1. SHKOLLA FILLORE “DITURIA"
DARDANI
Emri i Nxënsit: Zenel Kovaqi
KLASA: 9/1.
Proteinat, Yndyrnat dhe
TEMA: Karbohidratet
ARSIMTARI I LËNDËS: Skender Mjaki
PRILL 2013

2.  Emri proteinë rrjedh nga greqishtja “prota” dhe do të thotë i
rëndësishëm.
 Ato përbëjnë një pjesë të madhe të të gjithë organizmit tonë
dhe luajnë efekte jetike.
 Formohen nga vargje aminoacidesh të lidhur me lidhje
peptidike.
 Ka gjithsej 20 lloje aminoacidesh ku 9 jane themelore dhe
11 jo-themelore.
 9 proteinat esenciale nuk prodhohen dot nga trupi ynë
prandaj është me shumë rëndës të merren nëpërmjet
ushqimeve me përmbajtje të lartë proteinash.
 Proteinat jo-themelore prodhohen nga trupi ynë, por për
prodhimin e tyre duhen proteinat e tjera që shërbejnë si
katalizatorë.

3. 3

4.  Formimi i organeve të brendshme si
mëlcia, muskujt, ligamentet, kockat etj. Ruajtja e formës
trupore.

Përbëjnë 15% të trupit tonë.

Shërbejnë si katalizatorë.

Transportojnë oksigjenon në gjak.

Marrin pjesë në transportin aktiv të lëndëve ushqyese.

Nga to formohen edhe antirupat që mbrojnë trupin nga
sëmundjet.

Rregullimi i hormoneve dhe matobolizmit të ushqimeve.

6.  Proteinat ndahen në proteina me vlerë biologjike të lartë
(treten shpejt) proteina me vlerë biologjike të ulët (treten me
vështirësi)
 Proteina e hirrës - thartirat, ka vlerën më të lartë bilogjike
pra është kualiteti më i lartë i proteinës dhe tretet shumë
shpejt në organizëm.
 Proteina e kazeinës - proteina e qumështit. Ka vlerën
mesatare biologjike dhe tretet më ngadalë në organizmin e
njeriut.
 Proteina e sojës - bizelja, fasulja, arrat, kikirikat, etj. ka
vlerën më të ulët biologjike dhe tretet shumë ngadalë në
organizmin e njeriut.

8.  Proteina e plotë është ajo proteinë e cila përmban 9 amino
acidet themelore pra është proteinë e kompletuar dhe është
shumë e rëndësishme për shëndetin e njeriut.
 Proteinë të plotë përmbajnë:
hirra, vezët, qumështi, djathi, kosi, mishi i bardhë i pulës, mishi i
peshkut, mishi i kuq (bifteku,përshuta),etj.
 Proteina e mangët - e paplotë është proteinë e pakompletuar
sepse i mungojnë 2 apo 3 amino acide nga 9 amino acidet
themelore, pra nuk i ka të gjitha amino acidet themelore.
 Edhe kjo proteinë është e dobishme për shëndetin e njeriut dhe
ka mundësi të kompletohet, të bëhet proteinë e plotë.
 Proteinë të mangët-paplotë përmbajnë:
drithërat, bizelja, fasulja, kikirikat, arrat, farat,

9. Projekt Kimi
9

10.  Mungesa e proteinës rezulton në lodhje të përgjithshme të
njeriut, në dobësimin e muskujve dhe indeve, në ndjeshmëri
ndaj infeksioneve, dhe gjithashtu shfaqë dëshirën për
konsumimin më të madh të sheqernave gjatë ditës, siç është
çokollata dhe ëmbëlsirat tjera të cilat mund të shkaktojnë
trashjen - rritjen e peshës trupore.
 Më parë, në bazë të disa studimeve është menduar se
konsumimi i lartë i ushqimit me proteina
 mund ti shkaktojë stres veshkëve dhe mëlqisë sepse këto
organe duhet të punojnë më tepër në mënyrë që të nxjerrin
materiet toksike të mbetura nëpërmjet urinës, dhe gjithashtu
mund të shkaktojë humbjen e kalciumit të eshtrave nëpërmjet
urinës.
 Kurse tani studimet e fundit tregojnë se përdorimi i lartë i
ushqimit me proteina nuk mund të shkaktojë kurfarë stresi
veshkëve dhe mëlqisë, sepse proteina është substancë
termogjenike e cila mund të lirohet nga trupi edhe nëpërmjet
nxehtësisë.

11.  Lipidet (lipos-gr-yndyrë) në përgjithësi përkufizohen
si yndyrëra të patretshme në ujë, por treten në tretës
tjerë organik p.sh. tretës të lipideve
janë acetoni ose benzeni. Në natyrë ndodhen edhe
si molekula të tilla si
vajra, kolesterole, sterole, vitamina(A, D, E dhe K ), mono
gliceride, digliceride, fosfolipide, etj. Funksionet kryesore
biologjike të lipideve janë: depozitimi i energjisë, veprojnë
si komponentë strukturor në membranën qelizore, dhe si
molekula sinjalizuese.
11

13.  Lipidet janë një grup komponimesh që kanë shumë
funksione biologjike, të tilla si komponente strukturore
në membranën qelizore, deponimin e burimeve të
Projekt Kimi
energjisë etj. Lipide në përgjithësi janë hidropfobik apo
amfifilike të vogla që kanë origjinë tërësisht ose
pjesërisht nga dy lloje substancash biokimike: ketonet
dhe grupet izofrene. Duke marrë parasysh këtë, lipidet
ndahen në:
 alkine yndyrore
 glicerolipide
 glicerofosfolipide
 sfingolipide
 saharolipide
 poliketone (ketone të përbëra)

14.  Yndyrnat janë bazë, në shumë procese të organizmit dhe janë
një formë e përqendruar e energjisë. Marrja e tepruar e
Projekt Kimi
yndyrnave, mund të çojë në dhjamosje. Mishi, djathi, vaji i
palmës, vaji i arrës së kokosit, dhjamërat e
kafshëve, vezët, peshqit, arrat, kanë yndyrna të tretshme.
 Obeziteti është një ndër sëmundjet më shqetësuese të të gjithë
shoqërisë njerëzore sot. Obeziteti vjen si pasojë
mbiushqyerjes, sidomos me yndyrna, të cilat duke qenë se nuk
konsumohen energjikisht depozitohen si dhjam.
 Sipas disa kërkimeve arsyeja që ne na pëlqejnë kaq shumë
yndyrnat është fakti se edhe vetë truri jonë përbëhet nga 50%
ynfyrë (mielina dhe membrama e neuroneve)

16.  Karbohidratet janë materie të përbëra nga
karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni, dhe zakonisht
kategorizohen si sheqera,nisheste dhe fibra.
 Sheqeri i cili gjendet në përmbajtjen e ushqimit
përcaktohet si monosaharid apo dysaharid.
 Monosaharidet janë njësi e vetme e sheqerit dhe kur
shumë njësi të tilla lidhen, atëherë formohen nishestet
(karbohidratet që gjenden në bimë) dhe glikogjeni
(karbohidrate që ruhen në trupin e njeriut).Në
monosaharide bëjnë pjesë:glukoza (e njohur si sheqeri i
gjakut), fruktoza (sheqeri i pemëve),dhe galaktoza.

18.  Karbohidratet e thjeshta-(sheqer i thjeshtë), janë
monosaharidet dhe dysaharidet.
 Karbohidratet e thjeshta treten shpejtë në organizëm dhe
rrisin nivelin e sheqerit në gjak shumë shpejtë. Në këtë rast
pankreasi detyrohet të prodhojë më shumë insulinë e cila
merr glukozën më shpejtë nga gjaku dhe e ruan atë si
glikogjen apo yndyrë në trupin e njeriut, në mënyrë që të
rikthehet niveli normal i sheqerit në gjak.
 Karbohidratet e thjeshta janë: sheqeri i bardhë-
sukroza, ëmbëlsirat,tortet,kiflet,pijet e gazuara,lëngjet me
sukroze-sheqer të
përpunuar, qokolata,bombonet,biskotat,qipsat dhe gjithë
artikujt që përmbajnë sheqer të rafineruar.

20.  Karbohidratet e përbëra-(sheqer natyral) janë polisaharidet të
cilat formohen nga bashkimi i tri apo më shumë njësive të
sheqerit.
 Karbohidratet e përbëra treten dhe depërtojnë në gjak më
ngadalë, diku për 1 deri 3 orë, çka do të thotë se niveli i sheqerit
në gjak rritet ngadalë dhe mbetet i qëndrueshëm, dhe në këtë
rast pankreasi detyrohet të prodhoj vetëm një sasi të vogël të
insulinës.Kjo mundëson të kemi energji për një kohë më të gjatë
dhe mos të ndihemi të uritur.
 Karbohidratet e përbëra janë:
drithërat, orizi, pemët, patatet, domatet, qumështi dhe produktet
e qumshtit,lëngjet pa sheqer shtesë-të
bardhë, shpagetat, gruri, bizelja, fasulja.
 Karbohidratet e përbëra janë shumë të rëndësishme për
shëndetin e njeriut, janë ushqime jetësore sepse përmbajnë
shumë vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin
E, zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin rezervat e

22.  Karbohidratet me indeks glikemik të lartë edhe pse mund
të jenë disa karbohidrate të përbëra (si patatet e pjekura
dhe orizi i bardhë) ato treten shpejtë në organizëm dhe
rrisin shumë shpejtë nivelin e sheqerit në gjak që do të thotë
se nuk janë shumë të dobishme për shëndetin e njeriut e
sidomos për personat me sëmundje të diabetit-sheqerit te të
cilët rritja e nivelit të sheqerit në gjak mund të shkaktojë
probleme të mëdha shëndetësore.
 Karbohidratet me indeks glikemik të ulët të cilat
gjithashtu mund të jenë disa karbohidrate të thjeshta (siç
janë pemët) treten më ngadal dhe rrisin nivelin e sheqerit në
gjak më ngadal që do të thotë se janë shumë të nevojshme
dhe të dobishme për shëndetin e njeriut e sidomos për
personat me sëmundje të diabetit-sheqerit.