2. As linguas do
Estado Español
Agás o eusquera, as linguas
peninsulares
son
linguas
románicas,
romances
ou
neolatinas, é dicir, teñen a súa
orixe no latín vulgar dos
conquistadores romanos, ao que
hai que sumar a contribución
doutros pobos.
3. Durante a chamada “Reconquista”, o idioma que nace na Gallaecia vai
estendéndose cara ao sur e recibe o nome de galego-portugués.
4. Afonso VI usurpa o trono dos seus irmáns Sancho, rei de León, e García, rei de Galiza, e divide
o antigo reino en dous condados entre as súas irmás Teresa e Urraca. A batalla de San Mamede
(1129) coroa a Afonso Henriques como I Rei de Portugal.
5. Do latín vulgar ao
galego-portugués
O galegoportugués:
Lingua de
reis, lingua
do pobo.
7. COMO A GUERRA CONTRA OS
MOUROS XA ESTABA MOI AO
SUR, A PAZ DEIXABA Á
NOBREZA MOITO TEMPO
PARA O LECER.
NO S. XI, A TRAVÉS DOS
PEREGRINOS DO CAMIÑO DE
SANTIAGO, CHEGOU DENDE
PROVENZA, NA ACTUAL
OCCITANIA, A MODA DE
POETIZAR SOBRE O AMOR
CORTÉS.
Os primeiros textos
galego-portugueses
conservados: a cantiga
“Ora faz esto senhor de
Navarra” (1198) e o
documento “Noticia do
Torto” (1211) e o Foro do
bo burgo de Castro
Caldelas (1228
8. O feudalismo presenta unha sociedade
moi xerarquizada na que a nobreza
señorial e eclesiástica posuía o poder
mentres que o pobo debía pagarlles un
FORO por cultivar as súas terras. Os
artesáns e os comerciantes que vivían
nos burgos opúñanse a estes privilexios.
9. Supoñemos que xa dende o
século XII se facían
reunións poéticas nos pazos
e castelos galegos, porén as
CANTIGAS EN GALEGOPORTUGUÉS máis antigas
datan do século XIII.
10. OS DOUS PERÍODOS EN
QUE SE DIVIDE A
LITERATURA MEDIEVAL
GALEGO-PORTUGUESA,
COMÚN AOS DOUS PAÍSES
POR POSUÍREN DAQUELA A
MESMA LINGUA, …
11. …NOMÉANSE IDADE DE
OURO (S. XIII E PRIMEIRA
METADE DO S. XIV) E DE
DECADENCIA (SEGUNDA
METADE DO S. XIV E MAIS
TODO O S. XV).
12. Que é a lírica galego-portuguesa?
• Chamamos lírica galego-portuguesa a un
conxunto dunhas 1.685 cancións de
temática profana e unhas 420 de tema
relixioso, escritas en galego-portugués,
por uns douscentos trobadores, nun
período que vai desde as fins do século
XII ata mediados do XIV.
13. Orixe da lírica galego-portuguesa
• A orixe da lírica galego-portuguesa é discutida,
pero a lóxica apunta a que as razóns estean na
combinación de varias teses. Influencia folclórica
–todos os pobos do mundo cantan antes de
escribir-, influencia eclesiástica -o canto ten
importancia en todas as relixións-, influencia
árabe -sabido é que a música árabe estaba moi
desenvolvida, e mesmo ela é a que fai agromar á
carxas ou jarchas escritas na fala mozárabe uns
cen anos antes, etc.
14. NO S. XI, A TRAVÉS DOS PEREGRINOS DO
CAMIÑO DE SANTIAGO, CHEGOU DENDE
PROVENZA, NO ACTUAL SUR DE FRANCIA, A
MODA DE POETIZAR SOBRE O AMOR CORTÉS.
15. Orixe da lírica galego-portuguesa
• O que si está claro é a influencia chegada de
Provenza -a costa mediterránea de Francia-. O
trobadorismo provenzal está non só na orixe
da moda de escribir cancións daquela
"modernas" -provenzalitantes- senón tamén
de recoller composicións anteriores e escribir
conforme aos patróns máis tradicionais.
16. Ilustración de Antón García Patiño sobre a cantiga
“Levantou-s’a belida”, de Don Dinis.
18. Os TROBADORES eran os nobres que
compoñías a letra e a música das cantigas.
19. Os SEGREIS eran compositores que
xurdiron a carón dos xogradores, baixa
nobreza vida a menos que vivía da
xenerosidade allea coa súa arte.
Denominábanse a si mesmos trobadores,
pero os poetas aristocráticos negábanlles
tal título.
Viaxaban con frecuencia e mesmo
cambiaban de corte en función de
problemas políticos.
Nunha determinada altura cronolóxica
aparece o vocábulo «segrel» para
designar aquel poeta que compón
cantigas agardando algún beneficio con
este labor.
22. … as SOLDADEIRAS,
mulleres que ían cos
soldados ás
numerosas guerras
que houbo nesta
época. Moi famosa foi
MARÍA A BALTEIRA,
satirizada nas
cantigas.
23.
24. Como se facían os manuscritos medievais
• Trátase dunha animación interactiva que a
Universidade de Cambridge dispón a través do
Fitzwilliam Museum.
• Este recurso amósanos “como se facían os libros
manuscritos medievais. A animación está baseada
nunha páxina dun antigo libro do século XIV realizado
para un bispo francés, Reynaud de Bar e que se
coñece como o Pontifical de Metz”.
http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/pharos/images/swf
/manuscript/manuscript_5a.html
25. As cantigas atópanse en pergamiños
recompilados en CÓDICES, unha especie
de libros como o DA VATICANA, A
BIBLIOTECA NACIONAL DE LISBOA
OU AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA
que se gardan no Escorial.
26. Os Cancioneiros
• CANCIONEIRO DA AJUDA: consérvase en Lisboa e está
datado a fins do século XIII ou comezos do XIV; 310
cantigas case todas de amor.
• CANCIONEIRO DA BIBLIOTECA NACIONAL: consérvase en
Lisboa. Códice copiado en Italia no século XVI sobre un
orixinal hoxe perdido. Contén arredor de 1700
composicións de todos os xéneros.
• CANCIONEIRO DA VATICANA: na Biblioteca do Vaticano.
Copia realizada no século XVI. 1200 composicións.
• PERGAMIÑO VINDEL: Folla do século XIII que contén sete
cantigas de amigo de Martín Codax. Teñen a
correspondente transcrición musical.
• PERGAMIÑO SHARRER: letra e música de seis cantigas de
D. Dinís. Gárdase en Lisboa e data de finais do s. XIII.
30. Escoitamos
Grupo de música antiga MARTÍN CODAX:
http://www.martincodax.org/
http://www.youtube.com/watch?feature=player
_embedded&v=GTC5Q93eOSs
31. Escoitamos
En SON DE POETAS podemos escoitar moitas das
nosas cantigas, ademais ofrece información moi
completa sobre o/a poeta, o tema musical, o
grupo ou solista, etc.
http://sondepoetas.blogspot.com.es
36. Algúns dos máis de cen trobadores coñecidos foron
Afonso X o Sabio, o seu neto e rei portugués Don
Dinís, Airas Nunes, Paio Gomes Chariño...; entre os
xograres destacan Fernando Esquío, Codax, Pero
Meogo, Mendiño... , todos do s. XIII.
AFONSO X
37. WEB de consulta
• Unha excelente noticia: esta web na que se
integran textos, nalgúns casos manuscritos e
mesmo música, deste corpus que constitúe a
lírica medieval galego-portuguesa. Un
magnífico recurso para a lectura en rede do
que é un dos nosos grandes patrimonios
literarios.
http://cantigas.fcsh.unl.pt/index.asp
39. Sistema fonolóxico do galego
medieval: as vogais nasais
farĩa
lũa
ch o
corõa
b es
bõa
cão
40. Sistema fonolóxico do galego
medieval: hiatos vocálicos
maa
irmãa
tea
a
moa
bõa
casaes
pee
españoes
cães
mao
irmão
es
ceo
o
avoo
bõo
razões
41. Sistema fonolóxico do galego
medieval: as consoantes
MODO
P U N T O
labial
D E
A R T I C U L A C I Ó N
dental
xordo
oclusivo
sonoro
xordo
sonoro
pee
ben
tal
alveolar
de
nasal
xordo
xordo
nos
golpeado
teño
para
vibrante
sonoro
terra
africado
continuo
lateral
cen
fee
fava
V O Z
velar
fazer
chão
son
casa
levar
caixa
hoje
palla
xordo
sonoro
con
me
sonoro
palatal
E
gran
42. Sistema fonolóxico do galego
medieval: pares de consoantes
b
v
ts
ben,
caber,
ambos,
cabra
vai,
fava,
dever,
levava,
arvore,
livro
cen,
cinco,
cabeça,
justiça,
Paaço
(luz)
dz
s
doze, sempre,
luzes,
passar,
juizo, levasse,
beleza,
levas
(luz,
dez)
z
casa,
cousa,
mesa,
pesar
š
ž
xadrez, gente,
caixa, fogir, ja,
peixe,
hoje,
roxo
queijo,
juiz
43. Morfoloxía e fonoloxía do galego
medieval: plural e feminino de nomes
razon, coraçon
razões, corações
cão, pão
cães, pães
mão, verão,
chão, irmão
irmão, chão,
verão
mãos, verãos,
chãos, irmãos
irmãa, chãa,
mañãa, maçãa
44. Morfoloxía
• Invariabilidade de xénero nos nomes
finalizados en –or: meu senhor, minha senhor.
• Pronome «te» para CD ou para CI.
• Participios de verbos da 2ª en «-udo»: palavra
perduda.
• Formas compostas con «aver»: que ll’avia
prometido.
• Formas átonas no posesivo feminino:
«mia/mha/ma/ta/sa»: en esta ta cadeira.
45. Sintaxe
• Utilización de posesivos sen artigo: porque tarda
meu amigo sem min?
• Anteposición do pronome átono: vos direi en
quanto lh’oi
• Emprego de formas partitivas: quer’eu mostrar
dos miragres que ela fez
• Concordancia en tempos compostos do participio
e o CD.
• Emprego de dupla negación: nem madre nem
parente nom a…
