1. บาลีไ วยากรณ์ ๔
บรรยายโดย
พระมหาธานินทร์ อาทิตว
โร,ดร.

2. ทิค ุส มาส
 ทิค ุส มาส
คือ สมาสทีม ป กติส ง ขยา ตั้ง แต่
่ ี
ั
๑-๙๘ (เอก-อฏฺฐ านวุต ิ) อยูข ้า งหน้า บทหลัง
่
ทำา หน้า ทีเ ป็น ประธาน
่
 ทิค ุส มาส มี ๒ อย่า ง คือ
 ๑) สมาหารทิค ุส มาส
 ๒) อสมาหารทิค ุส มาส
 ๑) สมาหารทิค ุส มาส คือ สมาสทีร วมนาม
่
ศัพ ท์ท ม เ นือ ความเป็น พหุว จนะ ให้เ ป็น เอก
ี่ ี ้
วจนะ นปํส กลิง ค์อ ย่า งเดีย ว เช่น

3. ตโย โลกา ติโ ลกํ โลก ๓
 - จตสฺโ ส ทิส า จตุท ท ส ํ ทิศ ๔
ฺ ิ
 - ปญฺจ อิน ท ร ิย านิ ปญฺจ ิน ท ร ิย ํ อิน ทรีย ์ ๕
ฺ ฺ
ฺ ฺ
-

4.  ๒)
อสมาหารทิค ุส มาส คือ สมาสทีเ นือ ความมี
่ ้
ลิง ค์ การัน ต์ และวจนะอะไร เมือ สํา เร็จ เป็น
่
บทสมาสแล้ว คงลิง ค์ก ารัน ต์แ ละวจนะไว้ต าม
เดิม เช่น
 - เอโก ปุค ฺค โล เอกปุค ฺค โล บุค คลผู้เ ดีย ว
 - จตสฺโ ส ทิส า จตุท ท ส า ทิศ ๔ ท .
ฺ ิ
 - ปญฺจ พลานิ ปญฺจ พลานิ กํา ลัง ๕ ท .

5. ข้อ ควรจำำ /จุด เน้น ที่ค วรเข้ำ ใจ
 ๑.
ทิค ุส มำส ต้อ งใช้ป กติส ัง ขยำ ตั้ง แต่ ๑ ถึง
๙๘ นำำ หน้ำ นำมจึง เป็น ทิค ุส มำส
 ๑) ถ้ำ ปกติส ัง ขยำ ตั้ง แต่ ๙๙ ขึ้น ไปนำำ
หน้ำ นำมนำม ไม่จ ัด เป็น ทิค ุส มำส แต่เ ป็น
ฉัฏ ฐีต ุล ยำธิก รณพหุพ พิห ส มำสเท่ำ นัน เช่น
ิ
้
ปญฺจ สตภิก ฺข ู อ. ภิก ษุม ร ้อ ยห้ำ เป็น ประมำณ
ี
 ๒) ถ้ำ ปกติส ง ขยำ ตั้ง แต่ ๙๙ ขึ้น ไป ตำม
ั
หลัง นำม นำมอยูห น้ำ ต้อ งเป็น ฉัฏ ฐีต ัป ปุร ิส
่
สมำสเท่ำ นัน เช่น ปุร ิส สหสฺส ำ อ .พัน แห่ง บุร ุษ
้


6. ๓) ถ้ำ ปูร ณสัง ขยำนำำ หน้ำ นำมนำม เป็น วิเ ส
สนบุพ พบท กัม มธำรยสมำส เช่น ตติย ปุร ิโ ส
อ.บุร ุษ ที่ ๓
 ๔) ถ้ำ ปูร ณสัง ขยำนำำ หน้ำ หรือ ตำมหลัง นำม
นำม ถ้ำ มีอ ัญ บท เป็น ฉัฏ ฐีต ุล ยำธิก รณพหุ
พพิห ส มำส เช่น อตฺต ปญฺจ โม (ชโน) ชน มี
ิ
ตนเป็น ที่ ๕
 ๒. ปกติส ง ขยำ ตั้ง แต่ ๑ ถึง ๙๘ เวลำแยก
ั
คำำ ออกมำตั้ง วิเ ครำะห์ มีข ้อ ควำมกำำ หนด
ดัง นี้
 ๑) เฉพำะ เอก ให้ล งวิภ ต ติเ ดีย วกัน กับ นำม
ั


7. เอกํ กุล ํ เอกกุล ํ
 ๒) จํำ นวนตั้ง แต่ ๒ ถึง ๑๘ ให้ล ง โย ปฐม
ำ. ทัง สัง ขยำและนำมนำม ให้เ ป็น ลิง ค์
้
เดีย วกัน ด้ว ย เช่น เทว ธมฺม ำ ทฺว ิธ มฺม ำ ,
จตสฺโ ส ทิส ำ จตุท ท ส ำ, ตีณ ิ จีว รำนิ ติจ ีว รำนิ
ฺ ิ
 ๓) จํำ นวนตั้ง แต่ ๑๙ ถึง ๙๘ สัง ขยำกับ
นำมนำมขัด แย้ง กัน อยู่ คือ สัง ขยำลง สิ ปฐม
ำ. นำมนำมลง โย ปฐมำ. และสัง ขยำเป็น
เฉพำะอิต ถีล ิง ค์ ส่ว นนำมนำมเป็น ลิง ค์ใ ด
ก็ไ ด้ เช่น วีส ปุค ฺค ลำ วีส ปุค ฺค ลำ , ปญฺญ ำส
