2. Ջրոլորտը (հին հունարեն՝ Yδωρ - ջուր և σφαῖρα - ոլորտ ), Երկրի բոլոր ջրային պաշարների
ամբողջությունն է: Օվկիանոսի միջին խորությունը 3,8 կմ է, առավելագույնը` 11034կմ (
Խաղաղ օվկիանոսի Մարիանյան անդունդը ): Ջրոլորտի զանգվածի մոտ 97%-ը կազմում են
օվկիանոսի աղի ջրերը, 2,2%-ը` սառցե ջրերը, մնացած մասը` ստորերկրյա, լճերի և գետերի
քաղցրահամ ջրերն են: Բիոսֆերայի մակերեսը ջրոլորտում ներկայացված է իր ամբողջ
շերտով, սակայն կենդանի նյութի առավելագույն խտությունը ընկնում է արևի
ճառագայթներով տաքացվող և լուսավորվող մակերեսային շերտին, ինչպես նաև ափամերձ
գոտիներին:Ընդհանրապես ընդունված է ջրոլորտը առանձնացնել Համաշխարհային
օվկիանոսի, մայրցամաքային ջրերի ևստորգետնյա ջրերի: Ջրի մեծ մասը կենտրոնացված է
օվկիանոսում և համեմատաբար քիչ մասը` գետերում և ստորգետնյա ջրերում: Ջրի մեծ
զանգված էլ մթնոլորտում է ` ամպերի և գոլորշու տեսքով: Ջրոլորտի ծավալի 96%-ից ավելին
կազմում են օվկիանոսներն ու ծովերը, մոտ 2%-ը ` ստորգետնյա ջրերը, մոտ 2%-ը`
սառույցները և ձյունը, մոտ 0,02%-ն էլ ցամաքի մակերեսային ջրերը: Ջրի մի մասը գտնվում է
պինդ վիճակում ` սառցե, ձնային ծածկի և հավերժական սառեցվածության տեսքով, որն
իրենից ներկայացնում է կրիոսֆերան: Մակերեսային ջրերը, որոնք համեմատաբար փոքր
չափաբաժին են զբաղեցնում ջրոլորտի ընդհանուր ծավալում, որոշիչ են երկրային կյանքի
համար և ջրամատակարարման ու ոռոգման հիմնական աղբյուրն են: Ջրոլորտի այս
հատվածը մշտական փոխազդեցության մեջ է գտնվում մթնոլորտի և երկրակեղևի հետ:
Ջրերի փոխազդեցությունը և փոխադարձ անցումները մի վիճակից մյուսը իրենցից
ներկայացնում են ջրի բարդ ցիկլ երկիր մոլորակի վրա: Ջրոլորտում կյանքն առաջին անգամ
ծագել է Երկրի վրա: Միայն պալեոզոյան դարաշրջանի սկզբներին սկսվեց կենդանիների և
բույսերի վերաբնակեցումը ցամաքի վրա:
3. Ջուրը բիոսֆերայի կարևորագույն էլեմենտներից մեկն է: Շրջակա միջավայրի բազմազան և բազմատեսակ գործոններից
օրգանական աշխարհի համար ջուրն ունի հատուկ նշանակությունֈ
Բնակչության կյանքի համար ջրի նշանակալի դերը կայանում է նրանում, որ այն բավարարում է նախ և առաջ
ֆիզիոլոգիական կարիքները, այն մտնում է օրգանիզմի բոլոր հյուսվածքների կազմի մեջֈ Այսինքն, ջուրը հանդիսանում
է կենսաբանական օբյեկտների գլխավոր բաղադրանյութերից մեկըֈ
Մարդու օրգանիզմը 65%-ով բաղկացած է ջրիցֈ Օրգանիզմում ջուրը պարունակվում է ոչ միայն հեղուկ միջավայրում,
այլ նաև հյուսվածքներում և օրգաններումֈ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ մարդու օրգանիզմում ջրի
համեմատաբար ոչ մեծ դեֆիցիտը կարող է բերել առողջական վիճակի լուրջ խախտումներիֈ Կենդանիների վրա դրված
փորձերը ցույց են տվել, որ ջրի 20-22% կորուստը բերում է մահվանֈ Այս ամենը բացատրվում է նրանով, որ ինչպես
մարսողական, այնպես էլ օրգանիզմում տեղի ունեցող բոլոր փոխանակության պրոցեսները ընթանում են միայն ջրային
միջավայրումֈ
Կենդանի բջջին ջուրն անհրաժեշտ է նրա կառուցվածքի և նորմալ ֆունկցիոնալ վիճակի պահպանման համարֈ
Ջուրը տարբերվում է օրգանիզմի կազմի մեջ մտնող բոլոր նյութերից նրանով, որ միայն ջրին է բնության կողմից
հատկացված օրգանիզմի ներքին միջավայրի նոսրացման դերըֈ Ինչպես նշել է Չերկինսկին "Ջրի նյութերի նոսրացման
հատկությունը, մասնավորապես այն նյութերի, որոնք սննդանյութերի տեսքով ներմուծվում են օրգանիզմ,
առաջացնելով հասարակ և կոլլոիդալ լուծույթներ, հանդիսանում է օրգանիզմի բոլոր կենսական պրոցեսների
հիմնական նախադրյալը":
Ջուրը ունիվերսալ լուծիչ է, հանդիսանում է քիմիական ռեակցիաների միջավայրֈ Ներմուծվելով օրգանիզմ, ջուրը
մեծացնում է նյութերի միջմոլեկուլյար հեռավորությունները, նվազեցնում է մոլեկուլների և իոնների միջև փոխադարձ
ձգողական ուժը, որի հետևանքով դրանք ունակ են դառնում մասնակցելու նյութափոխանակության պրոցեսումֈ Միայն
ջրային միջավայրում է, որ կենսաբանական սուբստրատը կարող է դրսևորել կյանքի հատկանիշներֈ
Այսպիսով, օրգանիզմ ջրի ներմուծումը պետք է դիտել, ոչ թե որպես նրա պարունակության ավելացում, այլ որպես այլ
նյութերի կոնցենտրացիաների (խտությունների) նոսրացում, ինչը դարձնում է դրանց ռեակտիվունակ: Ծարավի
առաջացումն ու հագեցումը կարգավորվում են հումորալ և ռեֆլեկտոր մեխանիզմներովֈ Օրգանիզմում ջրի
քանակության նվազումը և հետևապես աղերի կոնցենտրացիաների բարձրացումը առաջացնում են ծարավ, ինչը
մեծացնում է ջուր խմելու պահանջը, իսկ ջրի ընդունումն արագորեն հագեցնում է ծարավի զգացումըֈ Հետևապես,
ծարավի առաջացումը հիմնականում պայմանավորված է հումորալ գործոնով, իսկ ծարավի հագեցումն իրականացվում
է ռեֆլեկտոր մեխանիզմովֈ
Պետք է նշել, որ բնության մեջ քիմիական առումով մաքուր ջուր գոյություն չունիֈ Բնական ջրերում միշտ առկա են
գազեր (թթվածին, ածխաթթու գազ), աղեր, իսկ որոշակի պայմաններում, օրինակ մակերեսային ջրերում նաև կախված
նյութեր, ինչպես նաև չլուծվող նյութերֈ
4. Խմելու ջրի ցուցանիշների նորմավորումն ունի մեծ հիգիենիկ նշանակություն և հանդիսանում է առողջապահության կարևոր
պրոֆիլակտիկ միջոցառումներից մեկըֈ
Խմելու ջրի ցուցանիշների հիգիենիկ նորմավորումն անցել է զարգացման տարբեր փուլերֈ Սկզբնական շրջանում
առաջարկված նորմերը վերաբերվում էին միայն օրգանոլեպտիկ հատկություններին, այսինքն պահանջվում էր, որ խմելու
ջուրը լինի թափանցիկ, անգույն, կողմնակի համ և հոտ չունենաֈ Հաջորդ փուլը կապված էր ջրի քիմիական կազմի
նորմավորման հետ և ընդգրկում էր ջրի ընդհանուր միներալիզացիայի, կոշտության, քլորիդների, սուլֆատների
սահմանային կոնցենտրացիաներըֈ Ջրի օրգանական աղտոտման հետ կապված սկսեցին հետազոտվել միներալիզացիայի և
նիտրիֆիկացիայի հետևանքով առաջացած նյութերի պարունակությունը ազոտ ամոնյակայինը, նիտրիտները,
նիտրատները:Մյուս էտապը բնութագրվեց գլխավորապես բակտերոլոգիական հետազոտություններովֈ Հետագայում,
ելնելով մարդու օրգանիզմի վրա արտաքին միջավայրի քիմիական գործոնների ազդեցության ուսումնասիրության նոր
գիտական տվյալներից, առաջացավ ստանդարտները վերանայելու և ընդլայնելու անհրաժեշտություն, որի ժամանակ
ստանդարտի մեջ ընդգրկվեցին ջրի քիմիական կազմի որոշ ցուցանիշներ կապարը, մկնդեղը, ցինկը, պղինձը, ֆտորը և այլնֈ
"Խմելու ջուր" ստանդարտը իր վերջնական տեսքով ընդունվեց և հաստատվեց 1982թ և մինչև այժմ էլ գործում է նաև մեր
հանրապետությունում "Խմելու ջրին ներկայացվող հիգիենիկ պահանջներ և որակի հսկողություն" փաստաթղթի տեսքովֈ
Պետք է նշել, որ ստանդարտի հիմքում դրված են խմելու ջրի որակական ցուցանիշների հիմնավորման հետևյալ երեք
հիմնական պահանջներըֈ
1. խմելու ջուրը պետք է ունենա բարենպաստ օրգանոլեպտիկ հատկություններ
2. այն պետք է լինի անվնաս իր քիմիական կազմով
3. այն պետք է լինի անվտանգ համաճարակաբանական տեսակետիցֈ Նշված սկզբունքներն ունեն կարևոր ֆիզիոլոգիական և
հիգիենիկ հիմնավորում, ջուրն իր ֆիզիկա-քիմիական հատկություններով օրգանիզմի վրա պետք է ներգործի բարենպաստ,
պետք է օժտված լինի բարորակ օրգանոլեպտիկ, զովացնող և ծարավը հագեցնող հատկություններով; պետք է պիտանի լինի
իր քիմիական կազմով և օրգանիզմի վրա տոքսիկոլոգիական ազդեցություն չունենա; ջուրը էպիդ. առումով պետք է լինի
անվտանգ, այսինքն չպարունակի ախտածին միաբջիջներ, բակտերիաներ, վիրուսներ, հելմինտների ձվիկներֈ
Ջրի ֆիզիկաօրգանոլեպտիկ ցուցանիշներն են ջրի համը, հոտը, գունավորումը, պղտորությունը (կամ թափանցիկությունը) և
ջերմաստիճանըֈ
Ջրի հոտն ու համը - այս ցուցանիշների գնահատականն արտահայտվում է բալերովֈ Անհոտ և առանց կողմնակի համ
ունեցող է այն ջուրը, որի հոտն ու կողմնակի համը 20°C և մինչև 60°C-ի տաքացման դեպքում չի գերազանցում 2 բալիցֈ
Պետք է նշել, որ ջրի հոտն ու կողմնակի համը գնահատվում են 5 բալանոց համակարգովֈ Ի դեպ, 0 բալի դեպքում - ջրի հոտն
ու համը բացակայում են, 1 բալի դեպքում շատ թույլ է, չի ընկալվում սպառողի կողմից, սակայն որոշվում է հետազոտվողի
կողմից, 2 բալի դեպքում - թուլ է և սպառողի ուշադրությունը չի գրավում, բայց այնպիսինէ, որ զգացվում է զգուշացնելուց
հետո; 3 բալի դեպքում -նկատելի է և առիթ է տալիս ջրի նկատմամբ անվստահության; 4 բալի դեպքում պարզորոշ է, որ ջուրը
պիտանի չէ խմելու համար; 5 բալի դեպքում - այն շատ ուժեղ էֈ
5. Գունավորումը - դա ջրի բնական հատկությունն է, որը պայմանավորված է հումինային նյութերի
առկայությամբ, որոնք հաղորդում են ջրին բաց դեղնավունից մինչև շագանակագույն երանգավորումֈ
Հումինային նյութերն առաջանում են հողում օրգանական միացությունների քայքայման հետևանքով,
որտեղից դուրս գալով, անցնում են ջրամբարներֈ Այդ իսկ պատճառով գունավորումը բնորոշ է բաց
ջրամբարների ջրերին, որը կտրուկ կարող է ավելանալ հալոցքային ժամանակաշրջանումֈ
Պետք է նշել, որ հիգիենիկ ծառայությունների համաձայնությամբ հալոցքային ժամանակաշրջանում
խմելու և տնտեսական նպատակներով օգտագործվող ջրերի գունավորումը թույլատրվում է մինչև 35°:
Թափանցիկությունը կամ պղտորությունը - դա ջրի բնական հատկությունն է, որը պայմանավորված է
միներալային կամ օրգանական ծագում ունեցող կախված նյութերի պարունակությամբֈ Ջուրը
համարվում է թափանցիկ, եթե նրա 30 սմ հաստության շերտի միջով հստակ կարդացվում է Անելենի
շրիֆտըֈ Նման թափանցիկությամբ պետք է օժտված լինի ջրմուղի ջուրըֈ
Ինչպես տեսնում եք, "Խմելու ջուր" պետստանդարտում նշված է ոչ թե թափանցիկության, այլ
պղտորության ցուցանիշըֈ Դա բացատրվում է նրանով, որ պղտորության ցուցանիշն ավելի ճշգրիտ և
օբյեկտիվ ցուցանիշ է, քանզի պատկերացում է տալիս ջրի միավոր ծավալում (1 լիտր) կախված նյութերի
կոնցենտրացիայի մասինֈԽմելու ջրի պղտորությունը չպետք է գերազանցի 1.5 մգ/լ-ից, (ի դեպ, պետք է
նշել, որ նշված արժեքը համապատասխանում է 30 սմ ոչ պակաս թափանցիկությամբ)։ Սան օրգանների
համաձայնությամբ` հալոցքային ժամանակաշրջանում թույլատրվում է ջրի պղտորության բարձրացումը
մինչև 2.0 մգ/լ, բայց ոչ ավելիֈԱնհրաժեշտ է նշել, որ պղտորությունը հանդիսանում է կարևոր ցուցանիշ,
քանզի այն ունի երկկողմանի նշանակություն մի կողմից այն հանդես է գալիս որպես օրգանոլեպտիկ
ցուցանիշ, մյուս կողմից նշեցինք, որ պղտորությունը պայմանավորված է ջրում կախված մասնիկներով,
որոնց վրա աղսորբցվում են բակտերիաներ և վիրուսներ, որոնք վերանում են ջրի պղտորության
վերացմանը զուգընթաց (էքսպերիմենտալ պայմաններում մինչև 99.9%, իսկ գործնականում 90– 95%):
Չնայած որ "Խմելու ջուր" պետ. ստանդարտում չի նշվում ջրի ջերմաստիճանի նորմատիվային արժեքը
այնուհանդերձ մի երկու խոսքով կանգ առնենք նաև այդ ցուցանիշի վրաֈ
Պետք է նշել, որ 8-15 C ջերմաստիճանի դեպքում ջուրն օժտված է առավել լավ զովացնող և ծարավը
հագեցնող հատկություններովֈ Ջերմաստիճանի բարձրացման հետ մեկտեղ (25 °C–ից բարձր) այդ
հատկությունները վատանում ենֈ Ի դեպ 25-35 C դեպքում ջուրը բավականին անդուր է և առաջացնում է
սրտխառնոց; Ըստ միջազգային ստանդարտի խմելու ջրի ջերմաստիճանը չպետք է գերազանցի 25°C–ըֈ
6. Ջուրն անընդհատ «կռվի» մեջ է քարոլորտի հետ: Հոսող ջրերը պոկում են
ժայռաբեկորներ, քշում-տանում բերրի հողը, ջարդում-մանրացնում
ապարները, քանդում ափերն ու հունը, փորում անդնդախոր
կիրճեր, հարթավայրերում կուտակում նստվածքներ և այլն: Բացառիկ է նաև ջրի
դերը արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման գործում. 1 տ
պողպատ ձուլելու համար ծախսվում է 100 մ3 ջուր, 1 տ թղթի արտադրության
համար՝ 250 մ3, կապրոնի արտադրության համար՝ 5000 մ3, իսկ միջին հզորության
ատոմակայանին օրական պետք է 1 մլն մ3 ջուր: Հոսող ջրի էներգիան մարդն
օգտագործել է անհիշելի ժամանակներից՝ ջրաղացներում, իսկ XIX դարից՝
ջրէկներում: Օգտագործվում է նաև մակընթացությունների և ծովային ալիքների
էներգիան: Այժմ ամենուրեք արգելված է արդյունաբերական թափոններն ու
կեղտաջրերը ջրավազանների մեջ լցնելը: Յուրաքանչյուր ջրային ավազանի
աղտոտում բերում է ընդհանուր ջրոլորտի աղտոտման, որն էլ իր հերթին
բացասական ազդեցություն է ունենում ամբողջ աշխարհագրական թաղանթի վրա:
Երկրի վրա եղած ջրի ընդհանուր քանակը չի փոխվում և անընդհատ շարժման մեջ
է: Ծովերի ու օվկիանոսների, գետերի ու լճերի մակերևույթից ջուրը գոլորշիանում
է, մթնոլորտի վերին շերտերում խտանալով՝ առաջացնում է ամպեր, որոնք
անձրևի կամ ձյան տեսքով թափվում են Երկրի վրա: Սա ջրի փոքր կամ տեղական
շրջապտույտն է: Ավելի բարդ է ջրի համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտը.
օվկիանոսից գոլորշիացած ջրի մի մասը թափվում է օվկիանոսի վրա, իսկ մյուս
մասը քամիների միջոցով տարվում է ցամաքի խորքը և տեղումների ձևով
թափվում այնտեղ: Դրա մի մասը սնում է գետերը, մյուս մասը ներծծվում է՝
առաջացնելով ստորգետնյա ջրեր, կամ կուտակվում լճերի, ճահիճների կամ
սառցադաշտերի մեջ և ի վերջո կրկին վերադառնում օվկիանոս:
