Punim

1. Etika në biznes
Hyrje

2. Përgjegjësitë Biznesore dhe
Shoqërore
• Biznesi nuk ekziston në izolim
• Ekziston brenda përbrenda kufijve te shoqërisë
• Për këtë arsye ka përgjegjësi
• Ekonomike
• Ligjore
• Mjedisore
• Filantropi
• “Etike”

3. Pse duhet të brengosemi për etikën?
• A është etika “vetëm një trend”?
• Pse është apo nuk është?
• A mund të mendoni për diçka, e cila është e ligjshme por jo etike?
• Etike por jo ligjore?
• Industria Tobacco lobon dhe ju bënë presion grupeve…
• Mirë ? Keq?
• Ligjore?
• Etike
• Apo a duhet thjeshtë të ndalohen të gjithë duhanxhit?

4. Po kjo nuk zbatohet tek ne apo jo?
• Pse ne duhet të lexojmë për etikën biznesore?
• Ne të gjithë jemi të mirë, të mençur, të denjë…
• Nuk ndikon tek ne, apo jo?
• Gabim!
• Jashtë këtyre mureve të fakultetit, ekzistojnë mashtrues, gangsterë,
kontabilist,korruptues, politikan, rregullues të vulave, njerëz të
sigurimeve dhe disa miq të këqij në përgjithësi!
• Ne kemi nevojë për mbrojtje para se të bëhet shumë vonë!
• A mundet dikush të jap një shembull të ndonjë situate etike në
biznes me të cilën ne mund të ndeshemi?

5. Sjellja etike –
Definicioni..
• “sjellja e cila përbëhet nga principet, normat dhe
standardet e praktikës në biznes, të cilat janë të
pranueshme nga shoqëria”
• A mundet dikush të jap një definicion më të mirë apo
më pak të mërzitshëm se ky?

6. Fushat të cilat ndikohen nga sjellja
etike
• E vërteta në Reklamim
• Siguria e Produktit
• Përgjegjësitë e njerëzve përgjegjës
• Reputacioni I Korporatës (apo tregtarëve të vetëm)
• Siguria dhe Shëndeti I Stafit
• Mjedisi

7. Motivi për të qenë Etik
• Teoria klasike e ekonomisë thotë që qenjët njerëzore
janë të motivuar parimisht nga interesat personale
• Merr vendime bazuar në principet e kostove
benefiteve
• W.I.F.M’s (çfarë ka brenda saj për Mua…)
• Pyetje
• A pajtoheni?
• A mund të jenë të motivuar nga arsyet tjera?

8. Gjithsesi….
• Ekzistojnë evidenca të cilat sugjerojnë që veprohet
për arsye altruiste dhe morale!
• Kthimi prapa i kuletave me para të humbura
• Ndihmon të tjerët në raste pikëllimi
• Dhurimi I gjakut organeve etj
• Pra, mund të veprojmë sipas dy arsyeve!

9. Motivimi I Organizatës
• Organizatat kanë motive të ngjashme
• Interesa personal
• Ikja nga procedurat ligjore
• Ankimi ndaj legjislacionit qeveritarë
• Mohimi I detyrimeve kriminale
• Largimi I reputacionit të keq me konsumatorë
• Altruistik
• Me kontribuo në komunitet
• Donacione vullnetare
• Skemat për përmirësimin e mjedisit

10. Benefitet nga sjellja Etike
• Të jashtme
• Ndërton reputacion tek konsumatorët
• Krijon besim brenda komunitetit biznesor
• Zvogëlon Kostot e biznesit
• Të brendshme
• Ngritë Moralin e Punëtorëve
• Punëtorët observojnë të gjitha sjelljet menaxheriale
• Ata nuk do t’ju besojnë mbikëqyrësve të tyre edhe në çoftë se
shohin një sjellje shumë të vogël jo etike!!!
• A mund të mendoni për benefite tjera?

11. Etika e dobët..
Ndikimi në organizatë• Rezultati I sjelljes joetike apo mashtruese në organizatë
mund të jetë shkatërrues apo shokues!
• Enron (Houston, Texas) 2002
• Ndarjet u bënë rrëmujë brenda 5 ditëve
• Kompania e $105bn u bë e pavlefshme
• Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit
• 20,000+ punëtorë të reduktuar (në mbarë botën..)
• Pensioni I punëtorëve I pavlefshëm
• Firma kryesore e Kontabilitetit(Kush?) është shkatërruar
• Drejtorët burgosen
*marrë nga “The Smartest Guys in the Room” (Më të mençurit në dhomë)
nga Bethany McLean dhe Peter Elkind

12. Ndikimet në Organizatë• Shembulli 2
• Worldcom
• Drejtoret me vetëdije kanë rritur shpenzimet në pasqyrën e bilancit
• Rezultate të jo të sakta(e shkruar ajo që nuk është e vërtetë)
• Ekstra para u janë paguar menaxherëve senior
• Janë mbuluar nga auditorët
• Prapë drejtorët dhe auditorët burgosën
• Dënime të rënda nga SEC për Worldcom
• Rezultati
• Ndryshime të mëdha në ligjet për korporata në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës(U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te
Bashkuara)!
• Shtrëngime apo kufizime të rëndësishme sa I përket rregullave për
qeverisje të firmave kontabiliste dhe klientëve të tyre

13. Ndikimi në shoqërinë më të gjerë
• Tregu I mallrave ndërtohet mbi besimin!
• Tregu ngritët nga besimi dhe perceptimi
• Për këtë arsye humbja e besimit të investitorit dërgon deri
te ndarja
• Organizatat nuk kanë dëshirë që tregu I mallrave të vuaj
disa dëme në kredibilitet dhe besueshmëri(pse do të
investosh në një mall apo aksion kur e dinë që parat tua do
të vjedhën?)
• Njerëzit humbin punën dhe bukën e gojës
• Pensionet bëhen të pavlefshëm
• Veshtirsitë financiare shkaktojnë problemet
shoqërore

14. Ndikimet në individ?
• Humbja e karrierës në çoftë se merreni me çështje joetike!
• Humbja e Statusit(pozitës)
• Në shoqëri
• Në familje
• Në vendin e punës
• Humbja e lirisë
• Ruajtja
• Humbja e pavarësisë ekonomike
• Papunësi, mungesë të t’hyrave, pa perspektivë…

15. Disa lajme të mira..
• Situatat etike në biznes mund të jenë të
parashikueshme
• Në një fazë të karrierës suaj mund të gjendeni para
një situate ku furnizuesi ju ofron para apo ndonjë
stimulim tjetër(pushim të cilin gjithmonë e keni
ëndërruar…uhh…) për të blerë produktin e tij...
• Kjo meqë ra fjala quhet ryshfet(mitë)!!!
• Mos të përzihet me “pagesat ndihmëse”
• Do të jeni më të përgatitur të merreni vesh me ta kur
parashikoni më herët çfarë do të ndodhë nga kjo

16. Një mendim…Diskriminimi..
• A është diskriminimi problem etik?
• A mund të jetë delikat…
• Në fazë e punësimit
• Gjatë vendimeve të promovimit
• Gjatë pushimeve nga puna
• Depërtimi në zemër të konceptit human për drejtësi, mund
të ndikojë direkt më moralin e punëtorit!!
• A mendoni që ndikon vetëm tek qënjet njerëzore të
diskriminuara?

17. Termi tjetër..
”Konflikt Interesash”…
• Ryshfetet e hapura..
• Gjëra të mira apo të këqija? Diskutoni….
• Në çfarë bazash duhet të vendosni të blen diçka për
kompaninë tuaj?
• Çfarë mund të shkojë gabim nëse blen një produkt inferior
për arsye të gabueshme?
• Nëse punësoni një mik tuajin përkundër kandidatëve
më të shquar…a fiton apo humb kompania juaj?

18. Si veprojmë me “Vendimet etike…”
• Rreziku se mund të bëhemi shumë filozofik …
• Mund të përqendroheni në rezultate…
• Çfarë mund të ndodhë nëse..
• Cili është neto bilanci I rezultateve të mira mbi të këqijat.
• Ose, mund të përqendroheni në “Detyra dhe Principe”
• Cila është tani detyra ime kur e di?
• A mbështetet në parimet e drejtësisë/ndershmërisë etj
• Patjetër, që duke ditur cila detyrë është primare ndonjëherë
mund të jetë mashtruese..

19. 8 hapat për tu dukur etik në marrjen
e vendimeve biznesore!• Mos merrni vendime kur jeni të pasigurt dhe jo rehat me kërkesën..
1. Grumbulloni faktet
2. Definoni çështjet etike
3. Identifikoni grupet e ndikuara
4. Identifikoni rezultatet
• Rezultatet afatgjata përballë atyre afatshkurtra
• Rezultatet simbolike
• Rezultatet e fshehta
1. Identifikoni obligimet
2. Merrni parasysh karakterin dhe ndershmërinë tuaj
3. Mendoni në mënyrë kreative për veprimet potenciale
4. Kontrolloni ndjenjat e brendshme

20. Goditja vërshëllyese…
• Si mjet të fundit, njeriu etik(mashkull apo femër)
vendos kur mjaftë është mjaftë… koha për të
komunikuar me media apo këdo që dëgjon!
• Është qëndrim I guximshëm. Është vendim
etik ....por..
• Cilat janë rezultatet e goditjes vërshëllyese?
• Kur të goditni? Filloni betejat…
• Kujt ti tregoni? Mbikëqyrësve, menaxherëve,
shokëve, familjes, shtypit, Kombeve të Bashkuara..
Dhe cilat janë benefitet potenciale?

21. Vërshëllima e cila nuk është dëgjuar
mjaftë…me rezultate tragjike
• Sfiduesi Katastrofal 1986
• O unaza të nxjerra në shitje dështuan pas 90 sekondave të
nisjes
• Humbja totale e orbitës dhe ekipit
• Nga hetimi bëhet e ditur që …
• Nënkontraktorët ishin të brengosur për dështimin dhe
vigjilencën, e NASA për interesat e saj pas regjistrimeve të
ulëta të përkohshme në Florida
• E mbuluar nga vendimet e dobëta/joetike dhe interesat
kanotiere gjatë nisjes
• A e mësojë NASA mësimin?

22. 5 aspekte të sjelljeve etike
Ndershmëria: Trajtoi të tjerët ashtu si ki qef të tjerët me të
trajtua ty
Serioziteti: Konsumatori duhet të llogarit që ju dhe
produkti apo shërbimi juaj do të jetë në rregull
Mirësjellja: Bëhu I sjellshëm, miqësor dhe I dashur
Respekt: Konsideroi njerëzit tjerë si të vlefshëm dhe të
rëndësishëm
Komunikimi: Trego respekt për të tjerët dhe vetveten duke
përdorur gjuhën e duhur
Module 12

23. Negocimi është për kompromis
Mbaj në mend!
• Negocimi është për kompromis, jo për “fitore”
• Kompromisi është ofrimi I disa gjërave për të
marrur diçka që dëshiron
• Personi tjetër që negocioni nuk është armiku
• Negociatat më të mira janë ato “fitues/fitues”
marrëveshje
Mund ti hupësh të gjitha duke mos dhuruar pak
Module 7

24. Rregullat për negocim
• Vendosi qëllimet dhe organizoi mendimet
• Vendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloni
• Vendose vetveten në pozitë të tyre dhe vendos se cila është
mënyra më e mirë për të negociuar
• Mos bisedoni për shuma të parave deri në kohën kur është e
obligueshme

25. Rregullat për tu mbajtur në mend
gjatë negociatave
• Lejoni personin tjetër që ta thotë Çmimin I pari
• Qetësia është një mjetë I rëndësishëm
• Mendo para se ti përgjigjesh pyetjes.
• Bëhu I gatshëm për kompromis
• Tento me marr vendim. Thënia “JO” është më e mirë në kohë afatgjate se sa
thënia “NDOSHTA”
Module 7