4. LỊCH SỬ TIA X
Wilhelm Conrad Roentgen (1845-1923)
5. HOÀN CẢNH PHÁT HIỆN TIA X
8 tháng 11 năm 1895
Wilhelm Conrad Röntgen nghiên cứu dòng điện vận
chuyển trong ống chân không (ống Crookes): có 2
điện cực ở 2 đầu
7. NGUYÊN LÝ TẠO TIAX
Đặt vào giữa anode và cathode một hiệu điện thế
không đổi (khoảng vài chục kV)
Electron bứt ra từ cathode được tăng tốc rất mạnh.
Khi đập vào đối âm cực, các electron bị đột ngột
dừng lại và làm phát ra tia X.
8. NGUYÊN LÝ TẠO TIAX
Khi một chùm tia cathode (electron có năng lượng lớn)
đập vào một vật rắn thì vật đó phát ra tia X.
Người ta tạo ra tia X bằng ống Rơn - ghen, sau này
người ta dùng ống Coolidge.
Ống Rơn - ghen là một bình cầu (chứa khí áp suất
thấp) bên trong có 3 điện cực:
Cathode có dạng chõm cầu có tác dụng làm các
electron bật ra tập trung tại tâm của bình cầu.
Anode là điện cực dương ở phía đối diện với cathode
ở thành bình bên kia.
Đối cathode là một điện cực (thường được nối với
anode). Ở bề mặt của đối cathode là một kim loại có
nguyên tử lượng lớn và khó nóng chảy (platin, wolfram..)
10. Röntgen chụp bàn tay vợ,
Sau khi tráng ảnh đã thấy rất rõ xương và chiếc nhẫn.
22/12/1895, ông quyết định đặt tên cho tia sáng này là tia X (ẩn số).
11. TIAX ĐƯỢC GỌI LÀ TIAROENTGEN
Ảnh được đưa ra trong hội nghị của Hội vật lý học
thành phố Wurtzbourg (Đức) chứng minh khả năng
xuyên qua cơ thể của tia này (23/11/1896).
Chủ tịch hội đã đề nghị gọi tia này là tia Roentgen
và gọi năm 1896 là năm của tia Roentgen.
Thành tựu này mang lại cho ông giải Nobel về vật lý
đầu tiên vào năm 1901.
12. TÌM HIỂU VỀ TIAX
Tia X là một dạng của sóng điện từ
Bước sóng ngắn hơn tia tử ngoại, dài hơn tia gamma.
Có bước sóng khoảng 0,01 – 10 nanomet
Những tia X có bước sóng từ 0,01 nm đến 0,1 nm có
tính xuyên thấu mạnh nên gọi là tia X cứng.
Những tia X có bước sóng ≥ 0,1 nm có tính xuyên
thấu yếu hơn được gọi là tia X mềm.
13. TÍNH CHẤT CỦATIAX
Không nhìn được bằng mắt thường
Có tính xuyên thấu mạnh.
Có tác dụng lên kính ảnh
(làm đen kính ảnh: dùng để chụp X quang)
Làm phát quang một số chất
Làm ion hóa không khí.
Hủy diệt tế bào (điều trị ung thư)
Tăng nguy cơ ung thư (liều thấp kéo dài)
14. - X - quang
- Cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging-MRI)
- CT scanner (Computer Tomoghraphy Scanner)
- Khám phá những cấu trúc vật liệu cực nhỏ
- Những vết rạn vỡ nằm sâu trong lòng máy móc...
- Dò tìm vết nứt khuyết tật trong ống dẫn dầu, khí,
trong công nghiệp...
Kiểm tra an ninh sân bay
Các ngành tinh thể học tia X, thiên văn học tia X…
Y HỌC
CÔNG NGHIỆP
ỨNG DỤNG KHÁC
16. ỨNG DỤNG THỰC TIỄN
Chụp X- quang có thể giúp chẩn đoán các bệnh lý
Cấu trúc xương
Phần mềm.
- Khảo sát ngực: chẩn đoán bệnh về phổi
- Khảo sát vùng bụng: tắc ruột ,tắc thực quản, tràn
khí, tràn dịch. sỏi mật, sỏi thận .
- Việc tạo hình cho phần mềm được thay thế bằng kĩ
thuật chụp cắt lớp vi tính (computed axial
tomography, CAT hay CT scanner) hoặc tạo hình
bằng chụp cộng hưởng từ (MRI) hay siêu âm.
17. ỨNG DỤNG THỰC TIỄN
Tia X còn được sử dụng trong kỹ thuật
Soi trực tiếp thành mạch máu
Nghiên cứu độ cản quang của các tạng rỗng nội tạng bằng cách sử
dụng máy chiếu huỳnh quang.
Hình ảnh giải phẫu mạch máu cũng như các can thiệp qua hệ
thống động mạch đều dựa vào các máy soi X quang để định vị các
thương tổn.
Xạ trị tia X: hiện nay dùng chuyên biệt cho ung thư, dùng các tia
X có năng lượng mạnh.
29. PHỤ THUỘC
LIỀU - THỜI
GIAN
• LIỀU BỨC XẠ THẤP KÉO DÀI GÂY TÁC HẠI
HƠN LIỀU BỨC XẠ CAO
UNG THƯ
• BỆNH BẠCH CẦU
• CÁC BỆNH UNG THƯ KHÁC
ĐỘT BIẾN
NST
• DỊ TẬT BẨM SINH (THAI NHI)
THAI KỲ
• CHỤP ≤ 2 LẦN/SUỐT THAI KỲ
• NGUY CƠ DỊ TẬT, UNG THƯ CHO THAI NHI
32. CÁCH TẠO HÌNH X - QUANG
• Khi tia X xuyên qua cơ thể, tùy cấu tạo mô của bộ
phận đó mà tia X được hấp thu nhiều hay ít, phần
còn lại tác dụng lên nền phim có tráng bạc (Ag) tạo
thành một tiềm ảnh
Ngâm chất hiện hình: nơi nào hấp thu nhiều tia Ag
sẽ bám lại cho màu đen, ít hấp thu tia Ag sẻ rơi bớt
cho màu xám, không hấp thu tia (cản tia) sẽ có
màu trắng
Ngâm chất định hình, rửa bằng nước và sấy khô
33. CÁC KHÁI NIỆM KHI ĐỌC X-QUANG
HẤP THU TIA X
TRẮNG (mô cản tia, phim không hấp thu tia): đọc là MỜ
KIM LOẠI, CHẤT CẢN QUANG: BARIUM,
IODE
MÔ ĐẶC, NƯỚC, MÔ MỀM
XÁM (ít hấp thu tia): MỠ
ĐEN (mô không hoặc ít cản tia, phim hấp thu tia):
đọc là SÁNG
KHÍ (phế nang, ứ khí, tràn khí)
34. KỸ THUẬT CHỤP X – QUANG PHỔI
CHUẨN BỊ BỆNH NHÂN
- Tháo vật dụng cản quang khỏi vùng khảo sát,
- Kẹp tóc lên cao (nữ)
- Bệnh nhân hít sâu, nín thở
- Có thể chắn tia vùng nữa người dưới bằng lưới chì
(chụp nhiều lần, thai kỳ)
35. CÁC TƯ THẾ VÀ HƯỚNG TIA X-QUANG
Tư thế đứng
Phim sau – trước (thẳng)
Nghiêng: trái, phải
Tư thế đỉnh ưỡn
Tư thế nằm
Phim trước – sau (thẳng)
Nghiêng: trái, phải
Tư thế Fowler
36. CHỤPX QUANG TƯ THẾ ĐỨNG
(X- QUANG PHỔI THẲNG: SAU-TRƯỚC)
Hướng tia X từ sau ra trước
40. X – QUANG TƯ THẾ ĐỈNH ƯỠN
(LORDOTIC)
Giúp tách xương đòn và cung trước xương sườn
1 khỏi đỉnh phổi trên phim
Khi cần khảo sát đỉnh phổi
Bệnh nhân cần tháo vòng cổ, cột tóc cao
Tư thế đứng, áp lưng hoặc ngực vào phim
Chống 2 tay vào hông, ưỡn ngực
Tia X chếch lên hoặc xuống góc < 30º
46. X – QUANG TƯ THẾ FOWLER
Bệnh nhân nằm trên giường, nữa thân trên nâng cao hơn nữa thân dưới
Chỉ định ở bệnh nhân: sau phẩu thuật, không đứng được, đang dẫn lưu
Khảo sát: khí tự do ổ bụng, hiệu quả dẫn lưu màng phổi
53. KỸ THUẬT CHỤPX -QUANG
X – QUANG PHỔI TƯ THẾ NGHIÊNG
Tổn thương của lồng ngực hoặc phổi ở bên nào thì
chụp nghiêng bên đó.
Làm rõ hơn tổn thương
Chụp nghiêng trái có uống cản quang để đánh giá sự
chèn ép của tim vào bờ trước thực quản.
Định khu tổn thương của trung thất (trước, giữa, sau)
Thông thường trên phim nghiêng phải hai vòm hoành
song song, nghiêng trái hai vòm hoành cắt nhau.
58. X - QUANG PHỔI THẲNG CHUẨN
Hành chánh:
Tên bệnh nhân, tuổi , số nhập viện
Kí hiệu: bên phải/ trái
Kích thước: lấy trọn 2 vòm hoành, 2 đỉnh phổi,
khoảng không khí dưới nách
Hít đủ sâu: phế trường đến khoang liên sườn IX – X
Cường độ tia: độ xuyên thấu vừa, thấy được 4 đốt
sống ngực đầu tiên (đọc tổn thương nhu mô phổi).
Cân đối: đường liên mỏm gai cột sống chia đôi
đường nối 2 đầu trong xương đòn.
Xương bả vai ra ngoài lồng ngực.
62. CHỈ ĐỊNH CHỤPX – QUANG PHỔI
X - Quang phổi là phương tiện chẩn đoán
Không thể thiếu trong bệnh lý hô hấp
Phổ biến, không xâm lấn
Dể thực hiện
Chỉ định :
Chụp kiểm tra tim phổi thường qui hoặc cấp cứu.
63. CÁC BỆNH LÝ HÔ HẤP THƯỜNG GẶP
CẦN CHỤP XQ TRÊN LÂM SÀNG
VIÊM PHỔI
ABCES PHỔI
LAO PHỔI
U PHỔI
NẤM PHỔI
BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH
TRÀN KHÍ -TRÀN DỊCH MÀNG PHỔI
PHÙ PHỔI
TỔN THƯƠNG THÀNH NGỰC……
……………………………………………
64. CÁC BƯỚC ĐỌC X - QUANG
Bước 1: hành chánh
(tên, số nhập viện,ngày giờ
chụp)
Bước 2: phần mềm, thành ngực
Bước 3:
Cơ hoành và vùng dưới cơ
hoành
Bước 4: xương, lồng ngực
Bước 5: màng phổi
Bước 6:
Nhu mô phổi và rốn phổi 2 bên
Bước 7: trung thất
65. VỊ TRÍ TỔN THƯƠNG TRÊN X – QUANG PHỔI
- Theo giải phẫu Xquang: thuỳ và phân thuỳ
- Theo vùng Xquang:
+ Vùng rốn phổi: chỗ chia nhánh của động mạch phổi
(Các đường chạy xuống dưới) và tĩnh mạch phổi (Các
đường chạy ngang)
+ Từ cực trên và cực dưới của rốn phổi 2 bên, kẻ 2
đường ngang chia phổi ra 3 vùng: vùng đỉnh, vùng giữa
và vùng đáy phổi. Còn có thể chia vùng trên đòn, vùng
dưới đòn và vùng cạnh tim… Nếu đọc theo vùng, thì cần
xác định theo các khoảng gian sườn phía trước
69. TEST
Câu 1:Tia X có đặc điểm
A. Là một dạng của sóng điện từ
B. Chỉ được ứng dụng trong y học
C. Là phương tiện không xâm lấn giúp chẩn đoán
bệnh
D. A và C đúng
70. TEST
Câu 2: Đặc tính của tia X, chọn câu SAI:
A. Có thể xuyên qua vật chất
B. Làm ion hóa không khí
C. Gây đột biến nhiểm sắc thể
D. Cần chỉ định chụp X – quang cho tất cả bệnh nhân
nhập viện
71. TEST
Câu 3: X- quang KHÔNG được chỉ định trong
A. Bệnh lý hô hấp
B. Tắc nghẽn mạch máu
C. Bệnh lý thân kinh – cơ
D. Một số bệnh ngoại khoa
72. TEST
Câu 4: Chuẩn bị bệnh nhân khi chụp X – quang phổi,
chọn câu SAI:
A. Bệnh nhân luôn ở tư thế đứng
B. Hạn chế tối đa những vật kim loại trong vùng chụp
C. Phụ nữ có thai cần che bụng bằng áo chì
D. Khi chụp X – quang phổi thẳng chuẩn, bệnh nhân
cần áp ngục vào phim, chống tay vào hông và hít
73. TEST
Câu 5: Người đọc X – quang chính xác nhất:
A. Bác sĩ cận lâm sàng
B. Bác sĩ lâm sàng (trực tiếp khám bệnh)
C. Kỹ thuật viên chụp X – quang
D. A và B đúng
