2. Os cereais son plantas con sementes
(grans) de grande poder nutritivo.
Foron aproveitados como alimento
desde hai máis de 10.000 anos e
constitúen a principal fonte nutricia da
humanidade e un complemento
fundamental para o gando.
3. Todos os cereais
son gramíneas, un
grupo de máis de
6.000 especies de
plantas capaces
de vivir en todo
tipo de solos e
climas.
Follas alternas,
envainadoras e cos
nervos paralelos.
Talo (cana) oco ou
con pouca médula,
dividido por tabiques
transversais.
Raíz fasciculada.
Froitos (grans) de tipo
cariópside, cunha única
semente soldada ao froito.
Flores agrupadas en espigas, acios
ou panículas terminais protexidas
por brácteas (glumas e glumelas).
6. O millo é orixinario de
América, é unha das primeiras
plantas cultivadas (hai máis de
7.000 anos en México). Foi
traído a Europa polos
conquistadores. A primeira
noticia do cultivo en Galicia é
do ano 1604 en Mondoñedo.
Cultívase en toda a costa e no
interior por debaixo dos 400 m
de altura.
7. O millo ocupa máis do 50% da superficie cerealista de Galicia.
Nos últimos anos aumentou a extensión de cultivo para forraxe
(ocupa máis de 41.000 ha) e diminuiu a de gran.
8. Pode acadar máis de 3 m de
altura. O millo do país bota
unha espiga grande e outra
pequena e os híbridos dúas
ou tres grandes.
Flor masculina
(pendón, candea)
Os froitos agrúpanse nunha
espiga ou mazaroca cuberta
por unha brácteas (follato).
Flor feminina
10. Seméntase en marzo-abril e páñase en
outubro. É unha planta moi sensible á
seca, polo que precisa regas.
11. USOS
•Alimentación humana (directamente ou
en multitude de produtos elaborados)
•Alimentos para o gando (ensilado ou
como compoñente de pensos).
•Bebidas: chicha, bourbon, cervexas...
•Aceites, plásticos, papel...
•Menciña popular
12. Máis de 1.200 produtos vendidos nun supermercado
inclúen un ou varios ingredientes derivados do millo
(Hallauer, 1994).
13. REFRÁNS
-Cando a ruliña veña a rular, colle o millo e vai sementar.
-Non caves o millo con néboa, que como está, así queda.
-Polo San Pedro (xuño) abre o rego.
-No marzo abrigo, mozas e pan de millo.
-Por xuño, onde está o mozo?, ou está na aberta ou no pozo.
14. CANTIGAS
Sachade ben sachadoras,
sachade ben o meu millo;
se non queda ben sachado
¿Que farei pró San Martiño?
Sei cantar e sei bailar,
todo se me da na man
tamén sei cavar o millo
alá en chegando San Xoán.
ADIVIÑAS
Ten barbas
e home non é;
ten dentes
e non pode comer.
Ata a folliña do millo
sabe tamén picardía,
garda do orballo da noite
para beber polo día.
(O MILLO)
Verde nai
de cabelo dourado,
leva o fillo no colo
nun coberto acochado.
(A MAZAROCA)
espiga raíña
espiga das ánimas
16. É o cereal máis importante das zonas temperadas,
necesita humidade e temperaturas suaves durante o seu
desenvolvemento e tempo cálido e seco para a colleita.
Comezouse a cultivar hai máis de 10.000 anos nas concas
do Tigris, Úfrates e Xordán desde onde se difundiu ao
resto do mundo.
17. O trigo é unha gramínea que pode acadar 1,5 m de
altura. Coñécense máis de 20.000 variedades.
Cultivase nos terreos máis fértiles.
espiga e grans
espiga en flor
19. O trigo cultívase en Galicia desde a prehistoria. Cobre unha superficie
aproximada de 23.000 ha. As zonas de cultivo máis importantes son A Coruña
(sobre todo Bergantiños), Lugo e Ourense (A Limia).
Colleitadora na Limia
20. USOS
É o cereal máis utilizado para a elaboración de pan, galletas, pastas, doces...
É a base da alimentación para o 35% da poboación mundial.
Tamén se emprega para elaborar cervexas, licores, cremas, xabóns...
A palla para facer cestos, sombreiros...
22. TRADICIÓN ORAL
REFRÁNS
-Cando o trigo está nos campos é de -Deus e máis
dos santos.
-Nin viña no baixo nin trigo no cascallo.
-Maio frío moito trigo, maio pardo, ano farto.
24. É orixinario das montañas do Hindukush, en Asia Menor.
Noutros tempos foi o cereal máis cultivado em Galicia (o
pan) e a base fundamental da alimentación en moitas
zonas rurais, en especial da montaña.
Hoxe en día este cultivo está practicamente abandonado.
Cultívase sobre todo en Lugo e Ourense, a maior parte
para forraxe.
campo de centeo na Mezquita
28. CULTIVO
Seméntase no outono (grandal) e recóllese de xuño a agosto.
Tamén se pode sementar na primavera (serodio) se o mal
tempo non o permite no outono.
29. Noutros tempos facíase a
malla (para separar o grao da
palla) colectivamente na eira.
Na actualidade faise con
máquinas.
mallo
30. TRADICIÓN ORAL
Festa da malla en Allariz
REFRÁNS
-O que sementa sen semente sega sen fouciña.
-Por San Xoan bótalle a fouciña ao pan, e en Santa
Mariña da meda fai fariña.
-En abril espigas mil, en maio todo espigado.
-Polo San Clemente bota a túa semente.
-No agosto a fariña e no setembro a fouciña.
-Por Santa Mariña deixa o sacho e colle a fouciña.
-Polo San Xoán seca a raíz do pan.
31. USOS DO CENTEO
A fariña úsase para facer pan, soa ou mesturada con
fariña de trigo ou de millo (mistura ou mistilla).
A fariña de centeo é máis escura que a de trigo e contén
menos gluten, o que fai o pan máis escuro e máis
compacto. O pan de centeo consérvase moi ben.
32. O gran e a palla úsanse para alimentación do gando.
Coa palla longa e flexible (colmo) fanse cubertas para
alboios e pallozas, sombreiros, cestos, cordas...
En Rusia o centeo utilizase para elaborar unha cervexa.
É un dos cereais que se utilizan na elaboración do whisky.
45. TIPOS DE PAN
Segundo o tipo de
fariña: de trigo
(branco, integral),
millo, mistura...
Segundo o proceso
de elaboración:
bregado ou
gramado, de Viena,
de molde, ácimo,
dóce, relado, de
ovo, de leite, con
sementes, con
herbas, con
pasas...
Segundo a orixe:
de Cea, de
Carballo, de
Ousá...
Ousá
Carballo
Santiago
Caldas
Cea
Segundo as formas:
bolo, bola, molete,
barra, rosca, pulga,
cornecho...
