-------------- --- 1

คำำนำำ
กำรศึกษำพระปริยัติธรรม ทีจะอำำนวยประโยชน์แก่ผู้ศึกษำเต็มที่
่
จำำต้องมีหนังสือเครื่องประกอบหลักสูตรครบบริบูรณ์ เพรำะหนังสือ
เครื่องประกอบเท่ำกับดวงประทีปสำำหรับส่องมรรคำ ให้ผู้ศึกษำมอง
เห็นแนวทำงได้สะดวกชัดเจน เพรำะฉะนั้น กองตำำรำแห่งมหำมกุฏ-
รำชวิทยำลัย ในพระบรมรำชูปถัมภ์ ซึงมีหน้ำที่จัดพิมพ์หนังสือที่เกี่ยว
่
แก่กำรศึกษำพระปริยัติธรรมทุกประเภท จึงได้คิดจัดพิมพ์หนังสือ
เครื่องอุปกรณ์ทั้งฝ่ำยนักธรรมทั้งฝ่ำยบำลีขึ้น เพื่อให้ผู้ศึกษำไดรับควำม
สะดวกในกำรศึกษำ และได้จัดพิมพ์เสร็จไปแล้วหลำยเรื่อง เฉพำะ
หนังสือธัมมปทัฏฐกถำ ก็นับว่ำเป็นหนังสือสำำคัญเรื่องหนึ่ง เพรำะใช้
เป็นหลักสูตรเปรียญธรรมประโยคกรณ์จบแล้ว ก็เริ่มเรียนหนังสือเป็นลำำดับไป เห็นควร
แปลเป็นภำษำ
ไทยให้ตลอดเรื่อง และได้มอบให้พระมหำอู นิสฺสโภ ป. ๗ วัดบวร-
นิเวศวิหำร เป็นผู้รับไปดำำเนินกำร. ท่ำนได้ค้นคว้ำรวบรวมจำก
หนังสือ ต่ำง ๆ ซึงพระเถรำนุเถระได้แปลไว้บ้ำง ขอให้ท่ำนที่เป็น
่
กรรมกำรกองตำำรำช่วยแปลบ้ำง ขอให้ท่ำนที่เป็นเปรียญในสำำนักเดียว
กันและต่ำงสำำนักช่วยแปลบ้ำง
แต่กำรแปลนั้น ได้ขอให้แปลตำมวิธีกำรที่กองตำำรำได้วำงไว้
เพื่อให้หนังสือเป็นระเบียบเดียวกัน ไม่ลักลั่น โดยถือหลักว่ำ แปล
ให้ได้ควำมชัด สำำนวนเรียบร้อย ไม่โลดโผนจนเสียหลังของภำษำ
และแปลเท่ำศัพท์ อย่ำงพระกรรมกำรแปลเป็นตัวอย่ำง ในสนำมหลวง
ถ้ำที่ไหนไม่มีศัพท์ เพิ่มเข้ำใหม่ก็ทำำเครื่องหมำยวงเล็บ [] ไว้ ถ้ำ
ที่ไหนบ่งถึงข้อธรรมก็ดี เกี่ยวกับลัทธิธรรมเนียมก็ดี ท่ำนชักควำม
มำจำกอุปกรณ์บำลีหรือคัมภีร์อื่น ๆ ก็ดี ก็ได้ทำำเชิงอรรถบอกไว้ทุกแห่ง
เพื่อสะดวกแก่ผู้ศึกษำสนใจในกำรค้นคว้ำ.
กองตำำรำ ฯ ขอแสดงควำมขอบใจท่ำนผูช่วยแปลและผู้มีส่วน
้
ช่วยให้หนังสือนี้สำำเร็จทุก ๆ ท่ำน และขออุทิศส่วนกุศลซึ่งเกิดจำก
หนังสือนี้ แด่ทำนบุรพูปัธยำจำรย์ผู้บริหำรพระศำสนำสืบ ๆ กันมำ.
่
กองตำำรำ

มหำมกุฏรำชวิทยำลัย
๑ พฤศจิกำยน ๒๔๘๐

๑. เดี๋ยวนี้เป็นหลักสูตรประโยค ๑-๒-๓

ประโยค๒ - พระธัมมปทัฏฐกถำแปล ภำค ๑ - หน้ำที่ 1
พระธัมมปทัฏฐกถำแปล
ภำค ๑
คำำนมัสกำร*
ข้ำพเจ้ำ ร้อยแล้ว ประพฤติสมำ่ำเสมอโดยปกติ มีจิตมั่นคง
ใคร่
ควำมดำำรงมั่นแห่งพระสัทธรรม หวังอยู่ว่ำ "พระอรรถกถำ
อันพรรณนำอรรถแห่งพระธรรมบทอันงำม ที่พระศำสดำ
ผู้ฉลำดในสภำพที่เป็นธรรมและมิใช่ธรรม มีบทคือพระ
สัทธรรมถึงพร้อมแล้ว มีพระอัธยำศัยอันกำำลังแห่งกรุณำ
ให้อุตสำหะด้วยดีแล้ว ทรงอำศัยเหตุนั้น ๆ แสดงแล้ว
เป็นเครื่องเจริญปีติปรำโมทย์ ของเทวดำและมนุษย์ทงหลำย
ั้
เป็นคำำที่สุขุมละเอียด นำำสืบ ๆ กันมำ ตังอยู่แล้วในตำมพ-
้
ปัณณิทวีป แห่งประโยชน์ ให้สำำเร็จแก่สัตว์ทั้งหลำยที่เหลือได้ ไฉน
พระอรรถกถำแห่งพระธรรมบทนั้น จะทำำประโยชน์ให้สำำเร็จ
แก่โลกทั้งปวงได้" ดังนี้ อำรำธนำโดยเคำรพแล้ว จึง

* นัยสมเด็จพระมหำสมณเจ้ำ กรมพระยำวชิรญำณวโรรส ทรงแปล พ.ศ. ๒๔๔๑
๑. พระพุทธโฆษำจำรย์. ๒. เป็นนำมพระสังฆเถระองค์หนึ่ง ในสมัยพระพุทธ
โฆษำ-
จำรย์ ไม่ใช่พระกุมำรกัสสป ในสมัยพุทธกำล. ๓. เกำะเป็นที่อยู่ของชำวชนที่มี
ฝ่ำมือแดง คือเกำะลังกำ (Ceylon)

ขอนมัสกำรพระบำทแห่งพระสัมพุทธเจ้ำผู้ทรงสิริ ทรงแล
เห็นที่สุดโลกได้ มีพระฤทธิ์รุ่งโรจน์ ทรงยังประทีป คือ
พระสัทธรรมให้รุ่งโรจน์ ในเมื่อโลกอันมืด คือโมหะใหญ่
ปกคลุมแล้ว, บูชำพระสัทธรรมแห่งพระสัมพุทธเจ้ำพระองค์
นั้น และทำำอัญชลีแด่พระสงฆ์แห่งพระสัมพุทธเจ้ำพระองค์
นั้นแล้ว จักกล่ำวอรรถกถำ อันพรรณนำอรรถแห่งพระธรรม
บทนั้น ด้วยภำษำอื่น โดยอรรถไม่ให้เหลือเลย ละภำษำ
นั้นและลำำดับคำำอันถึงพิสดำรเกินเสีย ยกขึ้นสู่ภำษำอันเป็น
แบบทีไพเรำะ
่ ที่ทำนยังมิได้อธิบำยไว้แล้วในอรรถกถำนั้นให้สิ้นเชิง นำำมำ
่
ซึ่งปีติปรำโมทย์แห่งใจ อิงอำศัยอรรถและธรรม แก่นัก
ปรำชญ์ทั้งหลำย.

๑. มโนรม เป็นที่รื่นรมย์แห่งใจ.

๑. ยมกวรรค วรรณนำ
๑. เรื่องพระจักขุปำลเถระ* [๑]
[ข้อควำมเบื้องต้น]
มีปุจฉำว่ำ "พระธรรมเทศนำนี้ว่ำ
"ธรรมทั้งหลำย มีใจเป็นหัวหน้ำ มีใจเป็นใหญ่
สำำเร็จแล้วด้วยใจ ถ้ำบุคคลมีใจร้ำยแล้ว พูดอยู่ก็ดี
ทำำอยู่ก็ดี ทุกข์ย่อมไปตำมเขำ เพรำะเหตุนั้น ดุจ
ล้ออันหมุนไปตำมรอยเท้ำโค ผู้นำำแอกไปอยู่ฉะนั้น,"
ดังนี้ พระศำสดำตรัสแล้ว ณ ที่ไหน ?"
วิสัชนำว่ำ "พระองค์ตรัสแล้ว ณ กรุงสำวัตถี. มีปุจฉำ (เป็นลำำดับไป
) ว่ำ "พระองค์ทรงปรำรภใคร ?"
มีวิสชนำว่ำ "พระองค์ทรงปรำรภพระจักขุปำลเถระ."
ั
[กุฎุมพีทำำพิธีขอบุตร]
ดังได้สดับมำ ในกรุงสำวัตถี มีกุฎุมพีผู้หนึ่งชื่อมหำสุวรรณ
เป็นคนมั่งมี มีทรัพย์มำก มีสมบัติมำก (แต่) ไม่มีบตร. วันหนึ่งเขำ
ุ
ไปสู่ทำอำบนำ้ำ อำบเสร็จแล้วกลับมำ เห็นต้นไม้ใหญ่ที่เป็นเจ้ำไพร
่
ต้นหนึ่งมีกิ่งสมบูรณ์ ในระหว่ำงทำง คิดว่ำ "ต้นไม้นี้ จักมีเทวดำผูมี
้
ศักดิ์ใหญ่สิงอยู่" ดังนี้แล้ว จึงให้ชำำระส่วนภำยใต้แห่งต้นไม้นั้นให้

* นัยสมเด็จพระมหำสมณเจ้ำ กรมพระยำวชิรญำณวโรรส ทรงแปล พ.ศ. ๒๔๔๑.
๑. นครหลวงของประเทศโกศลบัดนี้เรียกว่ำสะเหต-มะเหต (Saheth. Maheth).

สะอำดแล้ว ให้วงรั้ว เกลี่ยทรำย ยกธงชัยและธงปฏำกขึ้น แต่ง
ต้นไม้เจ้ำไพรแล้ว ทำำปรำรถนำ (คือบน) "ข้ำพเจ้ำได้บุตร
ว่ำ
หรือธิดำแล้ว จักทำำสักกำระใหญ่ถวำยท่ำน" ดังนี้แล้ว หลีกไป.
[กุฎุมพีได้บุตรสองคน]
ในกำลเป็นลำำดับมำ ภรรยำของท่ำนเศรษฐีก็ตั้งครรภ์. ท่ำนก็ให้
พิธีครรภบริหำรท่ำนเศรษฐีขนำนนำมแห่งบุตรนั้นว่ำ "ปำละ" เพรำะเหตุทำรกนั้นตน
อำศัยไม้ใหญ่ที่เป็นเจ้ำไพรอันตนอภิบำลจึงได้แล้ว.
ในกำลเป็นส่วนอื่น ท่ำนเศรษฐีได้บุตรอีกคนหนึ่ง ขนำนนำม
ว่ำ "จุลปำละ" ขนำนนำมบุตรคนแรกว่ำ "มหำปำละ." ครั้น ๒
กุมำรนั้นเจริญวัยเคหสถำน.
ในกำลเป็นส่วนอื่น มำรดำบิดำได้ทำำกำลกิริยำล่วงไป. วงศ์
ญำติก็เปิดสมบัติทงหมดมอบให้แก่ ๒ เศรษฐีบตร
ั้ ุ [พระศำสดำประทับอยู่ในกรุง
สำวัตถี ๒๕ พรรษำ]
ในสมัยนั้น พระศำสดำ ทรงประกำศพระบวรธรรมจักรให้เป็น
ไปแล้ว เสด็จไปโดยลำำดับ ประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหำวิหำร ที่ท่ำน

๑. เป็นพิธีอย่ำงหนึ่งในศำสนำพรำหมณ์ทำำกัน ๒ ครำว คือ ทำำเมื่อภรรยำตั้งครรภ์ได้ ๕
เดือนครั้งหนึ่ง เรียก ปจำมฤตม ทำำเมื่อตั้งครรภ์ได้ ๗ เดือนครังหนึ่ง เรียก สปฺตำมฺฤตมฺ .
้
๒. มำรดำบิดำ ผูกบุตรทั้งสองนั้นสองนั้นผู้เจริญวัยแล้ว ด้วยเครื่องผูกคือเรือน
๓. พวกญำติก็แบ่งโภคะทั้งหมดจำำเพำะแก่สองเศรษฐีบุตร.

อนำถบิณฑิกมหำเศรษฐี บริจำคทรัพย์นับได้ ๕๔ โกฏิสร้ำงถวำย,
ทรงสังสอนมหำชนให้ตั้งอยู่ในทำงสวรรค์และในทำงนิพพำน.
่
แท้จริง พระตถำคตเสด็จอยูจำำพรรษำ ๆ เดียวเท่ำนั้นในนิโครธ
่
มหำวิหำรที่พระญำติวงศ์ฝ่ำยพระชนนี ๘ หมื่นตระกูล, ฝ่ำยพระชนก ๘
หมื่นตระกูล เข้ำกันเป็นแสนหกหมื่นตระกูลสร้ำงถวำย, เสด็จอยู่
จำำพรรษำ ณ เชตวันมหำวิหำร ที่ท่ำนอนำถบิณฑิกเศรษฐีสร้ำงถวำย ๑๙
พรรษำ, เสด็จจำำพรรษำ ณ บุพพำรำมที่นำงวิสำขำมหำอุบำสิกำ บริจำค
ทรัพย์นับได้ ๒๗ โกฏิสร้ำงถวำย ๖ พรรษำ, ทรงอำศัยที่ตระกูลทั้งเป็นผูใหญ่โดย
้
คุณธรรม เสด็จอยูจำำพรรษำอำศัยกรุงสำวัตถี (เป็น
่
โคจรคำม) ถึง ๒๕ พรรษำ ด้วยประกำรฉะนี้.
[ผูบำำรุงภิกษุสำมเณร]
้
ทังท่ำนอนำถบิณฑิกมหำเศรษฐี ทั้งวิสำขำมหำอุบำสิกำย่อมไป
้
สู่ที่อุปัฏฐำกพระตถำคตเจ้ำวันละ ๒ ครั้งเป็นประจำำ. และเมื่อไปไม่เคย
มีมือเปล่ำไป ด้วยคิดเกรงว่ำ "ภิกษุหนุ่มและสำมเณร จักแลดูมอตน."
ื
เมื่อไปก่อนเวลำฉันอำหำร ย่อมใช้ให้คนถือของขบเคี้ยวเป็นต้นไป;
เมื่อไปภำยหลังแต่เวลำฉันอำหำร ใช้ให้คนถือปัญจเภสัชไป. และในเคหสถำนแห่งท่ำน
ทั้ง ๒ นั้น เขำแต่งอำสนะไว้เพื่อภิกษุ

๑. กุล ตระกูล สกุล ครอบครัว (Family). ๒. เภสัช ๕ คือ เนยใส ๑ เนย
ข้น ๑ นำ้ำมัน ๑ นำ้ำผึ้ง ๑ นำ้ำอ้อย ๑. ๓. ปำนะ ๘ คือ นำ้ำมะม่วง ๑ นำ้ำชมพู่หรือ
นำ้ำหว้ำ ๑ กล้วยมีเมล็ด ๑ นำ้ำกล้วยไม่มีเมล็ด ๑ นำ้ำมะซำง ๑ นำ้ำลูกจันทน์ หรือ
องุ่น ๑ นำ้ำเง่ำอุบล ๑ นำ้ำมะปรำงหรือลิ้นจี่ ๑.

แห่งละ ๒ พันรูปเป็นนิตยกำล. พระภิกษุรูปใด ปรำรถนำของ
สิ่งใด จะเป็นข้ำวนำ้ำหรือเภสัช ของนั้นก็สำำเร็จแก่พระภิกษุรูปนั้น
สมปรำรถนำ.
[เศรษฐีไม่เคยทูลถำมปัญหำ]
ในท่ำนทั้งสองนั้น ท่ำนอนำถบิณฑิกเศรษฐี ไม่เคยทูลถำม
ปัญหำต่อพระศำสดำ จนวันเดียว. ได้ยินว่ำ ท่ำนคิดว่ำ "พระ
ตถำคตเจ้ำ เป็นพระพุทธเจ้ำผู้ละเอียดอ่อน เป็นกษัตริยผู้ละเอียด
์
อ่อน เมื่อทรงแสดงธรรมแก่เรำ ด้วยทรงพระดำำริวำ 'คฤหบดีมี
่
อุปกำระแก่เรำมำก' ดังนี้ จะทรงลำำบำก" แล้วไม่ทูลถำมปัญหำ
ด้วยควำมรักในพระศำสดำเป็นอย่ำงยิง. ฝ่ำยพระศำสดำ พอท่ำน
่
เศรษฐีนั่งแล้ว ทรงพระพุทธดำำริว่ำ "เศรษฐีผู้มี รักษำเรำในที่ไม่
ควรรักษำ, เหตุว่ำเรำได้ตัดศีรษะของเรำอันประดับประดำแล้ว ควัก
ดวงตำของเรำออกแล้ว ชำำแหละเนื้อหัวใจของเรำแล้ว สละลูกเมีย
ผู้เป็นที่รักเสมอด้วยชีวิตของเรำแล้ว บำำเพ็ญบำรมีอยู่ ๔ อสงไขยกับ
แสนกัลป์ ก็บำำเพ็ญแล้วเพื่อแสดงธรรมแก่ผู้อื่นเท่ำนั้น เศรษฐีนี่
รักษำเรำในที่ไม่ควรรักษำ," (ครั้นทรงพุทธดำำริ) ฉะนี้แล้ว ก็ตรัส
พระธรรมเทศนำกัณฑ์หนึ่งเสมอ.
[ชำวสำวัตถีไปฟังธรรม]
ครั้งนั้น ในกรุงสำวัตถี มีคนอยู่ ๗ โกฏิ.
๑. ในกรุงสำวัตถีไม่ปรำกฏใหญ่โตถึงกับจุคนได้ตั้ง ๗๐ ล้ำน เพรำะฉะนั้นน่ำจะเป็นอเนก
สังขยำ
กระมัง ?

ฟังธรรมกถำของพระศำสดำแล้ว เกิดเป็นอริยสำวกประมำณ ๕ โกฏิ
ยังเป็นปุถุชนอยู่ประมำณ ๒ โกฏิ. ในคนเหล่ำนั้น กิจของพระอริย-
สำวกมีเพียง ๒ อย่ำงเท่ำนั้น คือในกำลก่อนแต่เวลำฉันอำหำร ท่ำน
ถวำยทำน, ในกำลภำยหลังแต่ฉันอำหำรแล้ว ท่ำนมีถือเครื่อง
สักกำรบูชำมีขอหอมและระเบียงดอกไม้เป็นต้น ใช้คนให้ถือไทยธรรม
มีผู้เภสัชและนำ้ำปำนะเป็นต้น ไปเพื่อต้องกำรฟังธรรม.
[มหำปำละตำมไปฟังธรรม]
ภำยหลังวันหนึ่ง กุฎุมพีมหำปำละเห็นหมู่อริยสำวก มีมือถือ
เครื่องสักกำรบูชำ มีของหอมและระเบียบดอกไม้เป็นต้น ไปสู่วิหำรจึงถำมว่ำ "มหำชนหมู่นี้
ไปไหนกัน ?" ครั้นได้ยินว่ำ "ไปฟังธรรม"
ก็คิดว่ำ "เรำก็จักไปบ้ำง" ครั้นไปถึง ถวำยบังคมพระศำสดำแล้ว
นั่งอยูข้ำงท้ำยประชุมชน.
่
ธรรมดำพระพุทธเจ้ำทั้งหลำย เมื่อจะทรงแสดงธรรม ทอด
พระเนตรอุปนิสัยแห่งคุณ มีสรณะศีลและบรรพชำเป็นต้น (ก่อน) แล้ว
จึงทรงแสดงธรรมตำมอำำนำจอัธยำศัย.
[อนุปุพพีกถำ ๕]
เหตุนั้น วันนั้น พระศำสดำ ทอดพระเนตรอุปนิสัยของ
กุฎมพีมหำปำละแล้ว เมื่อทรงแสดงธรรม ได้ตรัสอนุปุพพีกถำ
คือทรงประกำศทำนกถำ (พรรณนำทำน) สีลกถำ (พรรณนำศีล
สัคคกถำ (พรรณนำสวรรค์) โทษ ควำมเลวทรำมและควำมเศร้ำ-
๑. วิหำร สำำนักสงฆ์. วัด (Monastery)

หมองแห่งกำมทั้งหลำย และอำนิสงส์ในเนกขัมมะ (คือควำมออก
ไปจำกกำมทั้งหลำย).
[มหำปำละขอบวช]
กุฎุมพีมหำปำละได้สดับธรรมนั้นแล้ว คิดว่ำ "บุตรและธิดำก็ดี
โภคสมบัติก็ดี ย่อมไปตำมผู้ไปสู่ปรโลกหำได้ไม่ แม้สรีระก็ไปกับตัว
ไม่ได้ ประโยชน์อะไรของเรำด้วยกำรอยู่ครองเรือน เรำจักบวช
พอเทศนำจบ เขำก็เข้ำไปเฝ้ำพระศำสดำ ทูลของบวช. ขณะนั้น พระ
ศำสดำตรัสถำมเขำว่ำ "ญำติไหน ๆ ของท่ำนที่ควรจะต้องอำำลำไม่มี
บ้ำงหรือ ?"
เขำทูลว่ำ"พระเจ้ำข้ำ น้องชำยของข้ำพเจ้ำมีอยู่."
พระศำสดำรับสั่งว่ำ "ถ้ำอย่ำงนั้นท่ำนจงอำำลำเขำเสีย ก่อน."
[มหำปำละมอบสมบัติให้น้องชำย]
เขำทูลรับว่ำ "ดีแล้ว" ถวำยบังคมพระศำสดำแล้ว ไปถึง
เรือนแล้ว ให้เรียกน้องชำยมำ มอบทรัพย์สมบัติให้ว่ำ "แน่ะพ่อ
สวิญญำณกทรัพย์ก็ดี อวิญญำณกทรัพย์ก็ดี อันใดอันหนึ่ง บรรดำ
มีในตระกูลนี้ ทรัพย์นั้นจงตกเป็นภำระของเจ้ำทั้งหมด เจ้ำดูและทรัพย์
นั้นเถิด."
น้องชำยถำมว่ำ "นำย ก็ท่ำนเล่ำ ?"
พี่ชำยตอบว่ำ "ข้ำจักบวชในสำำนักของพระศำสดำ."
น. พี่พูดอะไร เมื่อมำรดำของข้ำพเจ้ำตำยแล้ว ข้ำพเจ้ำได้
ท่ำนเป็นเหมือนมำรดำ เมื่อบิดำตำยแล้ว ได้ทำนเป็นเหมือนบิดำ .
่

สมบัติเป็นอันมำกมีอยู่ในเรือนของท่ำน, ท่ำนอยู่ครองเรือนเท่ำนั้น
อำจทำำบุญได้, ขอท่ำนอย่ำได้ทำำอย่ำงนั้นเลย.
พ. พ่อ ข้ำได้ฟังธรรมเทศนำของพระศำสดำ, เพรำะ (เหตุที่)
พระศำสดำทรงแสดงธรรมมีคุณไพเรำะ (ทัง)
้ ในเบื้องต้น ท่ำมกลำง
และที่สุด ยกขึ้นสู่ไตรลักษณะไม่สำมำรถจะบำำเพ็ญให้บริบูรณ์ในท่ำมกลำงเรือนได้ ; ข้ำ
จักบวชละ พ่อ.
น. พี่ เออก็ ท่ำนยังหนุ่มอยู่โดยแท้, เอำไว้บวชในเมื่อท่ำนแก่
เถิด.
น. พ่อ ก็เมื่อมือและเท้ำของคนแก่ (แต่) ของตัว ก็ยงว่ำไม่ฟัง
ั
ไม่เป็นไปในอำำนำจ, ก็จักกล่ำวไปทำำอะไรถึงญำติทงหลำย, ข้ำนั้น
ั้
จะไม่ทำำ (ตำม) ถ้อยคำำของเจ้ำ, ข้ำจักบำำเพ็ญสมณปฏิบัติให้บริบูรณ์.
มือและเท้ำของผู้ใด ทรุดโทรมไปเพรำะชรำ ว่ำ
ไม่ฟัง ผูนั้น มีเรี่ยวแรงอันชรำกำำจัดเสียแล้ว
้
จักประพฤติธรรมอย่ำงไรได้.
ข้ำจักบวชแน่ละ พ่อ.
[มหำปำละบรรพชำอุปสมบท]
เมื่อน้องชำยกำำลังร้องไห้อยู่เทียว, เขำไปสู่สำำนักพระศำสดำแล้ว
ทูลขอบวชและอุปัชฌำย์ครบ ๕ พรรษำแล้ว ออกพรรษำ ปวำรณำแล้ว

๑. ไตรลักษณะ คือ อนิจจลักษณะ ๑ ทุกขลักษณะ ๑ อนัตตลักษณะ ๑.
๒. ถ้ำฟังตำมนี้พระมหำปำละพรรพชำอุปสมบทด้วยญัตติจตุตถกรรมวำจำ หำใช่
เอหิภิกขุอุปสัมปทำไม่.

เข้ำไปเฝ้ำพระศำสดำ ถวำยบังคมแล้ว ทูลถำมว่ำ "พระเจ้ำข้ำ ใน
พระศำสนำนี้ มีธุระกี่อย่ำง ?"
[ธุระ ๒ อย่ำงในพระศำสนำ]
พระศำสนำตรัสตอบว่ำ "ภิกษุ ธุระมี ๒ อย่ำง คือ คันถธุระ
(กับ) วิปัสสนำธุระ เท่ำนั้น."
พระมหำปำละทูลถำมว่ำ "พระเจ้ำข้ำ ก็คันถธุระเป็นอย่ำงไร ?
วิปัสสนำธุระเป็นอย่ำงไร ?"
ศ. ธุระนี้ คือ กำรเรียนนิกำยหนึ่งก็ดี สองนิกำยก็ดี จบ
พุทธวจนะคือพระไตรปิฎกก็ดี ตำมสมควรแก่ปัญญำของตนแล้วทรง
ไว้ กล่ำว บอก พุทธวจนะนั้น ชื่อว่ำคันถธุระ. ส่วนกำรเริ่มตังควำม
้
สิ้นและควำมเสื่อมไว้ในอัตภำพ ยังวิปัสสนำให้เจริญ ด้วยอำำนำจ
แห่งกำรทำำกำรติดต่อแล้ว ถือเอำพระอรหัตของภิกษุผมีควำมประพฤติ
ู้
แคล่วคล่อง ยินดียิ่งแล้วในเสนำสนะอันสงัด ชื่อว่ำวิปัสสนำธุระ.
ม. พระเจ้ำข้ำ ข้ำพระองค์บวชแล้วแต่เมื่อแก่ ไม่สำมำรถจะ
บำำเพ็ญคัณถธุระให้บริบูรณ์ได้, แต่จักบำำเพ็ญวิปัสสนำธุระให้บริบูรณ์,
ขอพระองค์ตรัสบอกพระกรรมฐำนแก่ข้ำพระองค์เถิด.
[พระมหำปำละเดินทำงไปบ้ำนปลำยแดน]
ลำำดับนั้น พระศำสดำ ได้ตรัสบอกพระกรรมฐำนตลอดถึงพระ
อรหัตแก่พระมหำปำละ. ท่ำนถวำยบังคมพระศำสดำแล้ว แสวงหำ
ภิกษุผู้จะไปกับตน ได้ภิกษุ ๖๐ รูปแล้ว ออกพร้อมกับเธอทั้งหลำย
ไปตลอดทำง ๑๒๐ โยชน์ ถึงบ้ำนปลำยแดนหมู่ใหญ่ตำำบลหนึ่ง จึง

พร้อมด้วยบริวำร เข้ำไปบิณฑบำต ณ บ้ำนนั้น.
[ชำวบ้ำนเสื่อมใสอำรำธนำให้อยูจำำพรรษำ]
่
หมู่มนุษย์ เห็นภิกษุทั้งหลำย ผูถึงพร้อมด้วยวัตร มีจต
้ ิ
เสื่อมใส แต่งอำสนะแล้วนิมนต์ให้นั่ง อังคำสด้วยอำหำรอันประณีต
แล้ว ถำมว่ำ " ท่ำนเจ้ำข้ำ พระผู้เป็นเจ้ำจะไปที่ไหน ?" เมื่อเธอ
ทั้งหลำยกล่ำวตอบว่ำ "อุบำสกและอุบำสิกำทั้งหลำย เรำจะไปสู่ที่
ตำมผำสุก" ดังนี้แล้ว, มนุษย์ผู้เป็นบัณฑิตรู้ว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ ทังหลำย
้
แสวงหำเสนำสนะที่จำำพรรษำ," จึงกล่ำวอำรำธนำว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ
ถ้ำพระผู้เป็นเจ้ำทั้งหลำย พึงอยู่ ณ ที่นี่ตลอดไตรมำสนี้ ข้ำพเจ้ำ
ทั้งหลำย จะพึงตั้งอยู่ในสรณะแล้วถือศีล." แม้เธอทั้งหลำยก็คิดเห็น
ว่ำ "เรำได้อำศัยตระกูลเหล่ำนี้ จักทำำกำรออกไปจำกภพได้" ดังนี้
จึงรับนิมนต์. หมู่มนุษย์รับปฏิญญำของเธอทั้งหลำยแล้ว ได้ (ช่วย
กัน) ปัดกวำดวิหำร จัดที่อยู่ในกลำงคืน และที่อยูในกลำงวันแล้วมอบ
่
ถวำย. เธอทั้งหลำย เข้ำไปบิณฑบำตบ้ำนนั้นตำำบลเดียวเป็นประจำำ.
ครั้งนั้น หมอผู้หนึ่งเข้ำไปหำเธอทั้งหลำย ปวำรณำว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ
ธรรมดำในที่อยู่ของคนมำก ย่อมมีควำมไม่ผำสุกบ้ำง. เมื่อควำมไม่
ผำสุกนั้นเกิดขึ้นแล้ว ท่ำนทั้งหลำยพึงบอกแก่ข้ำพเจ้ำ ข้ำพเจ้ำจักทำำ
เภสัชถวำย."
[พระมหำปำละถือเนสัชชิกธุดงค์]
ในวันจำำพรรษำ
๑. วสฺสูปนำยิกทิวเส.

แล้ว ถำมว่ำ "ท่ำนผู้มีอำยุทงหลำย
ั้ ท่ำนทั้งหลำยจักให้ไตรมำสนี้
น้อมล่วงไปด้วยอิรยำบถเท่ำไร ?"
ิ
ภิกษุทั้งหลำยเรียนตอบว่ำ "จักให้น้อมล่วงไปด้วยอิริยำบถ
ครบทั้ง ๔ ขอรับ."
ถ. ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย ก็ข้อนั้นสมควรละหรือ
้ ? เรำ
ทั้งหลำยควรเป็นผู้ไม่ประมำทไม่ใช่หรือ ? เพรำะเรำทั้งหลำยเรียน
พระกรรมฐำนมำจำกสำำนักของพระพุทธเจ้ำ ผูยังทรงพระชนม์อยู่.
้
แลธรรมดำว่ำพระพุทธเจ้ำทั้งหลำย อันคนมักอวดไม่สำมำรถจะให้
ทรงยินดีได้, ด้วยว่ำพระพุทธเจ้ำทั้งหลำยนั้น อันคนมีอัธยำศัยงำม
(จำำพวกเดียว) พึงให้ทรงยินดีได้, และขึ้นชื่อว่ำอบำยทัง ๔ เป็น
้
เหมือนเรือนของตัวเอง แห่งคนผู้ประมำทแล้ว, ขอท่ำนทั้งหลำยจง
เป็นผู้ไม่ประมำทเถิด ท่ำนผู้มีอำยุทงหลำย.
ั้
ภ. ก็ท่ำนเล่ำ ขอรับ.
ถ. ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย ข้ำพเจ้ำจักให้
้ (ไตรมำสนี้) น้อม
ล่วงไปด้วยอิรยำบถ ๓, จักไม่เหยียดหลัง.
ิ
ภ. สำธุ ขอจงเป็นผูไม่ประมำทเถิด ขอรับ.
้
[จักษุของพระมหำปำละพิกำร]
เมื่อพระเถระไม่หยั่งลงสู่นิทรำ, เมื่อเดือนต้นผ่ำนไปแล้ว, โรค
ในจักษุก็เกิดขึ้น. สำยนำ้ำไหลออกจำกตำทัง ๒ ข้ำง เหมือนสำย
้
นำ้ำอันไหลออกจำกหม้ออันทะลุ. ท่ำนบำำเพ็ญสมณธรรมตลอดรำตรี
ทั้งสิ้นแล้ว ในเวลำอรุณขึ้น เข้ำห้องนั่งแล้ว. ในเวลำภิกขำจำร

ภิกษุทั้งหลำย ไปสู่สำำนักของพระเถระเรียนว่ำ "เวลำนี้เป็นเวลำ
ภิกขำจำร ขอรับ." พระเถระตอบว่ำ "ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย ถ้ำ
้
อย่ำงนั้น ท่ำนทั้งหลำยถือบำตรและจีวรเถิด" ดังนีแล้ว ให้เธอ
้
ทั้งหลำยถือบำตรและจีวรของตน ออกไปแล้ว.
ภิกษุทั้งหลำย เห็นตำทั้งสองของพระเถระนองอยู่ จึงเรียน
ถำมว่ำ "นั่นเป็นอะไร ขอรับ."
ถ. ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย ลมแทงตำของข้ำพเจ้ำ.
้
ภ. ท่ำนขอรับ หมอปวำรณำเรำไว้ไม่ใช่หรือ ? เรำควรบอก
แก่เขำ.
ถ. ดีละ ท่ำนผู้มีอำยุทงหลำย.
ั้
[หมอปรุงยำให้หยอด]
เธอทังหลำยจึงได้บอกแก่หมอ. เขำหุงนำ้ำมันส่งไปถวำยแล้ว.
้
พระเถระเมื่อหยอดนำ้ำมันในจมูก นั่งหยอดเทียวแล้วเข้ำไปภำยในบ้ำน.
หมอเห็นเรียนถำมว่ำ "ท่ำนขอรับ ได้ยินว่ำ ลมแทงตำของ
พระผู้เป็นเจ้ำหรือ ?"
ถ. เออ อุบำสก.
ม. ท่ำนเจ้ำข้ำ ข้ำพเจ้ำหุงนำ้ำมันแล้วส่งไป (ถวำย) ท่ำนหยอด
ทำงจมูกแล้วหรือ ?
ม. เดียวนี้ เป็นอย่ำงไร ขอรับ.
๋
ถ. ยังแทงอยู่ทีเดียว อุบำสก.

[พระมหำปำละนั่งหยอดยำ]
หมอคิดฉงนใจว่ำ "เรำส่งนำ้ำมันเพื่อจะยังโรคให้ระงับได้ด้วย
กำรหยอดเพียงครังเดียวเท่ำนั้นไปถวำยแล้ว, เหตุไฉนหนอแล โรค
้
จึงยังไม่สงบ ?" จึงเรียนถำมว่ำ "ท่ำนเจ้ำข้ำ นำ้ำมันนั้น ท่ำนนั่ง
หยอดหรือนอนหยอด."
พระเถระได้นิ่งเสีย, ท่ำนแม้หมอซักถำมอยู่ก็ไม่พูด.
หมอนึกว่ำ "เรำจักไปวิหำรดูที่อยู่เอง" ดังนีแล้ว กล่ำวว่ำ
้
"ถ้ำอย่ำงนั้น นิมนต์ไปเถิด ขอรับ" ผละพระเถระแล้ว ไปสู่
วิหำรดูที่อยู่ของพระเถระ เห็นแต่ที่จงกรมและที่นั่ง ไม่เห็นที่นอน
จึงเรียนถำมว่ำ "ท่ำนเจ้ำข้ำ นำ้ำมันนั้น ท่ำนนั่งหยอดหรือนอน
หยอด" พระเถระได้นิ่งเสีย. หมออ้อนวอนซำ้ำว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ
ขอท่ำนอย่ำได้ทำำอย่ำงนั้น, ธรรมดำสมณธรรม เมื่อร่ำงกำยยังเป็น
ไปอยู่ ก็อำจทำำได้, ขอท่ำนนอนหยอดเถิด."
[พระมหำปำละปรึกษำกรัชกำย]
พระเถระตอบว่ำ "ไปเถิด ผูมีอำยุ ข้ำพเจ้ำจักปรึกษำดู
้
ก่อนแล้วจึงจักรู้." ก็ในที่นั้นไม่มีญำติสำโลหิตของพระเถระเลย ท่ำน
จะพึงปรึกษำกับใครเล่ำ ? ถึงอย่ำงนั้น ท่ำนปรึกษำกับกรัชกำยดำำริว่ำ "แน่ะปำลิตะผู้
มีอำยุ ท่ำนจงว่ำมำก่อน, ท่ำนจักเห็นแก่จักษุ
หรือจักเห็นแก่พระพุทธศำสนำ, ก็ในสังสำรวัฏอันมีที่สุด อันใครตำม
ค้นไปก็รู้ไม่ได้ กำรคณนำนับตัวท่ำนผู้บอดด้วยจักษุหำมีไม่, และ

๑. แปลว่ำกำยอันเกิดแต่ธุลีมีในสรีระ.

พระพุทธเจ้ำทังหลำย ก็ล่วงไปหลำยร้อยหลำยพันพระองค์แล้ว ใน
้
พระพุทธเจ้ำเหล่ำนั้น พระพุทธเจ้ำ แม้แต่พระองค์เดียวก็กำำหนดไม่ได้.
ท่ำนได้ผูกใจไว้เดี๋ยวนี้เองว่ำ "จักไม่นอน จนตลอด ๓ เดือนภำยใน
ฤดูฝนนี้;" เหตุฉะนั้น จักษุของท่ำนฉิบหำยเสียหรือแตกเสียก็ตำมเถิด
ท่ำนจงทรงแต่พระพุทธศำสนำไว้เถิด อย่ำเห็นแก่จักษุเลย" เมื่อกล่ำว
สอนภูตกำย ได้ภำษิตคำถำเหล่ำนี้ว่ำ :-
"จักษุที่ท่ำนถือว่ำของตัว เสื่อมไปเสียเถิด, หู
ก็เสื่อมไปเสียเถิด, กำยก็เป็นเหมือนกันอย่ำง
นั้นเถิด, แม้สรรพสิ่งอันอำศัยกำยนี้ ก็เสื่อม
ไปเสียเถิด, ปำลิตะ เหตุไฉน ท่ำนจึงประมำท
อยู่. จักษุที่ท่ำนถือว่ำของตัว ทรุดโทรมไปเสีย
เถิด, หูก็ทรุดโทรมไปเสียเถิด, กำยก็เป็นเหมือน
กันอย่ำงนั้นเถิด, แม้สรรพสิ่งอันอำศัยกำยนี้
ก็ทรุดโทรมไปเสียเถิด, ปำลิตะ เหตุไฉน ท่ำน
จึงประมำทอยู่. จักษุที่ท่ำนถือว่ำของตัว แตก
ไปเสียเถิด, หูก็แตกไปเสียเถิด, รูปก็เป็น
เหมือนกันอย่ำงนั้นเถิด, แม้สรรพสิ่งอันอำศัย
กำยนี้ ก็แตกไปเสียเถิด, ปำลิตะ เหตุไฉน
ท่ำนจึงประมำทอยู่."
[หมอเลิกรักษำพระมหำปำละ]
ครั้นพระเถระให้โอวำทแก่ตนเองด้วย ๓ คำถำอย่ำงแล้ว ได้นั่ง

ทำำนัตถุกรรม ถำมว่ำ "ท่ำนเจ้ำข้ำ ท่ำนทำำนัตถุกรรมแล้วหรือ ?"
ม. เป็นอย่ำงไรบ้ำง ขอรับ.
ถ. ยังแทงอยู่เทียว อุบำสก.
ม. ท่ำนนั่งหยอดหรือนอนหยอด ขอรับ.
พระเถระได้นิ่งเสีย, ท่ำนแม้อันหมอถำมซำ้ำ ก็ไม่พูดอะไร.
ขณะนั้น หมอกกล่ำวกะท่ำนว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ ท่ำนไม่ทำำ
ควำมสบำย, ตังแต่วันนี้ ขอท่ำนอย่ำได้กล่ำวว่ำ 'หมอผู้โน้นหุงนำ้ำมัน
้
ให้เรำ' แม้ข้ำพเจ้ำก็จักไม่กล่ำวว่ำ 'ข้ำพเจ้ำหุงนำ้ำมันถวำยท่ำน."
[พระเถระเสียจักษุพร้อมด้วยบรรลุด้วยพระอรหัต]
พระเถระถูกหมอบอกเลิกแล้ว กลับไปสู่วิหำร ดำำริว่ำ "ท่ำน
แม้หมอเขำก็บอกเลิกแล้ว ท่ำนอย่ำได้ละอิริยำบถเสียนะ สมณะ"
แล้วกล่ำวสอนตนด้วยคำถำนี้ว่ำ
"ปำลิตะ ท่ำนถูกหมอเขำบอกเลิกจำกกำรรักษำ
ทิ้งเสียแล้ว เทียงต่อมัจจุรำช ไฉนจึงยังประมำท
่
?" อยู่เล่ำ
ดังนีแล้ว บำำเพ็ญสมณธรรม.
้
ลำำดับนั้น พอมัชฌิมยำมล่วงแล้ว, ทั้งดวงตำ ทังกิเลส ของ
้
ท่ำนแตก (พร้อมกัน) ไม่ก่อนไม่หลังกว่ำกัน. ท่ำนเป็นพระอรหันต์

๑ . คือเป่ำนำ้ำมัน.

สุกขวิปัสสก [พวกภิกษุและชำวบ้ำนรับบำำรุงพระเถระ]
ในเวลำภิกขำจำร ภิกษุทั้งหลำยไปเรียนว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ
เวลำนี้ เป็นเวลำภิกขำจำร."
ถ. กำลหรือ ? ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย.
้
ภ. ขอรับ.
ถ. ถ้ำอย่ำงนั้น ท่ำนทั้งหลำยไปเถิด.
ภ. ก็ท่ำนเล่ำ ? ขอรับ.
ถ. ตำของข้ำพเจ้ำ เสื่อมเสียแล้ว ท่ำนผูมีอำยุทั้งหลำย.
้
เธอทังหลำยแลดูตำของท่ำนแล้ว มีตำเต็มด้วยนำ้ำตำ ปลอบ
้
พระเถระว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ ท่ำนอย่ำคิดไปเลย, กระผมทั้งหลำย
จักปฏิบัติท่ำน" ดังนีแล้ว ทำำวัตรปฏิบัติที่ควรจะทำำเสร็จแล้วเข้ำไป
้
สู่บ้ำน. หมู่มนุษย์ไม่เห็นพระเถระ ถำมว่ำ "ท่ำนเจ้ำข้ำ พระผู้เป็นเจ้ำ
ของข้ำพเจ้ำทังหลำย ไปข้ำงไหนเสีย" ทรำบข่ำวนั้นแล้ว ส่งข้ำวต้ม
้
ไปถวำยก่อนแล้ว ถือเอำบิณฑบำตไปเอง ไหว้พระเถระแล้ว ร้องไห้
กลิ้งเกลือกอยู่แทบเท้ำ (ของท่ำน) "ท่ำนเจ้ำข้ำ ข้ำพเจ้ำ
ปลอบว่ำ
ทั้งหลำยจักรับปฏิบัติ ท่ำนอย่ำได้คิดไปเลย แล้วลำกลับ. ตังแต่นั้นมำ
้
เขำก็ส่งข้ำงต้มและข้ำวสวยไปถวำยที่วิหำรเป็นนิตย์.
ฝ่ำยพระเถระ ก็กล่ำวสอนภิกษุ ๖๐ รูปนอกนี้เป็นนิรันดร์. เธอ

๑. คือ เป็นพระอรหันต์ ฝ่ำยวิปัสสนำ.

ทั้งหลำยตั้งอยู่ในโอวำทของท่ำน, ครั้นจวนวันปวำรณำ ก็บรรลุ
พระอรหัตพร้อมด้วยปฏิสัมภิทำทุกรูป.
[พวกภิกษุไปเฝ้ำพระศำสดำ]
ก็แลเธอทั้งหลำยออกพรรษำแล้ว อยำกจะเฝ้ำพระศำสดำ จึง
เรียนพระเถระว่ำ "กระผมทังหลำยอยำกจะเฝ้ำพระศำสดำ ขอรับ."
้
พระเถระได้ฟังคำำของเธอทังหลำยแล้วคิดว่ำ
้ "เรำเป็นคน
ทุพพลภำพ และในระหว่ำงทำง ดงที่อมนุษย์สงก็มีอยู่ เมื่อเรำไป
ิ
กับเธอทั้งหลำย จักพำกันลำำบำกทั้งหมด จักไม่อำจเพื่ออันได้แม้
ภิกษำ เรำจักส่งภิกษุเหล่ำนี้ไปเสียก่อน." ลำำดับนั้น ท่ำนจึงกล่ำว
กะเธอทั้งหลำยว่ำ "ผู้มีอำยุทงหลำย ท่ำนทั้งหลำยไปก่อนเถิด."
ั้
ภ. ก็ท่ำนเล่ำ ? ขอรับ.
ถ. ข้ำพเจ้ำเป็นคนทุพพลภำพ และในระหว่ำงทำง ดงที่อมนุษย์
สิงก็มีอยู่ เมื่อข้ำพเจ้ำไปกันท่ำนทั้งหลำย จักพำกันลำำบำกทั้งหมด
ท่ำนทั้งหลำยไปก่อนเถิด.
ภ. อย่ำทำำอย่ำงนี้เลย ขอรับ กระผมทั้งหลำยจักไปพร้อมกันกับ
ท่ำนทีเดียว.
ถ. "ท่ำนทั้งหลำยอย่ำชอบอย่ำงนั้นเลย, เมื่อเป็นอย่ำงนั้น
ควำมไม่ผำสุกจักมีแก่ข้ำพเจ้ำ, น้องชำยของข้ำพเจ้ำ เห็นท่ำนทั้งหลำย
แล้ว คงจักถำม, เมื่อเช่นนั้น ท่ำนทั้งหลำยพึงบอกควำมที่จักษุของ
ข้ำพเจ้ำเสื่อมเสียแล้วแก่เขำ, เขำคงจักส่งใคร ๆ มำสูสำำนักของข้ำพเจ้ำ,
่
ข้ำพเจ้ำจักไปกับเขำ, ท่ำนทั้งหลำยจงไหว้พระทศพลและพระอสีติมหำ-

เถระตำมคำำของข้ำพเจ้ำ" ดังนี้แล้ว ก็ส่งภิกษุเหล่ำนั้นไป.
[พวกภิกษุแจ้งข่ำวแก่น้องชำยพระเถระ]
เธอทังหลำยขมำพระเถระแล้ว เข้ำไปสู่ภำยในบ้ำน. หมู่มนุษย์
้
นิมนต์ให้นั่ง ถวำยภิกษำแล้ว ถำมว่ำ "ท่ำนเจ้ำข้ำ ดูท่ำทีพระผู้เป็น
เจ้ำทังหลำยจะไปกันละหรือ ?"
้
เธอทังหลำยตอบว่ำ "เออ อุบำสกและอุบำสิกำทั้งหลำย พวก
้
ข้ำพเจ้ำอยำกจะเฝ้ำพระศำสดำ." พวกเขำอ้อนวอนเป็นหลำยครั้งแล้ว
ทรำบควำมพอใจในกำรที่เธอทั้งหลำยจะไปให้ได้ จึงตำมไปส่งแล้ว
บ่นรำำพันกลับมำ.
ฝ่ำยเธอทั้งหลำย ไปถึงพระเชตวันโดยลำำดับ ถวำยบังคม
พระศำสดำและไหว้พระมหำเถระทั้งหลำย ตำมคำำของพระเถระแล้ว,
ครั้นรุ่งขึ้น เข้ำไปสู่ถนนที่น้องชำยของพระเถระอยู่ เพื่อบิณฑบำต.
กุฎุมพีจำำเธอทังหลำยได้ นิมนต์ให้นั่ง ทำำปฏิสันถำรแล้ว ถำมว่ำ
้
"พระเถระพี่ชำยของข้ำพเจ้ำอยู่ไหน ?"
ลำำดับนั้น เธอทังหลำย แจ้งข่ำวนั้นแก่เขำแล้ว.
้
เขำร้องไห้กลิ้งเกลืออยูแทบบำทมูลของเธอทังหลำย ถำมว่ำ
่ ้
"ท่ำนเจ้ำข้ำ บัดนี้ควรทำำอะไรดี ?"
[ส่งสำมเณรหลำนชำยไปรับพระเถระ]
ภ. พระเถระต้องกำรให้ใคร ๆ ไปจำกที่นี้, ในกำลเมื่อไปถึง
แล้ว ท่ำนจักมำกับเขำ.
ก. ท่ำนเจ้ำข้ำ เจ้ำคนนี้ หลำนของข้ำพเจ้ำชื่อปำลิตะ ขอ

ท่ำนทั้งหลำยส่งเจ้ำนี่ไปเถิด.
ภ. ส่งไปอย่ำงนี้ไม่ได้(เพรำะ) อันตรำยในทำงมีอยู่, ต้องให้
บวชเสียก่อนแล้วส่งไป จึงจะควร.
ก. ขอท่ำนทั้งหลำยทำำอย่ำงนั้นแล้วส่งไปเถิด ขอรับ.
ครังนั้น เธอทั้งหลำยให้เขำบวชแล้ว สังสอนให้ศึกษำข้อ
้ ่
วัตรปฏิบัติมีรับจีวรเป็นต้นสักกึ่งเดือนแล้ว บอกทำงให้แล้วส่งไป.
สำมเณรถึงบ้ำนนั้นโดยลำำดับ เห็นชำยผู้ใหญ่คนหนึ่งที่ประตูบำน
้
จึงถำมว่ำ "วิหำรป่ำไร ๆ อำศัยบ้ำนนี้มีบ้ำงหรือ ?"
ช. มี เจ้ำข้ำ.
ส. ใครอยู่ที่นั้น ?
ช. พระเถระชื่อปำลิตะ ส. ขอท่ำนบอกทำงแก่ขำพเจ้ำหน่อย.
้
ช. ท่ำนเป็นอะไรกัน ? เจ้ำข้ำ.
ส. รูปเป็นหลำนของพระเถระ.
[สำมเณรชวนพระมหำปำละกลับ]
ขณะนั้น เขำพำเธอนำำไปสู่วิหำรแล้ว. เธอไหว้พระเถระแล้ว
ทำำวัตรปฏิบัติ บำำรุงพระเถระด้วยดีสักกึ่งเดือนแล้ว เรียนว่ำ
"ท่ำนผู้เจริญ กุฎุมพีผู้ลุงของกระผม ต้องกำรให้ท่ำนกลับไป ขอ
ท่ำนมำไปด้วยกันเถิด."
พระเถระกล่ำวว่ำ "ถ้ำอย่ำงนั้น เธอจงจับปลำยไม้เท้ำของ

๑. น่ำจะชื่อปำละ เพรำะปำลิตะ เป็นชื่อของสำมเณรหลำนชำย.

เรำข้ำ." สำมเณรจับปลำยไม้เท้ำ เข้ำไปภำยในบ้ำนกับพระเถระ.
หมู่มนุษย์นิมนต์ให้นั่งแล้ว เรียนถำมว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ ดูทำที
่
ท่ำนจะไปละกระมัง ?"
พระเถระตอบว่ำ "เออ อุบำสกและอุบำสิกำทังหลำย
้ เรำจะไป
ถวำยบังคมพระศำสดำ." หมู่มนุษย์เหล่ำนั้น อ้อนวอนโดยประกำร
ต่ำง ๆ เมื่อไม่ได้ (สมหวัง) ก็ไปส่งพระเถระได้กึ่งทำงแล้ว พำกัน
ร้องไห้กลับมำ.
[สำมเณรถึงสีลวิบัติเพรำะเสียงหญิง]
สำมเณรพำพระเถระ ด้วยปลำยไม้เท้ำไปอยู่ ถึงบ้ำนที่พระเถระ
เคยอำศัยเมืองชื่อสังกัฏฐะ อยู่แล้วในดงระหว่ำงทำง. เธอได้ยินเสียง
ขับของหญิงคนหนึ่ง ผูออกจำกบ้ำนนั้นแล้ว ขับพลำงเทียวเก็บฟืนพลำง
้ ่
อยู่ในป่ำ ถือนิมิตในเสียงแล้ว.
จริงอยู่ ไม่มีเสียงอื่น ชือว่ำสำมำรถแผ่ไปทั่วสรีระของบุรุษ
่
ทั้งหลำยตั้งอยู่ เหมือนเสียงหญิง. เหตุนั้น พระผู้มีพระภำคเจ้ำ
จึงตรัสว่ำ "ภิกษุทั้งหลำย เรำไม่เห็นเสียงอื่นแม้สักอย่ำง อันจะ
ยึดจิตของบุรุษตังอยู่ เหมือนเสียงหญิง นะภิกษุทั้งหลำย."
้
สำมเณรถือนิมิตในเสียงนั้นแล้ว ปล่อยปลำยไม้เท้ำเสียแล้ว
กล่ำวว่ำ "ท่ำนขอรับ ขอท่ำนรออยู่ก่อน, กิจขอบกระผมมี"
ดังนีแล้ว ไปสูสำำนักของหญิงนั้น. นำงเห็นเธอแล้วได้หยุดนิ่ง.
้ ่
เธอถึงสีลวิบัติกับนำงแล้ว. พระเถระคิดว่ำ "เรำได้ยินเสียงขับอันหนึ่ง
แล้วเดี๋ยวนี้เอง, ก็แล เสียงนั้นคงเป็นเสียงหญิง, ถึงสำมเณรก็

ชักช้ำอยู่, เธอจักถึงสีลวิบัติเสียแน่แล้ว." ฝ่ำยสำมเณรนั้น ทำำกิจของ
ตนสำำเร็จแล้วมำพูดว่ำ "เรำทังหลำยไปกันเถิด ขอรับ."
้
ขณะนั้น พระเถระถำมเธอว่ำ "สำมเณร เธอกลำยเป็นคน
ชั่วเสียแล้วหรือ ?" เธอนิ่งเสีย แม้พระเถระถำมซำ้ำก็ไม่พูดอะไร ๆ.
[พระเถระไม่ยอมให้สำมเณรคบ]
ลำำดับนั้น พระเถระกล่ำวกะเธอว่ำ "ธุระด้วยกำรที่คนชั่วเช่น
เธอจับปลำยไม้เท้ำของเรำ ไม่ต้องมี." เธอถึงซึ่งควำมสังเวชแล้ว
เปลื้องผ้ำกำสำยะเสียแล้ว นุ่งห่มอย่ำงคฤหัสถ์พูดว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ
เมื่อก่อน กระผมเป็นสำมเณร แต่เดี๋ยวนี้กระผมกลับเป็นคฤหัสถ์แล้ว ,
อนึ่ง กระผมเมื่อบวชก็ไม่ได้บวชด้วยศรัทธำ บวชเพรำะกลัวแต่อันตรำย
ในหนทำงของท่ำนมำไปด้วยกันเถิด."
พระเถระพูดว่ำ "ผู้มีอำยุ คฤหัสถ์ชั่วก็ดี สมณะชั่วก็ดี ก็ชั่ว
ทั้งนั้น; เธอแม้ตั้งอยู่ในควำมเป็นสมณะแล้ว ไม่อำจเพื่อทำำคุณ
เพียงแต่ศีลให้บริบูรณ์ เป็นคฤหัสถ์ จักทำำควำมดีงำมชื่ออะไรได้,
ธุระด้วยกำรที่คนชั่วเช่นเธอจับปลำยไม้เท้ำของเรำ ไม่ต้องมี."
นำยปำลิตะตอบว่ำ "ท่ำนผู้เจริญ หนทำงมีอมนุษย์ชุมและ
ท่ำนก็เสียจักษุ จักอยู่ในที่นี้อย่ำงไรได้."
ลำำดับนั้น พระเถระ กล่ำวกะเขำว่ำ "ผูมีอำยุ เธออย่ำง
้
ได้คิดอย่ำงนั้นเลย, เรำจะนอนตำยอยู่ ณ ที่นี้ก็ดี จะนอนกลิกกลับไป
กลับมำ ณ ที่นี้ก็ดี ขึ้นชื่อว่ำกำรไปกับเธอย่อมไม่มี" (ครั้นว่ำอย่ำงนี้
แล้ว) ได้กล่ำวคำถำเหล่ำนี้ว่ำ

"เอำเถิด เรำเป็นผู้มีจักษุอันเสียแล้ว มำสู่ทำง
ไกลอันกันดำร นอนอยู่ (ก็ชำง)
่ จะไม่ไป,
เพรำะควำมเป็นสหำยในชนพำลย่อมไม่มี. เอำ
เถิด เรำเป็นผูมีจักษุเสียแล้ว มำสู่ทำงไกล
้
อันกันดำร จักตำยเสีย จักไม่ไป, เพรำะควำม
เป็นสหำยในชนพำลย่อมไม่มี"
นำยปำลิตะ ได้ยินคำำนั้นแล้ว เกิดควำมสังเวช นึกว่ำ "เรำทำำ
กรรมหนัก เป็นไปโดยด่วน ไม่สมควรหนอ" ดังนี้แล้ว กอดแขน
ครำ่ำครวญ แล่นเข้ำรำวป่ำ ได้หลีกไป ด้วยประกำรนั้นแล.
[อำสนะท้ำวสักกะร้อน]
ด้วยเดชแห่งศีลแม้ของพระเถระ (ในขณะนั้น) บัณฑุกัมพล-
สิลำอำสน์ ของท้ำวสักกเทวรำช ยำว ๖๐ โยชน์ กว้ำง ๕ โยชน์
หนำ ๑๕ โยชน์ มีสดุจดอกชัยพฤกษ์ มีปกติยุบลงในเวลำประทับ
ี
และฟูขึ้นในเวลำเสด็จลุกขึ้น แสดงอำกำรร้อนแล้ว.
ท้ำวสักกเทวรำช ทรงดำำริว่ำ "ใครหนอแล ใคร่จะยังเรำ
ให้เคลื่อนจำกสถำน" ดังนี้แล้ว ทรงเล็งลงมำ ได้ทอดพระเนตรเห็น
่
พระเถระด้วยทิพยจักษุ.
เหตุนั้น พระโบรำณำจำรย์ทั้งหลำย จึงกล่ำวว่ำ
"ท้ำวสหัสเนตร ผู้เป็นเจ้ำแห่งเทวดำ ส่อง
ทิพยจักษุ (ทรงทรำบว่ำ) พระปำลเถระองค์นี้

๑. แผ่นศิลำที่ประทับ มีสีดุจผ้ำขนสัตว์เหลือง.

ติเตียนคนบำป ชำำระเครื่องเลี้ยงชีพให้บริสุทธิ์
แล้ว, ท้ำวสหัสเนตร ผู้เป็นเจ้ำแห่งเทวดำ
ส่องทิพยจักษุ (ทรงทรำบว่ำ) พระปำลเถระ
องค์นี้หนักในธรรม ยินดีในศำสนำ นั่งอยู่แล้ว."
ขณะนั้น ท้ำวเธอได้ทรงพระดำำริว่ำ "ถ้ำเรำจักไม่ไปสูสำำนัก
่
ของพระผู้เป็นเจ้ำ ผูติเตียนคนบำป หนักในธรรม เห็นปำนนั้น,
้
ศีรษะของเรำพึงแตก ๗ เสี่ยง; เรำจักไปสูสำำนักของท่ำน," (ครั้น
่
ทรงพระดำำริฉะนี้แล้ว ก็เสด็จไป).
เหตุนั้น (พระโบรำณำจำรย์ทงหลำย จึงกล่ำวว่ำ)
ั้
"ท้ำวสหัสเนตร ผู้เป็นเจ้ำแห่งเทวดำ ทรงสิริ
ของเทวรำช เสด็จมำโดยขณะนั้นแล้ว เข้ำไป
ใกล้พระจักขุปำลเถระแล้ว."
ก็และครั้นเสด็จเข้ำไปใกล้แล้ว ได้ทรงทำำเสียงฝีพระบำทในที่ใกล้
พระเถระ.
ขณะนั้น พระเถระถำมท้ำวเธอว่ำ "นั่นใคร ?"
เทวรำชตรัสตอบว่ำ "ข้ำพเจ้ำคนเดินทำง เจ้ำข้ำ ."
ถ. ท่ำนจะไปไหน อุบำสก
ท. เมืองสำวัตถี เจ้ำข้ำ.
ถ. ไปเถิด ท่ำนผู้มอำยุ.
ี
ท. ก็พระผู้เป็นเจ้ำเล่ำ เจ้ำข้ำ จักไปไหน ?
ถ. ถึงเรำก็จักไปในที่นั้นเหมือนกัน.

ท. ถ้ำอย่ำงนั้น เรำทังหลำยไปด้วยกันเถิด เจ้ำข้ำ.
้
ถ. เรำเป็นคนทุพพลภำพ, ควำมเนิ่นช้ำจักมีแก่ท่ำนผู้ไปอยู่
กับเรำ.
ท. กิจรีบของข้ำพเจ้ำไม่มี ถึงข้ำพเจ้ำไปอยู่กับพระผู้เป็นเจ้ำ
จักได้บุญกิริยำวัตถุ ๑๐ สักประกำรหนึ่ง เรำทั้งหลำนไปด้วยกันเถอะ
เจ้ำข้ำ.
พระเถระคิดว่ำ "นั่นจักเป็นสัตบุรุษ" จึงกล่ำวว่ำ "ถ้ำอย่ำงนั้น
จับปลำยไม้เท้ำเข้ำถือ อุบำสก."
[ท้ำวสักกเทวรำช พำพระเถระไปถึงพระเชตวัน]
ท้ำงสักกเทวรำช ทรงทำำอย่ำงนั้นแล้ว ย่อพื้นปฐพีให้ถึงพระ
เชตวันในเพลำเย็น.
พระเถระได้ฟังเสียงเครื่องประโคมมีสังข์และบัณเฑำะว์เป็นต้น
แล้ว ถำมว่ำ "นั่น เสียงทีไหน
่ ?"
ท. ในเมืองสำวัตถี เจ้ำข้ำ.
ถ. ในเวลำไป เรำไปโดยกำลช้ำแล้ว.
ท. ข้ำพเจ้ำรู้ทำงตรง เจ้ำข้ำ.
ในขณะนั้น พระเถระกำำหนดได้วำ
่ "ผู้นี้มิใช่มนุษย์ จักเป็น
เทวดำ."
(เหตุนั้น พระโบรำณจำรย์ทงหลำย จึงกล่ำวว่ำ)
ั้
"ท้ำวสหัสเนตร ผู้เป็นเจ้ำแห่งเทวดำ ทรงสิริ
ของเทวรำช ย่นทำงนั้น พลันเสด็จมำถึง

เมืองสำวัตถีแล้ว."
ท้ำวเธอนำำพระเถระไปสู่บรรณศำลำ ที่กุฎุมพีผู้น้องชำยทำำเพื่อ
ประโยชน์แก่พระเถระนั่นเทียว นิมนต์ให้นั่งเหนือแผ่นกระดำนแล้ว
จำำแลงเป็นสหำยที่รักไปสูสำำนักของกุฎุมพีจุลปำละ
่ ตรัสร้องเรียกว่ำ
"แน่ะปำละผู้สหำย."
กุฎีมพีจุลปำละร้องถำมว่ำ "อะไร ? สหำย."
ท. ท่ำนรู้ควำมที่พระเถระมำแล้วหรือ ?
จ. ข้ำพเจ้ำยังไม่รู้, ก็พระเถระมำแล้วหรือ ?
เทวรำช ตรัสว่ำ "เออ สหำย ข้ำพเจ้ำไปวิหำร เห็นพระเถระ
นั่งอยูในบรรณศำลำที่ทำนทำำ มำแล้วเดี๋ยวนี้เอง" ดังนี้แล้ว เสด็จ
่ ่
หลีกไป.
ฝ่ำยกุฎุมพีไปถึงวิหำร เห็นพระเถระแล้ว ร้องไห้กลิ้งเกลือก
อยู่ที่บำทมูล กล่ำวว่ำ "ท่ำนผู้เจริญเจ้ำข้ำ ข้ำพเจ้ำเห็นเหตุนแล้วจึง
ี้
ไม่ยอมให้ท่ำนบวช" ดังนี้เป็นต้นแล้ว ทำำเด็กทำส ๒ คนให้เป็นไทย
ให้บวชในสำำนักของพระเถระแล้ว สังว่ำ
่ "ท่ำนทั้งหลำย จงนำำเอำ
ของฉันมีขำวต้มและข้ำวสวยเป็นต้น มำจำกภำยในบ้ำนอุปัฏฐำกพระ-
้
เถระ" ดังนีแล้ว มอบให้แล้ว. สำมเถรทั้งหลำย ก็ทำำวัตรปฏิบัติ
้
อุปัฏฐำกพระเถระแล้ว.
ภำยหลังวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลำยผู้อยูในทิศ
่ (ผู้อยู่ที่อื่น) มำสู่
พระเชตวัน ด้วยหวังว่ำ "จักเฝ้ำพระศำสดำ" ถวำยบังคมพระศำสดำ
เยี่ยมพระอสีตมหำเถระแล้ว เที่ยวจำริกอยูในวิหำร ถึงที่อยู่ของ
ิ ่

พระจักขุปำลเถระแล้ว มีหน้ำตรงต่อที่นั้นในเวลำเย็น ด้วยหวังว่ำ
"จักดูแม้ที่นี้."
ในขณะนั้น มหำเมฆตั้งขึ้นแล้ว พวกเธอคิดว่ำ "เดียวนี้
๋
เย็นแล้ว, และเมฆก็ตั้งขึ้นแล้ว, เรำจักมำดูแต่เช้ำเที่ยว" ดังนีแล้ว
้
กลับไป. ฝนตกในปฐมยำม หยุดในมัชฌิมยำม. พระเถระเป็นผู้ (เคย)
ปรำรภควำมเพียร เดินจงกรมเป็นอำจิณ; เหตุฉะนั้น จึงลงสู่ที่กรม
แล้วในปัจฉิมยำม. แลในกำลนั้น ตัวแมลงค่อมทอง (หรือแมลงเม่ำ)
เป็นอันมำก ตังขึ้นแล้ว บนพื้นที่ฝนตกใหม่. ตัวเหล่ำนั้น เมื่อพระ
้
เถระจงกรมอยู่ ได้วิบัติ (ตำย) โดยมำก.
พวกอันเตวำสิก ยังไม่ทันกวำดที่จงกรมของพระเถระ แต่เช้ำตรู่.
ฝ่ำยพระพวกภิกษุนอกนี้ มำด้วยหวังว่ำ "จักดูที่อยูของพระเถระ" เห็น
่
สัตว์ทั้งหลำยในที่จงกรมแล้ว ถำมว่ำ "ใครจงกรมในที่นี้." พวก
อันเตวำสิกของพระเถระตอบว่ำ "อุปชฌำย์ของพวกกระผมขอรับ."
ั
เธอทั้งหลำยติเตียนว่ำ "ท่ำนทั้งหลำยดูกรรมของสมณะเถิด ในกำล
มีจักษุท่ำนนอนหลับเสีย ไม่ทำำอะไร, ในกำลมีจักษุวิกลเดี๋ยวนี้
ไว้ตัวว่ำ 'จงกรม' ทำำสัตว์มีประมำณถึงเท่ำนี้ให้ตำยแล้ว ท่ำนคิดว่ำ
'จักทำำประโยชน์' กลับทำำกำรหำประโยชน์มได้."
ิ
พวกเธอไปกรำบทูลพระตถำคตแล้วในขณะนั้นว่ำ "พระเจ้ำข้ำ
พระจักขุปำลเถระ ไว้ตัวว่ำ 'จงกรม' ทำำสัตว์มีชีวิตเป็นอันมำก
ให้ตำยแล้ว."
พระศำสดำตรัสถำมว่ำ "ท่ำนทั้งหลำยเห็นเธอกำำลังทำำสัตว์มี

ชีวิตเป็นอันมำกให้ตำยแล้วหรือ ?"
ภิกษุเหล่ำนั้น กรำบทูลว่ำ "ไม่ได้เห็น พระเจ้ำข้ำ."
ศ. ท่ำนทั้งหลำยไม่เห็นเธอ (ทำำดังนี้) ฉันใดแล ถึงเธอก็ไม่
เห็นสัตว์มชีวิตเหล่ำนั้น ฉันนั้น, ภิกษุทั้งหลำย ขึนชื่อว่ำเจตนำเป็น
ี ้
เหตุให้ตำย ของพระขีณำสพทั้งหลำย (คือบุคคลผูมีอำสวะสิ้นแล้ว)
้
มิได้มี.
ภ. พระเจ้ำข้ำ เมื่ออุปนิสยแห่งพระอรหัตมีอยู่ เหตุไฉน
ั
ท่ำนจึงกลำยเป็นคนมีจักษุมืดแล้ว.
ศ. ด้วยอำำนำจกรรมอันตนทำำไว้แล้ว ภิกษุทั้งหลำย
ภ. ก็ท่ำนได้ทำำกรรมอะไรไว้แล้ว พระเจ้ำข้ำ.
[บุรพกรรมของพระจักขุปำลเถระ]
พระศำสดำตรัสว่ำ " ภิกษุทั้งหลำย ถ้ำอย่ำงนี้ ท่ำนทั้งหลำย
จงฟัง" ดังนี้แล้ว (ตรัสเล่ำเรื่องว่ำ)
ในอดีตกำล ครั้งพระเจ้ำพำรำณสี ดำำรงรำชย์อยู่ในกรุง
พำรำณสี หมอผู้หนึ่งเที่ยวทำำเวชกรรมอยู่ในบ้ำงและนิคม เห็น
หญิงทุรพลด้วยจักษุคนหนึ่ง จึงถำมว่ำ "ควำมไม่ผำสุกของท่ำนเป็น
อย่ำงไร ?"
หญิงนั้นตอบว่ำ"ข้ำพเจ้ำไม่แลเห็นด้วยดวงตำ."
หมอกล่ำวว่ำ "ข้ำพเจ้ำจักทำำยำให้แก่ท่ำน"
ญ. ทำำเถิด นำย.
ม. ท่ำนจักให้อะไรแก่ขำพเจ้ำ ?
้

ญ. ถ้ำท่ำนอำจกระทำำดวงตำของข้ำพเจ้ำกลับเป็นปกติได้,
ข้ำพเจ้ำกับบุตรและธิดำ จักยอมเป็นทำสีของท่ำน.
ม. รับว่ำ "ดีละ" ดังนีแล้ว ประกอบยำให้แล้ว. ดวงตำ
้
กลับเป็นปกติ ด้วยยำขนำนเดียวเท่ำนั้น.
หญิงนั้นคิดแล้วว่ำ "เรำได้ปฏิญญำแก่หมอนั่นไว้ว่ำ "จักพร้อม
ด้วยบุตรธิดำ ยอมเป็นทำสีของเขำ" ก็แต่เขำจักไม่เรียกเรำด้วยวำจำ
อันอ่อนหวำน เรำจักลวงเขำ." นำงอันหมอมำแล้ว ถำมว่ำ "เป็น
อย่ำงไร ? นำงผู้เจริญ " "เมื่อก่อน ดวงตำของข้ำพเจ้ำ
ตอบว่ำ
ปวดน้อย เดี๋ยวนี้ปวดมำกเหลือเกิน." หมอคิดว่ำ "หญิงนี้ประสงค์
ลวงเรำแล้วไม่ให้อะไร ควำมต้องกำรของเรำด้วยค่ำจ้ำงที่หญิงนี้ให้แก่
เรำมิได้มี, เรำจักทำำให้จักษุมืดเสียเดียวนี้" แล้วไปถึงเรือนบอก
๋
ควำมนั้นแก่ภรรยำ. เขำได้นิ่งเสีย. หมอนั้นประกอบยำขนำนหนึ่งแล้ว
ไปสูสำำนักหญิงนั้น บอกให้หยอดว่ำ
่ "นำงผู้เจริญ ขอท่ำนจงหยอดยำ
ขนำนนี้." ดวงตำทั้ง ๒ ข้ำง ได้ดับวูบแล้วเหมือนเปลวไฟ. หมอนั้น
ได้ (มำเกิด) เป็นจักขุปำลภิกษุแล้ว.
พระศำสดำตรัสว่ำ "ภิกษุทั้งหลำย กรรมที่บตรของเรำทำำ
ุ
แล้วในกำลนั้น ติดตำมเธอไปข้ำงหลัง ๆ, จริงอยู่ ขึนชื่อว่ำ บำป-
้
กรรมนี้ ย่อมตำมผูทำำไป เหมือนล้ออันหมุนตำมรอยเท้ำโคพลิพัท
้
(คือโคที่เขำเทียมเกวียนบรรทุกสินค้ำ) ตัวเข็นธุระไปอยู่" ครั้น
ตรัสเรื่องนีแล้ว พระองค์ผู้เป็นพระธรรมรำชำ ได้ตรัสพระคำถำนี้
้
สืบอนุสนธิ ดุจประทับพระรำชสำสน์ ซึงมีดินประจำำไว้แล้ว ด้วย
่

-------------- --- 1

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (14)

Viewers also liked

Viewers also liked (18)

Similar to -------------- --- 1

Similar to -------------- --- 1 (20)

More from Tongsamut vorasan

More from Tongsamut vorasan (20)

-------------- --- 1