Zotz egiteko formulak: Haur Hezkuntza

1. ZOTZ EGITEKO FORMULAK
TALDEA: TXORI URDINAK:
Mikel del Barrio
Ander Cantero
Lorena Cantón
Maialen Cristobal
Irantzu Basterretxea

2. AURKIBIDEA
➢ SARRERA 1.or
➢ DEFINIZIOA 1.or
➢ SAILKAPENA: 1.or
● OBJEKTU BATEKIN EGINDAKOAK
● OBJEKTU BARIK EGINDAKOAK
● KANTA EDO ESALDI BIDEZ EGINDAKOAK
➢ BIZKAIKO ADIBIDE BATZUK 7.or
➢ ADIERAZPEN LUDIKOA 7.or
➢ ZER LANTZEN DA 8.or
➢ BIBLIOGRAFIA 9.or

3. SARRERA
Umeak beti jolasean ibili ohi dira. Munduko gizarte guztietan ematen den zerbait da, beraz,
unibertsala da. Jolastean norberaren barne mundua azaltzen da, plazerra sentituz.
Jolasean, hainbat trebetasun garatzeaz gain, hala nola, sormena, komunikatzeko tresna paregabea
ere bada. Jolasak belaunaldiz-belaunaldi transmititzen dira, eta bertan, gizarte eta kulturaren ezaugarriak
islatzen dira.
Euskal Herrian, sedentarismoaren eta komunikabideen eraginez, umeek ez dute horrenbeste kalean
jolasten eta jolas tradizionalak indarra galtzen ari dira. Gaur egun idatzi egiten dira galdu ez daitezen.
DEFINIZIOA
Rifatzeko formula da. Haur jolas batzuetan taldekideak aukeratu, nor hasten den edo nor kanpoan
geratzen den rifatzeko erabiltzen diren kantak ,hitz jokoak edo bestelako formulak dira. Lehenengo zikloan
irakasten dira eta haurtzaro osoan zehar erabiltzen dira.
SAILKAPENA
*objektu batekin egindakoak:
1) “CARA O CRUZ”: Txanpon bat behar da. Kapitain batek “cara” eskatzen du eta besteak “cruz”.
Txanpona gora bota eta lurrera jauzi egiten denean nork asmatu duen ikusten da eta hau lehena
izango da beste taldekide bat aukeratzen edo partida hasten. Leku batetik bestera ezberdin esaten
da: kurutx ala pil (Donibane Garazi).
2) LEHOR ALA BUSTI: Txanponik ez egoan denporatan edo txanponik ez eukenean eskura beste
material batzuk erabiltzen ziran: harri zapal bat, teila zati bat, txaparen bat...Alde bat bustita bazuen
ondo, bestela alde baten txistu egiten zen eta gero aukeratu legor ala busti (Elorrio) edo idor ala
busti (Donibane Garazi) esanez.
3) HARRIEKIN: eskuetako batean harritxo bat ezkutatu. Jokalariak harritxoa zein eskuetan dagoen
asmatu behar du, ez badu asmatzen besteak aukeratuko du.
4) ZOTZETARA: Neurri ezberdinetako zotz desberdinak behar dira (jokalari bezain beste zotz).
Jokalari bakoitza zotzak ateratzen joango da eta zotz txikiena ateratzen duena gelditzen da. Horreri
xotx ala motx (Donibane Garazi) esaten jako.
5) MARKA BATERA HURBILDU: Partaide bakoitzak harria, kanika, txanpona… jaurtiko du

4. marka batetik ahalik eta gertuen uzteko asmoz. Ahien hurbiltzen dena hasiko da.
6) ZENBAKIAK: Paper batean parte-hartzaile adina zenbaki , ondoz ondoko, idatziko dira,
horietako bati marka bat jarriz. Parte-hartzaile bakoitzak zenbaki bat esango du eta markaduna
ateratzen duena izango da lehena.
*objektu gabe egindakoak:
a) PAR-INPARRETARA: Kapitain bi daude eta bakoitzak hasi aurretik par edo inpar aukeratuko
du. Bata bestearen aurrean jarri, bat, bi eta hiru zenbatu eta jokalari bakoitzak nahi dituen atzamar
beste aterako ditu. Atzamarrak zenbatuko dira eta ia inpar edo par diren zenbatuko dira. Asmatu
duenak libratu, gelditu edo hasten da.
b) HANKETARA:bi pertsonen artean , distantzia batera jarri, eta oina beste oinaren aurrean
txandaka ipinita, elkarregana hurreratzen doaz. Irabazteko, batek bestearen oina zapaldu eta oin
bien tartean bere oina zeharka jartzea lortu behar du.
c) LEKUZ ALDAKETA: Haur guztiak hiladan jartzen dira bat izan ezik. Hau, honenen aurrean
jarriko da atzea emanez. Honek agintzen duenean eta ikusi gabe beste guztiak lekuz aldatzen dira,
eta “nahiko” esaten duenean hiladakoak berriro jartzen dira hiladan baina leku ezberdinetan. Atzez
dagoena esango du: “ezkerretik hasita bostgarrena (adibidez)”. Kontatu ondoren suertatzen dena
izango da.
*kanta edo esaldi bidez egindakoak:
Zotz egiteko beste modu bat kantu antzeko errezitaduak egitea da. Jokalariak korroan jarri eta,
bat erdian jarrita, kantua esan ahala erritmoaren arabera banan-banan seinalatzen ditu. Amaiera suertau
jakon jokalaria da aukeratua edo baztertua, kasuan kasuan. Horretarako errezitadu batzuk esaten dira.
Ezagunena Dona, dona, katona da gaur egun, baina jokoaren arabera, zotz egiteko modu ezbardinak
dagoz. Hona adibide batzuk:

5. 1.- DONA DONA
“Dona dona katona sutondoan aitona lepotik behera kuttuna irten kanpora neska edo mutil ttunttuna.”
2.- ATXIA MOTXIA
“Atxia motxia perolipan nire semea errotan errotara nindoala topa neban asto bat kendu neutsan
bustan bat ipini neutsan beste bat errota txikiak klin – klan”.
3.- DON DON
“Don don beledron Beledrongo elizan hiru atso dantzan hinirak ez dute ardi bana poltsan”.
4.- ANDRÉS MANDRES
“Andres, mandres kolko bete tremes, harek janda gosez, soloak gora, soloak behera negarrez”.
5.- ANTON BAT
“Anton bat eta Anton bi Anton putzura erori, edan zituen pitxer bat, etzan orduan egarri, Bonbolon bat
eta bonbolon bi, eragiok, Santi arraun horri”.
6.- TXINTXINA MINTXINA
“Gaztaina gora gaztaina behera Txukilu txakalu fuera”.
7.- HARRIOLA MARRIOLA
“Harriola Marriola kinkuan kin portan zela portan min arraxinolet, marraxinolet xegeren megeren
karun karun xek”.
8.- ATXA MITRA
“Atxa mitxa zilarra joan joan oilarra ardi beltzen bilara o pitxon, biribiltxon Txin , txan , txon”.
9.- DON DON KIKILIMON
“Don don kikilimon zarraeskuke zarramon pike pike toto like banbu, sile ketake bu”.
10.- BAGA BIGA
“Baga, biga, iga laga, boga, sega zai, zoi bele arma tiro piun! Xirristi - mirrixti, gerreman plat, oilio
zopa, kikiri salda, urrup edan edo klik. Tkimilikiliklik”.
11.- AZERIJE MISERIJE
Azerije miserije kumunikan zure semea, errotan errotatxurik errotatxure nenbillela topau neban erbi
bet, jeurti neutsen arri bet, atara neutsen begi bet, ipini neutsen barri bet, zelemiñe kanpo-zelemiñe
kanpo gari buru-gari buru sipiss…t.

6. 12.- ZIRRISTI MIRRISTI
Zirristi, mirristi, grena, plata, olio, zopa, urun, plerun, kuik. Gaztaña, gora, bera, txipitin, txapatun,
fuera.
13.- LAPUR ETA MIKELETEAK
Formula hau bi taldeetan bereizteko erabiltzen da. Borobilean jarrita, zozketa egiten duena
abezedarioa isilean esaten hasten da. Besteek nahiko esaten dutenean ozenki jarraituko du
abezedarioa esaten bakoitzari letra bat ematen diolarik.
" L " letrara heltzerakoan "lapur" izendatuko du eta, " M " letrara heltzerakoan "Mikelete" (polizia)
izendatuko du taldeek osotu arte.
14.- HARRI, ORRI, ARTAZI - " piedra, papel,tijera"
Jokalariak eskuak atzeko partean jarririk, seinale batera ( bat, bi eta hiru) esku bat atera behar dute
aukeratu duten irudia eginez.
Eskua itxita " HARRIA" izango da, eskua zabalik " HORRIA " izango da eta atzamar bi bakarrik
atarata " ARTAZIA" izango da.
HARRIAK ARTAZIA apurtzen du
ARTAZIAK ORRIA mozten du
ORRIAK HARRIA batzen du

7. BIZKAIKO ADIBIDE BATZUK
● “Unin dolin pospolin, tres y cuatro boltin, prakia un cordon, lau kuketa tabernera, salta ixu te
fuera” (Laukiz).
● “Unin dolin Antolin pospolin sindikato balentin erradura barradura plis plaus fuera”
(Zeberio).
● “Bat, bi, iru, lau sagusarrak yango nau, sagusarran alkate, Maria, Maria peluke” (Gatika).
● “Ulin dolin tanbolin, tres y cuatro belendin, erradura, barradura, plis plaust fuera”
(Larrabetzu).
● “Kikura bikura lakirikon, sikula bikula unkalapon” (Lekeitio).
● “Ron ron kandel miki maka moskatel ya sarrido primiton dikun dikun alkon pres” (Otxandio).
● “Dron dron kikilikon, serrak kuke serramon, pike pike tortolike, banbu serreketako bu”
(Aulestia).
ADIERAZPEN LUDIKOA
Esaldi, kanta edo leloaren bidez zotz egiteko formulak dira eta esan beharra dugu funtsa ez dela
esaldiari edota kanta guztiari esanahi bat ematea. Nahiz eta, normalean, hitzak mundua irudikatzeko
bitartekari izan, kasu hauetan hitzen atzetik ezkutatzen den beste mundu bat dago, imajinazioa lantzera
bultzatzen gaituena. Kasu hauetan hitzekin, soinuekin, erritmoarekin, errimarekin eta esanahiarekin
jostatzen da: ludohizkuntzalaritza deritzogu.
Ludohizkuntzalaritzan errepikapenak indar handia hartzen du eta lau galderatan sailkatu daiteke:
ZER errepikatzen den
ZENBAT bider errepikatzen den
NOLAKOA dan errepikapena
ZERTARAKO den errepikapena
ADIBIDEAK:
✓ Dona dona: Hitz bikoitza. Hitza errepikatzen da, bi bider errepikatzen da eta bikoiztapen
indargarria esaten zaio.
✓ Ttunttuna: Hitz barruko errepikapena da, totelgrama. Pertsona batzuk hitz-totelak diren
bezalaxe, hitzak berak ere totelak izan daitezke. Silaba bat edo letra multzo bat jarraian
errepikatzen duen hitza da.
✓ Klin-Klan: Hitz bikoitza da, onomatopeia. Silaba bakar bateko soinua errepikatzen da ia-ia
berdin. Kasu honetan euri tanten edo errota baten soinua irudikatzen da.
✓ Andres mandres: M- protesia. Euskararen hitz elkarketarako modu berezi eta berezkoa da
lehenengo hitza bigarrenez errepikatzen denean m- bat aurretik eranztea.
✓ Atxia motxia: M- protesia, metagrama. Aurreko hitzaren oso antzekoa da, baina bigarren
hitzak aldaketa txiki bat jasatzen du.
✓ Kikura bikura lakirikon: Hitz errepikatu asmatuak. Hitzekin eta soinuekin jolasteko
intentsio bat nabarmentzen da.
✓ Baga, biga, iga laga, boga, sega zai. Aho korapiloa. Hizketarako eragozle bihurtzen da.
Antza duten hitzak errepikatzean nahasketak sortzen dizkio hizketan dagoenari.
✓ Harriola Marriola kinkuan kin portan zela portan min. Errimak. Errima errepikapenaren

8. gainean eraikitako hots berdintasuna ere bada, baina kokapenari dagokionez oso arau
finkoekin: bertso lerroen amaieraren artean gertatzen da, eta azkeneko silaban (edo azken bi
silabetan) gauzatzen da. Errima, erraz ikusten da, zotz egiteko lelo askotan ematen da.
ZER LANTZEN DA
Buytendijk esaten zuen, umeak jolasten du umea delako, Jolasa plazerra sortzen duen ekintza
naturala da eta jolasaren bitartez pertsonaren osotasunezko garapena hobetzen da.
Baina jolasa hasi baino lehen erabiltzen diren zotz egiteko formulak ere oso garrantzitsuak dira, haurrak
zenbait eremu landuko baitu:
1.- Eremu kognitiboa: sormena eta ezagutzen bidez.
2.- Eremu afektiboa: umeak, plazerra sentitzen duen bitartean, bere abileziak erakutsiko ditu
eta bere autokontzeptua sendotuko du.
3.- Eremu komunikatiboa: umeak lengoaia hobetzen du.
4.- Gizarte eremua: talde-jolasak izanda, besteekiko harremanak lantzen ditu.
“Adibideak edozein hizkuntzatan gauzatu daitezke, zer esanik ez, baina hizkuntza jakin
batean behin gauzatuz gero, hizkuntza horri atxikitzen zaizkio hain estuki non ez baitago beste
hizkuntza batera bihurtzerik” (Iñaki Arranz, 2006).
BIBLIOGRAFIA
Eusko Jaurlaritza. (2004). Jolasen oinarri teorikoak eta umeen jolasak. Gasteiz.
http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dia6/eu_2027/adjuntos/T
ORIBIO/12-jOLASAREN%20OINARRI%20TEORIKOAK/JOLASAREN12.PDF-tik atarata 2014ko
urriaren 18an.
Labayru Ikastegia. (2011). Haur-Jolasak I. Bizkaieraren ataria. Derio. 2014-01-10ean batua,
http://www.bizkaiera.biz/dakienak-daki/?tx_t3blog_pi1%5BblogList%5D%5BshowUid%5D=66&no_c
ache=1-tik.
Remiro Iraioz, A., Olite Munarriz, E., & Larrañaga, G. (2007-2008). Euskararen Irakaskuntzarako
Baliabide Zentroa. Nafarroa. 2014-10-6an berreskuratua,
http://eibz.educacion.navarra.es/baliabideak/a_materiala/0708/hh_zotz.htm-tik.
ARRANZ, I. (2006). Hitza azti. Irun: Alberdania.
Gaminde, I., Bizkaiko ume-olgeten lexikoaz. Bilbo. Euskal Herriko Unibertsitatea. 2014-10-10ean
batua, http://www.vianayborgia.es/bibliotecaPDFs/FOLI-0077-0000-0055-0076.pdf-tik.

9. Zabala Morentin, L., (koor) eta besteak. Zotz egitekoak. Umeen Euskal Joku Tradizionalak. Durango.
2014-10-10ean batua, https://sites.google.com/site/euskaljokuak/home-tik.