In dit onderzoek wordt onder andere gekeken naar de verandering in het onderwijs veroorzaakt door digitale media. Vervolgens worden de kerndoelen van de kunstvakken bekeken, waarna bekeken wordt hoe digitale media een meerwaarde kan bieden voor de kunstvakken. Na deze analyse volgen de conclusies en aanbevelingen wat betreft digitale media en de kunstvakken en hoe men dit zou kunnen integreren in het kunst- en beeldend onderwijs.

1. Hoe kunnen digitale middelen een
meerwaarde bieden voor de kunstvakken?
Onderzoek Hoe kan digitale media een meerwaarde
bieden aan de kunstvakken?
Onderzoek naar de voor- en nadelen van digitale media voor de kunstvakken in het voortgezet onderwijs.
Uitgevoerd voor onderwijskunde in het derde jaar op de opleiding: Docent Beeldende Kunst en Vormgeving
Onderzoek door Linda Batenburg in opdracht van Johanneke van der Ziel 2009 - 2010!

2. Onderzoek
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Voorwoord 4
Inleiding 5
Strategie 6
1. Digitale media 7
‣ 1.1 Wat houdt digitale media in? 7
‣ 1.2 Wat zijn de grootste invloeden van digitale media op het onderwijs? 8
‣ 1.3 Welke digitale middelen worden er reeds gebruikt in het onderwijs 9
2. Doelen kunstvakken 11
‣ 2.1 Doelen gesteld voor het voortgezet onderwijs door de overheid 12
2.2 Analyse Leerdoelen kunst en cultuur in het Voortgezet Onderwijs 13
2.3 Koppeling van kernvaardigheid en kerndoel 14
3. Digitale media en kunst samengevoegd 15
‣ 3.1 Welke aspecten van digitale media kunnen benut worden door de kunstvakken? 15
‣ 3.2 De voordelen van de integratie van digitale media en de kunstvakken 17
‣ 3.3 De nadelen van de integratie van digitale media en de kunstvakken 19
‣ 3.4 Optimale integratie van middel en vak 22
Conclusie en advies 24
‣ Advies voor scholen 24
Onderzoek door Linda Batenburg 2

3. Onderzoek Inhoudsopgave
Reflectie 25
Veel voorkomende definities en termen uit de digitale media 26
Bronvermelding 27
‣ Artikelen en bijzondere uitgaven 27
‣ Boeken 28
‣ Websites 28
Bijlagen 29
‣ Kerndoelen Voortgezet Onderwijs kunst & cultuur 29
Onderbouw VO: Kerndoelen Leergebied Kunst en cultuur (incl. 30
kernvaardigheden)
CKV 1: De examenstof 30
CKV 2: De examenstof 31
CKV 3: Beeldende Vormgeving Havo & VWO 32
‣ Voorbeeld visies voor de computer binnen de kunstvakken 33
‣ Belangrijke leer - en ontwikkel theorieën 34
‣ Softwarelijst ICT & Beeldende Vorming en veel voorkomende ELO’s 35
Onderzoek door Linda Batenburg 3

4. Onderzoek Voorwoord
Voorwoord
Er was eens een jonge dame die stage liep op een hele grote school. Hier dacht zij leuk
Photoshop lessen te geven tot zij erachter kwam dat dit moeilijker was dan gedacht....
Afgelopen jaar ben ik bezig geweest met het geven van lessen beeldbewerking op mijn stage,
hier kwam ik er echter achter hoe groot de verschillen qua niveau zijn wat betreft de digitale
kennis van de leerlingen. De meeste problemen bevonden zich voornamelijk in de drie Mavo
klassen, maar in de Havo klassen viel het computergevoel van de leerlingen wat tegen. In de
Vwo klas was dit slechts bij een enkeling het geval.
Dit was voor mij een goede reden om het onderzoek te richten op digitale media & de
kunstvakken.
Onderzoek door Linda Batenburg 4

5. Onderzoek Inleiding
Inleiding
In dit onderzoek wordt onder andere gekeken naar de verandering in het onderwijs veroorzaakt
door digitale media. Vervolgens worden de kerndoelen van de kunstvakken bekeken, waarna
bekeken wordt hoe digitale media een meerwaarde kan bieden voor de kunstvakken. Na deze
analyse volgen de conclusies en aanbevelingen wat betreft digitale media en de kunstvakken en
hoe men dit zou kunnen integreren in het kunst- en beeldend onderwijs.
Het eerste onderdeel van dit onderzoek: Digitale media, gaat in op de term digitale media, de
invloed hiervan op het onderwijs en de mogelijkheden van deze vorm van media.
In het tweede onderdeel van dit onderzoek: Doelen kunstvakken, worden de doelen voor de
kunstvakken bekeken opgesteld door SLO, Stichting Leerplanontwikkeling in opdracht van:
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Het derde onderdeel van dit onderzoek: Digitale media en kunst samengevoegd, laat zien hoe je
mogelijk gebruik zou kunnen maken van digitale media in combinatie met de kunstvakken.
In het vierde onderdeel van dit onderzoek: Conclusies en aanbevelingen, staan onder andere de
eindconclusie van dit onderzoek en advies over hoe een school kunst en digitale media zou
kunnen combineren.
Tot slot nog een korte reflectie over het uitvoeren van dit onderzoek opgevolgd door een lijst
met Definities & termen, Bronvermelding en de Bijlagen.
Onderzoek door Linda Batenburg 5

6. Onderzoek Strategie
Strategie
De onderzoeksvraag is ontstaan na het uitvoeren van de lessen Photoshop op het Wolfert van
Borselen te Rotterdam. Hierna is de interesse ontstaan om uit te zoeken of digitale media de
kunstvakken een meerwaarde kan bieden en zo ja, welke dit dan is.
Om dit te onderzoeken is het belangrijk eerst te onderzoeken wat digitale media inhoud.
Hiervoor is gebruik gemaakt van zowel informatie van het internet als uit boeken. Daarnaast is
ook gekeken naar de invloed van digitale media op het onderwijs in het algemeen. Hiervoor is
tevens een bezoek aan de IPON-beurs 1 van 2009 gebracht.
Om een combinatie te maken van digitale media en de kunstvakken, zijn de kerndoelen voor de
kunstvakken erbij betrokken. Deze informatie is grotendeels verkregen vis Stichting Leerplan
Ontwikkeling en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Ten slotte wordt deze combinatie van informatie geanalyseerd en volgt de eindconclusie en de
aanbevelingen voor scholen met Voortgezet Onderwijs.
Doelen van het onderzoek
I. Een up-to-date beeld krijgen van de ontwikkelingen van digitale media in het onderwijs.
II. Beter inzicht op het gebied van digitale media en de toepassingen voor de kunstvakken.
III. In kaart brengen van de voor- en nadelen van het gebruik van digitale media bij de
kunstvakken.
IV. De mogelijkheid tot het schrijven van beter toepasbare lesplannen voor de kunstvakken
met behulp van digitale media
1 ICT Platform Onderwijs Nederland
Onderzoek door Linda Batenburg 6

7. Onderzoek 1. Digitale media
1. Digitale media
Dit hoofdstuk behandelt de term digitale media, de mogelijkheden van digitale media en de
beïnvloeding van het onderwijs.
1.1 Wat houdt digitale media in?
Digitale media, het woord is niet meer weg te denken uit de vocabulaire van de gemiddelde
Nederlander. Het is algemeen geaccepteerd dat wanneer je hier in Nederland niet om kan gaan
met het middel: de computer, dat je dan voor minder vacatures in aanmerking komt. Ook zonder
digitale media is een studie in Nederland niet meer te volgen. Werkstukken moeten vaak op de
computer gemaakt worden of met behulp hiervan. Vandaar ook
Digitale media:
Alle media welke dat het Voortgezet Onderwijs, afhankelijk van de school, in
digitaal is en dus niet
op papier: tv, internet, meerdere of gelijke mate gebruik zal moeten maken van digitale
sms, e-mail maar ook
media. Net als bij de boekdrukkunst is er bij digitale media
cd-roms en
computerprogramma's
sprake van een uitbreidend aanbod van informatie en
zijn digitale media.
verschuiven de maatschappelijke en sociale accenten van het
leven, denk bijvoorbeeld aan virtual reality, het onderhouden van sociale contacten enz. In het
begin van het digitale tijdperk werd voornamelijk gesproken over het ontstaan van een
informatie-maatschappij, maar bij recentere publicaties spreekt men toch meer over een
beeldcultuur.
Op zich is dit niet verwonderlijk aangezien mensen een grote interesse hebben voor (bewegend)
beeld en informatie bij voorkeur vaak liever op de analoge manier word bekeken.
Onderzoek door Linda Batenburg 7

8. Onderzoek 1. Digitale media
Een van de grootste invloeden van digitale media is de verandering van de manier om
informatie te verspreiden. Wanneer gesproken wordt over informatie, gaat het niet om kennis,
zoals het in sommige boeken en artikelen wel zo wordt uitgelegd. Kennis is iets dat je als
individu vergaart, je kunt echter wel met behulp van informatie kennis vergaren. Het nadeel van
deze grote hoeveelheid beschikbare informatie is dat er ook veel onbetrouwbare informatie
tussen zit. De term voor de vaardigheid om deze informatie te filteren is ‘mediawijsheid’ ,
verder in dit onderzoek wordt hier meer over uitgelegd.
Digitale media is zowel een breed middel als een uitgebreid medium. Als middel zijn er tal van
digitale technieken, waarvan bij sommigen ook de behoefte aan het gebruik van analoge
technieken vermindert. Een groot voorbeeld hiervan is de digitale fotografie en film industrie.
Als medium kan digitale media onder andere gebruikt worden om informatie over te dragen,
netwerken te creëren en onszelf te presenteren.
1.2 Wat zijn de grootste invloeden van digitale media op het onderwijs?
De invloed van digitale media op het onderwijs is merkbaar op verschillende gebieden.
Voorheen was je als leerling voornamelijk afhankelijk van de kennis & vaardigheden van je
docent. Digitale media hebben hier verandering in gebracht door het rijke aanbod aan
informatie is het gemakkelijker geworden om zelfstandig deze informatie uit te zoeken.
Daarnaast moet de docent ook nieuwe vaardigheden onder de knie krijgen om digitale media
toe te passen binnen de lessen.
De komst van digitale media heeft ook de organisatie van het onderwijs verandert.
Ten eerste moeten er computers komen om digitale media überhaupt te kunnen gebruiken.
Daarna zullen er nieuwe regels worden opgesteld voor het gebruik van digitale media en wordt
een groot gedeelte van de administratie omgezet van analoog naar digitaal.
Onderzoek door Linda Batenburg 8

9. Onderzoek 1. Digitale media
Het staat ter discussie of de leerling verandert is door digitale media, maar wat wel vast staat is
dat hij bloot staat aan meerdere invloeden zoals virtual reality en andere sociale media.
Kabinetsreactie advies Onderwijsraad 'Onderwijs en open leermiddelen'
“Het onderwijs moet leerlingen en studenten maximaal motiveren het beste uit zichzelf te halen en de
leerprocessen daartoe zo effectief mogelijk inrichten. Dat is goed voor de deelnemers zelf en voor de
samenleving als geheel. Maar, de werelden van de jeugd en van het onderwijs dreigen steeds verder
uiteen te groeien. De wereld van veel kinderen en jongeren wordt gekenmerkt door het gebruik van
sociale media als gsm, msn, internet, vriendensites, blogs en gaming. De OECD spreekt zelfs van een
nieuwe generatie lerenden, New Millennium Learners, en onderzoekt of er echt sprake is van andere
vormen van leren.”
1.3 Welke digitale middelen worden er reeds gebruikt in het onderwijs
Sinds het begin van het digitale tijdperk zijn er ontzettend veel programma’s en projecten
ontwikkelt om onderwijs en digitale media te combineren.
Internet
Het internet is een maatschappelijk geaccepteerd middel dat ook in bijna alle
onderwijsinstellingen aanwezig zal zijn. Aangezien het internet oneindig breed is, is het
onmogelijk om alle op onderwijs gerichte websites te noemen. Daarom volgen nu als voorbeeld
een aantal websites die speciaal voor het onderwijs zijn ontwikkeld.
• http://digischool.nl Digitale School - Een stichting die tot doel heeft alternatieve leerwegen
aan te bieden aan leerlingen.
• http://www.kennisnet.nl/ Kennisnet - Het expertisecentrum van ict in het onderwijs
• http://www.ed-it.nu/ ED*IT - Het digitale platform voor creatief onderwijs
Onderzoek door Linda Batenburg 9

10. Onderzoek 1. Digitale media
Software
De ontwikkeling van de Elektronische Leer Omgeving, ook wel ELO genoemd, draagt onder
andere bij aan het vergemakkelijken van e-learning 2. Een ELO is kort gezegd een digitaal
leerplatform waarbij onder andere leerlingenadministratie, lesstof, rooster en huiswerk
gecombineerd kunnen worden. Tevens bevat een ELO de voorzieningen die de interactie
faciliteert tussen:
1. Het proces van leren
2. De communicatie die nodig is voor dat leren
3. De organisatie van het leren"
In Bijlage IV staat een overzicht van verschillende ELO’s
Naast de ELO zijn er nog een aantal programma’s waarvan, in de meeste scholen, reeds gebruik
gemaakt wordt. Het Microsoft Office pakket hoort hier ook bij. De meest gebruikte programma’s
daaruit zijn: Word, Powerpoint en Excel. Word wordt gebruikt om tekstdocumenten aan te
maken, powerpoint om presentaties te maken en Exvel voor het gebruik van spreadsheet.
Het gebruik van foto & videobewerking programma’s neemt ook nog steeds toe in het
onderwijs, hierover meer in hoofdstuk drie.
2 Leren met behulp van digitale media
Onderzoek door Linda Batenburg 10

11. Onderzoek 2. Doelen kunstvakken
2. Doelen kunstvakken
In dit hoofdstuk worden de kerndoelen behandeld van de kunst en cultuur vakken in het
Voortgezet Onderwijs. De kerndoelen in kwestie zijn vastgesteld door de Stichting Leerplan
Ontwikkeling en goedgekeurd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Aan de kerndoelen worden vervolgens kernvaardigheden gekoppeld. Naar aanleiding van deze
vaardigheden zal in het volgende hoofdstuk gekeken worden welke vaardigheden met behulp
van digitale media geleerd kunnen worden.
Lijst met behandelde kerndoelen
I Onderbouw VO: Leergebied kunst & cultuur
II CKV 1: De Examenstof
III CKV 2: De Examenstof
IV CKV 3: De Examenstof
V CKV 3: Beeldende Vormgeving Havo & Vwo
Opmerking: Aangezien de doelen van CKV 3 voor Havo en Vwo bijna gelijk zijn,
worden ze in dit onderzoek niet als aparte categorieën behandeld.
Onderzoek door Linda Batenburg 11

12. Onderzoek 2. Doelen kunstvakken
2.1 Doelen gesteld voor het voortgezet onderwijs door de overheid
Allereerst wordt gekeken naar de kerndoelen die terug te vinden zijn in Bijlage I en vervolgens
is een analyse van deze kerndoelen gemaakt.
Om beter inzicht te krijgen in de vereiste competenties die de leerling moet bezitten om aan
een kerndoel te voldoen worden er kernvaardigheden aan de doelen gekoppeld.
Deze kernvaardigheden zijn gebaseerd op de
kunst en cultuurschijf3. Na het analyseren van
de kerndoelen is een schema samengesteld
waarbij duidelijk wordt welke
kernvaardigheden nodig zijn om welke
kerndoelen te behalen.
Het is niet altijd het geval dat een te behalen kerndoel, maar één kernvaardigheid heeft. Veel van
de kerndoelen zijn in te delen in meerdere schijven. Zoals: Het uitvoeren van ideeën in beeldende
verwerking (CKV 3 BV). Dit kerndoel kan te maken hebben met de kernvaardigheden: Produceren
en presenteren.
Bijvoorbeeld: Een leerling maakt een schilderij, dit Produceert hij en Presenteert het aan de klas,
waardoor hij twee kernvaardigheden gebruikt om aan één kerndoel te voldoen. Tevens zou ook
Verslaglegging hierbij betrokken kunnen worden, indien je duidelijk inzicht in het beeldend
proces van de leerling wilt houden.
3Zie publicatie: Kernconcepten voor Kunst en cultuur, 2005 of Concretisering van de kerndoelen kunst en cultuur 2007.
Beide zijn uitgegeven door SLO
Onderzoek door Linda Batenburg 12

13. Onderzoek 2. Doelen kunstvakken
2.2 Analyse Leerdoelen kunst en cultuur in het Voortgezet Onderwijs
Vereiste kennis & vaardigheden genoemd in de kerndoelen van
de kunstvakken uit het Voortgezet Onderwijs
• Onderzoeken: ‣ verschillende kunstdisciplines (Onderbouw, CKV 1 & CKV 3)
‣ historische achtergronden (CKV 1 & CKV 3 BV)
‣ (sub)culturen (CKV 1)
‣ vorm, inhoud en functie (CKV 1)
‣ termen & begrippen van de verschillende kunstdisciplines (CKV 2)
‣ ideeën over schoonheid in kunst en kunstwaardering (CKV 2)
‣ invloed van opdrachtgevers & politieke ideeën (CKV 2)
‣ kunst en vermaaksfuncties (CKV 2)
‣ De onderwerpen genoemd in de examenstof van CKV 2
Domein C, Onderwerpen:
de cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw;
de hofcultuur in de zestiende en zeventien- de eeuw;
de burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw;
de cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw;
de cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw;
de massacultuur vanaf 1950.
‣ kunst, wetenschap en techniek (CKV 2)
‣ vervolgopleiding welke beeldende vormgeving bevatten (CKV 3)
‣ Westerse en Niet-Westerse kunst & cultuur (CKV2)
• Herkennen en benoemen van de disciplines (CKV 2)
• Toepassen van de kunstdisciplines (Onderbouw &CKV 2)
• Het maken van een eigen werkstuk/productie (CKV 1)
• Het uitvoeren van ideeën in beeldende verwerking (CKV 3 BV)
• Verslag doen: ‣ met behulp van auditief en visuele middelen (Onderbouw)
‣ werkproces (CKV 3 BV)
• Presenteren (Onderbouw)
• Vastleggen van ervaringen (Onderbouw)
• Reflecteren op keuzen en ervaringen (CKV1)
• Mondeling of schriftelijk reflecteren op eigen werk & kunstenaars (Onderbouw)
• Evalueren (CKV 3 BV)
• Bronmateriaal op adequate wijze hanteren (CKV 2)
• Beschrijven en interpreteren van bronnenmateriaal beeldend werk van kunstenaars en
vormgevers (CKV 3)
• Beleven van beeldende kunst, muziek, theater, dans en filmvoorstellingen (Onderbouw)
Onderzoek door Linda Batenburg 13

14. Onderzoek 2. Doelen kunstvakken
2.3 Koppeling van kernvaardigheid en kerndoel
Kernvaardigheid Bijhorende kerndoelen
Produceren • Onderzoeken van verschillende kunst en cultuur gerelateerde
onderwerpen (belangrijk op elke niveau)
• Toepassen van de kunstdisciplines (Onderbouw &CKV 2)
• Het maken van een eigen werkstuk/productie (CKV 1)
• Het uitvoeren van ideeën in beeldende verwerking (CKV 3 BV)
Presenteren • De kernvaardigheid presenteren wordt in de doelen alleen specifiek
genoemd bij de onderbouw, maar is echter net als bij
Produceren: Onderzoeken, belangrijk op elk niveau
Beleven • Herkennen en benoemen van de disciplines (CKV 2)
• Beleven van beeldende kunst, muziek, theater, dans en filmvoorstellingen
(Onderbouw)
Verslagleggen • Verslag doen met behulp van auditief en visuele middelen (Onderbouw)
• Werkproces vastleggen (CKV 3 BV)
• Vastleggen van ervaringen (Onderbouw)
• Bronmateriaal op adequate wijze hanteren (CKV 2)
• Beschrijven en interpreteren van bronnenmateriaal beeldend werk van
kunstenaars en vormgevers (CKV 3)
Reflecteren • Reflecteren op keuzen en ervaringen (CKV1)
• Mondeling of schriftelijk reflecteren op eigen werk & kunstenaars
(Onderbouw)
• Evalueren (CKV 3 BV)
Onderzoek door Linda Batenburg 14

15. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
3. Digitale media en kunst samengevoegd
Om te kijken hoe digitale media en kunst succesvol kan worden samengevoegd, koppelen we
de kernvaardigheden van de kerndoelen uit het Voortgezet Onderwijs aan digitale media.
Welke kernvaardigheden kunnen welke aspecten van digitale media benutten?
3.1 Welke aspecten van digitale media kunnen benut worden door de kunstvakken?
Onderaan deze pagina staat wederom de kunst en cultuurschijf behandeld in hoofdstuk twee.
Ditmaal is er per kernvaardigheid een voorbeeld suggestie gedaan waarin staat hoe de leerling
deze kernvaardigheid met behulp van digitale media kan halen. De kernvaardigheid
Verslagleggen is paars gekleurd omdat dit de enige kernvaardigheid is die ook succesvol behaald
kan worden door enkel gebruik van digitale media. Produceren, presenteren en beleven zijn oranje
gekleurd omdat zij óók zonder digitale media uitgevoerd moeten kunnen worden om de daarbij
horende kerndoelen te halen. Reflecteren is de laatste kernvaardigheid en als enige wit, omdat
reflecteren wel mogelijk is met behulp van digitale media, maar dit nog niet vaak zal voorkomen.
De leerling zal bij het reflecteren niet
snel digitale media gebruiken, maar het
De leerling kan met behulp digitale media
is wel mogelijk, denk bijvoorbeeld aan
een werk produceren. Denk bijvoorbeeld
het beoordelen van foto’s en video.
aan: film, fotografie en animatie
De leerling kan verslag leggen met De leerling kan presenteren met behulp
behulp van digitale media zoals: van digitale media, bijvoorbeeld:
websites, Bloggen, Powerpoint en Word. websites en Powerpoint
De leerling heeft dankzij het internet gemakkelijker
toegang tot de wereld van kunst en cultuur en kan
Onderzoek door Linda Batenburg hierdoor een bredere blik ontwikkelen. 15

16. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
In het onderstaande schema staan de kerndoelen ingedeeld per kernvaardigheid en gekoppeld
aan mogelijke digitale media. Op die manier ontstaat een duidelijk overzicht van welke
kerndoelen wel of niet met digitale media uitgevoerd kunnen worden.
Kerndoel, vaardigheid en digitale media
Kernvaardigheid: Produceren
Kerndoel Mogelijke digitale media om leerdoel te behalen
• Onderzoeken van verschillende kunst • Onderzoeken:
en cultuur gerelateerde onderwerpen Websites van kunst(enaars) en cultuur
(belangrijk op elke niveau) instellingen kunnen bijdragen aan een up-to-
• Toepassen van de kunstdisciplines date kennis van deze onderwerpen.
(Onderbouw &CKV 2)
• Toepassen, maken en uitvoeren:
• Het maken van een eigen werkstuk/ Kunstdisciplines die zich op het digitale vlak
productie (CKV 1) bevinden kunnen uitgevoerd worden.
• Het uitvoeren van ideeën in
beeldende verwerking (CKV 3 BV)
Kernvaardigheid: Presenteren
• De kernvaardigheid presenteren • Presenteren:
wordt in de doelen alleen specifiek Met behulp van digitale media, bijvoorbeeld:
genoemd bij de onderbouw, maar is een digitaal portfolio of website, Picasa, Flickr
echter net als bij Produceren: en Photobucket voor het presenteren van
Onderzoeken, belangrijk op elk niveau foto’s, youtube en vidster voor het presenteren
van film. Powerpoint, Slideshare en google
docs voor het maken van presentaties voor op
de beamer.
Kernvaardigheid: Beleven
• Herkennen en benoemen van de • Herkennen en benoemen:
disciplines (CKV 2) Dankzij websites als kunstbus.nl is informatie
• Beleven van beeldende kunst, muziek, over disciplines gemakkelijker te bereiken, dit
theater, dans en filmvoorstellingen vraagt echter ook om wat mediawijsheid, om
(Onderbouw) deze informatie te filteren
• Beleven:
Dankzij het internet heeft de leerling
gemakkelijker toegang tot de wereld van kunst
en cultuur en kan hierdoor gemakkelijker
verschillende kunstvormen beleven
Onderzoek door Linda Batenburg 16

17. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
Kerndoel, vaardigheid en digitale media
Kernvaardigheid: Verslag leggen
• Verslag doen met behulp van auditief • Auditief en visuele middelen:
en visuele middelen (Onderbouw) Met behulp van bijvoorbeeld mobiele telefoons
en digitale camera’s is gemakkelijker om met
auditieve en visuele middelen te werken, voor
het digitale tijdperk waren daar dure specifieke
middelen voor nodig.
• Werkproces vastleggen (CKV 3 BV) • Werkproces & ervaringen vastleggen:
• Vastleggen van ervaringen Met behulp van bijvoorbeeld een digitaal
(Onderbouw) portfolio kan een leerling zijn werkproces
centraal houden.
• Bronmateriaal op adequate wijze • Hanteren, beschrijven en interpreteren:
hanteren (CKV 2) Deze laatste twee kerndoelen gaan ook over
• Beschrijven en interpreteren van mediawijsheid. De leerling moet op bewuste
bronnenmateriaal beeldend werk van wijze zijn weg door de digitale media en het
kunstenaars en vormgevers (CKV 3) bronmateriaal weten te vinden.
Reflecteren
• Reflecteren op keuzen en ervaringen • Reflecteren en evalueren:
(CKV1) Het is mogelijk, denk bijvoorbeeld aan het
• Mondeling of schriftelijk reflecteren beoordelen van foto’s en video op websites als:
op eigen werk & kunstenaars youtube, vidster, flickr en picasa.
(Onderbouw) • De leerling moet ook mondeling reflecteren,
• Evalueren (CKV 3 BV) waardoor deze kerndoelen vrij weinig
uitgevoerd zullen worden met digitale media.
3.2 De voordelen van de integratie van digitale media en de kunstvakken
Daar digitale media als middel en medium eindeloos veel mogelijkheden bied, is het onmogelijk
om vast staande voordelen eraan te hangen. Wel kan er specifieke digitale media bekeken
worden om daar de bijhorende voordelen van aan te geven.
Het internet heef onder ander de volgende voordelen:
• Verbeterde toegang tot de wereld van kunst en cultuur
• Het gemakkelijk delen van informatie zowel in beeld als in tekstvorm.
• Reflecteren op digitaal werk is zowel mogelijk op micro (binnen de school) als op macro
(wereldwijd)niveau.
• Communicatie kan op vele verschillende manieren tot stand gebracht worden waardoor
docent & leerling, leerling & leerling en docent & docent elkaar gemakkelijker kunnen
bereiken.
• Presenteren van digitaal werk of foto’s van beeldend werk op macro en micro niveau
Onderzoek door Linda Batenburg 17

18. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
Software is een van de andere digitale media die grote invloed heeft gehad op het onderwijs en
levert verschillende voordelen op. Op gebied van software wordt er gekeken naar de voordelen
van: ELO-software, Het Office pakket en Foto-, video- en audiosoftware.
Met de komst van ELO-software is het gemakkelijker geworden om de algehele vooruitgang van
een leerling te volgen en te documenteren. Doordat alle informatie uit dezelfde bron (database)
komt, heeft iedere docent en leerling, afhankelijk van zijn rechten 4, toegang tot dezelfde
informatie betreffende: lesstof, rooster, huiswerk, cijferadministratie enz. Hierdoor wordt op één
plek het proces van het leren, de organisatie van het leren en de communicatie die nodig is voor
dat leren, gecentraliseerd.
Eventuele voordelen voor de kunstvakken en digitale media:
Een leerling kan een digitaal portfolio aanmaken, zodat hij zijn leerontwikkeling proces goed
kan over zien. Een extra voordeel hiervan is, dat wanneer de leerling al zijn beeldend werk
digitaal vastlegt, je bijvoorbeeld niet meer met dikke tekenmappen of volle opslagplaatsen hoeft
te zitten.
Mogelijkheden om dit voordeel te kunnen benutten:
I. Laat de leerlingen zelf verantwoordelijk zijn voor het maken van de foto van het werk.
II. Gebruik, indien mogelijk, een camera van school en leg aan het einde van de les de
eindwerken vast.
III. Voorbeelden van digitale middelen om een digitaal portfolio te maken:
• Website
• Weblog
• Fotopresentatie platforms: Flickr, Picasa en ook met Facebook is dit mogelijk. en kan
er ook door anderen gereageerd worden op het werk of het beoordelen met sterren.
Tekstverwerking, presentatie en spreadsheet programma’s kunnen een motiverende factor zijn
voor leerlingen die moeite hebben met bijvoorbeeld: schrijven en presenteren. Iemand met een
4Niet alle informatie is voor de leerlingen zichtbaar, dit wordt bepaald door de rechten die de
systeembeheerder aan een account geeft.
Onderzoek door Linda Batenburg 18

19. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
slecht handschrift kan met Word toch een goed leesbare tekst schrijven. Een spreekbeurt of
presentatie geven is vaak een spannende taak om uit te voeren. Met powerpoint kunnen ze op
een creatieve manier een ‘handvat’ maken voor hun presentatie of spreekbeurt. In Excel zitten
veel mogelijkheden waardoor het lastig te zeggen is welke voordelen hier uit te halen zijn. Het is
hoofdzakelijke bedoeld voor formules en andere database-achtige informatie, maar er kan ook
een planning of overzicht voor een project mee worden gemaakt.
De laatste groep te behandelen software is de foto, video en audiobewerking software. Met deze
vormen van software is het op sommige scholen mogelijk geworden voor de leerlingen om dit
middel te leren gebruiken. Een voordeel hiervan is dat de leerlingen voor het werken met deze
software geen tekentalent vereist is. Een creatieve geest kan met dit middel dus schitterende
eindresultaten behalen, zonder tekentalent tekentalent te hebben. Gevoel voor kleur, vorm en
compositie zit nu eenmaal niet in het potlood of de muis, maar in het hoofd van de leerling.
3.3 De nadelen van de integratie van digitale media en de kunstvakken
Zoals elke nieuwe media, brengt ook digitale media de nodige nadelen met zich mee.
Lokaal (intern)
Allereerst het middel: de computer. Hoe vaak gebeurt het niet dat er iets fout gaat op de
computer? Een bestand dat kwijt is, het systeem dat vast loopt, software die achterhaald is, een
muis die het niet doet enz. Onbetrouwbare apparatuur en software kan de voordelen van de
digitale media die je wilt gebruiken, doen verdwijnen.
Intranet (intern)
De meeste scholen hebben hun computers intern met elkaar verbonden en vormen zo een
intranet. Dit brengt wederom een vorm van afhankelijkheid met zich mee. Wanneer het netwerk
bijvoorbeeld langzaam is kan dit het gebruik van digitale media belemmeren. Sommige scholen
Onderzoek door Linda Batenburg 19

20. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
maak ook gebruik van netwerkapplicaties, dit zijn programma’s die niet op de computer zelf
staan, maar die via het netwerk gebruikt kunnen worden. Het nadeel hiervan is dat er wederom
een extra factor is waarvan je afhankelijk bent voor het gebruik van digitale media. Het kan erg
frusterend zijn voor leerlingen als programma’s veel vastlopen en de leerling werk verliest.
Internet (extern)
Internet heeft als voordeel dat het zorgt voor een breed aanbod van informatie over kunst &
cultuur. Dit voordeel is tevens ook het nadeel. Doordat iedereen zomaar informatie op het
internet kan zetten, is niet elke bron even betrouwbaar. Dit is het vlak waarop mediawijsheid om
de hoek komt kijken.
Mediawijsheid heeft eigenlijk te maken met elk type media. Het houdt in dat wanneer je
geconfronteerd wordt met media, dat je hier dan bewust mee omgaat. In de huidige
maatschappij moet je leren deze beelden en informatie te filteren, door eerst goed ernaar te
kijken, dan te relativeren wat je ziet of leest. Een groot voorbeeld hiervan is het ‘gephotoshop’ in
de modewereld. Al jaren wordt hier fel op gereageerd omdat het jonge meiden negatief kan
beïnvloeden. Door het leren van mediawijsheid, krijgen deze jonge meisjes een realistischer
beeld van de modewereld. Zo kan er voorkomen worden dat dit negatieve gevolgen heeft voor
de meisjes hun lichamelijke en psychische gezondheid, zoals bijvoorbeeld bij anorexia.
Een ander belangrijk aspect dat bij het gebruik van internet om de hoek komt kijken, is privacy.
Dankzij het internet is het heel gemakkelijk om informatie te delen, maar er moet ook beseft
worden dat elke informatie die neergezet word door anderen te bekijken is. Werkgevers lezen nu
niet meer alleen een cv, ze kijken ook naar hoe jij je gedraagt op het internet en welke
informatie je over jezelf blootgeeft. Het is dus belangrijk dit te realiseren voordat iets op het
internet wordt gezet.
Onderzoek door Linda Batenburg 20

21. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
De docent
Bij het werken met digitale media is de leerling niet alleen afhankelijk van het digitale middel
waarmee hij werkt, ook de kennis en vaardigheden van de docent zijn hierbij van groot belang.
Het kan nadelig zijn voor de leerling wanneer zijn docent niet goed op de hoogte is van digitale
media. Om de leerling voldoende te begeleiden moet de docent een groot gedeelte van de
mogelijkheden zien van het middel digitale media. Echter veel docenten uit de oude generatie
hebben hier nog moeite mee. het valt niet mee voor hen om het complexe gebruik van digitale
media goed onder de knie te krijgen. Het gebruik van vakdocenten kan de leerlingen dan
voorzien in het begeleiden van hun digitale leertraject.
Algemene valkuil
Een ander algemene valkuil van digitale media, is het zogenaamde ‘digitale-doordraaien’. Dat
houdt in dat er enthousiast gereageerd wordt op de digitale media, maar dat dit te overdreven
wordt toegepast. Het is daarom van belang in de gaten te houden of het middel: Digitale media,
niet het doel: In dit geval de kerndoelen, voorbij streeft. Het gebruik van digitale media mag niet
ten koste gaan van de overige te verwerven kerndoelen.
Bijvoorbeeld: de docent besteedt veel aandacht achter de computer bij het maken van
Powerpoint presentaties met de leerlingen. Tijdens de presentaties blijkt dat de leerlingen nog
nooit een presentie hebben gegeven. Ondanks dat de leerlingen nu wel een mooie Powerpoint
presentatie hebben gemaakt, weten ze niet hoe ze die moeten gebruiken. De docent had dus
beter zijn lesstof kunnen verdelen in een gedeelte over powerpoint en een gedeelte over
presenteren. In dat geval had de leerling een geruster gevoel kunnen hebben over het geven van
de presentatie en bereikte het de kerndoelen.
Onderzoek door Linda Batenburg 21

22. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
3.4 Optimale integratie van middel en vak
Mediakunstenaar Michiel Koelink (1972) heeft de laatste paar jaar veel tijd gestoken in
onderwijsprojecten. Hij ontwikkelde onder andere workshops: robot bouwen en filmen-met-je-
mobiel, Wij Zijn 17, Crea, Robosaga, Technika10, Games, Compufun, Havenhoofd, Play Mobiel
en Legio Police 5.
Als doel van deze projecten wilde hij mediakunst meer plek te geven in het onderwijs. volgens
hem worden theorie en praktijk van nieuwe media te weinig gekoppeld.
Voorbeeld ideale integratie: Het vindt plaats in de context van mediawijsheid en moet leerlingen
leren omgaan met media en de toenemende complexiteit van de gemedialiseerde wereld.
Mediakunst is te gebruiken om iets te leren over mediawijsheid. Het is een meer dienende
functie van kunst: kunst als vertaler, als verduidelijking, als illustratie, als illustrator.
Alle gebieden waarover de mediawijsheid zich zorgen maakt (seks in videoclips, geweld in
games, privacy online enz.) zijn al lang en breed belicht door mediakunstenaars. Vanuit de
voorbeelden uit de kunstwereld kun je dus bijvoorbeeld een gesprek beginnen over deze
thematiek.
Mediakunst & vakoverstijgend themaonderwijs
Volgens Koelink leent mediakunst zich ook goed voor vakoverstijgend themaonderwijs, omdat
het direct is verbonden met de media die onze samenleving vormgeven. Vanuit de gedachte van
“kunst als vertaler” heeft hij samen met Douwe Ijskamp en Andriesmesman een lessenserie
Robotica ontworpen voor het vmbo.
5 meer informatie over deze workshops is te vinden op http://www.michielkoelink.net/
Onderzoek door Linda Batenburg 22

23. Onderzoek 3. Digitale media en kunst samengevoegd
Voorbeeld ideale integratie inclusief vakoverstijgende samenwerkingsverbanden:
Roboticalessen
In tien lessen bouwen de leerlingen een robot , waarin techniek- en kunstdocent samenwerken
en soms zelfs de wiskunde- en natuurkunde docent.
De lessen beginnen met twintig minuten, een mix van wetenschappelijk beeldmateriaal, films en
entertainment, waarbij een verhaal verteld wordt over robots, de golem, Frankenstein, de vaders
van robots, de anatomie, de zintuigen, de intelligentie enz. Na het zien van deze beelden heeft
de leerling een grote stroom aan beeldmateriaal te verwerken, maar tevens werkt dit
beeldmateriaal als motivator dankzij de vele herkenbare stukken die er in voor komen.
Interessant is ook dat ze ondanks dat het over robots gaat, alsnog de anatomie behandelen. Dit
zorgt voor de koppeling van robots en anatomie.
Koelink: ‘De leerlingen waren erg enthousiast, je ziet tijdens zo’n workshop hun vooropgezette ideeën
over technologie en media veranderen’ Meer mensen geïnteresseerd in mediakunst verlaagt de drempel
naar andere vormen van kunst (media als motivator)
Onderzoek door Linda Batenburg 23

24. Onderzoek Conclusies en aanbevelingen
Conclusie en advies
Hoe kan digitale media meerwaarde bieden aan de kunstvakken?
I. Door rekening te houden met de voor- en nadelen van digitale media.
II. Door de (kern)doelen van het vak niet uit het oog te verliezen.
III. Blijven reflecteren op de toepassing van digitale media, dus dient het middel het doel?
Advies voor scholen
Als school is het van belang wanneer digitale media wordt gebruikt, dat hier ook een visie over
is. Zonder visie is er geen duidelijk uitgangspunt voor het toepassen van digitale media en
ontstaat verwarring over het gebruik en de doelen ervan. Het is zelfs mogelijk om per vakgroep
te bekijken hoe digitale media op ondersteunende wijze ingezet kan worden. Het opstellen van
een visie kan behulpzaam zijn voor het doorvoeren van een gerichte integratie van digitale
media in het onderwijs. In Bijlage III staan vier voorbeelden van een visie op digitale media en
het onderwijs.
Wanneer een school nieuw is met het gebruik van digitale media, kijk dan eens naar de theorie
van Corey. Er wordt in vier fasen beschreven welke stappen er ondernomen worden om digitale
media te integreren binnen het onderwijs.
Fase 1: Op de kar springen
Fase 2: De grote verwarring
Fase 3: Werken volgens plan
Fase 4: Volledige integratie
Onderzoek door Linda Batenburg 24

25. Onderzoek Reflectie
Reflectie
Dit onderzoek is verdeeld over langere periode dan gemiddeld en had de nodige valkuilen in
petto. Allereerst de hoeveelheid aan literatuur en andere informatie zorgden ervoor dat het
lastig was om informatie te selecteren. In de zoektocht naar digitale media heeft het sorteren en
categoriseren van de informatie veel tijd gekost. Uiteindelijk is veel informatie bij het SLO
vandaan gekomen en gecombineerd met de interessante theorieën uit boeken of tijdschriften.
Op een gegeven moment kwam SLO eind 2008 met de uitgave:
Kunstvakken en ICT: waarom zou je?
ICT binnen kunstvakken vanuit een curriculair perspectief.
Op dat moment werd de keuze van bronmateriaal en invalshoek van het onderzoek wat onzeker
en is gekozen om digitale media in dit geval te onderzoeken op basis van de kerndoelen en
kernvaardigheden. Dit zorgde voor een nieuwe kijk op digitale media in dit onderzoek, maar
bracht ook gelijk meer rust en structuur in het geheel.
In een mogelijk vervolg onderzoek zou er dieper in gegaan kunnen worden op open source
software in het onderwijs. Veel programma’s zijn duur en moeten regelmatig vervangen worden.
Open Source is van iedereen en kost dus geen geld. Op die manier zouden eventuele
bezuinigingen in het Onderwijs bekeken kunnen worden.
Onderzoek door Linda Batenburg 25

26. Onderzoek Definities en termen
Veel voorkomende definities en termen uit de digitale media
@ apenstaart of at in het Engels, wordt gebruikt in een email-adres (digitale post).
Account dit wordt gebruikt om toegang te geven tot internet en internetdiensten.
Beamer een projector waarmee beelden vanaf een computer op een scherm geprojecteerd worden.
Browser een zogenaamd bladerprogramma, waarmee men door het internet kan bladeren.
Chat korte getypte berichten naar elkaar sturen via het internet en hier direct op kunnen reageren.
Downloaden een bestand vanaf het internet binnenhalen op je computer.
Email elektronische post.
Emoticon een teken waarmee de emotie weer wordt gegeven m.b.v. een toetscombinatie b.v. een
glimlachend gezicht :-)
FAQ Frequently Asked Questions oftewel veel gestelde vragen.
Homepage de openingspagina van een website
HTML HyperText Markup Language: Opmaak methode voor hypertekst
HTTP Een document dat verbonden is met andere d.m.v. een muisklik. Afbeeldingen, audio, video
en teksten worden zo met elkaar verbonden dat er een website ontstaat.
Hyperlink een woord of afbeelding die bij aanklikken verbindt naar een ander woord, plaatje, video of
ander object.
Internet wereldwijd computernetwerk dat communicatie verzorgt via het TCP/IP-protocol
Open source het gratis delen van technologische informatie zoals software en code
Onderzoek door Linda Batenburg 26

27. Onderzoek Bronvermelding
Bronvermelding
Hieronder staan de belangrijkste bronnen gebruikt voor dit onderzoek, allereerst de artikelen,
daarna de boeken en websites. Tevens heeft ook een bezoek aan de IPON-beurs 6 in 2009 geleid
tot de nodige informatie en inspiratie bronnen.
De inspiratie voor dit onderzoek is mede ontstaan door het geven van lessen in Photshop op het
Wolfert van Borselen te Rotterdam. Dit is zowel uitgevoerd in de TTO-klassen als in de Mavo-
en Havo klassen.
Artikelen en bijzondere uitgaven
I. Altena, A. (zomer 2008) Kunst en digitalisering Boekman 75
II. Ebbers, D, Nieuwmeijer, C, Marsman, P , Rass, A ,Trimbos, B. & Tuinen, S. Van.
(december 2008) Kunstvakken en ICT: waarom zou je?ICT binnen kunstvakken vanuit een
curriculair perspectief.
III. Frissen, V. De Mythe van de digitale kloof - Advisor-in-residence’ advies aan de staatssecretaris
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
IV. Plasterk, R. H. A . (3-12-2008). "Onderwijs en open leermiddelen” Kabinetsreactie advies
Onderwijsraad
V. Prensky, M. (06-12-2001) Digital Natives, Digital Immigrants. On the Horizon
VI. Rass, A (2007) Concretisering van de kerndoelen Kunst en cultuur - Kerndoelen voor de
onderbouw VO
Uitgaven II, III en VI zijn onder andere verschenen op de website http://slo.nl
6 ICT Platform Onderwijs Nederland
Onderzoek door Linda Batenburg 27

28. Onderzoek Bronvermelding
Boeken
I. Bilderbeek, R & Holland, C. Apenstaartje, notebook, muis. E-learning in Nederland: op zoek
naar inspiratie.
II. Bronkhorst, J. (2004). Basisboek ICT-Didactiek. Baarn, HBuitgevers, 1e druk.
III. Buunk, P (2002). Cyberwijs: Onderwijs, ict en toekomst. Kampen, Uitgeverij Klement, 1e druk.
.
IV. Droste, J. & Rikhof-van Eijck, M. (2002). E-learning en onderwijsvernieuwing
V. Jochems, W. Koper, J.G.R (2004) Integrated e-learning : implications for pedagogy, technology
and organization. Groningen, Wolters-Noordhoff b.v
VI. Mantyla, K. (2001).BLended e-Learning. The power is in the mix
VII. Mirande, M. (2000) Stilstaan bij en haastig medium
VIII. Oblinger, D.G. & Oblinger, J. (2005) Educating the Net Generation .
IX. Omen, J. (2003) Internet en het nieuwe leren.
X. Palloff, R. & Pratt, K. (1999). Building Learning Communities in Cyberspace
Websites
• www.onderwijsraad.nl
• www.digivaardigdigibewust.nl/
• www.marcprensky.com/default.asp
• www.boekman.nl/boekman_75_dossier.html
• www.oecd.org/document/10/0,3343,en_2649_35845581_38358154_1_1_1_1,00.html (New Millenium
Learners)
• www.beeldbijdehand.nl/
• www.virtueelplatform.nl
• www.mediawijsheid.kennisnet.nl
• www.slo.nl/
• www.kenniswiki.nl/webwijsheid
• www.digitaledidactiek.nl
• www.ictenonderwijs.nl
• www.waag.org
• www.raadvoorcultuur.nl
• www.minocw.nl
• www.michielkoelink.net
• www.kennisnet.nl
Onderzoek door Linda Batenburg 28

29. Onderzoek Bijlagen
Bijlagen
Indeling van de bijlagen
I. Kerndoelen Voortgezet Onderwijs kunst & cultuur
‣ Onderbouw VO: Kerndoelen Leergebied Kunst en cultuur (incl. kernvaardigheden)
‣ CKV 1: De examenstof
‣ CKV 2: De examenstof
‣ CKV 3: Beeldende Vormgeving Havo & VWO
II. Voorbeeld visies voor de computer binnen de kunstvakken
III. Belangrijke leer - en ontwikkel theorieën
IV. Softwarelijst ICT & Beeldende Vorming en veel voorkomende ELO’s
Onderzoek door Linda Batenburg 29

30. Onderzoek Bijlagen
Bijlage I: Kerndoelen Voortgezet Onderwijs kunst & cultuur
Onderbouw VO: Kerndoelen Leergebied Kunst en cultuur Kernvaardigheid
48. De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardigheden de Produceren
zeggingskracht van verschillende kunstzinnige disciplines te
onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken,
ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en
communicatie te bewerkstelligen.
49. De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in Presenteren
een groep, aan derden te presenteren.
50. De leerling leert, op grond van enige achtergrondkennis, te kijken Beleven
naar beeldende kunst, te luisteren naar muziek en te kijken en
luisteren naar theater-, dans- en filmvoorstellingen.
51. De leerling leert, met behulp van visuele of auditieve middelen, Verslagleggen
verslag te doen van deelname aan kunstzinnige activiteiten (als
toeschouwer en als deelnemer).
52. De leerling leert mondeling of schriftelijk te reflecteren op eigen Reflecteren
werk en werk van anderen, waaronder kunstenaars.
CKV 1: De examenstof
Domein A: 1. De kandidaat heeft actief deelgenomen aan tenminste 6 (havo),
Culturele respectievelijk 8 (vwo) culturele activiteiten.
activiteiten De culturele activiteiten zijn gespreid naar de verschillende kunstdisciplines
in beeldende vormgeving, dans, drama, literatuur en muziek.
Domein B: 2. De kandidaat kan vorm, inhoud, functie en historische achtergronden
Kennis van aangeven van kunstuitingen en daarbij ingaan op:
kunst en • onderlinge relaties tussen deze aspecten;
cultuur
• relaties tussen kunstdisciplines;
• invloeden die (sub)culturen op elkaar kunnen hebben.
Domein C: 3. De kandidaat heeft actief deelgenomen aan praktische activiteiten gericht
Praktische op het maken van een eigen werkstuk of productie binnen een of meer
activiteiten kunstdisciplines.
Domein D: 4. De kandidaat kan met betrekking tot de culturele activiteiten:
Reflectie • verslag doen van zijn ervaringen, interpretaties en waarderingen;
• deze toelichten onder verwijzing naar vorm, inhoud, functie en historische
achtergronden;
• deze koppelen aan ervaringen met praktische activiteiten;
• aan de hand daarvan reflecteren op zijn keuzen en zijn ervaringen
Onderzoek door Linda Batenburg 30

31. Onderzoek Bijlagen
CKV 2: De examenstof
Domein A: Vaardigheden
1. De kandidaat kan:
• de belangrijkste termen en begrippen hanteren uit de kunstdisciplines beeldende
vormgeving, dans, drama en muziek die voorwaardelijk zijn voor adequate receptie en
reflectie, en noodzakelijk voor begrip van verbanden tussen kunst en cultuur;
• informatie over kunst en cultuur herkennen, benoemen en toepassen om verbanden aan te
geven;
• bij het reflecteren bronnenmateriaal op een adequate wijze hanteren;
• overeenkomsten en verschillen noemen en beargumenteren met betrekking tot het
beschouwingsapparaat bij de vier kunstdisciplines (alleen vwo).
Domein B: Invalshoeken voor reflectie
Subdomein B1: 2. De kandidaat kan aangeven met welke
Kunst en religie, visies, doelen, middelen en inhouden de kunsten religieuze en/of
levensbeschouwing levensbeschouwelijke uitgangspunten vertolken.
Subdomein B2: 3. De kandidaat kan aangeven welke ideeën over schoonheid in
Kunst en esthetica kunst en kunstwaardering een rol spelen.
Subdomein B3: 4. De kandidaat kan aangeven welke invloed
Kunstenaar en opdrachtgevers en politieke ideeën hebben op de rol en de inhoud
opdrachtgever; van kunst en op de positie van de kunstenaar.
politieke en
economische macht
Subdomein B4: 5. De kandidaat kan aangeven hoe vorm en inhoud bepaald worden
Kunst en vermaak door de vermaakfuncties van kunst in relatie tot het daarbij
betrokken publiek.
Subdomein B5: 6. De kandidaat kan aangeven hoe kunst en wetenschap/techniek op
Kunst, wetenschap elkaar inwerken.
en techniek
Subdomein B6: 7. De kandidaat kan aangeven hoe Westerse en niet-Westerse kunst
Kunst intercultureel en cultuur elkaar wederzijds beïnvloeden.
Domein C: Onderwerpen
8. De kandidaat kan de eindtermen van domein A en B toepassen op voorbeelden uit de
volgende onderwerpen:
• de cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw;
• de hofcultuur in de zestiende en zeventien- de eeuw;
• de burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw;
• de cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw;
• de cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw;
• de massacultuur vanaf 1950.
Onderzoek door Linda Batenburg 31

32. Onderzoek Bijlagen
CKV 3: Beeldende Vormgeving Havo & VWO
Domein A: Vaktheorie
Subdomein A1: 1. De kandidaat kan mede op basis van
Beeldend werk van kunstenaars bronnenmateriaal het beeldend werk van kunstenaars
en vormgevers en vormgevers beschrijven, onder- zoeken en
interpreteren, rekening houdend met visies, doelen, tijd,
plaats, functie, kunstopvattingen, normen en waarden en
de historische ontwikkeling.
Subdomein A2: Beeldend werk 2. De kandidaat kan beeldend werk van kunstenaars en
van kunstenaars en vormgevers vormgevers onderzoeken in relatie tot het eigen
in relatie tot het eigen beeldend beeldend werk.
werk van de kandidaat
Subdomein A3: 3. De kandidaat kan eigen beeldend werk en werkproces
Eigen beeldend werk beschrijven en beargumenteerd evalueren.
Domein B: Praktijk
4. De kandidaat kan gestructureerde probleemstellingen met betrekking tot zowel autonome
als toegepaste beeldende kunst en vormgeving onderzoeken en de daaruit ontwikkelde
ideeën in een beeldende ver- werking uitvoeren, daarbij beeldende middelen aanwenden in
een doelgericht werkproces, en het werk zo presenteren dat de beschouwer inzicht krijgt in
het werkproces.
Domein C: Oriëntatie op studie en beroep
5. De kandidaat kan aangeven in welke ver- volgopleidingen beeldende vormgeving een rol
speelt, en in hoeverre hij kan en wil deelnemen aan deze vervolgopleidingen.
Onderzoek door Linda Batenburg 32

33. Onderzoek Bijlagen
Bijlage II: Voorbeeld visies voor de computer binnen de kunstvakken
Onderzoek door Linda Batenburg 33

34. Onderzoek Bijlagen
Bijlage III: Belangrijke leer - en ontwikkel theorieën
Constructivisme
De theorie van het constructivisme is de meest genoemde theorie met betrekking op het leren
met digitale media. Naar aanleiding van modern hersenonderzoek is er beter inzicht op
leerprocessen ontstaan. Hierdoor hebben we een duidelijker beeld hoe we het leerproces beter
kunnen stimuleren en motiveren. Deze theorie heeft tevens invloed gehad op de verandering
van het Studiehuis en nieuwe vormen van didactiek zoals ILS7 en PGO8
Het constructivisme stelt dat leren in essentie een individuele activiteit is, maar dat de omgeving
van de lerende wel van invloed is. Aangezien de mens prikkels, informatie en hulp nodig heeft
om het mentale systeem tot leren te krijgen. Het uiteindelijke leren kan de mens alleen
zelfstandig.
Het constructivisme zegt: “Leren is het verbinden van gegevens en informatie dat via de zintuigen
het mentale systeem binnenkomt, gecombineerd met de reeds aanwezige kennis in het brein.
De volgende lijst geeft een indeling weer van de ontwikkelingen binnen het constructivisme.
• Lev Vygotsky: Sociaal constructivisme
• Jean Piaget: Cognitief constructivisme
• Jerome Bruner: Hij werkte het classificeren van Piaget op didactische wijze uit
• Seymour Papert: Hij was een leerling Piaget, heeft een groot stempel gedrukt op het
didactisch gebruik van computers en ICT
Andere interessante theorieën die bekeken kunnen worden wanneer het gaat om het toepassen
van nieuwe (digitale) media en onderwijs zijn: Leertheorieën van Corey, Itzkan, Fullan en Collis
7 Interactieve Leergroepen systeem
8 Probleem Gestuurd Onderwijs
Onderzoek door Linda Batenburg 34

35. Onderzoek Bijlagen
Bijlage IV:
Lijst ELO-software:
Open sourc Commercieel
ATutor it's learning
Bazaar Blackboard
Claroline EduCoach
Docebo EducatieNET
Chamilo N@tschool
Dokeos Online Leeromgeving Universiteit Twente
Eledge Pulseweb
Fle3 Smartschool
ILIAS Teletop
InteractLMS Mijnklas
Kewl
LON-CAPA
MimerDesk
Moodle
OLAT
Sakai
Whiteboard
Digitaal materiaal voor de kunstvakken
Op de volgende pagina’s staan voorbeelden van Digitale media die benut kunnen worden door
de kunstvakken. Deze lijst komt uit de uitgave: Kunstvakken en ICT: waarom zou je? ICT binnen
kunstvakken vanuit een curriculair perspectief.
Onderzoek door Linda Batenburg 35