1. Επιμέλεια – δημιουργία παρουσίασης:
Άννα Ρόδη, δασκάλα
ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ
Αίγινα, 2017
1ο
Δημ. Σχ. Αίγινας
2. ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ;
ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ
Του αρχιμανδρίτη Σιλουανού Πεπονάκη
Πολλοί επιστήμονες ασχολήθηκαν και ασχολούνται με το μεγάλο κεφάλαιο των
κατακομβών και με τα προβλήματα που ανακύπτουν από την μελέτη αυτή. Προβλήματα
όπως η θέση και η έκταση, η προέλευση, η χρήση και η χρονολόγηση των κατακομβών.
Καθώς επίσης η ερμηνεία και η χρονολόγηση της ζωγραφικής των κατακομβών κ.α.
Οι κατακόμβες ως γνωστόν, είναι υπόγεια κοιμητήρια, ομαδικά η κοινοτικά, σκαμμένα
βαθιά στη γη. Η λέξη “κατακόμβη” που αρχικά ήταν τοπικός και γεωγραφικός όρος, έγινε
όρος τεχνικός αντικαθιστώντας την λέξη “κοιμητήριον” και δόθηκε για πρώτη φορά στο
κοιμητήριο του Αγίου Σεβαστιανού που βρίσκεται έξω από τα τείχη της Ρώμης. Από τότε η
ονομασία αυτή γενικεύτηκε και δόθηκε και στα υπόλοιπα υπόγεια κοιμητήρια. Αρχικά την
έννοια της ελληνικής λέξης “κατακύμβη”, που σημαίνει εδαφική κοιλότητα, όρυγμα γης,
χαράδρα, τύμβος και που μετεγράφη σε κατακόμβη( είχε η λατινική φράση “Coemeteria ad
Catacumbas Accuditoria” που σήμαινε τα πρώτα υπόγεια κοιμητήρια που βρίσκονται κοντά
στην Αππία οδό της Ρώμης.
Οι κατακόμβες λαξεύονταν σε πωρώδες έδαφος περιέχοντας περίπλοκα συμπλέγματα διαδρόμων
και κεντρικών θαλάμων στα τοιχώματα των οποίων ανοίγονται τάφοι σε επάλληλες σειρές και σε
διάφορα σχήματα. Οι “κοπιάτες” ήταν αυτοί οι οποίοι είχαν την επιμέλεια (εκσκαφή, συντήρηση,
διαφύλαξη) των κατακομβών και ήταν ειδικευμένοι τεχνίτες
που με το πέρασμα του χρόνου αποτέλεσαν και συντεχνίες. Στην διαμόρφωση των “ιερών αυτών
τόπων” όπως ονομάστηκαν στην Ρώμη, σπουδαίο ρόλο έπαιξαν και οι πρώτοι χριστιανοί καλλιτέχνες,
που περνούν σε μία νέα φάση εικαστικής δημιουργίας, την απεικόνιση του ανθρώπου και της φύσης
3. γενικότερα, δίνοντας νέο νόημα και χαρακτήρα στα έργα τους. Κύριο μέλημά τους ήταν να
καταστήσουν ορατή την ιερή ιστορία που ήθελαν και όχι τόσο να διακοσμήσουν τους υπόγειους
αυτούς τάφους.
Ό,τι δεν είχε απόλυτη σχέση με το θέμα παραμεριζόταν. Η σαφήνεια και η απλότητα βάραιναν
περισσότερο από την πιστή απομίμηση του προτύπου. Τέτοιο παράδειγμα είναι και η παράσταση που
παραθέτουμε και προέρχεται από την κατακόμβη της “Αγίας Πρίσκιλλας” στην Ρώμη και θα δούμε
παρακάτω. Πρόκειται για τους τρεις παίδες στην κάμινο του πυρός που ανήκει πιθανόν στον 3ο
αιώνα
μ.Χ. Ο ζωγράφος που φιλοτέχνησε το έργο αυτό δεν θεωρούσε αυτοσκοπό την παράσταση μιας
δραματικής σκηνής. Τον ενδιέφερε να παρουσιάσει το παρήγορο και ενθαρρυντικό δείγμα πίστεως
και για να το κατορθώσει αυτό του αρκούσε να μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τους τρεις άντρες με το
περσικό τους ένδυμα, τις φλόγες και το περιστέρι – σύμβολο της Θείας συμπαράστασης. Αποτελεί και
αυτό ένα δείγμα ότι οι άνθρωποι είχαν αρχίσει να ενδιαφέρονται και για άλλα πράγματα πέρα από
την εγκόσμια ομορφιά. Μπορεί δηλαδή οι κατακόμβες να φιλοξενούσαν στις οπές τους νεκρούς,
ταυτόχρονα όμως έπνεε ένας αέρας νέας ζωής που ανέβλυζε από αυτούς τους ίδιους τάφους.
Οι κατακόμβες λοιπόν, κυρίως της Ρώμης, έφταναν έως και τους έξι ορόφους δημιουργώντας μια
υπόγεια νεκρόπολη. Οι διάδρομοί τους ήταν μακρόστενοι με δάπεδο επίπεδο και οροφή συνήθως
ημικυλινδρική. Στις διασταυρώσεις των διαδρόμων σχηματίζονται νεκρικοί θάλαμοι (κουμπίκουλα).
Στους νεκρικούς θαλάμους των κατακομβών θάβονταν συνήθως οι επίσκοποι, οι πρεσβύτεροι, και οι
μάρτυρες. Οι τάφοι των κατακομβών ήταν συνήθως απλοί, σε σχήμα κιβωτίου η θήκης. Σκεπάζονταν
με πλάκες στις οποίες έγραφαν το όνομα, το επάγγελμα, την ημερομηνία θανάτου του νεκρού και
χάραζαν διάφορες συμβολικές παραστάσεις όπως άγκυρες, σταυρούς κ.ά. καθώς και διάφορες
εκφράσεις – ευχές προς τους προσφιλείς νεκρούς, όπως “εν Ειρήνη”, “εν Κυρίω” κ.λπ.
Η ατμόσφαιρα βέβαια μέσα στις κατακόμβες δεν ήταν καθόλου ευχάριστη, διότι και ο χώρος ήταν
πολύ περιορισμένος, αλλά και ο εξαερισμός και ο φωτισμός δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικός.
Πηγή: http://www.parembasis.gr/2004/04_03_23.htm
10. Η Κατακόμβη της Αγίας
Πρισκίλλης βρίσκεται στη
Via Latina της Ρώμης.
Στους τοίχους της
σώζονται πολλές
τοιχογραφίες από τον 3ο
και 4ο αιώνα.
Ο Kαλός Ποιμένας ( β΄
μισό 3ου αι.) συμβολίζει
το Χριστό.
Παρατηρήστε:
1. Ο Χριστός σε νεαρή
ηλικία
2. Τα αρνιά τον
τριγυρίζουν ήρεμα, τον
αναγνωρίζουν ως
αρχηγό τους.
http://users.sch.gr
22. ΕΛΛΑΔΑ: ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
Οι Κατακόμβες είναι το πρώτο μεγάλο κοινοτικό νεκροταφείο των πρώτων
χριστιανικών χρόνων στη Μήλο. Η αρχική τους μορφή ήταν τρεις μεγάλες ανεξάρτητες
υπόγειες στοές (Α,Β,Γ) λαξευμένες στο πορώδες ηφαιστειογενές πέτρωμα που κάθε μια
συνδεόταν με άλλες μικρότερες. Σήμερα αποτελούν σύμπλεγμα καθώς οι τρεις κεντρικές
στοές συγκοινωνούν μεταξύ τους με νεότερες διανοίξεις που κατασκευάστηκαν τον 20ο
αιώνα.
Το σύμπλεγμα συμπληρώνει ένας ορθογώνιος νεκρικός θάλαμος στην μορφή των
cubicula των Κατακομβών της Ρώμης. Η κάθε στοά έχει διαφορετικό πλάτος που
ποικίλλει από ένα μέχρι 5 μέτρα, και διαφορετικό ύψος, από 1,60 μέχρι 2,50 μέτρα. Στα
τοιχώματα των στοών είναι χαραγμένες καμάρες, τα "arcosolia" μέσα στις οποίες έχουν
διαμορφωθεί τα μνήματα ενώ ένας μεγάλος αριθμός ταφών, υπάρχει και στο δάπεδο
όλων των στοών. Μερικά από τα αρκοσόλια έχουν χρωματική διακόσμηση με τη
στεφάνη των αρκοσολίων να φέρει ταινία συνήθως κόκκινου χρώματος και την
επιφάνεια του τυμπάνου να είναι χρωματισμένη σε μπλε βαθύ χρώμα.
Ελάχιστα ίχνη σώζονται σήμερα από το χρωματικό αυτό διάκοσμο, όπως και λίγα
αποσπάσματα επιγραφών. Οι λίγες αυτές επιγραφές είναι σημαντικές για τις
πληροφορίες που μας παρέχουν σχετικά με τα ονόματα χριστιανών, αξιώματα του
αρχαίου κλήρου και την πίστη των πρώτων χριστιανών στους αγγέλους προστάτες των
τάφων... Η σημερινή κύρια είσοδος των Κατακομβών, ανοίχθηκε στις αρχές του αιώνα
και έτσι ο επισκέπτης μπαίνει σήμερα στη στοά Β η οποία είναι και η μόνη προσωρινά
επισκέψιμη. Στη δεξιά πλευρά της στοάς Β σώζεται ο μοναδικός διώροφος τάφος των
Κατακομβών και σπαράγματα της πιο σημαντικής επιγραφής γραμμένης με κεφαλαία
κόκκινα γράμματα μέσα σε ορθογώνιο πλαίσιο.
Πηγή: http://www.e-kyklades.gr
23. Οι Κατακόμβες εκτός από κοιμητήριο ήταν και τόπος λατρείας όπως
αποδεικνύεται από το κομμάτι του πετρώματος που έχει αφεθεί στη θέση του
στο μέσο περίπου της στοάς Β για να χρησιμεύσει ως Αγία Τράπεζα. Από τις
βάσεις που βρέθηκαν στα τέσσερα άκρα κατά την έρευνα του 1928, υποθέτουμε
ότι πάνω από την τράπεζα υπήρχε αρχικά «κιβώτιο». Το σχήμα, που θυμίζει
σαρκοφάγο, οδήγησε και στην υπόθεση ότι επρόκειτο για τον τάφο κάποιου
επίσημου ή ενός από τους πρώτους επισκόπους της χριστιανικής Μήλου.
Η στοά Α δυτικά της σημερινής κεντρικής στοάς διακρίνεται από τις άλλες για
το πλάτος της, για τη γενικότερη ευρυχωρία της και για τους διπλούς
οικογενειακούς τάφους που είναι λαξευμένοι στα τοιχώματά της. Η είσοδός της
στη νότια πλευρά, είναι σήμερα φραγμένη. Η στοά Γ στα ανατολικά της
κεντρικής στοάς σώζεται μόνο τμηματικά καθώς το νότιο τμήμα της που
περιελάμβανε και της αρχική της είσοδο έχει καταρρεύσει.
24. Γραμματόσημο: Οι κατακόμβες, εκτός από κοιμητήριο, ήταν και τόπος λατρείας,
klearchosguidetothegalaxy.blogspot.com
28. Μήλος: Οι κατακόμβες ήταν το κοινοτικό νεκροταφείο στην Μήλο στα πρώτα χριστιανικά
χρόνια, http://www.milos-island.gr/greece/sightseeing/catacombs1.htm
viveraplakes.gr
29. Οι Κατακόμβες της Μήλου , http://www.milos-
island.gr/greece/sightseeing/catacombs1.htm viveraplakes.gr
39. Η Κατακόμβη στα υπόγεια του Ναού του Αγίου Δημητρίου,
http://www.cyberotsarka.gr
40. ΕΝΑ ΝΕΟΤΕΡΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΔΕΙΓΜΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΤΩΝ
ΚΑΠΟΥΤΣΙΝΩΝ ΣΤΟ ΠΑΛΕΡΜΟ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ (ΣΙΚΕΛΙΑ)
Μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα οι κάτοικοι της μονής των
Καπουτσίνων είχαν αυξηθεί σημαντικά και υπήρχε άμεση
ανάγκη για αξιοπρεπή και ευρύχωρο νεκροταφείο. Το 1599 ήταν
θαμμένος ο αδελφός Silvestro του Gubbio και στην συνέχεια
μεταφέρθηκαν εκεί και τα οστά προηγούμενων μοναχών.
Σταδιακά έσκαψαν ένα μακρύ πέρασμα στο οποίο μέχρι το 1871
τοποθετούσαν τα σώματα των νεκρών μοναχών.
Στις στοές ταφής στο Παλέρμο της Σικελίας, όπου πάνω από
οκτώ χιλιάδες άνθρωποι, οι περισσότεροι από την τοπική ελίτ
και επιφανή πρόσωπα, κληρικοί, ευγενείς και εκπρόσωποι
διάφορων επαγγελμάτων έχουν ταφεί εκεί. Μέχρι το τέλος του
16ου αιώνα οι κάτοικοι της μονής των Καπουτσίνων είχαν
αυξηθεί σημαντικά.
http://www.triklopodia.com
43. Οι μούμιες είναι ντυμένες με τα
επίσημα ρούχα τους σύμφωνα με την
κοινωνική τους θέση. Πολλοί από τους
αποθανόντες, έγραφαν στις διαθήκες
τους για τα ενδύματα με τα οποία θα
ήθελαν να τους θάψουν και μερικοί
ζητούσαν ακόμη και να τους αλλάξουν
τα ρούχα μετά από κάποιο χρονικό
διάστημα. Πολλές μούμιες, βρίσκονται
σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, αλλά
υπάρχουν και κάποιες οι οποίες έχουν
παραμορφωθεί σε ανατριχιαστικό
σημείο.
Το τελευταίο άτομο που θάφτηκε στις
κατακόμβες ήταν το 2 χρονών
κοριτσάκι Rosalia Lombardo, το οποίο
πέθανε το 1920. Είναι η καλύτερα
διατηρημένη μούμια, γι' αυτό και έχει
το παρατσούκλι Sleeping Beauty (η
Ωραία Κοιμωμένη).
allostyle.blogspot.com
