Turkiye Gida ve Icecek Sanayii Rekabet Raporu by TGDF (Turkiye Gida Dernekleri Federasyonu)

1. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu

2. Ýçindekiler Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi - Bazý Temel Veriler
Baþkanýn Mesajý 03
4.488
1. GÝRÝÞ 04 %17,9
62.244
milyon TL
2. RAKAMLARLA TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ 06 milyon TL Ýçecek Sanayi 3.429
toplam üretim milyon dolar
3. REKABET GÜCÜNÜN BAÞLICA GÖSTERGELERÝ 08 Gýda Sanayi
toplam üretim Ýthalat
3.1 Üretim Deðeri 08
3.2 Ýstihdam / Verimlilik 10
%18,1
%13,1
221.799
6.708
3.3 Dýþ Ticaret 12
milyon TL
3.4 ARGE 14 milyon dolar
Cari fiyatlarla
4. REKABET AÇISINDAN ÖNEMLÝ KONU BAÞLIKLARI ve TÜRK GIDA ÝÇECEK SANAYÝ’NÝN ÝHTÝYAÇLARI 17 sektörün büyümesi
Ýhracat
34.781
4.1 ARGE Yatýrýmlarý ve Inovasyon Çalýþmalarý 17 adet
328.653 Ýþletme sayýsý
4.2 Politikalar / Mevzuat 21
4.3 Girdi Maliyetleri ve Tarýmsal Ham Madde Temini 27 kiþi %20,1
4.4 Kayýt Dýþý Ekonominin Azaltýlmasý 30 Ýstihdam 221.799 63 adet
4.5 Ticaret Politikasý ve Ýhracat Performansý 33 milyon TL
4.6 Perakende Sektörü ve Hýzlý Tüketim Mallarý 37 Faaliyete geçen
GSYÝH içindeki pay
yabancý sermayeli
5. SONUÇ / YÖNETÝCÝ ÖZETÝ 40 firma
Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi %35,5
Rekabet
Hazýrlayanlar Basým ve Cilt:
Raporu
863 %2,3
75.253
Dr. Ýsmail MERT Deniz Matbaacýlýk Bu kitabýn tüm haklarý
Nazan MARAÞ Orhan Ýzmirli Comart Kurumsal Ýletiþim kiþi
Hizmetleri Ltd. Þti.ne aittir.
Ali Reþat YILMAZBÝLEN Ývedik OSB Matbaacýlar Sitesi
Metin ERTUNÇ
Kaynak gösterilmeksizin bin TL
Ýstihdam edilen
1514 Sk. No:23 kýsmen veya tamamen alýntý yapýlamaz,
Mehmet Ali ÇITAK Yenimahalle/ANKARA hiçbir yöntemle
Seda YILDIZ
Tel: 0 312 394 79 52
kopya edilemez, çoðaltýlamaz,
ARGE personeli Toplam ARGE
Tasarým Baský Tarihi:
yayýnlanamaz.
harcamalarý
Figen Kocaman
16 Kasým 2011 Yayýnlayan içinde sektörün payý
TOBB ETÜ Öðretim Üyesi Prof. Dr. Adem Þahin’e katkýlarýndan dolayý teþekkür ederiz. Kaynak: Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi 2010 Envanteri

3. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu
Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu BAÞKANIN MESAJI
Türk ekonomisinin önemli yapý taþlarýndan biri olan Bu nedenle Türkiye'nin; kayýt dýþýný engellemesi, piyasa
Gýda ve Ýçecek Sanayi; yatýrým, üretim ve istihdam ile mekanizmalarýnýn tam olarak çalýþmasýný saðlamasý,
ülke ekonomisinin en canlý sektörü konumundadýr. modern tarým, gýda ve içecek üretimini yaygýnlaþtýrmasý,
Bu canlýlýðýný ihracatta da sürdüren sektörümüz, pozitif yatýrýmlarýn önündeki teknik ve idari engelleri azaltmasý
dýþ ticaret dengesini, diðer bir deyiþle küresel rekabetçi ve AB teknik mevzuatýna uyum saðlamasý
konumunu koruyarak sürdürülebilir bir baþarý gerekmektedir.
yakalamýþtýr. Ancak bugün dünya gýda sektörüne Bunlar gerçekleþtiði takdirde Türkiye ekonomisi ve
baktýðýmýzda, rekabet koþullarýnýn deðiþtiði, önümüzdeki dolayýsýyla Gýda ve Ýçecek Sanayimiz, bulunduðu
yýllarda da bu deðiþimin hýzlanacaðý görülmektedir. coðrafyanýn ve tarýmsal üretiminin saðladýðý avantajlarý
fýrsata dönüþtürebilecektir.
Federasyonumuz tarafýndan hazýrlanan bu Rapor'da;
Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi incelenmiþ ve bu deðiþimi Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi Rekabet Raporu ile
yakalamasý için neler yapýlmasý gerektiði konusunda Federasyonumuz, gýda zincirinde yer alan tüm
gýda zincirindeki paydaþlarýmýza tavsiyeler sunulmuþtur. paydaþlarýný Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin rekabet
gücünün arttýrýlmasý sürecine katkýda bulunmaya davet
Özet olarak þunu söyleyebiliriz; Gýda ve Ýçecek
etmektedir.
Sanayimizin gerek ulusal gerekse uluslararasý rekabetçi
yapýsýný etkileyen faktörler arasýnda son dönemdeki Saygýlarýmla,
küresel geliþmeler önemli yer tutmakla birlikte, asýl Þemsi Kopuz
etkenler kendi iç dinamiklerimizdir. TGDF Yönetim Kurulu Baþkaný
04 3

4. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
1. GÝRÝÞ Raporu
Dünyada globalleþme ve teknolojideki hýzlý geliþme 2014 yýllarýný kapsayan stratejinin genel amacý ise Piyasa büyüklüðü, yerel rekabet ve özel sektör üretimin yapýldýðý bölge ile entegre olma kapasitesine
sürecinde uluslararasý piyasalarda uzmanlaþma ve "Türk sanayisinin rekabet edebilirliðinin ve verimliliðinin giriþimciliðinin yanýnda Türkiye'nin coðrafi konumu sahip olmasý, birçok bölgede üretim yapabilme ve
teknoloji geliþtirme yetkinliði rekabet gücünün önemli yükseltilerek, dünya ihracatýndan daha fazla pay alan, da giderek daha önemli hale gelmektedir. Türkiye'nin yüksek istihdam yaratma imkânýný beraberinde
unsurlarý olmuþtur. Rekabet avantajý unsurlarýnýn hýzla aðýrlýklý olarak yüksek katma deðerli ve ileri teknolojili bu konumu, küresel yatýrýmcýlar için Türkiye'yi bir getirmektedir. Bu da bölgesel eþitsizliklerin
deðiþtiði bu süreçte, bilgi ve iletiþim teknolojileri iþ ürünlerin üretildiði, nitelikli iþ gücüne sahip ve ayný cazibe merkezine dönüþtürmektedir. Özellikle son azaltýlmasýndaki rolü ve iþsizliði azaltýcý etkileri nedeniyle
yapma biçimlerinde köklü deðiþiklikler meydana zamanda çevreye ve topluma duyarlý bir sanayi yapýsýna dönemde birçok küresel þirket Türkiye'yi bölgesel bir sektörün önemini arttýrmaktadýr.
getirmiþtir. Ekonomik geliþmede bilgi yoðun ve yüksek dönüþümünü hýzlandýrmak" olarak belirlenmiþ ve yönetim üssü ve yatýrým merkezi olarak
Yine ihracata dolayýsýyla dýþ ticaret açýðýmýza olan
katma deðerli mal ve hizmet üretimi ön plana çýkmýþ, rekabet gücüne vurgu yapýlmýþtýr. konumlandýrmýþtýr. Bu eðilimin artarak devam etmesi,
katkýsý sebebiyle güçlendirilmesi ve desteklenmesi
özellikle iþ gücünün eðitim seviyesi ve gerekli yeteneklere ülkemizin rekabet gücüne katkýsý bakýmýndan önemlidir.
Son yýllarda Türkiye ekonomisinin rekabet gücü gereken sektörlerimizin baþýnda gelmektedir. Ayrýca
sahip olmasý önem kazanmýþtýr. sýralamasýndaki yerinde bir iyileþme gözlenmektedir. Yeterli ve dengeli beslenme, gýda güvenliði, katma Cumhuriyetimizin 100. yýlý olan 2023 yýlýndaki 500
Dünya Ekonomik Forumu tarafýndan hazýrlanan 2011- deðeri yüksek ürünler üretmesi, tüketici beklentilerine milyar dolar ihracat hedefimize ulaþmada Gýda ve
Dokuzuncu Kalkýnma Planý vizyonu doðrultusunda
2012 Global Rekabet Gücü Endeksi'ne göre, Türkiye cevap vermesi ve saðlýklý nesillerin yetiþmesi açýsýndan Ýçecek Sanayi'nin önemi ve potansiyeli göz ardý
"Ýstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaþan,
142 ülke arasýnda 59. sýrada yer alarak bir önceki stratejik öneme sahip olan Gýda ve Ýçecek Sanayi; edilmemelidir.
küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna
yýla göre 2 basamak yükselmiþtir. Türkiye 142 ülke üretim deðeri, istihdama saðladýðý katký, ihracatý ve
dönüþen, AB'ye üyelik için uyum sürecini tamamlamýþ" Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin bu potansiyelinin ortaya
arasýnda, piyasa büyüklüðü, mal piyasalarý etkinliði dýþ ticareti karþýlama oraný ile ülkemizin en büyük 4
bir Türkiye'ye sahip olabilmek için ekonomik ve sosyal çýkarýlmasý ve rekabet gücünün arttýrýlmasý için
ve fiziki altyapý gibi rekabet gücünü belirleyen sektöründen biridir.
geliþmeyi saðlayacak en önemli faktörlerden biri olan karþýlaþtýðý bir takým zorluklarýn ortadan kaldýrýlmasý
unsurlarda ön plana çýkmasýna raðmen; iþ gücü En büyük girdisini tarým sektöründen karþýlamasý ise gerekmektedir. Hem 9. Kalkýnma Planý'nda hem de
rekabet gücünün arttýrýlmasýnýn önemi ortadadýr.
piyasasý etkinliði, kurumsal yapý, saðlýk ve ilköðretim kýrsal kalkýnma açýsýndan yine sektörün önemini açýk Sanayi Strateji Belgesi'nde bu zorluklarýn üstünde
Yine "orta ve yüksek teknolojili ürünlerde Avrasya'nýn gibi konular ülkemizin rekabet gücünü olumsuz bir þekilde ortaya koymaktadýr. Sanayi Stratejisi'nde durulduðu ve çözüm için bir takým politikalarýn önerildiði
üretim üssü olmak" þeklinde belirlenen "Türkiye Sanayi etkileyen unsurlar arasýnda yer almýþtýr. (Çizelge 1) vurgulandýðý gibi, Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin tarýmsal görülmektedir.
Stratejisi"nin uzun dönemli vizyonu çerçevesinde, 2011-
Çizelge 1: Rekabet Gücünü Belirleyen Unsurlara Göre Türkiye'nin Yeri
Piyasa Büyüklüðü 17
Mal Piyasalarý Etkinliði 47
Fiziki Alt Yapý 51
Teknolojik Hazýrlýk 55
Mali Piyasalar Etkinliði 55
Özel Sektör Giriþimciliði 58
Makroekonomik Durum 69
Ýnovasyon 69
Yüksek Öðretim ve Öðrenim 74
Saðlýk ve Ýlköðretim 75
Kurumsal Yapý 80
Ýþ Gücü Piyasasý Etkinliði 133
Kaynak: The Global Competitiveness Report 2011-2012
4 5

5. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlýðý'nýn, 2011-2014 kaliteli ham madde temininde yaþanan sýkýntýlar, ham ARGE harcamalarý içindeki payý, 2008 yýlýnda %3,1 Çizelge 2: En büyük ihracatçý ve ithalatçý ülkeler (2009) (Milyar Dolar)
yýllarý için hazýrladýðý Türkiye Sanayi Stratejisi madde fiyatlarýnda yaþanan artýþlar ve tarým-sanayi iken 2009 yýlýnda bu pay %3,7'ye yükselmiþtir. Ýhracat Ýthalat
Avrupa Birliði 77.2 Avrupa Birliði 72.0
Belgesi'nde; gýda sektörünün rekabet gücünün entegrasyonunda yaþanan sýkýntýlar, sektörün karþýlaþtýðý Dýþ ticaret verilerine baktýðýmýzda ise Gýda ve Ýçecek ABD 49.6 ABD 63.5
arttýrýlmasý için bir dizi önlem sýralanmýþ; özellikle diðer zorluklar olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Sanayi ihracatýnýn 2010 yýlýnda bir önceki yýla göre Brezilya 32.4 Japonya 39.0
araþtýrma kuruluþlarý ile sanayi arasýndaki iþ birliðinin %13,1 oranýnda artarak 6,7 milyar dolara, ithalatýnýn Çin 28.0 Çin 20.9
Tüm bu zorluklarýn yanýnda Gýda ve Ýçecek Sanayi,
arttýrýlarak, sektördeki firmalarýn yenilikçilik kapasitesinin ise %17,9 oranýnda artarak 3,4 milyar dolara çýktýðý
Tayland 21.2 Kanada 18.6
ürettiði yüksek katma deðerli ürünler ile sürekli deðiþen Arjantin 20.7 Rusya 18.2
geliþtirilmesi, tarým-gýda iþletmelerinin modernizasyonu görülmektedir. Gýda ve Ýçecek Sanayi ihracatýnýn Kanada 16.7 Meksika 11.2
ve geliþen tüketici beklentilerine cevap vermekte, toplam ihracat içindeki payý %5,9 iken, ithalatýn toplam
ve gýda firmalarýnýn ARGE yatýrýmlarýnýn teþvik edilmesi Endonezya 15.9 Güney Kore 10.8
konularýna vurgu yapýlmýþtýr. halkýmýzýn yeterli ve dengeli beslenmesine katký ithalat içindeki payý ise %1,8 olarak gerçekleþmiþtir. Malezya 15.8 Hong Kong 10.8
saðlamaktadýr. Bu rakamlar ile Gýda ve Ýçecek Sanayi %195,6'lýk dýþ Avustralya 12.3 Avustralya 7.9
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin yaklaþýk %99'unun küçük Kaynak: FDE Data & Trends 2010
ticaret karþýlama oranýyla 3,3 milyar dolar dýþ ticaret
ve orta ölçekli iþletmelerden (KOBÝ) oluþmasý ve çok Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin halen yer aldýðý pazarlarda
fazlasý vermiþtir. Çizelge 3: D ü n y a d a G ý d a v e Ý ç e c e k S a n a y i (2009)
parçalý bir yapýya sahip olmasý, sektörümüzün kalýcýlýðýný sürdürmesi, yeni pazarlarda pay sahibi
Toplam satýþ Bir önceki yýla Toplam imalat Ýstihdam
karþýlaþtýðý zorluklarýn baþýnda gelmektedir. Kayýt dýþý, olabilmesi, rekabet gücünü arttýrmaya yönelik atýlacak Çizelge 2 ve 3'de toplam satýþ, istihdam, ihracat ve (Milyar Avro) göre deðiþim (%) sanayi satýþý (1000 Kiþi)
içindeki pay (%)
adýmlar, uygulanacak politikalar ve destekler ile ithalat bakýmýndan bazý ülkelerin rakamlarý
ARGE yatýrýmlarýnýn yetersiz olmasý, perakende Avustralya* 49.1 0.1 17.0 206
verilmektedir. Görüleceði üzere dünyanýn en büyük Brezilya* 103.9 - 17.5 1,412
sektörünün Gýda ve Ýçecek Sanayi üzerindeki baskýsý, mümkün olacaktýr.
gýda ve içecek sanayi ihracatýný yapan ülkeler AB, Kanada* 55.8 - 0.4 13.5 240
2. RAKAMLARLA TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ
Çin 379.0 - 9.1 5,827
ABD, Brezilya, Çin, Tayland ve Arjantin'dir. Ýthalat
Japonya 223.2 - 0.7 11.8 1,400
yapan ülkeler ise AB, ABD, Japonya, Çin ve Kanada'dýr. Meksika* 33.6 1.6 21.0 309
Yeni Zelanda 16.7 - 32.0 63
Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi, çok parçalý bir yapýya Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde faaliyet gösteren Kore 32.2 1.4 6.0 265**
sahiptir. Sektörün %99'u toplam iþ hacminin büyük iþletmelerin yaratmýþ olduklarý katma ABD 393.9 5.4 10.8 1,661
bir kýsmýný gerçekleþtiren KOBÝ'lerden oluþmaktadýr. deðer ise 2003 yýlýnda 7,4 milyar (*) 2008 verisi Kaynak: FDE Data & Trends 2010
(**) 2006 verisi
Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK)'nun hazýrladýðý Yýllýk TL iken %48,7'lik artýþla 2008
Sanayi Ýstatistikleri'ne göre; 2003 yýlýnda 27.618 olan yýlýnda 11 milyar TL olarak
Gýda ve Ýçecek Sanayi iþletme sayýsý, %25,9 oranýnda gerçekleþmiþtir. Gýda ve Ýçecek
artarak 2008 yýlýnda 34.781'e ulaþmýþtýr. Gýda ve Sanayi katma deðerinin Sanayi
Ýçecek Sanayi iþletmelerinin Sanayi iþletmeleri ve Ýmalat Sanayi katma
içerisindeki payý %10,6 iken Ýmalat Sanayi iþletmeleri deðerleri içindeki payý sýrasýyla
içerisindeki payý %10,8'dir. %10 ve %11,7 olarak
gerçekleþmiþtir.
2003 yýlýnda 275.773 olan Gýda ve Ýçecek Sanayi
istihdamý, %19,2'lik artýþla 2008 yýlýnda 328.653 Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde
olmuþtur. Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde çalýþanlarýn yoðunlaþma oranlarýna baktýðýmýzda ise alt sektörlerin
Sanayi istihdamý içerisindeki payý %10,8 iken, Ýmalat 11'inin çok yüksek, 6'sýnýn yüksek, 8'inin orta ve 5'inin
Sanayi istihdamý içindeki payý ise %11,5'tir. de düþük derecede yoðunlaþma oranýna sahip olduðu
görülmektedir.
Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi üretim rakamlarýna
baktýðýmýzda ise 2003 yýlýnda 34,1 milyar TL olan TÜÝK ARGE Faaliyetleri Araþtýrmasý sonuçlarýna göre
toplam üretim, %95,9 oranýnda artarak 2008 yýlýnda 2003 yýlýnda 28,2 milyon TL olan Gýda ve Ýçecek
66,7 milyar TL olmuþtur. Gýda ve Ýçecek Sanayi Sanayi ARGE harcamalarý %166,8 oranýnda artarak
üretiminin Sanayi üretimi içindeki payý %11,8, Ýmalat 2009 yýlýnda 75,3 milyon TL'ye yükselmiþtir. Gýda ve
Sanayi üretimi içindeki payý ise %14'tür. Ýçecek Sanayi ARGE harcamalarýnýn Ýmalat Sanayi
6 7

6. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
3. REKABET GÜCÜNÜN BAÞLICA GÖSTERGELERÝ Raporu
3.1 ÜRETÝM DEÐERÝ
Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK)'nun hazýrladýðý Yýllýk Ýçecek Sanayi'nin Ýmalat Sanayi içindeki payý ise Grafik 2: Çeþitli Gýda ve Ýçecek Sanayilerinde Üretim Deðeri (2001=100)
Sanayi Ýstatistikleri 'ne göre Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde %12,9'dur.
faaliyet gösteren iþletmelerin toplam üretimi, her yýl 350
AB ve diðer ülkelerdeki üretim deðerlerini karþýlaþtýrdýðýmýzda
düzenli olarak artmaktadýr. 2003 yýlýnda 34,1 milyar
ise Çin ve Brezilya'nýn AB ve ABD gibi büyük gýda 300
TL olan Gýda ve Ýçecek Sanayi üretimi, 2003-2008
üreticilerinden daha iyi bir performans sergilediði
yýllarý arasýnda yaklaþýk 2 kat (%95,9) artarak 2008 250
görülmektedir. Bunun yanýnda Kanada, Japonya, ABD ve
yýlýnda 66,7 milyar TL olarak gerçekleþmiþtir.
Yeni Zelanda gibi ülkelerin üretim deðerlerinde düþüþ eðilimi 200
Üretim deðerindeki yýllýk deðiþimlere baktýðýmýzda ise yaþandýðý görülmektedir (Grafik 2).
150
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin 2006 yýlý hariç olmak üzere
Yýllar itibarý ile kayda deðer bir büyüme yakalayarak ciddi
%10'un üzerinde artýþ oranlarý elde ettiði görülmektedir. 100
bir katma deðer ve istihdam yaratan Gýda ve Ýçecek
Ýmalat Sanayi yýllar itibarý ile iniþli çýkýþlý bir yapý
Sanayi'nin büyüme performansý; tarýmdan kaynaklanan 50
sergilerken, 2007 ve 2008 yýllarýnda elde ettiði üretim 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
altyapý sorunlarý, kayýt dýþýlýk, küçük iþletmelerin sayýca fazla
deðeri artýþ oranlarý Gýda ve Ýçecek Sanayi üretim
oluþu, teknik personel istihdam yetersizliði gibi sorunlar ve AB-27 Brazilya Çin Yeni Zelanda
deðeri artýþ oranlarýndan daha düþük seviyede kalmýþtýr Avusturalya Canada Japonya ABD
ekonomik krizler nedeniyle olumsuz etkilenmektedir.
(Grafik 1).
Kaynak: FDE 2010 Competitiveness Report
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Ýmalat Sanayi içindeki payý Aðýrlýklý olarak yurt içi üretime yönelik bir yapý sergileyen
ise zaman içerisinde azalma göstermiþtir. 2003 yýlýnda Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin üretim deðerinin
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Ýmalat Sanayi içindeki payý artmasýnda yaþanan bu sorunlar çözüme kavuþturulmalý
%15,2 iken, bu oran 2008 yýlýnda %14'e gerilemiþtir. ve bunun yaný sýra sektörün ihracatý geliþtirilmeli ve
desteklenmelidir. Bu yönde atýlacak adýmlar ve
AB Gýda ve Ýçecek Sanayi, 310.000 iþletmesi ile yýllýk
geliþtirilecek politikalar, sektörün üretimini arttýrmasýnýn
954 milyar euroluk bir iþ hacmine sahiptir. 2009
yanýnda dýþ ticaret dengesine ve istihdama saðlayacaðý
yýlýnda AB Gýda ve Ýçecek Sanayi üretim deðeri, 2008'e
katký bakýmýndan da son derece önemlidir.
göre %4 oranýnda düþüþ göstermiþtir. AB Gýda ve
Grafik 1: Üretim Deðerinin Yýllara Göre Deðiþimi
Gýda ve Ýçecek Sanayi
Ýmalat Sanayi
3
27,2
2
21,6
2
19,1 18,3
1 1
13,4 12,6
1 9,3 9,4
8,8
5
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kaynak: TÜÝK
8 9

7. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
3.2 ÝSTÝHDAM/VERÝMLÝLÝK Raporu
TÜÝK verilerine göre 2008 yýlý itibarýyla Gýda ve Ýçecek arasýndaki fark yaklaþýk 3 kat, AB 27 ile arasýndaki
Sanayi'nde faaliyet gösteren 34.781 adet iþletmede fark ise yaklaþýk 2 kattýr. Bunun yanýnda ülkemizin iþ
328.653 kiþi istihdam edilmektedir. 2003 yýlýnda gücü verimliliðinin Brezilya ve Çin'den daha yüksek
275.773 olan çalýþan sayýsý 2008 yýlýna kadar 52.880 olmasýna karþýn, bu iki ülkenin iþ gücü verimliliðindeki
kiþi (%19,2) artmýþtýr. artýþ oraný Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin iþ gücü
verimliliðindeki artýþ oranýndan fazladýr (Çizelge 4).
Ýmalat Sanayi'nde ise çalýþan sayýsý 2003 yýlýnda
2.181.718 iken 2008 yýlýnda 2.858.485'e yükselmiþtir. Ýþ gücü verimliliðinin arttýrýlmasý için eðitime önem
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde istihdam edilenlerin Ýmalat verilmesi gerektiði açýktýr ancak bu tek baþýna yeterli
Sanayi içindeki payý 2003 yýlýnda %12,6 iken, 2008 deðildir. Eðitimin yaný sýra; iþ gücü dýþýndaki üretim
yýlýnda bu pay %11,5'e gerilemiþtir. faktörlerinin etkin kullanýlmasý, teknoloji düzeyinin
arttýrýlmasý ve çalýþma koþullarýnýn iyileþtirilmesi yönünde
AB'de ise çalýþan sayýsý 2009 yýlýnda, 2008'e göre
uygulanacak politikalar ve destekler, iþ gücü
%1,5 oranýnda bir azalma ile 4,2 milyon kiþi olarak
verimliliðinin arttýrýlmasýnda önemli rol oynayacaktýr.
gerçekleþmiþtir. AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin Ýmalat
Sanayi içindeki payýnýn ise %11 olduðu gözlenmektedir. Çizelge 4: Çalýþan Kiþi Baþýna Üretim Deðeri (Bin Euro)
2007 2008 2008/2007(%)
Food Drink Europe'un 2010 Rekabet Raporu'nda yer . TÜRKÝYE 101 107 5
alan iþ gücü verimliliði (çalýþan kiþi baþýna üretim AB 27 214 220 3
deðeri) hesaplamalarýna göre ise AB 27'nin, 2007'ye ABD 285 - -
AVUSTRALYA 256 238 -7
göre, 2008'deki iþ gücü verimliliðindeki artýþýn (%3)
YENÝ ZELANDA 220 252 15
Brezilya, Kanada ve Çin gibi ülkelerin altýnda kaldýðý KANADA 205 242 18
görülmektedir. Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin iþ gücü JAPONYA 157* - -
verimliliði ise %5 artmýþtýr. MEKSÝKA 103* - -
BREZÝLYA 59 74 25
Çizelge 4’de görülebileceði gibi Türk Gýda ve Ýçecek ÇÝN 42 49 17
Sanayi'nin iþ gücü verimliliði ile ABD iþ gücü verimliliði Kaynak: FDE 2010 Competitiveness Report 2010, TGDF Hesaplamasý
10 11

8. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
3.3 DIÞ TÝCARET Raporu
2000-2010 yýllarý arasýnda 3,7 kat artan Türk Gýda seviyesine yükselmiþtir. 2000-2010 yýllarý arasýnda Grafik 4: Dünya’da Gýda ve Ýçecek Sanayi Pazarý
ve Ýçecek Sanayi ihracatý, 2010 yýlýnda 2009 yýlýna iniþli çýkýþlý bir seyir izleyen Gýda ve Ýçecek Sanayi dýþ
göre %13,1 oranýnda bir artýþ göstererek 6,7 milyar ticaret karþýlama oraný en yüksek seviyesine %204 ile
2000 2009
dolar seviyesine yükselmiþtir. 2009 yýlýnda ulaþýrken, 2010 yýlýnda bu oran %195,6
Ýnceleme döneminde, 2002 ve 2009 yýllarý hariç diðer olarak gerçekleþmiþtir (Grafik 3).
tüm yýllarda Gýda ve Ýçecek Sanayi ihracatý bir önceki
AB Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin 2009 yýlý ihracatý 2008'e 18.6
yýla göre artýþ göstermiþtir. 20.4
göre %8'lik düþüþ ile 53,7 milyar euro olarak
Gýda ve Ýçecek Sanayi ithalatý ise 2000-2010 yýllarý gerçekleþmiþtir. Ýthalatýna baktýðýmýzda ise 2009 yýlýnda, 33.3
arasýnda neredeyse 3 kata yakýn artarak 1,1 milyar 2008'e göre %14,2'lik düþüþle 50,8 milyar euro olarak 35.9
dolardan 3,4 milyar dolara yükselirken; ayný yýllarda gerçekleþtiði görülmektedir. Bu verilere göre, AB Gýda 11.9
Türkiye toplam ithalatý 3,4 kat, Ýmalat Sanayi ithalatý ve Ýçecek Sanayi 2009 yýlýnda 3 milyar euro dýþ ticaret 15.1
ise 3,3 kat artýþ göstermiþtir. 2010 yýlý ithalatý ise 2009 fazlasý vermiþtir.
yýlýna göre %17,9'luk bir artýþla 3,4 milyar dolar 7.8
3.8
seviyesine yükselmiþtir. Dünya pazarýna baktýðýmýzda AB'nin dünyanýn en 5.6
2.1 3.8 6.7
büyük ihracatçýsý ve ithalatçýsý konumunda olduðu 3.9 5.5 4.0
2.4 4.2 5.1 5.0 5.1
Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi, Türkiye dýþ ticaretinde görülmektedir. Bu konumunu sürdürmesine raðmen,
sürekli olarak dýþ ticaret fazlasý veren ender sektörler geçmiþ yýllara oranla AB'nin ihracat pazar payýnýn
AB ABD Kanada Çin Tayland Brezilya Arjantin Malezya Endonezya Diðer
arasýnda yer almaktadýr. 2000-2010 yýllarýný kapsayan azaldýðý görülmektedir. Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin
inceleme döneminde Gýda ve Ýçecek Sanayi hiçbir dünya ihracat pazarýndan aldýðý pay ise yaklaþýk olarak Kaynak: FDE Data&Trends 2010
dönem dýþ ticaret açýðý vermezken, Türkiye toplam dýþ %1 oranýndadýr (Grafik 4).
ticareti ve Ýmalat Sanayi sürekli olarak dýþ ticaret açýðý
vermiþtir. Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi dýþ ticaret fazlasý veren
ender sektörlerimizdendir. Bu bakýmdan sektörün
2000 yýlýnda 679 milyon dolar olan Gýda ve Ýçecek ihracatýný arttýrmak için atýlacak her adým, ülkemizin
Sanayi dýþ ticaret fazlasý, 2010 yýlýnda 3,3 milyar dolar dýþ ticaret açýðýna saðlayacaðý katkýyý da arttýracaktýr.
Grafik 3:Yýllar Ýtibarý ile Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi Dýþ Ticaret Dengesi
Daha önceki bölümlerde de vurgulandýðý üzere, Türk
(milyon dolar) Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin var olan ihracat potansiyelini
3.500 harekete geçirmek, ayný zamanda sektörün istihdamýný
3.279
3.000 3.023 arttýrarak iþsizlik sorununun çözümüne katký
2.713
2.500 2.503 saðlayacaktýr.
2.158
2.000
1.885
1.500 1.446
1.000 1.005 1.014
679
500 521
0
2000 2002 2004 2006 2008 2010
Kaynak: TÜÝK
12 13

9. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
3.4 ARGE Raporu
Diðer ülkeler ile karþýlaþtýrýldýðýnda, Türk Gýda ve AB'ye baktýðýmýzda ise ARGE harcamalarýnýn, Gýda
Grafik 5: Çeþitli Ülkelerde Gýda ve Ýçecek Sanayi Üretim Deðerinin Yüzdesi Olarak ARGE Harcamasý
Ýçecek Sanayi ARGE harcamalarýnýn düþük olduðu ve Ýçecek Sanayi dýþýndaki sektörlerle ve AB dýþýndaki
görülmektedir. diðer ülkelerle karþýlaþtýrýldýðýnda yeterli seviyede
1.2%
olmadýðý görülmektedir.
TÜÝK ARGE Faaliyetleri Araþtýrmasý'na göre 2003
yýlýnda 28,2 milyon TL olan Gýda ve Ýçecek Sanayi Türkiye'nin yanýnda Japonya, ABD, Avustralya ve 1.0%
ARGE harcamalarýnýn, 2009 yýlýnda %166,8 oranýnda Güney Kore gibi ülkelerin ARGE harcamalarýnýn arttýðý
artarak 75,3 milyon TL'ye yükseldiði görülmektedir. gözlenmektedir. Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin, toplam 0.8%
Gýda ve Ýçecek Sanayi ARGE harcamalarýnýn Ýmalat üretim deðerinin yaklaþýk %0,1'ini ARGE harcamalarýna
Sanayi ARGE harcamalarý içindeki payý ise 2009 ayýrdýðý görülmektedir. Bu oran ile Türkiye'nin ARGE 0.6%
yýlýnda %3,7 olarak gerçekleþmiþtir. Gýda ve Ýçecek harcamalarýnýn, AB ve diðer ülkelerin harcamalarýnýn
Sanayi ARGE faaliyetlerinde istihdam edilen personel çok altýnda kaldýðý görülmektedir. 0.4%
sayýsý 2003 yýlýnda 346 iken, bu rakam 2009 yýlýnda
863'e yükselmiþtir. 0.2%
Yaþanan bu olumlu geliþmelere raðmen ARGE
harcamalarýnýn halen istenilen seviyede olmadýðý 0.0%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
görülmektedir (Grafik 5).
Avustralya Kanada AB-15 Japonya Kore Norveç ABD
Türkiye
Kaynak: FDE Competitiveness Report 2010, TGDF Hesaplamasý
14 15

10. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu
Teknolojik yenilik anlamýnda Türk Gýda ve Ýçecek
Sanayi geliþme kaydedebilen konumdadýr. Bu yapýsýyla
büyük bir çoðunluðu KOBÝ'lerden oluþmaktadýr ve
KOBÝ'lerin birçoðunun ARGE kapasitesine sahip 4. REKABET AÇISINDAN ÖNEMLÝ KONU BAÞLIKLARI ve
Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin rekabet edebilirlik anlamýnda
avantajý vardýr. Gýda ve Ýçecek Sanayi son yýllarda
olmamasý, sektörümüzün rekabet gücünü olumsuz
etkilemektedir. Sektörün bu yapýsý sebebi ile ülkemiz TÜRK GIDA ve ÝÇECEK SANAYÝ'NÝN ÝHTÝYAÇLARI
teknoloji olarak gösterdiði ilerleme ve var olan üretim firmalarýnýn diðer AB ülkeleri firmalarýna kýyasla çok
teknolojisi ile rekabet gücünü arttýrmýþtýr. Ancak sektörün daha az inovasyon yaptýðý görülmektedir. (Grafik 6) 4.1 ARGE Yatýrýmlarý ve Inovasyon Çalýþmalarý
Grafik 6: Gýda ve Ýçecek Sanayi'nde Inovasyon Yapan Firmalar Küreselleþen gýda pazarýnda rekabet avantajý nokta KOBÝ'lerdir. Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin
saðlayabilmek için uygun inovasyon ortamýnýn yaklaþýk %99'u KOBÝ'lerden oluþmaktadýr ve KOBÝ'lerin
Ýsveç
Portekiz oluþturulmasý zorunluluðu, kabul edilen bir gerçektir. büyük bir çoðunluðu araþtýrma kapasitesine sahip
Litvanya
Ýtalya Yenilikçilik, rekabetçi ekonomik yapýnýn en önemli deðildir.
Fransa unsurlarýndan biridir ve yeniliklerin büyük kýsmý bilgi
Yunanistan Ülkemizde ARGE altyapýsý, büyük oranda üniversiteler
Estonya ve teknoloji üreten ARGE faaliyetlerinden
Bulgaristan ve kamu araþtýrma kurumlarýnda yer almakta ve
Malta kaynaklanmaktadýr.
Macaristan
araþtýrma faaliyetlerinin çoðunluðu buralarda
Ýspanya Gýda endüstrisindeki firmalar son yýllarda, pazarlama gerçekleþtirilmektedir. ARGE faaliyetlerini gerçekleþtiren,
Almanya
Slovakya stratejilerinde köklü deðiþiklikler yapmakta, iþ bu faaliyetlere destek saðlayan ve bu faaliyetlerin
Romanya
Belçika modellerini gözden geçirmekte ve ARGE çalýþmalarýný sonucunda ortaya çýkan bilgi ve teknolojiyi kullanan
Hollanda daha çok önemsemekteler. Ancak ülkemizde kurumlar arasýnda güçlü bir bað kurulamamýþ olmasý
Norveç
Çek Cumhuriyeti iþletmelerin ARGE faaliyetleri için ayýrdýklarý pay gün nedeniyle ARGE faaliyetlerinin sonuçlarý uygulamaya
Polonya
Danimarka geçtikçe artsa da halen yetersizdir. ARGE geçirilememekte ya da yapýlan araþtýrmalar genellikle
Türkiye harcamalarýnýn payýnýn artmasý konusunda en önemli sanayinin ihtiyaç ve talebinden uzak olmaktadýr.
%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 %70 % 80 % 90 % 10 0
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý (2010) Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi 2011-2014
16 17

11. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
4.1.1 Öneriler Raporu
Bugüne kadar çeþitli kurumlar tarafýndan ortaya gýda üretimi ve gýda zinciri yönetimi gibi konulara
konmuþ stratejik eylem planlarýnda deðinilen sorunlarýn öncelik verilmelidir. Ulusal Gýda Teknoloji Platformu
hýzla giderilmesi, ülkemizde Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin
ARGE faaliyetleri sonucunda ortaya çýkan yeni ürünler
sürdürülebilir olmasý için büyük önem arz etmektedir. Ulusal Gýda Teknoloji Platformu 25 Ekim 2011 tarihinde yapýlan açýlýþ toplantýsý ile resmen çalýþmaya baþlamýþtýr.
için onay prosedürü gözden geçirilmeli, mevcut mevzuat
Bu kapsamda, sanayinin teknoloji geliþtirme ve Gýda ve Ýçecek Sanayi'nin sahip olduðu potansiyeli en iyi þekilde deðerlendirebilmek için uygun stratejilerin
teknolojik geliþmelere göre uyarlanmalý, tüm geliþtirilmesini amaçlayan Ulusal Gýda Teknoloji Platformu; sektörde faaliyet gösteren ülkemizin önde gelen
uygulama ihtiyacýna cevap verecek destek
düzenlemelerin gýda ve içecek alanýnda yapýlacak gýda firmalarý, Türkiye Gýda ve Ýçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) baþta olmak üzere, sektör
mekanizmalarýnýn geliþtirilmesi, teknoloji kullanýmý ile
yeniliklerin arttýrýlmasýný saðlayacak þekilde yapýlmasý birlikleri ve gýda alanýnda bilimsel faaliyet gösteren üniversitelerden katýlýmda bulunan kurucu üyeleriyle yola
ilgili sorunlarýn giderilmesinde kritik bir rol üstlenecektir. çýkmýþtýr.
gereklidir.
ARGE çalýþmalarý için bütçeden ayrýlan pay Ulusal Gýda Teknoloji Platformu'nun kurucularý arasýnda üniversite cephesinden; Hacettepe, Ege, Ortadoðu
arttýrýlmalýdýr. Bu konuda sektör teþvik edilmeli, AB ARGE fonlarýndan daha fazla yararlanýlmasý için Teknik, Ýstanbul Teknik, Gaziantep ve Ankara Üniversiteleri ile Hacettepe Teknokent Teknoloji Transfer Merkezi
idari yüklerin azaltýlmasý, bu fonlarýn daha etkin bulunmaktadýr. Kurucular Kurulu'nda sanayi cephesinden Yýldýz Holding (Ülker), Eti, Pýnar Süt, Pýnar Et,
hâlihazýrda uygulanan politikalar ve destekler daha
Altýparmak Gýda, Anadolu Efes, Helvacýzade þirketleri; sektör birliklerinden de TGDF, SETBÝR ve MEYED yer
etkin tanýtýlmalýdýr. Kamu, üniversiteler ve özel sektörün tanýtýlmasý ve özellikle KOBÝ'lerin bu konuda teþvik
almaktadýr. Kurucular arasýnda Gýda, Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý da bulunmaktadýr. Zaman içerisinde
gerçekleþtirdiði ARGE faaliyetlerinde iþ birliði edilmesi ile bu desteklerin sektöre katkýsý arttýrýlmalýdýr. sektörden yeni üyelerin katýlýmý ile Platformun daha da büyümesi beklenmektedir. Kurucu üyelerden oluþan
saðlanmalýdýr. Yönetim Kurulu, Platformun karar organý olarak görev yapacaktýr. Gýda alanýnýn önde gelen bilim insanlarýndan
7. Çevre Programý, Avrupa Teknoloji Platformlarý
oluþan Danýþma Kurulu, kritik konularda görüþleriyle Yönetim Kurulu'nun karar sürecine katký saðlayacaktýr.
ARGE teþvikleri ve desteklerinde; gýda ve saðlýk, gýda (Yaþam Ýçin Gýda) ve Rekabet Edebilirlik ve Yenilikçilik Ayrýca belli konularda oluþturulan alt komitelerde, gýda sektöründen ve bilim çevrelerinden uzmanlar görev
kalitesi, gýda ve tüketici, gýda güvenliði, sürdürülebilir Çevre Programý gibi AB projeleri takip edilmelidir. alacaktýr.
Ulusal Gýda Teknoloji Platformu kapsamýnda, Avrupa Birliði tarafýndan hayata geçirilen "Food For Life(Yaþam
Ýçin Gýda)" isimli platformun hedeflerine benzer þekilde iþ paketleri tanýmlanmýþtýr. Ulusal Gýda Teknoloji
Platformu; Yönetim ve Ýletiþim, Gýda ve Saðlýk, Gýda Kalitesi ve Üretimi, Gýda ve Tüketici, Gýda Güvenliði
ve Güvencesi, Eðitim, Teknoloji Transferi, Yönetim ve Ýletiþim olmak üzere 7 iþ paketinden oluþmaktadýr.
"Yaþam Ýçin Gýda"
Avrupa Teknoloji Platformu
"Yaþam Ýçin Gýda" Avrupa Teknoloji Platformu 5
Temmuz 2005'te Brüksel'de kurulmuþtur. Platform'da
oluþturulan Stratejik Araþtýrma Gündemi gýda ve
içecek sektöründe yenilikçilik vizyonunu geliþtirecek
ve önündeki engelleri kaldýracak dinamik
stratejilerden oluþmaktadýr. Ayrýca Avrupa Teknoloji
Platformu, belirlenen vizyon ve stratejiler konusunda
araþtýrma, eðitim, öðretim ve yaygýnlaþtýrma
çalýþmalarý için ayrýntýlý bir uygulama planý
hazýrlamýþtýr.
Bunlara ek olarak bugüne dek 20 Avrupa ülkesinde
de ulusal teknoloji platformlarý oluþturulmuþtur. Bu
ulusal platformlar, ulusal düzeyde ve Avrupa
düzeyinde yapýlan araþtýrmalar arasýnda kurduklarý
köprülerle Avrupa Teknoloji Platformlarýnýn stratejik
araþtýrma gündemlerine ve uygulama planlarýna
saðladýklarý katkýlar açýsýndan çok büyük önem
taþýmaktadýr.
18 19

12. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Raporu
Yeni Bir Ýtici Güç: 7. Çerçeve Programý 4.2 Politikalar/Mevzuat
AB, geleceðini, Lizbon Stratejisi olarak bilinen "büyüme harcamalarýnda %75'e, idari harcamalarýnda ise %100'e Dünya ile entegre uygulamalarýn, ülkemizin uluslararasý mevzuatlarýnýn, uluslararasý otoritelerle ve Avrupa
ve istihdamý" temel alan politikalara baðlamýþtýr. Bu varan oranda desteklenmektedir. arenada rekabet edebilirliði açýsýndan önemi Birliði ile uyumlu olmasý büyük önem taþýmaktadýr.
strateji belgesinde altý çizilen konu ise bu hedeflere yadsýnamaz. Bu çerçevede ülkemiz, tarým ve gýda Ülkemiz Gýda ve Ýçecek Sanayi, bölge ülkelerini geride
7.ÇP'de ülkelere özel bir uygulama yapýlmamaktadýr.
ancak inovasyon (yenilikçilik) ve araþtýrma sayesinde politikalarýný bir taraftan AB'ye uyum kapsamýnda býrakarak önemli bir geliþme trendi göstermiþtir. Bu
6. ÇP'de yalnýzca aday ülkelere yönelik çaðrýlar açýlmýþtý
ulaþýlabileceðidir. Bu hedefte en önemli rol KOBÝ'lere deðiþtirirken, diðer yandan da DTÖ (Dünya Ticaret geliþmede, son yýllarda mevzuatýmýzýn uluslararasý
düþmektedir. Çünkü Avrupa'daki þirketlerin %99'una ancak 7.ÇP'de tüm çaðrýlar bütün ülkelerin uygun
kuruluþlarýnýn katýlýmýna açýk durumdadýr. Dolayýsýyla Örgütü) kurallarýyla uyumlu olmaya çalýþmaktadýr. yaklaþýmlarla hazýrlanmasýnýn önemli katkýsý olmuþtur.
yakýnýný KOBÝ'ler oluþturur.
Program'a; Ýngiltere, Almanya, Fransa, Ýtalya gibi ülkelerle Türk Gýda ve Ýçecek Sanayi, dünya genelinde çok Ancak mevzuatýn uygulanmasýnda yaþanan bazý
7. Çerçeve Programý (7.ÇP)'nda, KOBÝ katýlýmýný teþvik ayný koþullarda katýlým saðlamaktayýz. sayýda ülkeye ambalajlý gýda ve içecek ürünü ihraç sýkýntýlarýn getirdiði engeller ve maliyetler sektörümüzün
etmenin yaný sýra yalnýzca KOBÝ'ler ve KOBÝ birlikleri
7.ÇP için Temmuz 2006'da Konsey tarafýndan 2007- etmektedir. Bu nedenle global ticaretteki payý her rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir.
için de 1,4 milyar euroluk "dev bir fon" ayrýlmýþtýr. Bu
fonun temel amacý, araþtýrma kapasitesine sahip olmayan 2013 için belirlenen toplam bütçe, Komisyon tarafýndan geçen gün artan ülkemizin ve sektörümüzün
KOBÝ'lerin araþtýrma ihtiyaçlarýnýn dýþarýdan temin Nisan 2005'te önerilen 44.432 milyon eurodan 32.365
edebilmesini saðlamaktýr. Bir diðer amaç ise araþtýrmayla milyon euroya düþmüþtür. Gýda, tarým ve biyoteknolojiye
Gýda Güvenliði
uðraþan KOBÝ'lerin, kapasitelerini arttýrmalarýný ayrýlan bütçe reel olarak düþmekle birlikte, "ortaklýk
saðlamaktýr. Yenilik ve ARGE hedefleyen KOBÝ'ler, ARGE bütçesi" payý %5,5'ten %8,5'e yükselmiþtir.
2010 yýlýnýn Haziran ayýnda Gýda Güvenliði, Veterinerlik 2010 yýlýnda yasalaþtýrýlan 5996 sayýlý Veteriner
ve Bitki Saðlýðý 12. Faslý'nýn müzakereye açýlmasý, Hizmetleri, Bitki Saðlýðý, Gýda ve Yem Kanunu'nun
gýda politikalarýnda yeni bir yol çizmiþtir. AB ile üyelik ardýndan, ülkemizde gýda güvenliðinden ve
müzakereleri kapsamýnda yürütülen 12 numaralý Gýda kontrolünden sorumlu otorite olan Gýda, Tarým ve
Güvenliði, Veterinerlik ve Bitki Saðlýðý Faslý'nýn açýlýþ Hayvancýlýk Bakanlýðý tarafýndan alt mevzuat hazýrlýk
kriterleri kapsamýnda Türkiye'deki gýda iþletmelerinin, çalýþmalarý sürdürülmektedir.
2004 tarihli AB gýda ve yem hijyen paketi ile belirlenen
Önümüzdeki dönemde yeni sistemlerle gýda
AB teknik mevzuatýna uyum derecesine göre
iþletmelerinin sorumluluklarý artmaktadýr. HACCP'in
sýnýflandýrýlmasý çalýþmalarý yürütülmüþtür.
yaný sýra Ýyi Üretim Uygulamalarý, Ýyi Hijyen
Küçük ölçekli iþletmelerden oluþan iþletmelerin önemli Uygulamalarý ve Ýyi Laboratuvar uygulamalarý
bir kýsmýnýn, AB hijyen gerekliliklerini karþýlamadýðý sistemlerinin yaygýnlaþmasý söz konusu olacak, bunlarý
anlaþýlmaktadýr. Bu baðlamda, özellikle AB destekleyici nitelikte ISO kalite ve güvenlik sistemleri
mevzuatýnda özel kurallar getirilmiþ olan hayvansal ilerleme getirecektir. Tüm bu konularda gerekli
kökenli ürünlerin iþlendiði ve hazýrlandýðý tesislerin her denetimin yürütülmesi, kamunun dýþýnda akredite özel
birinin, AB mevzuatýna göre eksikliklerinin neler olduðu firmalarýn oluþmasýný saðlayacaktýr. Günümüzde
tespit edilmekte ve bunlarý giderecek bir modernizasyon Avrupa'daki birçok ithalatçý, Ýyi Üretim Uygulamalarý
planýnýn hazýrlanmasýna yönelik çalýþmalar devam istemektedir. Ancak, HACCP ve iyi tarým, üretim ve
etmektedir. hijyen uygulamalarý Türkiye'de yeteri kadar
yaygýnlaþmamýþtýr.
AB hijyen kurallarýna göre modernize edilmemesi veya
müzakereler sýrasýnda geçiþ süresi alýnmamasý
durumunda, bu tür tesislerin AB'ye üyelik tarihinde
kapatýlmasý gerekecektir.
20 21

13. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Tüketicinin Bilgilendirilmesi Raporu
Obezitedeki artýþ, bir süreden beri politika üreticilerin genelinde ambalajýn ön yüzünde beslenme bilgilerinin
dikkatini, saðlýklý beslenme alýþkanlýklarýnýn teþvikinde verilmesi önemli bir politik konu haline gelirken, GKM (Günlük Karþýlama Miktarý) Nedir?
önemli bir araç olarak kabul edilen beslenme gönüllü beslenme etiketlemesi uygulamalarý da hýzla
bilgilerinin saðlanmasý konusuna çekmektedir. Bazý çoðalmaktadýr. 1 porsiyon (125g) ürünün günlük karþýlama oranlarý*
ülkelerde, beslenme etiketlemesi yönetmelikleri yýllardýr Enerji Þeker Toplam Doymuþ Tuz GKM,
Yað Yað
yürürlükteyken bazý ülkelerde de bu konudaki Son yýllarda birçok ülkede, tüketicilerin beslenme • Tüketicilerin bilinçli gýda seçimi yapmalarýný,
yasal çerçeve yeni geliþtirilmektedir. Dünya etiketlerini nasýl algýlayýp kullandýklarý ve farklý beslenme
64 kcal 8,5 g 1,3 g 0,9 g 0,1 g • Tüketicilerin bir ürünün günlük beslenmelerindeki
etiketlemesi þemalarýndan hangisini tercih ettikleri yerini deðerlendirebilmelerini
%3 %9 %2 %5 %2
• Tüketicilerin bireysel ihtiyaçlarý ve yaþam tarzlarýna
konusunda çeþitli araþtýrmalar ve raporlar *Deðerler 2000 kcal/gün üzerinden hesaplanmýþ olup, cinsiyete, yaþa,
uygun olarak dengeli beslenmelerini saðlar.
fiziksel aktiviteye ve diðer faktörlere göre deðiþebilir.
yayýmlanmýþtýr. 2008 yýlýnda Prof. Dr. Tanju Besler
öncülüðünde Federasyonumuz tarafýndan Gýda ve Ýçecek Sanayi tüketicilerin yeterli ve dengeli GKM bilgilendirmesi gönüllü bir uygulamadýr. Etiket
gerçekleþtirilen "Ambalajlý Gýda ve Ýçecek Ürünlerinde beslenmelerine yardýmcý olacak gýdalarý tercih üzerinde yer alan bilgiler "enerji, þeker, toplam yað,
edebilmeleri için etiket üzerinde açýk, anlaþýlmasý kolay doymuþ yað, tuz/sodyum" ögelerini mutlaka içermeli,
Tüketici Etiket Algýsý" araþtýrmasý gýda ve içecek ve kullanýþlý bilgiler sunmayý amaçlamaktadýr. GKM; gýdanýn bir porsiyonu için verilmeli ve ürünün net
ürünlerinin ambalajlarýnda yer alan etiket bilgilerinin yeterli ve dengeli beslenme için kabul edilen referans miktarý porsiyon büyüklüðünden fazla ise porsiyon
tüketici açýsýndan önemli referans noktasý olduðunu deðerlere göre tüketicinin günlük ihtiyacý olan enerji, adedi belirtilmelidir. Ancak, ürünün net miktarý porsiyon
ve tüketicilerin yeterli ve dengeli beslenme konusunda protein, karbonhidrat, yað, doymuþ yað, tuz, lif gibi büyüklüðünden daha azsa veya porsiyon büyüklüðünün
besin öðelerinin % kaçýný tükettiði gýdadan %150'sinden fazla deðilse, bilgiler net miktar üzerinden
hassasiyetlerinin giderek arttýðýný ortaya koymuþtur.
karþýlayabileceðini belirtmektedir. verilir.
Araþtýrmanýn sonuçlarý gýda etiketlerinin tüketiciye
güven verdiðini ancak yeterliliðinin tartýþmalý olduðunu
ortaya koymaktadýr. Yine bu araþtýrmada tüketicinin
kendisi için son derece basit ve anlaþýlýr bilgiler talep
ettiði de ortaya çýkmýþtýr. Bu noktadan hareketle,
sektörün uzun zamandýr üzerinde çalýþtýðý gönüllü
olarak uygulanacak olan Günlük Karþýlama Miktarý
(GKM) etiketleme sistemi, Etiketleme Yönetmeliði
Taslaðý'nda yer almýþtýr.
22 23

14. Türk Gýda ve
Ýçecek Sanayi
Rekabet
Saðlýk ve Beslenme Beyanlarý Çevre Raporu
Yeni AB yaklaþýmýyla üreticiler, yeni saðlýk ve beslenme önde gelen birçok büyük gýda sanayicisi, bu konuda AB çevre mevzuatý çerçevesinde Türkiye'de yapýlacak uygulamalarýnda da açýkça görülmektedir.
beyanlarý içeren gýda ve içecek tiplerinin geliþtirilmesi çalýþmalara baþlamýþtýr. Gýda Tarým ve Hayvancýlýk yasal düzenlemelerin Gýda ve Ýçecek Sanayi'ni de
Gýda ve Ýçecek Sanayimizin kaynaklarý en verimli
hususunda teþvik edilmektedir. Tüm ülkeler arasýnda Bakanlýðý'nýn da bu konuda AB ile uyumlu olarak etkilemesi kaçýnýlmazdýr.
þekilde kullanmasý, temiz teknoloji, düþük karbon ayak
uygulanabilir ortak bir mevzuatla; farklý ülke gerekli yasal altyapýyý oluþturmasý, halen Etiketleme
Avrupa Birliði üyelik müzakerelerinde açýlan "çevre" izi, yenilenebilir kaynaklar, geri dönüþüm konularýna
uygulamalarýndan doðan pazar engellemelerini ve Yönetmeliði'nde yer alan saðlýk ve beslenme beyanlarý
faslý, sektöre çevre ile ilgili uygulamalar açýsýndan verdiði önem, ARGE çalýþmalarý, yeni teknolojilere
haksýz rekabetin önlenmesi, ayrýca tüketicilerin yanlýþ için ayrý bir mevzuat hazýrlamasý, sektörümüzün yeni
birçok sorumluluk yüklemekte, özellikle de altyapý yatýrým yapmasý, tüketicilerin çevresel sürdürülebilirlik
yönlendirmelerle veya yalan beyanlarla aldatýlmasýnýn ürünler geliþtirerek rekabet edebilme imkânlarýný
eksikliðinden kaynaklanan yüklü bir maliyeti konusunda bilinçlendirilmesinin önemi yanýnda
önüne geçilmesi saðlanabilecektir. Ülkemiz Sanayi'nin arttýrmasýný saðlayacaktýr.
beraberinde getirmektedir. konunun bu uygulamalar için finansman saðlanmasý
ve uygulanabilir bir mevzuat uyumu yönü de önemlidir.
2018 sonuna kadar tamamlanmasý planlanan IPCC-
Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi'nin
Biyogüvenlik ve Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalar
gerektirdiði toplam 13 milyar euroluk maliyet
Biyogüvenlik Kanunu'nun ve iki uygulama yapýlan kontrollerde bulaþý olduðu gerekçesiyle geri gereksiniminin, 700 milyon eurosu iþlenmiþ gýda
yönetmeliðinin geçtiðimiz dönemde yürürlüðe girmesine gönderilmektedir. Bunlar gibi oluþan yasal sektörüne, 60 milyon eurosu sütçülük sektörüne
raðmen, bu konuda AB mevzuatýna tam olarak uyum belirsizliklerden dolayý sektörümüz ne yapacaðýný düþmektedir.
saðlanabilmiþ deðildir. 5977 sayýlý Biyogüvenlik bilememekte, ham madde temininde sýkýntýlar Ýlk aþamada büyük bir maliyet gibi görülen çevresel
Kanunu, GDO'lu tarýmsal üretimi yasaklarken, GDO yaþamaktadýr. Bu ise sektörün rekabet edebilirliðini önlemlerin, zamanla firmalarda verimlilik artýþý ve
ve ürünlerinin Türkiye'ye giriþini de denetim altýna engelleyerek ülkemize ekonomik kayýplar yaþatmaktadýr. buna baðlý olarak kâr saðladýðý Avrupa Birliði
almayý amaçlamaktadýr. Öteden beri Türkiye'de
GDO'lu tarýmsal üretim olmadýðý için bu konuda
herhangi bir sorun yaþanmamaktadýr ancak GDO
ihtiva eden ürünlerin ithalatýný, kullanýmýný, izlenmesini
ve izin iþlemlerini düzenleyen alan, Kanun yürürlüðe
girdiðinden bu tarafa bazý sýkýntýlar içermekte, baþta
yem ve gýda sektörü olmak üzere tekstilden boya ve
sabuna kadar birçok sektör büyük sýkýntý yaþamaktadýr.
Bu sýkýntýlarýn baþýnda Kanun'un yürürlüðe girdiði 26
Eylül 2010 tarihinden bugüne kadar Biyogüvenlik
Kurulu'nun GDO'lu genleri taþýyan ürünlerin gýda
amaçlý kullaným ve ithali ile ilgili uygulamalarýnýn açýk
olmamasý gelmektedir. Biyogüvenlik Kurulu tarafýndan
þimdiye kadar 9 karar yayýmlanmýþ olmasýna raðmen
halen gýdalar için onaylý gen listesi yayýmlanmamýþtýr.
Türkiye'ye GDO'lu genleri taþýyan ürünlerin gýda amaçlý
olarak ithali bu nedenle yapýlamamakta ayrýca
mevzuatta bulaþan genlerle ilgili bir düzenleme olmayýþý
nedeniyle de GDO içermeyen ürünlerin ithalatýnda
gümrüklerde sorun yaþanmaktadýr. Yurt dýþýndan
GDO'dan arî olarak alýnan ürünler bile gümrüklerde
24 25