1. Соѐлын биет ба биет бус өв соѐл
Соѐлын өв гэдэг нь цаг үеийн шалгуурыг давсан,бүх нийтийн хүлээн
зөвшөөрсөн,тухайн ард түмний оршин тогтнох үндэс болсон түүх ,соѐл,
угсаатан ,шинжлэх ухаан ,урлагийн ач холбогдолтой үнэт зүйлсийг
хэлдэг.
Соѐлын өвийг дотор нь биет, биет бус гэж хоѐр ангилдаг. Биет өвийг
дотор нь хөдлөх, үл хөдлөх гэж 2 хуваадаг.
Соѐлын биет өвд эртний амьтан,ургамлын чулуужсан олдвор ул мөр
тэдгээрийг агуулсан газар эртний хүний оромж,отог бууц,оршин сууж
байсан ул мөрийг хадгалсан дурсгалт газар,ашигт малтмал
олборлож,боловсруулж үйлдвэрлэл эрхэлж байсан газар,онгон,буган
хөшөө болон хүн чулуу,гэрэлт хөшөө,хадны зураг,бичээс зэрэг
археологийн дурсгалт зүйлс ордог.
Хөдлөх дурсгал гэдэгт музейн үзмэр, сүм хийд, хувь хүнд хадгалагдаж
байгаа эд өлгийн зүйлс ордог. Үл хөдлөх дурсгал гэдэгт нь хээр хөдөө
оршиж буй эртний булш хиргисүүр, хадны сүг зураг, бичээс хөшөө
чулуу, эртний хот, сүм хийдийн туурь зэрэг археологи, палеонтологи,
уран барилгын дурсгал ордог.
Соѐлын биет бус өвийг 5 ангилдаг. Үүнд:
Эх хэл болон аман уламжлал,ардын язгуур урлаг,үндэсний уламжлалт
зан үйл,ѐслол,баяр наадам,ардын уламжлалт гар урлал,байгалийн

2. болон сав ертөнцийн тухай мэдлэг,заншил,уламжлалт арга технологи
ордог.
Биет бус өвд Монголын ард түмний оюун санаагаар бүтсэн эх хэл,
ардын зан заншил, мэдлэг ухаан, дуу хөгжим, наадам, ардын арга
ухаан, уламжлалт технологи зэрэг соѐлын өвийн олон төрөл багтдаг.
Манай улс,орон нутгийн музейнүүдэд 205000 гаруй түүх,соѐлын
дурсгалт зүйлс хадгалагдаж байгаагийн 289 нь хосгүй үнэт дурсгал
юм.Соѐлын өвийн бүртгэлийн нэгдсэн санд 8800 гаруй түүх,соѐлын үл
хөдлөх дурсгал бүртгэгдсэн байдаг.2008 онд Монгол Улсын ЗГ-ын
тогтоолоор 14 музей,байгууллагын 289 үзмэрийг Монгол улсын
түүх,соѐлын “Хосгүй үнэт” зэрэглэлийн дурсгалаар баталсан.
Монгол улс 1990 онд ЮНЕСКО-гийн 1972 оны Дэлхийн өвийн
конвенцид, 1991 онд “Соѐлын эд зүйлсийг хууль бусаар импортлох,
экспортлох, өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан
сэргийлэх тухай” ЮНЕСКО-гийн 1970 оны конвенцид тус тус нэгдэн
орсон. Энэ нь соѐлын өвийг хамгаалах үйлс болон түүний эрх зүйн
орчныг бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой болсон. Үүний өмнө 1964
онд Монгол улс Зэвсэгт мөргөлдөөний үед соѐлын үнэт зүйлийг
хамгаалах тухай 1954 оны Гаагийн хэлэлцээрт нэгдэн орж түүний үзэл
санаа, зорилтыг хүлээн зөвшөөрч тууштай дэмжиж ирсэн юм.
Монгол улсаас ЮНЕСКО-гийн хүн төрөлхтөний төлөөллийн
жагсаалтад Морин хуур хөгжмийн уламжлалт урлаг/2008/,Монгол
ардын дуу /2008/,Монгол наадам /2010/,Монгол ардын хөөмий/2010/
бүртгэгджээ.
Монгол дахь Дэлхийн өв

3. Орхоны хөндийн соёлын дурсгал нь Улаанбаатар хотоос 360 орчим
километр алслагдсан,Монгол улсын төв хэсгээр урсах Орхон голын
эрэг дагуу сунан байршсан байдаг.ЮНЕСКО 2004 онд 28-р
чуулганаараа энэхүү газрыг Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэн
авсан.Орхон голын хөндий нь Төв Азийн хоѐр мянга гаруй жилийн
турш нүүдэлчдийн соѐл иргэншил хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж байсныг
илтгэх хосгүй нандин дурсгалуудыг агуулдаг байна.Мөн Дэлхийн өвийн
2,3,4-р шалгууруудыг хангасан тул 1081 дэх байршлаар бүртгэн,АзиНомхон далайн бүс нутгийн өвд оруулсан.
Увс нуурын сав
Увс нуур нь далайн түвшнээс дээш 753 метр өндөр орших,3350 ам
дөрвөлжин километр нутаг дэвсгэр бүхий Монгол улсын хамгийн том
нуур юм.2003 онд ЮНЕСКО-гоос Увс нуурын сав газрыг Дэлхийн өвд
бүртгэн авсан.