Քիմիա

2. Հալոգեններ
Հալոգեններ, քիմիական տարրեր ֆտորը (F),քլորը (Cl),բրոմը (Br), յոդը (I)
և աստատը (At), որոնք կազմում են Մենդելեևի պարբերական համակարգ 7-րդ
խմբի գլխավոր ենթախումբը: Անվանումը գալիս է հունարենից` hals – աղ, genes –
ծնող բառերից (մետաղների հետ միանալուց առաջացնում են աղեր):

3. Ֆտոր
Ֆտոր, քիմիական տարր է, որի նշանն է F և
ատոմային թիվը՝ 9։ Ֆտորը (F2)
հայտնագործել է Կարլ Վիլհելմ Շեելեն 1771թ.,
իսկ առաջին անգամ մաքուր վիճակում
ստացել է Անրի Մուասսանը (1886թ.): Իր
անունը ստացել է հունարեն ֆտորոս-
քայքայում բառից։ Այն սովորական
պայմաններում անգույն, քլորի հոտին
նմանվող հոտով, խիստ թունավոր գազ է, tեռ=-
183C, tհալ =-219 C։

4. Քիմիական հատկություններ
Ստանում են կալիումի հիդրոֆտորիդի (KHF2) հալույթի էլեկտրոլիզով:
2KHF2 → 2K + H2 + 2F2Ամենաուժեղ օքսիդիչն է, օքսիդացնում է նույնիսկ քսենոնին (Xe)
2F2 + 2H2O → 4HF + O2F2 + H2 → 2HF (պայթյունով)Cl2 + F2 → 2ClFXe + F2 →
XeF2Ֆտորաջրածինը (HF) անգույն, սուր հոտով գազ է, լավ լուծվում է ջրում, tհալ=-
83,4 °C, tեռ=19,5 °C: Ջրային լուծույթը թույլ թթու է (պլավիկյան թթու):
HF → H + + F-Միակ թթուն է, որը լուծում է ապակին, շնորհիվ հետևյալ ռեակցիայի.
SiO2 + 4HF → SiF4 + 2H2O կամ SiO2 + 6HF → H2(SiF6) + 2H2OԱյդ պատճառով պլավիկյան
թթուն պահում են պլաստմասսայե կամ մոմապատ ամաններում:
Օքսիդը (F2O) անգույն, բնորոշ հոտով գազ է, tհալ=-224 °C, tեռ=19,5 °C: Ստանում են
ֆտորի և ալկալիների փոխազդեցությունից.
2F2 + 2NaOH → 2NaF + H2O + F2OՖտորն օգտագործում են
հատուկ պլաստմասսաների (տեֆլոն), ֆրեոնների և հեղուկ հրթիռային
վառելիքի օքսիդիչի ստացման համար:

5. Քլոր
Քլոր, քիմիական տարր է, որի նշանն է Cl և
ատոմային թիվը՝ 17։ Քլորը (Cl2) հայտնաբերել է
Կ. Շեելեն 1774 թ.։ Այն դեղնականաչավուն
թունավոր գազ է, tհալ=-101°С, tեռ=-34°С։
Բնական քլորը հանդիպում է 2 իզոտոպների
ձևով35Cl և 37Cl։ Քլորի բնական
միացություններն են՝
1.NaCl-քարաղ կամ հալիտ
2.KCl-սիլվին
3.NaCl • KCl-սիլվինիտ
4.NaCl • MgCl2 • 6H2O-կառնալիտ

6. Ստացումը
1.Արդյունաբերության մեջ քլորը ստանում են NaCl-ի հալույթի կամ լուծույթի
էլեկտրոլիզից.
2NaCl → (էլ-զ) 2Na + Cl2
2.Լաբորատորիայում քլորը ստանում են աղաթթվի և ուժեղ օքսիդիչների
փոխազդեցությունից.
4HCl+MnO2=MnCl2+Cl2↑+2H2O
2KMnO4+16HCl=5Cl2↑+2MnCl2+2KCl+8H2O
K2Cr2O7+14HCl=3Cl2↑
KClO3+6HCl=KCl+3Cl2↑+3H2O

7. Ֆիզիկական հատկությունները
Սովորական պայմաններում քլորը սուր,հեղձուցիչ
հոտով,դեղնականաչավուն,օդից 2,5 անգամ ծանր գազ է:Թունավոր է:Սենյակային
ջերմաստիճանում 0,6 ՄՊԱ ճնշման տակ հեղուկանում է:Սենյակային
ջերմաստիճանում 1 ծավալ ջրում լուծվում է 2,5 ծավալ քլոր,ստացված դեղին
լուծույթը անվանում են քլորաջուր:tհալ=-101°С,,tեռ=-34°С,երբ քլորը պնդանում
է,առաջացնում է կանաչավուն բյուրեղներ:

8. Քիմիական հատկությունները
1.Փոխազդում է մետաղների հետ սովորական պայմաններում.
Ca+Cl2=CaCl2
2Na+Cl2=2NaCl
2Fe+3Cl2=2FeCl3
2.Փոխազդում է ոչմետաղների հետ (բացի թթվածնի,ազոտի,ածխածնի)
2P+3Cl2=2PCl3
5Cl2 + 2P=2PCl5
H2+Cl2=2HCl (լույսի ազդեցությամբ)
S+Cl2=SCl2
2S+Cl2=S2Cl2
Cl2+3F2=2ClF3

9. 3.Փոխազդում է ջրի հետ.
Cl2+H2O+H2O=HCl+HClO
2Cl2+2H2O=4HCl+O2
HClO=HCl+O (մարէազերծում է ջուրը)
4.Փոխազդում է ալկալիների հետ.
Cl2+2KOH→ (20°)KCl+KClO+H2O (ժավելաջուր)
3Cl2+6KOH→ (100°)5KCl+KClO3+3H2O
Cl2+Ca(OH)2=CaOCl2(քլորակիր)+H2
5.Փոխազդում են հալոգենիդների և հալոգենաջրածինների հետ.
Cl2+2HBr=2HCl+Br2
Cl2+2KJ=2KCl+J2
6.Քլորը ուժեղ օքսիդիչ է.
Cl2+H2S=2HCl+S

10. 7.Փոխազդում է ամոնիակի հետ.
4NH3 + 3Cl2=NCl3 + 3NH4Cl
8.Փոխազդում է օրգանական նյութերի հետ.
CH3-CH3 + Cl2 → C2H5Cl + HCl
CH2=CH2 + Cl2 → Cl-CH2-CH2-Cl
C6H6 + Cl2 → C6H5Cl + HCl
9.Փոխազդելով շմոլ գազի հետ առաջացնում է ֆոսգեն.
Cl2 + CO=COCl2

11. Բրոմ
Բրոմ, քիմիական տարր է, որի
նշանն է Br և ատոմային թիվը՝
35։ Բրոմը (Br2) հայտնաբերել
են Ժ. Բալարը և Ս. Լևիգը 1826–
ին։ Այն սովորական
պայմաններում գորշ գույնի
գարշահոտ հեղուկ է, p=գ/սմ3,
tհալ=-8,2°С, tեռ=58°С:

12. Քիմիական հատկությունները
Ստանում են բրոմիդների կամ բրոմաջրածնի օքսիդացումից.
MnO2+2NaBr+2H2SO4=MnSO4+Na2SO4+Br2+2H2O
Cl2+2KBr=2KCl+Br2
Ուժեղ (քլորից թույլ) օքսիդիչ է, օքսիդացնում է մետաղներին և որոշ
ոչմետաղներին.2Al+3Br2=2AlBr3
2P+3Br2=2PBr3
H2+Br2=2HBr
Ինչպես նաև բարդ միացություններին.
Br2+H2S=2HBr+S
Br2+SO2+2H2O=H2SO4+2HBr
Br2+2HJ=2HBr+J2

13. Փոխազդում է ջրի (տաքացնելիս) և ալկալիների հետ.
Br2+H2O=HBr+HBrO
Br2+2KOH=KBr+KBrO+H2O
Br- իոնի որակական ռեակցիան AgBr-Ի դեղնավուն նստվածքի առաջացումն է.
Br3+Ag+=AgBr↓
Բրոմի (I) օքսիդը ` Br2O-ն, սև-դարչնագույն պինդ նյութ է, որը -40°С-ում
քայքայվում է համապատասխան տարրերի.
2Br2O=2Br2+O2
Ստանում են սնդիկի (II) օքսիդի և Br2-ի փոխազդեցությամբ.
2Br2+Hg2O=HgBr2+Br2O
Հիպոբրոմաթթվի անհիդրիդն է.
Br2O+H2O=2HBrO

14. Յոդ
Յոդ, քիմիական տարր է, որի նշանն է I և
ատոմային թիվը՝ 53։
Յոդը և նրա միացությունները Յոդը(J2)
հայտնաբերել է Բ.Կուրտուան 1811թ.։ Այն
սովորական պայմաններում մանուշակագույն
բյուրեղական նյութ է, որի խտությունը
4.9գ/սմ3 է, tհալԺ=114 C, tեռ=183 C։ Ջրում
վատ է լուծվում, իսկ որոշ օրգանական
լուծիչներում(էթիլ սպիրտ, ծծմբաջրածին,
CCl4)` լավ։ Տաքացնելիս գոլորշիանում է
առանց հեղուկ վիճակի անցնելու(սուբլիմվում
է), օսլայի հետ առաջացնում է կապույտ գույնի
կոմպլեքս միացություն։

15. Քիմիական հատկություններ
Ստանում են յոդիդների օքսիդացումից.
MnO2+2KJ+2H2SO4=J2+K2SO4+MnO2+2H2O
Cl2+2KJ=2KCl+J2
Հանդես է գալիս որպես մեղմ օքսիդիչ և վերականգնիչ.
2Al+3J2=2AlJ3
H2+J2=2HJ
H2S+J2=S=2HJ
SO2+J2+2H2O=H2SO4+2HJ
3J2+6NaOH=5NaJ+NsJO3+3H2O
Յոդաջրածինը(HJ) սուր հոտով, օդում ծխացող, անգույն, ջրում լավ լուծվող գազ է, tհալ=-51 C, tեռ=-35 C։
Ստանում են ջրային լուծույթում յոդի վերականգնումով. J2+H2S=S+2HJ
3J2+2P+6H2O=2H3PO3+6HJ
Ինչպես նաև յոդիդներից.
2KJ+H2SO4=K2SO4+2HJ

16. Ջրային լուծույթում ուժեղ միահիմն թթու և ուժեղ վերականգնիչ է.
HJ=H(+)+J(-)
HJ+NaOH=NaJ+H2O
8HJ+H2SO4()=4J2+H2S+4H2O
2HJ+Br2=2HBr+J2 J(-)
իոնի որակական ռեակցիան վառ դեղին գույնի AgJ-ի նստվածքի առաջացումն է.
J(-)+Ag(+)=AgJ
Միջհալոգենային միացությունները(ինտերհալոգենիդները) հալոգենների իրար հետ
առաջացրած միացություններն են։Ստացվում են անմիջական սինթեզով։ Շատ
անկայուն են, քայքայվում են ջրով և հիմքերով.
Cl2+Br2=2BrCl
BrCl+H2O=HCl+HBrO
BrCl+2NaOH=NaCl+NaBrO+H2O