ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ,ΤΗΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ,ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ,ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

1. Η δικαιοσύνη αποτελεί την τελική εγγύηση της
ελευθερίας.
Του ΑΝΤΩΝΗ Π.ΑΡΓΥΡΟΥ
«Δίκη δ’ υπέρ ύβριος ίσχει ές τέλος εξελθούσα…1
»
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Ήταν μέρες Χριστουγέννων του 2002 και το καθήκον μ’ έφερε στο
γραφείο ανώτατου δικαστικού λειτουργού, του αειμνήστου Εισαγγελέα ΑΠ
Ευάγγελου Κρουσταλλάκη ,για εκκρεμούσα υπόθεση. Η πρόσκληση είχε έλθει
μέσω της γραμματέως ήταν σαφής και συγκεκριμένος ο λόγος της
επικοινωνίας. Βρήκα και τον αντίδικο μου δικηγόρο(τον αείμνηστο Αλέκο
Κατσαντώνη) να αναμένει και αυτός την συνάντηση. Ο κ. Εισαγγελέας μας
δέχθηκε στην ώρα του και μας άκουσε με προσοχή, κρατώντας σημειώσεις.
Την ώρα της συναντήσεως χτύπησε το τηλέφωνο και ακούσαμε την απάντηση
του Εισαγγελέα ήταν : «Μάλιστα κ. Υπουργέ», αλλά αμέσως μετά αφού ο κ
Υπουργός(δεν αντελήφθην ούτε το πρόσωπο, ούτε το αίτημα) προφανώς
εξέθεσε το αίτημα του δέχθηκε την άμεση σκληρή απάντηση από τον Δικαστή:
«Πώς τολμάτε να με ενοχλείτε για υπόθεση που χειρίζομαι;» και χωρίς άλλη
κουβέντα έκλεισε το τηλέφωνο, προφανώς ενοχλημένος. Με τον τρόπο αυτό ο
εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, έμπειρος στο χειρισμό υποθέσεων μείζονος

2. σπουδαιότητας κατέστησε σαφές ότι δεν θα επέτρεπε σε κανέναν απολύτως
να παρέμβει στο έργο του
2
.
Σημειώνω ότι η συνάντηση μας συνεχίσθηκε χωρίς σχόλια για το
γεγονός και είχε δυσμενή εξέλιξη για τον εντολέα μου.
Η γενναία αυτή στάση
3
του συγκεκριμένου δικαστικού
λειτουργού πρέπει να επισημανθεί.
2.- Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ :
Η απονομή της δικαιοσύνης γίνεται σύμφωνα με το Νόμο,
δηλαδή ο Δικαστής αποφασίζει σύμφωνα με το Νόμο και όχι
σύμφωνα με τις δικές του επιθυμίες, ή οποιεσδήποτε
σκοπιμότητες.
Απαραίτητο στοιχείο της δίκαιης δίκης είναι η ύπαρξη ανεξάρτητου,
αμερόληπτου και αντικειμενικού Δικαστή, ο οποίος όχι μόνο θα πρέπει να έχει
αυτές τις ιδιότητες, αλλά και θα πρέπει να φαίνεται, σ΄ όλους, ότι τις έχει. Το
μείζον ζήτημα της λειτουργίας της Δικαιοσύνης με έμφαση στον σεβασμό στη
θεσμική ανεξαρτησία
4
της καθώς και στην ανάγκη για επιτάχυνση της
απονομής της είναι κεντρικό ζήτημα στην λειτουργία του Δημοκρατικού μας
Πολιτεύματος
5
.
3.Η ΕΦΙΑΛΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΤΗΣ
ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ:
Αλήθεια είναι ότι η εικόνα στην απονομή της δικαιοσύνης είναι εφιαλτική
και συνεχίζεται η γνωστή ατέρμονη και χωρίς αποτέλεσμα συζήτηση για τη
επίλυση των προβλημάτων της, ενώ αρχίζει το νέο δικαστικό έτος. Σύμφωνα
με στοιχεία του 2015, στα Διοικητικά Πρωτοδικεία και Εφετεία εκκρεμούν
356.498 υποθέσεις, με 67.678 φορολογικές (μαζί με του ΣτΕ ξεπερνούν τις
72.000). Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στα πολιτικά και ποινικά δικαστήρια.

3. Οι εκκρεμείς υποθέσεις υπερβαίνουν το 1.000.000 μόνο στα ποινικά
δικαστήρια, παρά το γεγονός ότι διαθέτουμε 30 δικαστές ανά 100.000
κατοίκους, ενώ η Γαλλία 12 και η Ιταλία 11. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι
περιπτώσεις αποφυλάκισης υποδίκων ή παραγραφής αδικημάτων λόγω της
βραδύτητας. Εκτός από τα ενδογενή και εξωγενή αίτια που προκαλούν
βραδυπορία, παραλυτικά στο σύστημα λειτουργεί πρωτίστως η πολυνομία.
Παρά τις διακηρύξεις περί "καλύτερης νομοθέτησης" (better regulation) και το
νόμο περί ρυθμιστικής διακυβέρνησης, η πραγματικότητα στην Ελλάδα
παραμένει ζοφερή
6
: πολυνομία, έλλειψη κωδικοποίησης, αντιφατικές
ρυθμίσεις, διατάξεις αναχρονιστικές σε αχρησία, νομοσχέδια "σκούπες",
Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, χιλιάδες εγκύκλιοι.
Η Ελλάδα μετρά πολυάριθμες καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και βρίσκεται σταθερά στην πρώτη πεντάδα των 47
χωρών του Συμβουλίου της Ευρώπης με πολύχρονες καθυστερήσεις στην
απονομή της δικαιοσύνης.
Οι αριθμοί κατατείνουν στο ότι περίπου 5 εκατ. πολίτες, ο μισός δηλαδή
πληθυσμός της χώρας, εξαρτά κάποιο έννομο συμφέρον από υπόθεση που
βρίσκεται σε εκκρεμότητα στη δικαιοσύνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2009
από τις 69 καταδίκες της Ελλάδας, οι 41 αφορούσαν αδικαιολόγητη
καθυστέρηση στην εκδίκαση. Υπάρχει, μάλιστα, υπόθεση για την οποία η
χώρα μας καταδικάστηκε, γιατί καθυστέρησε η έκδοση απόφασης είκοσι επτά
χρόνια. Το Δημόσιο καταδικάστηκε να καταβάλει εκατομμύρια ευρώ για
χρηματική αποζημίωση και ηθική ικανοποίηση
7
. Οι υποθέσεις λιμνάζουν επί
έτη πολλά και μόνον «φιλολογικές» συζητήσεις γίνονται ή προτείνονται μέτρα
που είναι μηδενικής αποτελεσματικότητας για το ζήτημα, ενώ παραλληλα έχει
δημιουργηθεί δυσάρεστο κλίμα λόγω των συνεχών πειθαρχικών διώξεων
λειτουργών, για πολύ σοβαρές υποθέσεις.

4. «Ο λίθος του αναθέματος στους δικαστές;»8
.Αυτό
επιδιώκουν συγκεκριμένοι κύκλοι συμφερόντων για
να αποκρύψουν τις δικές τους τεράστιες ευθύνες.
«Η καθυστέρηση απονομής της Δικαιοσύνης δεν είναι δικονομικό
ζήτημα αλλά έχει κοινωνικά αίτια, τα οποία ουσιαστικά δημιουργούνται από τις
εκάστοτε πολιτικές επιλογές σε διάφορους τομείς (φορολογικό, ασφαλιστικά
Ταμεία, κ.λπ.)»
9
Για την κατάσταση υπεύθυνοι είναι πρώτα η Πολιτεία και
όλοι οι παράγοντες απονομής της δικαιοσύνης ,ο καθένας με τις
δικές του ευθύνες, εκείνος που δεν είναι υπεύθυνος είναι ο
αποδέκτης των υπηρεσιών απονομής της δικαιοσύνης,ο κυρίαρχος
Λαός.
Η κατάσταση αυτή πρέπει άμεσα να εκκαθαρισθεί και αυτό πρέπει να
είναι πρώτη προτεραιότητα. Δεν μπορεί να λειτουργήσει η δικαιοσύνη όταν οι
δικαστές «απειλούνται» από δημόσια πρόσωπα ή ακόμα χειρότερο να γίνεται
ανεκτή η υπόδειξη από όργανα άλλων εξουσιών ή και ξένων χωρών, για την
δικαστική κρίση επί συγκεκριμένων υποθέσεων.
4.Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ:
Είναι ακόμη γνωστό ότι όλα τα Ελληνικά Συντάγματα, από την Επανάσταση
του 1821 μέχρι σήμερα, υπηρέτησαν την ιδέα του Κράτους Δικαίου και η
Δικαιοσύνη, θεμελιωμένη στην αρχή του «διάχυτου ελέγχου»
συνταγματικότητας των νόμων, που καθιερώθηκε με την 3/1897 Απόφαση
του Αρείου Πάγου
10
και αποτελεί πλέον «συνταγματική παράδοση»
11
, παρείχε
τελευταία μέσα στο πλαίσιο της δυσμενούς συγκυρίας και μέχρι σήμερα
αποτελεσματική προστασία στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.Το
Συμβούλιο της Επικρατείας στην υπ’ αριθμό 1/1929 απόφασή του
12
διατύπωσε
με «τρόπο πανηγυρικό και αναντίρρητο την αμετάκλητη πρόθεσή του να
ενεργεί, αντλώντας την εξουσία του παρεμπίπτοντος ελέγχου της
συνταγματικότητας των νόμων από την ερμηνευτική δήλωση του άρ. 5

5. Συντ1927, το οποίο αναφερόταν στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης προέβη σε
ακύρωση διοικητικής πράξης ως αντισυνταγματικής».
Σήμερα ο δικαστής ελέγχει ο ίδιος την συνταγματικότητα ενός νόμου, πρέπει
να ελέγξει παράλληλα και την συμβατότητα του με το Ενωσιακό Δίκαιο και να
απευθυνθεί με ερώτημα του στο Δικαστήριο της Ένωσης. Παράλληλα το
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ασκεί τον τελικό έλεγχο
συμβατότητας των επιμέρους ρυθμίσεων, αναφορικά με τα ανθρώπινα
δικαιώματα. Το ισχύον Σύνταγμα του 1975 (με τις αναθεωρήσεις του 1986 και
του 2001, οι οποίες δεν επέφεραν σε αυτό το σημείο καμία μεταβολή) ορίζει
την δυνατότατα διάχυτου ελέγχου συνταγματικότητας (που εφαρμόζεται από
το 1897 απαρέγκλητα μέχρι σήμερα) κατά το άρθρο 93 παρ. 4 αυτού ότι «Τα
δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το
περιεχόμενό του είναι αντίθετο στο Σύνταγμα».
Ο καθηγητής Φ.Σπυρόπουλος αναφέρει
13
: « Ο θεσμός του διάχυτου
ελέγχου γης αντισυνταγματικότητας των νόμων είναι κατά την άποψη μου το
καμάρι του νομικού μας συστήματος»
Είναι γνωστό ότι ο διάχυτος έλεγχος
14
συνταγματικότητας των νόμων
αποτελεί σημαντικό ζήτημα στην λειτουργία της Δικαιοσύνης και του
Δημοκρατικού μας Πολιτεύματος. Στην ιστορία απονομής της δικαιοσύνης δεν
είναι λίγες φορές που τα Δικαστήρια κηρύσσουν νόμους ως αντίθετους με το
Σύνταγμα. Το ΣτΕ θεωρεί ότι η αφαίρεση από τα κοινά δικαστήρια της
εξουσίας ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στοιχειοθετεί τη
«ριζικότερη δυνατή ανατροπή στο ελληνικό δικαιοδοτικό σύστημα»
και θα πλήξει αρχές που συνδέονται με το κράτος δικαίου και με
την αποτελεσματικότερη προστασία των ατομικών
δικαιωμάτων
»15
.Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ανώτατα δικαστήρια(όπως το
Συμβούλιο της Επικρατείας) εμμέσως να «απειλούνται
16
» ακόμη και με
«κατάργηση» εν όψει της Συνταγματικής Αναθεωρήσεως,επειδή ενδεχομένως
κάποιες αποφάσεις τους δεν ήσαν αρκούντως αρεστές. Κατά την κατάρτιση
του Συντάγματος 1975,υπήρξε πρόταση για την δημιουργία Συνταγματικού
Δικαστηρίου, που αποκρούσθηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
17

6. Άλλωστε η Εκτελεστική Εξουσία περιφρονεί τις Δικαστικές Αποφάσεις και
πολλές φορές επισήμως δηλώνει ότι δεν θα τις εκτελέσει. Παράλληλα, όλο και
περισσότερο εμφανίζεται εμφανώς στο δημόσιο διάλογο η τάση της πολιτικής
εξουσίας να «οριοθετήσει, δηλαδή στη πραγματικότητα να περιορίσει τον ρόλο
των δικαστικών λειτουργών»
18
και ειδικότερα να περιορίσει τα όρια
19
του
συνταγματικού ελέγχου των νόμων.
20
Ακούγονται έντονες συζητήσεις
21
διαμαρτυρίας από την επιστημονική κοινότητα
22
και τους νομικούς
23
φορείς, τις
Δικαστικές ενώσεις, τους Δικηγορικούς συλλόγους και τις περιβαλλοντικές
οργανώσεις, ότι δηλαδή η συνταγματική αναθεώρηση αποτελεί προσπάθεια
περιορισμού του δικαστικού ελέγχου σε κρίσιμα θέματα για την επιβίωση του
Τόπου.
5.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ:
Είναι κοινός τόπος ότι η δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου
24
δεν
θα επιφέρει επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης ,το αντίθετο μάλιστα, έχει
όμως προφανή στόχο: α) τις μη αρεστές αποφάσεις
25
του Συμβουλίου της
Επικρατείας και ιδίως σε θέματα περιβαλλοντολογικά
26
και σχετικά με την
πολιτική γης
27
, β) τις Αποφάσεις του Δικαστηρίου του άρθρου 88 παρ 2 του
Συντάγματος,
28
αναφορικά με τους μισθούς
29
των Δικαστικών λειτουργών, γ)
ζητήματα εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας, όπως της επιδίκασης
αναδρομικών εργατικών αξιώσεων ή την κήρυξη αντιθέτων με το Σύνταγμα
μνημονικών νόμων . Οι άμεσες και έμμεσες παρεμβάσεις της εκάστοτε
εξουσίας και των οικονομικών συμφερόντων στο έργο της Δικαιοσύνης
30
έχουν
δημιουργήσει την εύλογη δυσφορία της κοινής γνώμης, η οποία όμως, σε κάθε
περίπτωση, διατηρεί ακόμη εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη και τους Λειτουργούς
της. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πραγματικός και μερικές φορές απροκάλυπτος
στόχος πολλών εμπνευστών της δημιουργίας του Συνταγματικού Δικαστηρίου
είναι η νομολογία, σε θέματα εφαρμογής της διατάξεως του άρθρου 93 παρ. 4

7. Σ δηλαδή η πλήρης αποδυνάμωση του Συμβουλίου της Επικρατείας
31
και η
μετατροπή του σε αμιγώς Αναιρετικό δικαστήριο.
Την Δικαιοσύνη όλοι θεωρητικά τιμούν και σέβονται, αλλά
όταν οι Αποφάσεις της δεν είναι αρεστές, ξεχνούν αμέσως τις
διακηρύξεις τους και καταγγέλλουν τις αποφάσεις αυτές, σαν
«διατεταγμένες».
Ακούγονται και γράφονται διάφορες καινοφανείς προτάσεις, όπως
ενδεικτικά την δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου, αποκλειστικά από μη
δικαστές!
Οδηγεί στην κατάργηση των τριών ανωτάτων δικαστηρίων και η
πρόταση
32
για «Ένα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα
33
» που έχει το
ακόλουθο περιεχόμενο: «Η Δικαιοσύνη προτείνουμε να ανασυγκροτηθεί εκ
βάθρων: Συνηγορούμε υπέρ της εισαγωγής του συστήματος της ενιαίας
δικαιοδοσίας, με ένα και μόνο Ανώτατο Δικαστήριο, προς αποφυγή των
συγκρούσεων δικαιοδοσίας, διασφάλιση της ενότητας της νομολογίας και
κυρίως προς εξυπηρέτηση του διαδίκου. Όλα τα προβλεπόμενα σήμερα
ανώτατα δικαστήρια, επτά τον αριθμό, καταργούνται. Το (ένα και μόνο)
Ανώτατο Δικαστήριο θα είναι και Συνταγματικό Δικαστήριο.»
Το συνταγματικό δικαστήριο έχει ως αποστολή τον έλεγχο της
συνταγματικότητας των νόμων. Αυτής της μορφής ο έλεγχος της
συνταγματικότητας των νόμων που γίνεται αποκλειστικά από ένα δικαστήριο
ονομάζεται συγκεντρωτικός, σε αντίθεση με τον διάχυτο έλεγχο, που
διενεργείται από όλα τα δικαστήρια στην Χώρα μας
34
. Το δικαστήριο μπορεί
να ελέγχει την συνταγματική συμμόρφωση της κάθε διοικητικής πράξης από
τα όργανα της πολιτείας. Σε ορισμένες χώρες το συνταγματικό δικαστήριο έχει
την αρμοδιότητα να ελέγχει και τις πράξεις ή παραλείψεις των πολιτειακών
οργάνων. Είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των εθνικών εκλογών και την εκδίκαση
των σχετικών ενστάσεων.

8. Έντονος υπήρξε ο προβληματισμός για την δημιουργία Συνταγματικού
Δικαστηρίου.
«Η δικαστική εξουσία υπό «δικαστική αντίληψη»; γράφει σε άρθρο του
35
ο
καθηγητής Μανιτάκης
36
.
Είναι αλήθεια άραγε ότι η δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου θα
οδηγήσει μοιραία στην πλήρη θεσμική υποβάθμιση του Συμβουλίου της
Επικρατείας και την μετατροπή του σε ένα απλό Αναιρετικό Δικαστήριο, όπως
πολλοί επιδιώκουν αντί για τον έλεγχο της νομιμότητας των διοικητικών
πράξεων και τηρήσεως των Συνταγματικών διατάξεων.
Αξίζει να αναφερθεί η άποψη του καθηγητή Σ.Φλογαιτη
37
: «Δεν πιστεύω ότι
θα υπάρξει ποτέ νομοθέτης οποίος εάν δεν λέει τίποτα για το Συμβούλιο της
Επικράτειας το Σύνταγμα, θα καταργήσει το Συμβούλιο της Επικράτειας. Δεν
τόλμησε να το κάνει η χούντα. Πολλώ μάλλον δεν θα το κάνει η Δημοκρατία.»
Σε κάθε περίπτωση η δημιουργία ενός Συνταγματικού δικαστηρίου δημιουργεί
ένα όργανο με απόλυτη εξουσία: Έχουμε την γνώμη ότι: «Η εξουσία τείνει να
διαφθείρει, και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα», σύμφωνα με την
περίφημη ρήση του Βρετανού ιστορικού Lord Acton (1834-1902).
6.ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Είναι τουλάχιστον υποτιμητικό για την Ελλάδα αλλά και αποτρεπτικό για
όσους τυχόν θέλουν να επενδύσουν εδώ, να κατατάσσεται η χώρα μας στις
πέντε χώρες των 28 της Ε.Ε. με την μεγαλύτερη καθυστέρηση στην απονομή
της Δικαιοσύνης, όπως καταγράφεται στον «Πίνακα Αποτελεσμάτων της Ε.Ε.
για τη Δικαιοσύνη έτους 2015» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ σύμφωνα και
με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας η Ελλάδα διαθέτει το πιο αργό
δικαστικό σύστημα στην Ευρώπη για την εκδίκαση εμπορικών υποθέσεων α’
βαθμού και το τέταρτο πιο αργό στον κόσμο, μετά τη Γουινέα-Μπισάου, το
Σουρινάμ και το Αφγανιστάν
« , , ;Αν απουσιάζει η δικαιοσύνη τι άλλο είναι πολιτική εξουσία παρά μια οργανωμένη ληστεία »
(Άγιος Αυγουστίνος)

9. ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ

10. 1
Βλ. Ησίοδος – «Έργα και ημέραι», 217, «Η δικαιοσύνη όταν έλθει η ώρα της, θριαμβεύει ενάντια στην αδικία».
2
Βλ. Κρουσταλάκης Ευ., Η δικαστική λειτουργία, η ανεξαρτησία της και η κοινή γνώμη, στο : Το Σ 1986, σελ.12
3
Υπάρχουν αντίστοιχα περιστατικά Βλ.Αντώνη Αργυρου «ΕΝΙΣΤΑΜΑΙ»εκδ Ι.Σιδερη 2015 στο κεφ «Ο
δικαστής ,η αλήθεια και ο νόμος» σελ 58-62
4
Η δικαστική ανεξαρτησία είναι σταθερό στοιχείο και του ελληνικού Συνταγματικού Δικαίου. Ήδη στα
Συντάγματα της Επανάστασης (Σύνταγμα Επιδαύρου, Άστρους, Τροιζήνας) διακηρύσσεται έναντι των δύο άλλων
λειτουργιών. Η διατύπωση “τελειοποιείται” στα Συντάγματα του 1925(ά. 4) και 1927(ά. 5), κατά τα οποία “η δικαστική
εξουσία ασκείται υπό δικαστηρίων ανεξαρτήτων υποκείμενων μόνον εις τους νόμους” και παίρνει την οριστική της μορφή
στο ά. 87 του Σ 1975.
5
Κατά τον Montesquieu στο έργο του Το Πνεύμα των Νόμων «δεν υπάρχει ελευθερία αν η δικαστική εξουσία δεν είναι
χωρισμένη από τη νομοθετική και την εκτελεστική…Εκάστη των τριών λειτουργίων της κυριαρχίας δέον να ανατίθηται ιδίω
οργάνω επί τω σκοπώ όπως αι πολιτικαί δυνάμειςσυνέχωσιν αλλήλας και αντισταθμίζονται».
6
Τα τελευταία 15 χρόνια που μελετήσαμε ενδελεχώς στη χώρα έχουν ψηφιστεί 1.478 νόμοι με 22.800 άρθρα και
έχουν περάσει και 3.452 Προεδρικά Διατάγματα. Τα ΦΕΚ που τους περιέχουν καταλαμβάνουν σχεδόν 60.000
σελίδες. Τα χρόνια της κρίσης έχει εκτοξευθεί ο αριθμός των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου (67 μετά το 2010,
μόλις 13 πριν), καθώς και των πολυνομοσχεδίων. Μόνο τα τελευταία 15 χρόνια έχουν περάσει 36 φορολογικά
νομοσχέδια στη χώρα μας, τα οποία περιείχαν 714 εξουσιοδοτήσεις, αλλά επιπλέον έχουν περάσει 108 μεταβατικές
διατάξεις, και άλλες 238 ρυθμίσεις για φορολογικά θέματα διάσπαρτες σε άλλα, άσχετα νομοσχέδια. Για να
εξηγήσουν όλα αυτά, κάθε χρόνο εκδίδονται περίπου 200 υπουργικές εγκύκλιοι. Το 2014 πέρασαν 64 άρθρα σε
άσχετα νομοσχέδια που ρύθμιζαν, άλλαζαν ή διόρθωναν τα περιεχόμενα του φορολογικού νόμου που ψηφίστηκε
το 2013.Πηγή: «Η Πολυνομία Και Η Κακονομία Στην Ελλάδα - Μια Έρευνα» σε
http://www.dianeosis.org/2016/07/polynomia_kakonomia/
7
Βλ. Αργυρός Αντώνης. «Η δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπερβάσεως της εύλογης διάρκειας της δίκης(Ν. 4055/2012,
4239/2014)¨». Πρόλογος: Παναγιώτης Ο. Πικραμμένος. εκδ ΣΑΚΟΥΛΑΣ 2015
8
Τίτλος άρθρου του Ευάγγελου Κρουσταλλάκη στη εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 09/12/2001.
9
Από την επιστολή προς τον υπουργό Δικαιοσύνης Νίκο Παρασκευόπουλο έστειλε η Ένωση Διοικητικών Δικαστών
αιτιολογώντας την καθυστέρηση απονομής Δικαιοσύνης και υπογραμμίζει τη λήψη έξι νομοθετικών μέτρων για την
επιτάχυνσή της. Πηγή: iefimerida.gr http://www.iefimerida.gr/news/204366/
10
Βλ. ΑΠ 23/1897, Θέμις, Η’, σ. 329: «Όταν διάταξις νόμου αντίκειται εις το Σύνταγμα, ως μεταβάλλουσα δι’ απλού
νομοθετήματος θεμελιώδη διάταξιν αυτού, (…) δικαιούται το δικαστήριον να μη εφαρμόζη αυτήν εν τω θέματι περί ου
δικάζει». Πρβλ. ΕφΑθ 1817/1893, Θέμις, Ε’, σ. 615 και ΕφΑθ 1710/1892, Θέμις, Ε’, σ. 5, όπου επίσης ασκήθηκε έλεγχος
της συνταγματικότητας νομοθετικής διάταξης.
11
Που επικυρώθηκε με τη διάταξη του άρθρου 94 παρ. 3 του Συντάγματος. Βλ. Α. Μανιτάκη, στα Πρακτικά της
εκδήλωσης του ΔΣΑ «Συνταγματικό Δικαστήριο» της 30.3.2006 σελ. 7.

11. 12
Βλ. ΣτΕ 1/1929, Θέμις, Μ’, σ. 361.
13
Βλ. Φ.Σπυρόπουλο, σε «ΠΡΑΚΤΙΚΆ Ημερίδων 2008-2010» της Ενώσεως τ.Βουλευτών –Ευρωβουλευτών, Αθήναι
2010 σελ 61-66
14
Βλ. ΑΠ 23/1897, Θέμις, Η’, σ. 329: «Όταν διάταξις νόμου αντίκειται εις το Σύνταγμα, ως μεταβάλλουσα δι’ απλού
νομοθετήματος θεμελιώδη διάταξιν αυτού, (…) δικαιούται το δικαστήριον να μη εφαρμόζη αυτήν εν τω θέματι περί ου
δικάζει». Πρβλ. ΕφΑθ 1817/1893, Θέμις, Ε’, σ. 615 και ΕφΑθ 1710/1892, Θέμις, Ε’, σ. 5, όπου επίσης ασκήθηκε έλεγχος
της συνταγματικότητας νομοθετικής διάταξης
15
Βλ. ΟλομΣτΕ 4/2007, Αρμ, 2007, σ. 1395 και ΟλομΣτΕ 5/2006, Αρμ, 2006, σ. 620.
16
Βλ. Καταγγελία του Προέδρου ΣτΕ την 2/7/2014,σε http://www.paraskhnio.gr/kataggelia-toy-proedroy-toy-ste-gia-o/
17
Η πληροφορία προέρχεται από προσωπική μαρτυρία ,από τον τ.Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Ε.
Παπακωσταντίνου.
18
Βλ. Πρακτικά για την Αναθεώρηση του Συντάγματος στη Επιτροπή Αναθεωρήσεως, Συνεδριάσεις 5, 14/9/2000 και 10,
11, 12/10/2000.
19
Βλ. άρθρο του καθηγητή Στ. Τσακυράκη «Δίνουν υπερεξουσίες για να γλυτώσουν τον έλεγχο», φύλλο εφημερίδας
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 27/3/2006.
20
Βλ Αν. Μανιτάκης, Κράτος δικαίου και δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας, εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη,
1994.
21
Χ. Γεραρής: Αναβάθμιση ή μετεξέλιξη του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, in To Συνταγματικό Δικαστήριο
σε ένα σύστημα παρεμπίπτοντος ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων, επιμ. Α. Μανιτάκη – Α.
Φωτιάδου, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 121.
22
Το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου - Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου διοργάνωσε τη Δευτέρα 16
Νοεμβρίου 2015, ώρα 18:00 στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών (Ακαδημίας 60) επιστημονική συζήτηση με θέμα
Συνταγματικό Δικαστήριο: Υπέρ ή κατά; Υπέρ: Σπύρος Βλαχόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών,
Στέλιος Κουτνατζής, Λέκτορας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Κατά: Βασίλης Ανδρουλάκης, Πάρεδρος Συμβουλίου
της Επικρατείας Γιάννης Τασόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών 3η γνώμη Φίλιππος Σπυρόπουλος, Καθηγητής
Πανεπιστημίου Αθηνών. Συντονιστής ο Μιχάλης Πικραμένος, Σύμβουλος της Επικρατείας, Επίκουρος Καθηγητής
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
23
Βλ.Βασίλειος Π. Ανδρουλάκης, Πάρεδρος Σ.τ.Ε. «Χρειαζόμαστε πραγματικά ένα Συνταγματικό Δικαστήριο;
Μια πάντα επίκαιρη συζήτηση» σεhttp://www.constitutionalism.gr/androulakis-syntagmatiko-dikastirio/
24
Σ. Βλαχόπουλος: Συνταγματικό Δικαστήριο και έλεγχος των συνταγματικών οργανωτικών διαφορών, in Τιμητικός Τόμος
για τα 50 χρόνια των Τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων, σελ. 23 επ., εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2015.

12. 25
Βλ. φύλλα εφημερίδας «Το Βήμα» της 22/1/2006, Φάκελος, και «Το Βήμα της Κυριακής» της 25/6/2006, όπου οι
σχετικές δηλώσεις του Καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Ν. Αλιβιζάτου, βλ. επίσης το άρθρο του καθηγητή Α.
Μανιτάκη «Ιδρύεται για να κηδεμονεύσει την ίδια την δικαστική εξουσία» στο φύλλο της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» της
3/4/2006.
26
Βλ. αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων στο φύλλο της εφημερίδας «ΕΘΝΟΣ» της 29/9/2006.
27
Βλ.Ευ. Βενιζέλος, «Το Συνταγματικό Δικαστήριο», φύλλο εφημερίδας «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 29/1/2006.
28
Βλ. Απόφαση Δ.Σ. ΔΣΑ της 15/11/2006.
29
Βλ.Ομιλία του καθηγητή Φ. Σπυρόπουλου «Σκέψεις για την ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου» στο Συνέδριο του
Ελληνικού Ινστιτούτου Διοικητικών Επιστημών 19.12.2006.
30
Βλ. Α. Μπακόπουλος, Δ/νη 1986. 9, Λ. Αυδής, ΕΕργΔ 1986. 99, Β. Παπάς, ΝοΒ 24/1976. 1134,Ε . Κρουσταλλάκης,
Δ/νη 1986. 36.
31
Πρβλ. Α. Ράντος: Η αναθεωρητική πρόταση δημιουργίας Συνταγματικού Δικαστηρίου στην Ελλάδα, in To Συνταγματικό
Δικαστήριο σε ένα σύστημα παρεμπίπτοντος ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων, σελ. 13 επ., επιμ. Α. Μανιτάκη –
Α. Φωτιάδου, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2008.
32
Βλ. “Ενα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα” σελιδα 9,στο τεύχος που διανεμήθηκε με την εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,
Κυριακή 5 Ιουνίου 2016.
33
Βλ. «Eνα καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλαδα» ο.π. Με πρωτοβουλία του Στέφανου Μάνου συγκροτήθηκε μια ομάδα
εργασίας για να προτείνουν ορισμένες συνταγματικές αλλαγές. Την ομάδα αποτέλεσαν, πέραν του Στέφανου Μάνου, οι
Nίκος Κ. Αλιβιζάτος, Παναγής Βουρλούμης, Γιώργος Γεραπετρίτης, Γιάννης Κτιστάκις και Φίλιππος Κ. Σπυρόπουλος.
34
Η Ελλάδα «απέκτησε» «Συνταγματικό δικαστήριο» επί δικτατορίας, στις 19 Σεπτεμβρίου 1973 βάσει του
θεσμικού νόμου 803/70 (Συνταγματικό δικαστήριο 1973), αλλά καταργήθηκε σε μήνες, στις 26 Νοεμβρίου
1973 με την δικτατορία του Ιωαννίδη. Τα «ψευδοσυντάγματα» του 1968 και του 1973 σε: Μαυριά/Παντελή,
Συνταγματικά Κείμενα (τόμος πρώτος), 4η έκδ., Αθήνα-Κομοτηνή: 2007, σ. 215 επ. και 252 επ., αντίστοιχα.
35
Βλ. ΑΝΤΩΝΗ Μανιτάκη : «Η δικαστική εξουσία υπό «δικαστική αντίληψη»; Εφημ ΤΟΒΗΜΑ
25/6/2006,http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=174052
36
Βλ. Αντώνη Μανιτάκη: Το Συνταγματικό Δικαστήριο: ο πολιτικός κηδεμόνας της δικαστικής εξουσίας σε
Περιοδικό «ΕΝΩΠΙΟΝ» Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2006, τεύχος 35,
σελ. 9-15
37
Σ.ΦΛΟΓΑΙΤΗ , σε «ΠΡΑΚΤΙΚΆ Ημερίδων 2008-2010» της Ενώσεως τ. Βουλευτών –Ευρωβουλευτών,
Αθήναι 2010 σελ55-59.