuna samisa? A. ¿Esto qué color es?
B. Ukax wilawa. B. Eso es rojo.
A. Akax kuna samisa? A. ¿Esto qué color es?
B. Ukax ch’iyarawa. B. Eso es negro
A. Ukax kuna samisa? A. ¿Eso qué color es?
B. Akax q’illuwa. B. Esto es amarillo.
A. Akax kuna samisa? A. Esto qué color es?
B. Ukax Janq’uwa B. Eso es blanco
A.Chumpamax kuna samisa? A. Tu chumpa de que color es?
B. Chumpajax Sajunawa B. Mi chunpa es de color celeste
A. Pantalunapax kuna samisa? A. Su pantalón de qué color es?
B. Pantalunapax Laramawa A. Su pantalón es de color azul?
3. CHIQA ARU Gramática
3.1. maynikakir Sutilanti Sufijos posesivos
-ja mi
-ma tú
-pa su de él o de ella
-sa Nuestro/a
3.2. Arkir aru sufijos
-sa Sufijo de interrgacion “de pregunta”
-wa Sufijo de afirmación “de respuesta”
4. QILLQAÑA Ejercicios
4.1. ARUSKIPAWIDiálogo
1.1.1. Aka arsuwinak jamuq uñxatas phuqañchañani Completemos el
diálogo
A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es?
B. ……………………. B. …………………..
A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es?
B. ………………………. B. ………………………..
A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es?
B. ……………………... B. …………………….
A. Kuna samisa? A. Qué color es?
B. ………………………... B. ……………………………
A. Kuna samisa? A. Qué color es?
B. ………………………….. A. …………………………………
A. Kuna samisa? A. Qué color es?
B. ………………………….. A. …………………………………
A. Kuna samisa? A. Qué color es?
B. ………………………….. A. …………………………………
4.2. Arsuña Expresiones
4.2.1. Mä arsuw qillqt’añani Escribamos un diálogo
……………………………………………………………….
……………………………………………………………….
……………………………………………………………….
……………………………………………………………….
……………………………………………………………….
……………………………………………………………....
……………………………………………………………….
……………………………………………………………….
VIII.T’AQA
19. Yatiqa
USUNTAÑANAKA (Las enfermedades)
KUNAS USTAM?
1. ARUSKIPAWI
A. Kamisak Lucho?
B. Walik Irene.
A. Kunas Lucho ustam?
B. Irene p’iqiw usutu.
A. Kuna pachats ustam?
B. Masürut usutu.
A. Jank’ak qullañ utar sarañäni
B. Ukhamax sarañäniya.
A. Kamisak kullaka Maribel?
B. Walik jilata Ramiro.
A. Kunas Maribel ustam?
B. Jilata Ramiro purakaw usutu.
A. Kuna pachats ustam?
B. Masayp’ut usutu.
A. Kunrak manq’tasti?
B. Manq’a puchukiw manq’ta.
A. Jichhax qullañ utar sarañäni.
B. Ukhamax jilata Ramiro, sarañäniya.
A. Kunas jumar ustam?
B. Nayarux purakaw usutu..
A. Kunas jupar usu?
B. Juparux p’iqiw usu.
2. CHIQA ARU
Kuna Pronombre interrogativo que significa qué o cuál
- sa – xa Sufijos oracionales de pregunta
- xa – wa Sufijos oracionales de respuesta
-ru - a Sufijo locativo (a, hacia, a la).
Nayaru a mi
Jumaru a ti
Juparu a el/ella
Ustam te duele -tam “te”
Usutu me duele -utu “me”
Usu le duele -u “le”
4. QILLQASI
4.1 Aruskipawi
Aka jiskt’anakar jay sañäni.
A. Miguel, kunas ustam?
B. ………………… usutu.
A. Kunas ustam?
B. ……….………usutu.
A. Kunas ustam?
B. ….……………
A. Kunas ustam?
B. …….……………
A. Kunas ustam?
B …….……………
A. Sonia kunas ustam?
B. …….……………
A. Kunas jupar usu?
B …….……………
A.Kunas jupar usu?
B. ….……………..
A Jilata, kunas ustam?
B. …….………..…
A. Kullaka,kunas ustam?
B. …….…….……
4.2 Aru
IX. T’AQA
20. Yatiqa
PACHA URAQI EL CLIMA
BOLIVIA MARKASANA KUNJAMA PACHA URAQINAKSA UÑT’A
¿QUÉ TIPO DE CLIMAS CONOCES EN BOLIVIA?
PHUTHUTI URAQI
(clima
tropical/Llanos)
JUNT´U URAQI
(clima de yungas)
LLAPHI URAQI
(clima templado)
THAYA URAQI
(clima nival frio)
Kunjam Pacha
uraqinsa utjasta
Thaya pacha
uraqin utjasta
¿QUÉ TIPO DE TIEMPOS EXISTEN?
NAYRA PACHA
(tiempo antiguo)
JICHA PACHA (tiempo
actual)
JUTIR PACHA (Tiempo
futuro)
AWQA PACHA
(tiempo de la energía
o inteligencia)
1. ARU Vocabulario
Thaya Frio Altiplano
Llaphi Templado Valle
Junt´u Caliente Yunga
Phuthuti Llano, tropical Oriente
Pacha uraqi Clima
2. ARUSKIPAWI Diálogo
a).
A. Kamisaki, kullaka?
B. Waliki, jilata.
A. Kawkinsa utjasta?
B. Altu pata jach´a markana utjasta.
A. Kunjam pacha uraqisa?
B. Thaya pacha uraqiwa
A. Kawkinkiritasa?
A. ¿Cómo estás hermana?
B. Bien hermano.
A. ¿Dónde vives?
B. Vivo en la ciudad de El Alto
A. ¿Qué tipo de clima es?
B. Es de clima frio
A. ¿De dónde eres?
B. Soratankiritwa B. Soy de Sorata
A. Kunjam pacha uraqisa? A. ¿Qué tipo de clima es?
B. Llaphi pacha uraqiwa B. Es de clima templado
A. Kunjam pacha uraqinakasa utji
Bolivia markasana?
A. ¿Qué tipos de climas existe en
Bolivia?
B. Utjiwa phuthuti uraqi, junt´u uraqi,
llaphi uraqi, thaya uraqi
B. Existen climas tropical, yungas,
templado y frio
A. Ayyy! Waliki Jikisiñkama A. Ahhh! Bien hasta luego.
B. Jikisiñkamaya B. Hasta luego.
b).
A. Cochabambaxa Kunjam
uraqisa?
A. ¿Qué tipo de clima tiene Cochabamba?
B. Llaphi uraqiya B. Es de clima templado
A. Pando markasti? A. ¿el Pando?
B. Phuthuti uraqiya B. Es de clima tropical
A. Potosi markasti? A. ¿y Potosí?
B. Thaya ukhamaraki waña uraqiya B. Es de clima frio y seco.
3. QILLQA YANT´A Ejercicios
3.1. ARUSKIPAWI Diálogo
3.1.1. Phuxachañani jiskt´awinakaru jamuqanakarjama Respondamos a las
preguntas en base a imágenes de fotos
A. Kunjam pacha
uraqisa?
……..……………
…………………
A. ¿Qué tipo de clima
es?
…………………….
…………………….
B. Kunjam pacha
uraqisa?
…………………
…………………
B. ¿Qué tipo de clima
es?
…………………….
…………………….
C. Kunjam pacha
uraqisa?
…………………
…………………
C. ¿Qué tipo de clima
es?
…………………….
…………………….
D. Kunjam pacha
uraqisa unjasi?
…………………
…………………
D. ¿Qué tipo de clima
se ve?
…………………….
…………………….
E. Kunjam pacha
uraqisa unjasi?
…………………
…………………
E. ¿Qué tipo de clima
se ve?
…………………….
…………………….
F. Kunjam pacha
uraqisa unjasi?
…………………
…………………
F. ¿Qué tipo de clima
se ve?
…………………….
…………………….
G. Kunjam pacha
uraqisa unjasi?
…………………
…………………
G.¿Qué tipo de clima
se ve?
…………………….
…………………….
3.2. Arsuña Expresiones
3.2.1. Mä aruskipawi qillqt’añani Escribamos un diálogo
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
A. ………………………………………… A. …………………………………………
B. ………………………………………… B. …………………………………………
X. T’AQA
21. Yatiqa
IRNAQAWINAKA (PROFESIONES)
1. ARU (Vocabulario)
Arxatiri Abogado (a)
Yatichiri Profesor (a)
Awtu Apnaqiri Conductor
Uta luriri Arquitecto
Sarawit Yatxatiri Historiador
Uxut luriri zapatero
Yänak luriri artesano
Qulliri doctor
Qullirir yanapiri enfermera
Utachiri Albañil
Iyawsaw yatxatiri Teologo
Uuwanak qulliri veterinaria
Jaylliri Cantante
Qillqiri Literato o escritor
Anatiri Futbolista
Irpiri Jefe
Yatiriwa psicólogo
Yapuchiri agricultor
T’ant’ luriri panadero
Yanapiri secretaria
Yatiyiri periodista
Tayach aljiri heladero
Pallapalla policía, soldado
Qulla aljiri Vendedor de medicamento
2. ARUSKIPAWI Diálogo
a) A. Jumax kunats irnaqtha? A. ¿Tú de que trabajas?
B. Nayax qullqi jakhurithwa B. Yo soy contador
A. Kunas sutimax jilata? A. ¿Cuál es tu nombre Hermano?
B. Nayax Sandro Satathwa B. Mi nombre es Sandro
A. Walikiwa, Jikisiñkam jilata Sandro A. Está bien. Hasta luego hermano Sandro
B. Walikiw kullaka, Jikisiñkamaya B. Está bien hermana, hasta luego
b) A. Aski urukipan, jilata A. Buenas días hermano
B. Aski urukipanay, kullaka B. Buenos días hermana
A. Kunas Sutimax? A. ¿Cuál es tu nombre?
B. Sutijax Justinowa. B. Mi nombre es Justino
A. Jumax kuna irnaqawinitasa? A. ¿Tú que profesión tienes?
B. Nayax Arxatirïthwa B. Yo soy abogado
A. Jawsanimawa Jilata Justino A. Te voy a llamar hermano Justino
B.Walikiw Kullaka jikisiñkama. B. Está bien hermana, Hasta luego
B. Jikisiñkamay Jilata B. Hasta luego, Hermano
3. CHIQA ARU
Arkir aru (Sufijos en aymara)
-iri Se nominaliza los verbos infinitivos con este sufijo
-ska Sufijo progresivo, expresa acción.
4. QILLQASI EJERCICIOS
4.1 Arsusi.
Irnaqawinakamp mayamp mayamp aynachkam qillqañäni:
a)
…………………………………………………….. ……….…………………………………………………
…………………………………………………….. ……….…………………………………………………
…………………………………………………….. ……….…………………………………………………
…………………………………………………….. ……….…………………………………………………
…………………………………………………….. ……….…………………………………………………
b)
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………
...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………

Mais conteúdo relacionado

Último

Matemáticas Aplicadas usando Python
Matemáticas Aplicadas   usando    PythonMatemáticas Aplicadas   usando    Python
Matemáticas Aplicadas usando PythonErnesto Crespo
 
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendas
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendasModa colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendas
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendasMorenaVictorero1
 
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptxllacza2004
 
2. Hormonas y Ciclo estral de los animales
2. Hormonas y Ciclo estral de los animales2. Hormonas y Ciclo estral de los animales
2. Hormonas y Ciclo estral de los animalesAndreaVillamar8
 
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptx
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptxMapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptx
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptxangietatianasanchezc
 
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdf
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdfGribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdf
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdffrank0071
 
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docx
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docxPRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docx
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docxAlexandraNeryHuamanM2
 
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDF
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDFCUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDF
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDFItalyMartinez
 
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...Juan Carlos Fonseca Mata
 
Fresas y sistemas de pulido en odontología
Fresas y sistemas de pulido en odontologíaFresas y sistemas de pulido en odontología
Fresas y sistemas de pulido en odontologíaDanyAguayo1
 
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdf
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdfAlthusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdf
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdffrank0071
 
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...frank0071
 
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)s.calleja
 
IAAS- EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, epp
IAAS-  EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, eppIAAS-  EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, epp
IAAS- EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, eppCatalinaSezCrdenas
 
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.ChiquinquirMilagroTo
 
La Célula, unidad fundamental de la vida
La Célula, unidad fundamental de la vidaLa Célula, unidad fundamental de la vida
La Célula, unidad fundamental de la vidaMaraJosQuiroz2
 
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptx
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptxel amor en los tiempos del colera (resumen).pptx
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptxhectoralvarado79
 
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdf
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdfHobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdf
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdffrank0071
 
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdf
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdfSEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdf
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdfPC0121
 

Último (20)

Matemáticas Aplicadas usando Python
Matemáticas Aplicadas   usando    PythonMatemáticas Aplicadas   usando    Python
Matemáticas Aplicadas usando Python
 
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendas
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendasModa colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendas
Moda colonial de 1810 donde podemos ver las distintas prendas
 
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx
5.2 DERIVADAS PARCIALES (64RG45G45G45G).pptx
 
2. Hormonas y Ciclo estral de los animales
2. Hormonas y Ciclo estral de los animales2. Hormonas y Ciclo estral de los animales
2. Hormonas y Ciclo estral de los animales
 
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptx
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptxMapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptx
Mapa-conceptual-de-la-Seguridad-y-Salud-en-el-Trabajo-3.pptx
 
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdf
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdfGribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdf
Gribbin, John. - Historia de la ciencia, 1543-2001 [EPL-FS] [2019].pdf
 
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docx
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docxPRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docx
PRUEBA CALIFICADA 4º sec biomoleculas y bioelementos .docx
 
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDF
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDFCUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDF
CUADRO SINOPTICO IV PARCIAL/ TORAX . PDF
 
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...
Un repaso de los ensayos recientes de historia de la ciencia y la tecnología ...
 
Fresas y sistemas de pulido en odontología
Fresas y sistemas de pulido en odontologíaFresas y sistemas de pulido en odontología
Fresas y sistemas de pulido en odontología
 
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdf
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdfAlthusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdf
Althusser, Louis. - Ideología y aparatos ideológicos de Estado [ocr] [2003].pdf
 
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...
Schuster, Nicole. - La metrópolis y la arquitectura del poder ayer hoy y mana...
 
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)
Ensayo ENRICH (sesión clínica, Servicio de Neurología HUCA)
 
IAAS- EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, epp
IAAS-  EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, eppIAAS-  EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, epp
IAAS- EPIDEMIOLOGIA. antisepcsia, desinfección, epp
 
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.
Terapia Cognitivo Conductual CAPITULO 2.
 
La Célula, unidad fundamental de la vida
La Célula, unidad fundamental de la vidaLa Célula, unidad fundamental de la vida
La Célula, unidad fundamental de la vida
 
La biodiversidad de Guanajuato (resumen)
La biodiversidad de Guanajuato (resumen)La biodiversidad de Guanajuato (resumen)
La biodiversidad de Guanajuato (resumen)
 
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptx
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptxel amor en los tiempos del colera (resumen).pptx
el amor en los tiempos del colera (resumen).pptx
 
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdf
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdfHobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdf
Hobson, John A. - Estudio del imperialismo [ocr] [1902] [1981].pdf
 
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdf
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdfSEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdf
SEGUNDAS VANGUARDIAS ARTÍSTICAS DEL SIGLO XX.pdf
 

Destaque

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by HubspotMarius Sescu
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTExpeed Software
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsPixeldarts
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthThinkNow
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfmarketingartwork
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024Neil Kimberley
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)contently
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024Albert Qian
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsKurio // The Social Media Age(ncy)
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Search Engine Journal
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summarySpeakerHub
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 

Destaque (20)

2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot2024 State of Marketing Report – by Hubspot
2024 State of Marketing Report – by Hubspot
 
Everything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPTEverything You Need To Know About ChatGPT
Everything You Need To Know About ChatGPT
 
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage EngineeringsProduct Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
Product Design Trends in 2024 | Teenage Engineerings
 
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental HealthHow Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
How Race, Age and Gender Shape Attitudes Towards Mental Health
 
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdfAI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
AI Trends in Creative Operations 2024 by Artwork Flow.pdf
 
Skeleton Culture Code
Skeleton Culture CodeSkeleton Culture Code
Skeleton Culture Code
 
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
PEPSICO Presentation to CAGNY Conference Feb 2024
 
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
Content Methodology: A Best Practices Report (Webinar)
 
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
How to Prepare For a Successful Job Search for 2024
 
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie InsightsSocial Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
Social Media Marketing Trends 2024 // The Global Indie Insights
 
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
Trends In Paid Search: Navigating The Digital Landscape In 2024
 
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
5 Public speaking tips from TED - Visualized summary
 
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 

contenido de la unidad V.pdf

  • 2. 17. Yatiqa KUNAPACHASA ¿CUÁNDO ES? 1. ARU Vocabulario Mara Año Phaxsi Mes Uru Día Masüru/wasüru Ayer Jichhüru Hoy Qharüru/qhara El día de mañana Yuriña Nacer Jakaña Vivir Jiwaña Morir Jiwayaña Matar Thuqhuña Bailar Jaylliña / khirkiña Cantar Kirkiña Hierba aromática para llajhua Muruña Corte de pelo Khuchhuña Cortar (tela) Yawiña Cortar (segar)
  • 3. Ch’iyaña Romper (papel, tela) Q’alluña Rebanar, partir, dividir (ej. sandia) Khariña Cortar carne Muntaraña Pelar papa Saraña Ir Jutaña Venir Puriña Llegar Yatiqañ uta Escuela Yatiñ uta Colegio Jach’a yatiñ uta Universidad Qhatu Mercado, feria, supermercado Qullañ uta Hospital Kunapacha Cuándo 2. ARUSKIPAWI Diálogo a). A. Kunapachas jumax yurta? A. ¿Cuándo has nacido? B. Nayax pä waranq maran yurta. B. Yo he nacido el año 2000 A. Kunapachas jupax yuri? A. ¿Cuándo ha nacido? B. Jupax 1971maran yuri. B. Él ha nacido el año 1971 A. Kunapachas jiwasax Musiñ thuqtan? A. ¿Cuándo hemos bailado Moseñada? B. Jiwasax 1992 maran Musiñ thuqtan. B. Hemos bailado Moseñada el año 1992. b). A. Kunapachas jumax yatiñ utar sarta? A. ¿Cuándo fuiste a la escuela? B. Nayax masüruw yatiñ utar sarta. B. Yo, fui ayer a la escuela. A. Kunapachas jupax qhatur sari? A. ¿Cuándo fue al mercado? B. Jupax jichhüruw qhatur sari. B. Ella fue hoy al mercado. A. Kunapachas jiwasax qullañ utar sarañani? A. ¿Cuándo iremos al hospital? B. Jiwasax lunis uruw qullañ utar sarañani. B. Nosotros iremos el día lunes al hospital.
  • 4. 3. CHIQA ARU Gramática 3.1. Suti lanti Pronombres Personales Naya yo Juma tú Jupa él o ella Jiwasa nosotros/as 3.2. Arkir aru sufijos -sa Sufijo de interrogación del verbo “ser” -xa Sufijo enfático -ta Sufijo marcador de 1ra y 2da persona (tú, yo) -i / -u Sufijo marcador de 3ra persona (él, ella) -tan Sufijo marcador de 4ta persona (nosotros) 4. QILLQAÑA Ejercicios 4.1. ARUSKIPAWIDiálogo 4.1.1. Aka arsuwinak phuqañchañani Completemos el diálogo A. Jumax …………………………………. yurta? B. Nayax …………………………………………… (1998) maran yurta. A. Jupax kunapachas ……………………………? B. Jupax …………………………………….(2005) …………………. yuri? A. Jiwasax kunapachas ……………………………….? B. Jiwasax ……………………………….(1992) …………………. yurtan. 4.1.2. Jutañ arunakamp phuqañchañani Completemos con el verbo venir A. Jumax kunapachas ……………….(escuela) ………….…(ir/ tiempo presente)? B. Nayax …………….(hoy) ………………(escuela) ……………(ir/ tiempo presente) A. Jupax ………………………qhat ………………….(venir/ tiempo pasado)? B. Jupax ……………………(ayer) qhat …………………...(venir/ tiempo pasado)
  • 5. 4.2. Jichhax jakhuñ yatiqañani Aprendamos a contar 1 Maya / mä 2 Paya / pä 3 kimsa 4 pusi 5 phisqa 6 suxta 7 paqallqu 8 kimsaqallqu 9 llätunka 10 tunka 11 tunka mayani 12 tunka payani 20 pä tunka 21 pä tunka mayani 30 kimsa tunka 31 kimsa tunka mayani 40 pusi tunka 41 pusi tunka mayani 50 phisqa tunka 51 phisqa tunka mayani 60 suxta tunka 61 suxta tunka mayani 70 paqallq tunka 71 paqallq tunka mayani 80 kimsaqallq tunka 81 kimsaqallq tunka mayani 90 llätunk tunka 91 llätunk tunk mayani 99 llätunk tunk llätunkani 100 mä pataka / pataka 101 mä patak mayani 200 pä pataka 300 kimsa pataka 400 pusi pataka 500 phisqa pataka 600 suxta pataka 700 paqallq pataka 800 kimsaqallq pataka 900 llätunk pataka 1000 mä waranqa / waranqa 2000 pä waranqa 3000 kimsa waranqa 4000 pusi waranqa 10.000 tunka waranqa 100.000 patak waranqa 1.000.000 mä milluna
  • 7. 18. Yatiqa KUNA SAMISA ¿QUÉ COLOR ES? Wila / Chupika Q’illu Ch’uxña Larama Janq’u Sirira/ Arumi/Laranja Anti/ Rusasa Qhana ch’uxña Ch’iyara Ch’umphi Uqi Ch’ixi Sajuna Quri Dorado Qullqi Plateao
  • 8. 1. ARU Vocabulario Q’illu Amarillo Janq’u Blanco Wila/chupika Rojo, sangre Ch’iyara Negro Ch’uxña Verde Murturiya Violeta Larama Azul Sajuna Celeste Anti Rosado Sirira Anaranjado Kawki Dónde Kuna Qué Sami Color Alasiña Comprarse Ch’ankha Lana Qhathu Feria, mercado, puesto 2. ARUSKIPAWI Diálogo a). A. Kamisaki, kullaka? A. ¿Cómo estás hermana? B. Waliki, jilata. B. Bien hermano. A. Kawkirus sarta? A. ¿A dónde vas? B. 16 de julio qhaturuw sarta. B. Voy a la feria del 16 de julio A. Kunarus sarta? A. ¿A qué vas? B. ch’ankhanak alasiriw sarta. B. Voy a comprame lanas A. Kuna saminak alasiris sarta A. ¿Qué colores te irás a comprar? B. Wila, ch’uxña, q’illu, Janq’u, larama B. Rojo, verde, amarillo, blanco, azul. A. Ayyy! Waliki Jikisiñkama A. Ahhh! Bien hasta luego. B. Jikisiñkamaya B. Hasta luego. b). A. Akax kuna samisa? A. ¿Esto qué color es? B. Ukax wilawa. B. Eso es rojo. A. Akax kuna samisa? A. ¿Esto qué color es? B. Ukax ch’iyarawa. B. Eso es negro
  • 9. A. Ukax kuna samisa? A. ¿Eso qué color es? B. Akax q’illuwa. B. Esto es amarillo. A. Akax kuna samisa? A. Esto qué color es? B. Ukax Janq’uwa B. Eso es blanco A.Chumpamax kuna samisa? A. Tu chumpa de que color es? B. Chumpajax Sajunawa B. Mi chunpa es de color celeste A. Pantalunapax kuna samisa? A. Su pantalón de qué color es? B. Pantalunapax Laramawa A. Su pantalón es de color azul? 3. CHIQA ARU Gramática 3.1. maynikakir Sutilanti Sufijos posesivos -ja mi -ma tú -pa su de él o de ella -sa Nuestro/a 3.2. Arkir aru sufijos -sa Sufijo de interrgacion “de pregunta” -wa Sufijo de afirmación “de respuesta” 4. QILLQAÑA Ejercicios 4.1. ARUSKIPAWIDiálogo 1.1.1. Aka arsuwinak jamuq uñxatas phuqañchañani Completemos el diálogo A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es? B. ……………………. B. …………………..
  • 10. A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es? B. ………………………. B. ……………………….. A. Kuna samisa? A. ¿Qué color es? B. ……………………... B. ……………………. A. Kuna samisa? A. Qué color es? B. ………………………... B. …………………………… A. Kuna samisa? A. Qué color es? B. ………………………….. A. ………………………………… A. Kuna samisa? A. Qué color es? B. ………………………….. A. …………………………………
  • 11. A. Kuna samisa? A. Qué color es? B. ………………………….. A. ………………………………… 4.2. Arsuña Expresiones 4.2.1. Mä arsuw qillqt’añani Escribamos un diálogo ………………………………………………………………. ………………………………………………………………. ………………………………………………………………. ………………………………………………………………. ………………………………………………………………. …………………………………………………………….... ………………………………………………………………. ……………………………………………………………….
  • 12. VIII.T’AQA 19. Yatiqa USUNTAÑANAKA (Las enfermedades) KUNAS USTAM? 1. ARUSKIPAWI A. Kamisak Lucho? B. Walik Irene. A. Kunas Lucho ustam? B. Irene p’iqiw usutu. A. Kuna pachats ustam? B. Masürut usutu. A. Jank’ak qullañ utar sarañäni B. Ukhamax sarañäniya.
  • 13. A. Kamisak kullaka Maribel? B. Walik jilata Ramiro. A. Kunas Maribel ustam? B. Jilata Ramiro purakaw usutu. A. Kuna pachats ustam? B. Masayp’ut usutu. A. Kunrak manq’tasti? B. Manq’a puchukiw manq’ta. A. Jichhax qullañ utar sarañäni. B. Ukhamax jilata Ramiro, sarañäniya. A. Kunas jumar ustam? B. Nayarux purakaw usutu.. A. Kunas jupar usu? B. Juparux p’iqiw usu.
  • 14. 2. CHIQA ARU Kuna Pronombre interrogativo que significa qué o cuál - sa – xa Sufijos oracionales de pregunta - xa – wa Sufijos oracionales de respuesta -ru - a Sufijo locativo (a, hacia, a la). Nayaru a mi Jumaru a ti Juparu a el/ella Ustam te duele -tam “te” Usutu me duele -utu “me” Usu le duele -u “le” 4. QILLQASI 4.1 Aruskipawi Aka jiskt’anakar jay sañäni. A. Miguel, kunas ustam? B. ………………… usutu. A. Kunas ustam? B. ……….………usutu. A. Kunas ustam? B. ….…………… A. Kunas ustam? B. …….…………… A. Kunas ustam? B …….…………… A. Sonia kunas ustam? B. …….……………
  • 15. A. Kunas jupar usu? B …….…………… A.Kunas jupar usu? B. ….…………….. A Jilata, kunas ustam? B. …….………..… A. Kullaka,kunas ustam? B. …….…….…… 4.2 Aru
  • 16. IX. T’AQA 20. Yatiqa PACHA URAQI EL CLIMA BOLIVIA MARKASANA KUNJAMA PACHA URAQINAKSA UÑT’A ¿QUÉ TIPO DE CLIMAS CONOCES EN BOLIVIA? PHUTHUTI URAQI (clima tropical/Llanos) JUNT´U URAQI (clima de yungas) LLAPHI URAQI (clima templado) THAYA URAQI (clima nival frio) Kunjam Pacha uraqinsa utjasta Thaya pacha uraqin utjasta
  • 17. ¿QUÉ TIPO DE TIEMPOS EXISTEN? NAYRA PACHA (tiempo antiguo) JICHA PACHA (tiempo actual) JUTIR PACHA (Tiempo futuro) AWQA PACHA (tiempo de la energía o inteligencia) 1. ARU Vocabulario Thaya Frio Altiplano Llaphi Templado Valle Junt´u Caliente Yunga Phuthuti Llano, tropical Oriente Pacha uraqi Clima
  • 18. 2. ARUSKIPAWI Diálogo a). A. Kamisaki, kullaka? B. Waliki, jilata. A. Kawkinsa utjasta? B. Altu pata jach´a markana utjasta. A. Kunjam pacha uraqisa? B. Thaya pacha uraqiwa A. Kawkinkiritasa? A. ¿Cómo estás hermana? B. Bien hermano. A. ¿Dónde vives? B. Vivo en la ciudad de El Alto A. ¿Qué tipo de clima es? B. Es de clima frio A. ¿De dónde eres? B. Soratankiritwa B. Soy de Sorata A. Kunjam pacha uraqisa? A. ¿Qué tipo de clima es? B. Llaphi pacha uraqiwa B. Es de clima templado A. Kunjam pacha uraqinakasa utji Bolivia markasana? A. ¿Qué tipos de climas existe en Bolivia? B. Utjiwa phuthuti uraqi, junt´u uraqi, llaphi uraqi, thaya uraqi B. Existen climas tropical, yungas, templado y frio A. Ayyy! Waliki Jikisiñkama A. Ahhh! Bien hasta luego. B. Jikisiñkamaya B. Hasta luego. b). A. Cochabambaxa Kunjam uraqisa? A. ¿Qué tipo de clima tiene Cochabamba? B. Llaphi uraqiya B. Es de clima templado A. Pando markasti? A. ¿el Pando? B. Phuthuti uraqiya B. Es de clima tropical A. Potosi markasti? A. ¿y Potosí? B. Thaya ukhamaraki waña uraqiya B. Es de clima frio y seco.
  • 19. 3. QILLQA YANT´A Ejercicios 3.1. ARUSKIPAWI Diálogo 3.1.1. Phuxachañani jiskt´awinakaru jamuqanakarjama Respondamos a las preguntas en base a imágenes de fotos A. Kunjam pacha uraqisa? ……..…………… ………………… A. ¿Qué tipo de clima es? ……………………. ……………………. B. Kunjam pacha uraqisa? ………………… ………………… B. ¿Qué tipo de clima es? ……………………. ……………………. C. Kunjam pacha uraqisa? ………………… ………………… C. ¿Qué tipo de clima es? ……………………. ……………………. D. Kunjam pacha uraqisa unjasi? ………………… ………………… D. ¿Qué tipo de clima se ve? ……………………. ……………………. E. Kunjam pacha uraqisa unjasi? ………………… ………………… E. ¿Qué tipo de clima se ve? ……………………. …………………….
  • 20. F. Kunjam pacha uraqisa unjasi? ………………… ………………… F. ¿Qué tipo de clima se ve? ……………………. ……………………. G. Kunjam pacha uraqisa unjasi? ………………… ………………… G.¿Qué tipo de clima se ve? ……………………. ……………………. 3.2. Arsuña Expresiones 3.2.1. Mä aruskipawi qillqt’añani Escribamos un diálogo A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. ………………………………………… A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. ………………………………………… A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. ………………………………………… A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. ………………………………………… A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. ………………………………………… A. ………………………………………… A. ………………………………………… B. ………………………………………… B. …………………………………………
  • 21. X. T’AQA 21. Yatiqa IRNAQAWINAKA (PROFESIONES) 1. ARU (Vocabulario) Arxatiri Abogado (a) Yatichiri Profesor (a) Awtu Apnaqiri Conductor Uta luriri Arquitecto Sarawit Yatxatiri Historiador Uxut luriri zapatero Yänak luriri artesano Qulliri doctor Qullirir yanapiri enfermera Utachiri Albañil Iyawsaw yatxatiri Teologo Uuwanak qulliri veterinaria Jaylliri Cantante Qillqiri Literato o escritor Anatiri Futbolista Irpiri Jefe Yatiriwa psicólogo Yapuchiri agricultor T’ant’ luriri panadero Yanapiri secretaria Yatiyiri periodista Tayach aljiri heladero
  • 22. Pallapalla policía, soldado Qulla aljiri Vendedor de medicamento 2. ARUSKIPAWI Diálogo a) A. Jumax kunats irnaqtha? A. ¿Tú de que trabajas? B. Nayax qullqi jakhurithwa B. Yo soy contador A. Kunas sutimax jilata? A. ¿Cuál es tu nombre Hermano? B. Nayax Sandro Satathwa B. Mi nombre es Sandro A. Walikiwa, Jikisiñkam jilata Sandro A. Está bien. Hasta luego hermano Sandro B. Walikiw kullaka, Jikisiñkamaya B. Está bien hermana, hasta luego b) A. Aski urukipan, jilata A. Buenas días hermano B. Aski urukipanay, kullaka B. Buenos días hermana A. Kunas Sutimax? A. ¿Cuál es tu nombre? B. Sutijax Justinowa. B. Mi nombre es Justino A. Jumax kuna irnaqawinitasa? A. ¿Tú que profesión tienes? B. Nayax Arxatirïthwa B. Yo soy abogado A. Jawsanimawa Jilata Justino A. Te voy a llamar hermano Justino B.Walikiw Kullaka jikisiñkama. B. Está bien hermana, Hasta luego B. Jikisiñkamay Jilata B. Hasta luego, Hermano 3. CHIQA ARU Arkir aru (Sufijos en aymara) -iri Se nominaliza los verbos infinitivos con este sufijo -ska Sufijo progresivo, expresa acción. 4. QILLQASI EJERCICIOS 4.1 Arsusi. Irnaqawinakamp mayamp mayamp aynachkam qillqañäni: a) …………………………………………………….. ……….………………………………………………… …………………………………………………….. ……….………………………………………………… …………………………………………………….. ……….………………………………………………… …………………………………………………….. ……….………………………………………………… …………………………………………………….. ……….…………………………………………………
  • 23. b) ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....……………………… ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....……………………… ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....……………………… ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....……………………… ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....……………………… ...……………………. ……..……………….. ……………………….. ....………………………