1. Açık Erişim ve
Kurumsal Arşivler:
Hacettepe Açık Arşiv
Uygulaması
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
-1
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

2. Plan
• Bilimsel Yayıncılık
• Açık Erişim
• Kurumsal Arşivler
• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv
Uygulaması
www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr
• Türkiye’de Neler Yapılabilir?
-2
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

3. Bilimsel Dergi Sayısı
• 24.000 hakemli dergi
• Yılda 2,5 milyon makale
• Bilimsel dergiler pahalı
• Ekonomik model aboneliğe /
kiralamaya (lisans) dayalı
-3
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

4. Kısır Döngü
• Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi
• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini
yenileyememesi
• Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut
abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını
yeniden yükseltmeleri
• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini
yenileyememesi
• Yayıncıların kaybettikleri geliri . . .
• ...
-4
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

5. Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok
• Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor
• Dergi fiyatları “esnek” değil
• Tetrahedron Letters
– 1974 200 USD
– 1997 7176 USD
– 2005 12.204 USD
• Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-
%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar
-5
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

6. Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar
paylarını artırma potansiyeli var!
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
-6
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

7. Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu
Kaynaklarının Kullanımı
• Kamu kaynakları
– Araştırma projeleri
– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları
– Bilimsel yayınları alan kütüphaneler
• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar
• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene
aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite
kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?”
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
-7
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

8. Açık Erişim Tanımı
“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin]
erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü...
açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte
çalışabilirliğe ve uzun dönemli
arşivlemeye olanak sağlamak için...
en azından bir çevrimiçi arşivde
depolanır.”
Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities
http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html
-8
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

9. Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Kendi kendine arşivleme
• Açık Erişim dergileri
Kaynak: Prosser, 2003
-9
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

10. Kendi Kendine Arşivleme
• Yayıncıların tutumu
– Yayıncıların %92’si onaylıyor
• Yazarların tutumu
– Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık
- 10
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

11. Yayıncıların Tutumu
Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil
ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92)
Kendi kendine
arşivlemeye Dergiler % Yayıncılar %
yeşil ışık yakan
8919 (%100) 107 (%100)
Henüz değil 695 %8 34 %32
2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)
Ön baskı
Son baskı 5754 %65 66 %62
Kaynak: Brody & Harnad, 2004
- 11
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

12. Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor
• Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor
Kaynak: Harnad & Brody (2004)
- 12
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

13. Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?
1.5 billion lost annually in potential
• İngiltere’nin bilimsel return on British science
The UK is losing
araştırmalara yaptığı around £1.5
annually in the
yatırımın potansiyel potential impact of
getirisinden kaybı yılda its scientific
research
yaklaşık 2,7 milyar dolar expenditure,
according to one of
the key figures in
• Bunun temel nedeni mevcut the global open
access publishing movement. Professor
akademik yayın ortamının Stevan Harnad, Moderator of the
American Scientist Open Access Forum
sınırlı olması ve araştırma and Professor of Cognitive Science at
bulgularına kolayca the University of Southampton's School
of Electronics and Computer Science,
erişilememesi (Stevan has calculated the potential return on
the investment in scientific research
Harnad) findings that are being lost to the UK
each year through the limitations of the
current academic publishing
environment. Kaynak: www.eprints.org
- 13
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

14. Açık Erişim Dergileri
• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak
gelişti
• Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi
• Hakemli dergilerin %8,3’ü
• Erişim için abonelik gerekli değil
• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar /
araştırmayı destekleyen kurumlar
tarafından karşılanıyor
- 14
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

15. Directory of Open Access Journals
- 15
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

16. Açık Erişim Gelişmeleri
• Bazı üniversitelerde Açık Erişim
zorunluluğu
• Bazı üniversitelerin kendi kurumsal
arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma
girişimleri
- 16
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

17. Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri
• Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003
• Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003
• BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS)
Bildirgesi - 2003
• OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim
Bildirgesi - 2004
• IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004
- 17
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

18. Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların
Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi
• ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç,
Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd.
• ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004
• Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve
Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004
• Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu -
1 Ekim 2005
- 18
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

19. Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006)
• ABD (161) • Brezilya (43)
• İngiltere (68) • Hindistan (15)
• Kanada (32) • Danimarka (7)
• Almanya (59) • Çin (5)
• Fransa (27) • Macaristan (4)
• Avustralya (23) • İspanya (13)
• İsveç (25) • Belçika (9)
• Hollanda (15) • Güney Afrika C. (6)
• İtalya (21) • Japonya (4)
• Türkiye 1
• ...
•http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country
- 19
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

20. Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006)
• GNU Eprints (195) • Bepress (25)
• DSpace (129) • CDSWare (8)
• ETD-db (22) • HAL (3)
• OPUS (Open • ARNO (4)
Publication • Diğer (180)
System) (20)
Kaynak: archives.eprints.org
- 20
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

21. Açık Arşivler Girişimi
- 21
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

22. Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama
Protokolü (OAI MHP)
• Dizinleme yayın sürecinin bir parçası
• Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı,
özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor
• Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme
Açık Arşivler arama motoru tarafından
“harmanlanıyor”
- 22
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

23. Arama Mekanizmaları: OAIster
Son 12 ayda 248
yeni arşiv eklendi;
kayıt sayısı yaklaşık
2,1 milyon arttı
- 23
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

24. Google Scholar
- 24
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

25. Kurumsal Arşivler
• Bir ya da daha çok
üniversitenin /
kuruluşun entellektüel
ürünlerini kaydeden
ve koruyan dijital
derme
- 25
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

26. Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri
• Hakemli dergilerde • Öğrenim nesneleri
yayımlanan makaleler • Ek materyaller (veri,
– Ön baskılar görüntü, vs.)
– Son baskılar • Açık Erişim dergileri
• Tezler • Çalışma metinleri
• Teknik raporlar • ...
• Kitaplar
- 26
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

27. Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
Açık Erişim Arşivi Uygulaması
- 27
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

28. İşletim Sistemi: Linux Fedora Core
- 28
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

29. Açık Erişim Yazılımı: Dspace
- 29
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

30. H.Ü. Açık Erişim Arşivleri
- 30
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

31. Arama Sonuçları
- 31
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

32. Dizin Bilgileri (Dublin Core)
- 32
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

33. Tam Metin Tez
- 33
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

34. Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri
• Farklı dermeler yaratılabilmesi
• Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması
• Özelleştirme: MyDspace
• Yeni belge yükleme
– tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları,
geribildirim
• Yönetim
– edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı,
yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi
güncelleştirme
- 34
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

35. Farklı Dermeler
- 35
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

36. Son Yüklenen Belgeler
- 36
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

37. Özelleştirme: MyDspace
- 37
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

38. Yeni Belge Kaydetme
- 38
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

39. Tanımlama I
- 39
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

40. Tanımlama II
- 40
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

41. Yükleme I
- 41
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

42. Yükleme II
- 42
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

43. Yükleme III
- 43
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

44. Doğrulama
- 44
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

45. Lisans / Telif Hakları
- 45
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

46. Kayıt Tamam
- 46
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

47. Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta
Mesajı
- 47
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

48. Yeni Arama Sonucu
- 48
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

49. Dizin Bilgisi
- 49
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

50. Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)
- 50
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

51. Edit İşlemleri
- 51
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

52. Yetkilendirme Politikası Tanımı
- 52
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

53. Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı
- 53
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

54. Bölümleri Yönetme
- 54
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

55. Kullanıcıları Yönetme
- 55
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

56. Yapılanlar
• CNRI Handle Server’a kayıt (DOI
numaralarının işlemesi için)
• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt
• OAIster arama motoruna kayıt
• Google Scholar’a kayıt
- 56
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

57. OAI Registry
- 57
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

58. OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor:
“açık erişim”
- 58
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

59. Tarama Sonuçları
- 59
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

60. Yapılması Gerekenler
• Veri girişi
• Uygulamanın Hacettepe’de
yaygınlaştırılması
• Farkındalığın artırılması
• Uygulamanın diğer üniversitelerde
yaygınlaştırılması
- 60
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

61. www.acikerisim.org
- 61
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

62. Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK
Kaynak: Day (2003)
- 62
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

63. Türkiye’de Neler Yapılabilir?
• “Farkındalık” yaratmak
• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri
projeleri çoğaltmak
• Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili
olduğunu görmek
• Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma
sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin
erişimine açmak
• Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu
haline getirmek
• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal
düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek
- 63
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

64. Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)
• Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek
• Açık Erişim dergileri yayımlamak
– TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı
dergiler
• Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane
kataloglarında listelemek
• Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını
gözetmek (ULAKBİM, ANKOS)
• Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile
taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak
• Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak
- 64
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli

65. Açık Erişim ve
Kurumsal Arşivler:
Hacettepe Açık Arşiv
Uygulaması
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
- 65
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli