Тоон судалгааны арга Чанарын судалгааны арга

1. z
Нийгмийн судалгааны
аргын зарчмууд
А. Хишигтөгс

2. z
Францын социологич Пиер Бордю:
“Бүхий л шинжлэх ухааны чиг үүрэг
нь ний нуугүй уудлан гаргах явдал”
Шинжлэх ухааны ул суурьтай судалгааг хийхийн тулд
арга хэрэгтэй ба арга дотроо зарчим хэрэгтэй.
Өөрөөр хэлбэл шинжлэх ухааны чиг үүргийг
гүйцэтгэхийн тулд аргагүйгээр боломжгүй. Судалгаа
нь ямар арга ашигласан гэдгээс шалтгаалдаг. Бид
өдөр тутамдаа судалгаа хийж өөрсдийн мэдэлгүйгээр
аргуудыг ашигладаг бөгөөд тэдгээрийг шинжлэх
ухаантай холбон ойлгосон тохиолдолд сайэнсын арга
болж чадна.

3. z
Нийгэм судлаачдын том алдаа бол
зөвхөн нийгмийн асуудлыг судална гэх
 Нийгэм судлаачийн ёс зүйд социологич социал
өвчлөлөөс гадна бас социал өвчлөлгүйтэй
ажиллах ёстой. Нэгэнт өвчилсний дараа л
ажилдаа орох биш, эрүүл байхад нь өвчнөөс
урьдчилан сэргийлэхэд тусална. Ингэж зөвхөн
асуудлыг эмчлэхээс гадна хамгаалалтын
механизмыг боловсруулна. Нийгэмд хүмүүс
хэрхэн хамтран амьдарцгаах вэ гэдэгт
хариулахаар нийгмийн судалгаа хийцгээдэг.

4. z
Чарлес Райт Миллс:
Нийгмийг судлахын тулд ”нийтийн
асуудал” болон ”хувийн бэрхшээл”
хоёрын хоорондох хамаарлах олж
харах чухал
Нийгмийн судалгааны шаардлага бол үргэлж цогцоор
шинжлэх явдал. Ингэхдээ зөвхөн Позитивист аргыг
хэлээгүй. Харин нийгэм ба хүн хоорондын холбоог
анзаарах чухал гэдгийг хэлж буй

5. z
Болзож буй залуу эмэгтэйгээсээ
асууж буй асуултууд тэр хүнийг л
мэдэх гэсэн буюу зүгээр цаг
өнгөрөөж яриа өдөж буй биш
түүнийг таних гэсэн цаад
зорилготой.
Бид өдөр тутамдаа нийгмийн
судалгааны аргуудыг ашиглаж байдаг

6. z Нэгэн дэлгүүрийн худалдагчийн хувьд
юу худалдан авч байгаагаас нь тухайн
айлын аж ахуйг, бие хүний амьдралын
хэвшил хэв маягийг болон гэр бүлийн
харилцааг нь ч мэддэг. Орой бүр талх
авдаг залуу эсхүл бэлгэвч авдаг
залууг, захиасаар тамхи авдаг бяцхан
хүүг, нэг л чихрээ байнга авдаг настай
эмгэнийг тэр ч бүү хэл ариун цэврийн
хэрэглэл авах эмэгтэйн сарын тэмдэг
хэзээ ирэхийг хүртэл мэдэх дотны
гэмээр ч хөндлөнгийн цөм болдог.

7. z
•Макро
судалгаа
Тоон
арга
•Микро
судалгаа
Чанарын
арга

8. z
Бид өдөр бүр нийгмийн
судалгааны аргуудыг ашигладаг.
Тэгвэл ямар тохиолдолд шинжлэх
ухааны аргууд болж чадах вэ?

9. z Мэдээлэл цуглуулах аргууд
 Тоон судалгаа
 Статистик
үзүүлэлтүүд
 Асуумж судалгаа
 Туршилт
 Стандартчилагдса
н сурвалжлагын
аргууд
 Контент анализ
 Чанарын судалгаа
 Ажиглалт
 Бүлгийн ба
ганцаарчилсан
ярилцлага
 Баримт бичгийн
судалгаа
 кейс судалгаа

10. z
Тоон ба чанарын судалгааны онцлог
Тоон судалгааны онцлог
 Хэд, хичнээн гэсэн асуултанд
хариулагдана
 Тоо, хувиар илэрхийлэгдэнэ
 Объектив хандлагаар судлана
 Судалгааны хэв загварт
оруулсан арга хэлбэрийг
ашиглана
 Урьдчилан төлөвлөсөн,
таамаглал дэвшүүлээд
түүнийгээ шалгах хэлбэрээр
хийгдэнэ
 Олон тооны жишээ баримт
судлана
 Ерөнхий суурь мэдээллийг бий
болгодог. Шинжилгээний логик
нь дедуктив хэлбэртэй
Чанарын судалгааны онцлог
 Юу, яагаад гэсэн асуултад
хариулагдана
 Үг, өгүүлэмжээр илэрхийлэгдэнэ
 Субъектив хандлагаар судалдаг
 Судалгаа нь нээлттэй, хэв загварт
оруулаагүй арга хэлбэрийг
ашиглана
 Уян хатан чанартай, урьдчилан
таамаглал, төсөөлөлд
захирагдахгүй бөгөөд асуудлыг
олон талаас нь тайлбарлана
 Цөөн тооны оролцогч болон
баримт, тохиолдлыг судлана
 Нэгж юмс үзэгдлийн талаарх
мэдээллийг бий болгодог.
Шинжилгээний логик нь индуктив
хэлбэртэй

11. z
 Позитивист хандлагын ойлголт, үндэслэлүүдэд голчлон
тулгуурлана. О.Конт, Э.Дюрхейм нарын онолын үзэл
баримтлал тоон судалгааны онолын үндэслэл болно.
 Энэ утгаараа нийгмийн үзэгдлийг дүрслэн үзүүлэх, биднээс
харьцангуй үл хамааран явагдаж байгаа, ихэвчлэн макро
түвшний үйл явцууд, тэдгээрийн хоорондын холбоо
хамаарлыг судалдаг.
 Нийгмийн бодит байдлыг маш сайн дүрслэн үзүүлэх ба
хүмүүсийн хэв маяг, социаль үйл ажиллагааны талаарх
үнэлэмжээс ангид дүр зургийг бий болгоно.
Тоон судалгааны онолын үндэслэл

12. z
Чанарын судалгааны онолын үндэслэл
 Чанарын судалгаа нь социологийн ойлгохуй, тайлбарлахуйн
онолуудад илүү үндэслэсэн. Энэ утгаараа чанарын судалгааны
онолын үндсийг М.Вебер тавьсан гэж үзэж болно. Түүний
хөгжүүлсэн “Ойлгож буй социологи”-ийн онолууд нь гэмт
хэргийн хэмжээг улс орнуудын эдийн засгийн бүтэц,
ядуурлын түвшин, боловсролын хүртээмжтэй нь бус хувь хүн,
жижиг бүлгийн амьдралын туршлага, социаль мэдлэг, сэтгэл
зүйн онцлог, утга учир, ач холбогдолтой нь холбон авч үздэг.

13. z
1. Тоон судалгаа 2. Чанарын судалгаа
 Тоо хэмжээний өөрчлөлтийг
тодорхойлох
 Харилцан хамаарлын учир
шалтгааныг таамаглах
 Хүн амын характеристикуудыг
тодорхойлох
 Өөрчлөлтийг тодорхойлох
 Харилцан хамаарлыг
тодорхойлох болон
тайлбарлах
 Хувийн туршлагуудыг
тодорхойлох
 Бүлгийн хэм хэмжээг
тодорхойлох
Арга барилаар нь

14. z
1. Тоон судалгаа 2. Чанарын судалгаа
 Хаалттай төгсгөлтэй
(Closed-ended)
 Тоогоор илэрхийлэгдсэн
(Хариултуудыг тоон утгаар
хүлээн авсан)
 Нээлттэй төгсгөлтэй
(Open-ended)
 Текстээр илэрхийлэгдсэн
(Дуу бичлэгийн хальс, дүрс
бичлэгийн хальс болон
тайлбар тэмдэглэлээс авсан)
Асуултын хэлбэр, өгөгдлийн хэлбэр

15. z Асуух арга (survey)
Анкет Ярилцлага
1. Асуултыг бичгээр тавина
2. Респондент асуултад
байж болох өгөгдсөн
хариултуудаас сонголт
хийх юм уу, нэмэн
дэлгэрүүлж хариулна.
3. Нэгдсэн нэг загварын
асуулт тавьдаг
4. Судалгаа явуулах,
мэдээллийг шалгах,
боловсруулахад
харьцангуй хялбар
төдийгүй зардал бага.
1. Шууд асууна
2. Респондент гол төлөв
өөрийн бодол санаагаар
асуултад хариулна
3. Респондентын онцлогт
тохируулан асуултаа
тавьдаг
4. Судалгаанд харьцангуй
их зардал гарахын хамт
мэдээллийг нягтлан
боловсруулахад төвөгтэй

16. z Мэдээлэл бүрдүүлэх аргаа сонгоход
баримтлах зүйлс
1. Судалгааны зорилго ба стратегиэс
хамааруулан сонгох
2. Судалгаанд зарцуулах боломжтой цаг
хугацаа, хүний нөөц
3. Аргуудын давуу сул талыг тооцож,
хослуулах

17. z Судалгааны аргууд
Чанарын аргууд Тоон аргууд
1. Стандарт биш
сурвалжлагууд
2. Фокус бүлгийн
ярилцлага
3. Ганцаарчилсан
ярилцлага
4. Кейс судалгаа
5. Амьдралын түүх
судлал
6. Ажиглалт
1. Асуулга
2. Стандарт
сурвалжлага
3. Контент анализ
4. Социометрийн
судалгаа
5. Эрэмбэлэлтийн
арга

18. z
Нийгмийн шинжлэх ухаануудын уялдаа холбоо
Нийгмийн асуудлыг шинжлэх ухааны
салбарууд ялгаатай судлах нь:
• Нийгмийг бүрдүүлэгч хэсгүүдийн
бүтэц үүрэг талаас
• Нийгмийн хөгжил, бүлэг хэсгийн
түүхэн хөгжлийг
• Нийгэм дэх эрх мэдлийн
хуваарилалтыг
• Нийгмийн гишүүдийн хувийн ба
нийгмийн харилцааг сэтгэл зүйн
үүднээс
• Нийгэм дэх хөрөнгө эд баялгийн
хуваарилалт, ба зохицуулалтын
асуудлыг
• Нийгмийн гишүүдийн нөхөн үржихүй,
гэр бүл төлөвлөлт, суурьшил ба
шилжилт хөдөлгөөний асуудлыг
Социо
логи
Антроп
ологи
Улс
төр
судла
л
Сэтгэ
л
судла
л
Эдийн
засаг
Хүн
ам
зүй
Нийгмий
н
шинжлэх
ухаан

19. z
Нийгмийн судалгааны логик арга
Нийгэмд оршиж буй учир шалтгааныг нь олох шаардлагатай үзэгдэл үйл явцыг
шинжлэх ухаанч зарчмаар судлах, дүн шинжилгээ хийх үйл явцыг хийхдээ:
Позитивист
Интерпретив
Үйл явцын загвар Шинжилгээний зарчим
Дедуктив буюу
ерөнхий
мэдээллээс
тусгай дүгнэлт
гаргах
Индуктив
буюу нэгж
мэдээллээс
ерөнхий үр
дүн гаргах

20. z
Судалгааны онолын хандлага
Нийгмийн
судалгаа
Позитивист
Тоон Чанарын
Интерпретив
Чанарын
Тоон

21. z Судалгааны хөтөлбөр гэж юу вэ?
 Нийгмийн тодорхой үзэгдэл үйл явцыг судлах
арга зүйн хандлага, онол үзэл баримтлал,
аргачлалын бүх талын үндэслэгээг агуулсан
цогц шинжтэй стратегийн баримт бичиг
 Судалгааны дизайн боловсруулах буюу “дизайн
боловсруулна гэдэг бол судалгааны асуултыг
төсөл болгон хувиргах үйл явц”
 Судалгааны хөтөлбөрийг арга зүйн болон
аргачлалын гэсэн үндсэн хоёр хэсэгтэй

22. z
Судалгааны хөтөлбөр
Арга зүйн бүрэлдэхүүн
хэсэг
Шийдвэрлэх асуудлыг
тодорхойлох
Судлах зүйл, судалгааны
объект
Судалгааны зорилго, зорилт
Үндсэн ойлголтод хийх
тайлбарлал
Судалгааны судлах зүйлийн
шинжилгээ
Таамаглал
Судалгааны мэдээлэл авах
үндсэн чиглэл
Аргачлалын бүрэлдэхүүн
хэсэг
Түүврийн
хэмжээг тогтоох
Мэдээлэл авах
аргаа сонгох
Мэдээлэл
боловсруулах
Тайлан, санал
дүгнэлт бичих

23. z
Хамгийн сонгодог арга болох
ном, эх сурвалжаас мэдээлэл авах арга
Макс Вебер, “Текстээс үнэ цэнэтэй дүгнэлт хийхийн тулд
цогц горимуудыг ашигладаг судалгааны аргыг агуулга
шинжилгээний арга гэнэ. Ийм дүгнэлт нь текстийг илгээгч нь,
тухайн текст, эсвэл текстийн тухай уншигчдын тухай байдаг”

24. z
Ном зохиолоос хэрхэн хэрэгтэй
мэдээллээ авах вэ?
1.Танилцах
- Номтой товчхон танилцах
- Сэдвийг илрүүлж, ямар зорилгоор унших, юу олж мэдэх
боломжтойгоо тодорхойлох
- Судалгааны үр дүнгүүдээс иш татаж, бодит мэдээ баримтаар
баталгаажсан материал унших
- Тухайн номонд дүгнэлт, хураангуй байвал заавал унших
- Ашигласан хэвлэлийн жагсаалтыг нь гүйлгээд харах
- Хэрэгцээтэй мэдээллээ авч чадна гэж бат итгэсэн номоо унших
хэрэгтэй.

25. z
 2.Асуулт тавих
- Тодорхой асуултууд тавих. Энэ нь уншилтаа
төлөвлөж буй нэг хэлбэр юм.
 -Асуултуудын зарим нь зөвхөн тухайн номын
агуулгатай холбоотой байхад зарим нь эргэцүүлэл
маягтай байж бас болно.
- Асуулт тавьсанаар өөрт хэрэгтэй мэдээллээ
авахад тохирох ном мөн биш эсэхийг нь мэдэх
болно.

26. z
 3. Унших
- нэр томъёоны толь хажуудаа тавих
 анхаарлаа төвлөрүүлж унших нь гол хэсгүүдийг
ойлголгүй өнгөрөхөөс сэргийлж бас дараа унших
номонд цаг гарж ирнэ гэсэн үг юм.
 Зохиогчийн гол санаа, дүгнэлтүүдийг тэмдэглэх
 Сүүлд нь мартсанаа сэргээе гэвэл бүтэн ном дахин
эхнээс нь уншихын оронд өөрийнхөө тэмдэглэснийг
харчихвал маш их цаг хожно.

27. z
 4. Шалгах
- Нийтэд нь дүгнэнэ. Бүх асуултынхаа хариуг олж
чадсан эсэхээ шалгаад дараа нь өөрийнхөө
бичсэн тэмдэглэлийг шаардлага хангахуйц
болсон эсэхийг нягтлах хэрэгтэй.
 Дутуу мэдээллээ нэмж оруул. Авахыг хүссэн
мэдээллээ бүрэн авах боломжгүй учир. Энэ
тохиолдолд дараа нь өөр ямар ном уншихаа бас
төлөвлөнө.

28. z
Унших материал
 В.Отгоннасан. Социологийн судалгааны үндсэн
аргууд. УБ., 2003, МУИС-ийн хэвлэх үйлдвэр
 К.Робсон Бодит ертөнцийг судлахуй. УБ 2006
 Ц.Уртнасан, Ц.Пүрэв. Социологийн судалгааны
аргазүй, аргачлал. УБ., 2008, Sansudai
 А.Гидденс. Социологи, УБ., 2006, Адмон