1. САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИНИНГ
АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ

2. Занг ва ўргимчаккана, бўртма нематодаси,
о анот, помидор куяси, овакловчиққ ғ
пашша помидорнинг, шу жумладан
кўпчилик сабзавот экинларининг асосий
зараркунандалари бўлиб исобланади.ҳ
• Занг кана (2-76) итузумгуллилар оиласига
мансуб экинларнинг хавфли
зараркунандаси бўлиб исобланади.ҳ
Ўсимлик ширасини сўриб барг ва
меваларни зарарлайди. У билан
зарарланган барглар ор а исмидақ қ
кумушсимон ялтиро , пояларида эсақ
ўн ир рангли до лар пайдо бўлиб,қ ғ ғ
помидор мевасининг устки исми ёрилибқ
тўрлайди ва отиб олади, барглар эсақ қ
уриб олади. арши кураш чоралариқ қ Қ
ўргимчакканага ўхшаш.

3. • Бўртма нематодаси (2-75) очи вақ
имояланган тупро ларда сабзавот,ҳ қ
полиз ва бош а ишло хўжалигиқ қ қ
экинларига катта зарар келтиради.
Ўсимликларни илдиз системасини
зарарлайди. Илдизда бўртмалар
пайдо пайдо бўлиб илдиз
системасини бутунлай оплабқ
олади. Ўсимлик тупро дан сув вақ
ози моддаларни етарличақ
олаолмайди. Натижада ўсимлик
уриб олади, меваларни офтобқ қ
уради. Тупро ни зарарланишқ
даражасига араб 30-100 % осилқ ҳ
нобуд бўлади.

4. • Қарши кураш. Алмашлаб экиш, иссиқхона
тупроғини дизенфекция қилиш, қиздириш.
Ўсимлик ўсув даврида видат (30 л/га) дориси
билан уч муддатда суғориш: биринчи марта
кўчат ўтқазилгандан сўнг 10 кун ўтгач, кейин
ҳар ўн беш кун ўтқазиб икки марта. 10 л видатни
3 тонна сувга қўшиб ҳар бир ўсимлик остига
100 г дан қуйиб чиқилади. Ушбу зараркунандага
қарши курашнинг иқтисодий энг самарали усули
– чидамли нав ва дурагайларни етиштиришдир.
СПЭ ва КИТИ Сурхондарё илмий тажриба
станциясида яратилган Сурхон 142, Заковат,
Дони 2000, Намуна, Л-46, Л-94, Л-25 бўртма
нематодасига ўта чидамли навлар ҳисобланади.

5. овакловчи пашшаҒ (художник) (2-105)
аммахўр зараркунанда бўлиб аммаҳ ҳ
сабзавот, полиз экинларига зарар
келтиради. У ўсимлик барглариинг ички
исмига кириб тў ималарни еб, юп ақ қ қ
пардаларни олдириб ар хил чизи ларқ ҳ қ
осил илади.ҳ қ
• арши курашҚ . Ерларни чу ур айдаш,қ ҳ
дизенфекция илиш, ўсимликларни ўсувқ
даврида 50% ли Карбофосдан 1,0 л/га
ёки 1,8% ли Вертимекдан 0,2 л/га
исобида (очик майдонларда 600 л, ёпиҳ қ
майдонларда 1 тонна сувга ўшиб)қ
сепиш тавсия этилади. Ўсув даврида 3-5
л/га исобида Актеллик препарати биланҳ
ишлов бериш ам тавсия этилади.ҳ

6. • Помидор куяси (2-102).
Кейинги йилларда тар алганқ
жуда хавфли зараркунанда
исобланади. Личинкасиҳ
баргнинг ички исмига кирибқ
олиб тў ималарни бутунлайқ
еб битиради. Жуда тез
кўпаяди, бир мавсумда 10-12
авлод беради. осилни 100%Ҳ
нобуд илади.қ

7. • арши курашҚ чоралари яхши ишлаб чи илмаган.қ
Адабиётларда келтирилган маълумотларга кўра
уй унлашган кураш яхши натижа беради ва у уйидагичағ қ
амалга оширилади: ферромон тутгичлардан фойдааниш;
алмашлаб экиш; итузумгуллилар оиласига мансуб
маданий ва ёввойи экинлар олди ини даладан чи арибқ ғ қ
ташлаш; ўсимликларни минерал моддалар билан
кўшимча ози лантириш; исси хона тупро ини тўлиқ қ ғ қ
алмаштириш ёки бу лаш; биологик кураш усуллариниғ
ўллаш; турли таъсир механизмига эга бўлган химиявийқ
препаратлар билан ишлов бериш; зараркукунанданинг
биринчи капалаклари пайдо бўлиши билан Спин- тор ёки
Матч препаратлари билан ишлов бериш; трансламинар
таъсир механизмига эга бўлган Вертимек ва Проклайм
препаратлари билан ишлов бериш.
• Булардан таш ари ширалар, бузо боши, кўк уртқ қ қ
тунлами, сим урт, кўсак урти каби зараркунандаларқ қ
катта зарар келтиради.

8. Полиз экинлари зараркунандалари
• овун майса пашшасиҚ личинкалари овун уру и экилганқ ғ
майдонларда уру ичига кириб ма зини, униб чи ан ёшғ ғ ққ
ни олларни барг, пояларини кемириб зарарлайди.ҳ
• овун пашшасиҚ личинкалари овун хамаклариқ
(туйнаклари)ни ичига тешиб киради ва овун уру лариниқ ғ
кемиради, сўнг 10-15 кун овун ичида яшаб охирги ёшдагиқ
личинкалари овунни тешиб чи ади ва тупро нинг 5-7 смқ қ қ
чу урлигида умбакка айланади. Бир мавсумда 4-5 авлодқ ғ
беради.
• арши курашҚ . Уру лар униб чи иши ва овунни гуллаш,ғ қ қ
хамаклаш даврларида ар иккала зараркунандага каршиҳ
Децис препаратидан 0,3 л/га ёки Карбофос препаратидан
0,8 л/га ёки Фуфанондан 1,0 л/га исобида 600 л сувгаҳ
аралаштирилиб пуркаш тавсия этилади. Бу дорилар билан
ишлов бериш овун пишишидан бир ой олдин тўхтатилади.қ

9. • О анот (2-88).қ қ ам аммахўр заракунанда бўлибҳ ҳ
хўжайра ширасини сўриб катта зарар келтиради. У
зарарлаган баргларда замбуру лар пайдо бўлиб униғ
ора тусга киритади. Бундан таш ари о анот кўпгинақ қ ққ
вирусли касалликларни ташиб юрувчи исобланади.ҳ
• арши курашҚ . О анотга арши 0,3 л/га Моспилан ёкиққ қ
Талстар+Апплауд препаратларидан 1+0,5 кг/га ёки
Конфидор 0,3 л/га пуркаш тавсия этилади.

10. • Ўргимчаккана (2-77). Сабзавот
ва полиз экинларининг хавфли
зараркунандаси исобланади.ҳ
Каналар ўсимлик баргларининг ор ақ
исмига жойлашиб тайёр озу ақ қ
моддаларини сўриб ов атланадилар.қ
Зарарланган ўсимлик баргларининг
устида майда о иш рангли до ларқ ғ
пайдо бўлади. Худди шундай до ларғ
мевалар устида ам пайдо бўлади.ҳ
Баргнинг устки исмидақ
ўргимчаккана тўри билан опланади.қ
Барг нобуд бўлиб тўкилиб кетади.
Ўргимчаккана бир мавсумда 15-17
марта авлод беради.

11. • арши курашҚ . Ушбу зараркунандага
арши 10% Данитол 1 л/га ёки 20%қ
Митак 2,5 л/га ёки 50% Неорон 1 л/га
ёки 36% Гризли 0,2- 0,3 л/га ёки
Омайт, Энтомайт 2-4 л/га тавсия
этилади. Ушбу дорилардан бири 600 л
сувга аралаштирилиб 1 гектарга
сепилади. Бундан таш ари 80% лиқ
ўлланувчи олтингугуртни 0,4% лиҳ
эритмасини ўллаш мумкин.қ

12. • Полиз шираси (2-82) ўсимлик
баргининг ор а исмига, гул,қ қ
тугунча, новда ва поялари ва
ўсиш ну таларига жойлашибқ
тайёр озу а моддалариниқ
сўриб ози ланади. Бир йилдақ
18-19 марта авлод беради.
• Унга арши Би 58(новый) 1,5қ
л/га ёки Конфидор 0,3 л/га ёки
Фуфанон 1,5 л/га ёки Децис 0,5
л/га каби препаратлардан бири
600 л сувга аралаштирилиб 1
гектарга сепилади.

13. • Кладоспориоз ёки ўн ир доқ ғ ғ
касаллиги (2-63) асосан
исси хоналарда помидорга катта зарарқ
келтиради. Кейинги йилларда у очиқ
далаларда ам кенг тар ала бошлади.ҳ қ
Дастлаб пастки ярусдаги барглар
зарарланади ва тезда бутун ўсимликни
оплаб олади. Баргларнинг усткиқ
исмида хлорофилсизланган до ларқ ғ
пайдо бўлиб кейинчалик улар изил-қ
ўн ир тусга киради. Ушбу до ларнингқ ғ ғ
пастки исмида олдин оч кулранг,қ
кейинчалик кўн ир убор (фасод,ғ ғ
модда) осил бўлади. До лар бутунҳ ғ
баргни оплаб олади ва уни нобудқ
илади.қ
Сабзавот ва полиз экинлари касалликлари

14. • арши курашҚ . Алмашлаб экиш, чидамли
навларни етиштириш, исси хона-ларни тез-қ
тез шамоллатиш, касалланган баргларни
чи ариб ташлаш, уру ларни экишдан олдинқ ғ
25 минут 50С0
ароратдаги сувда ивитишҳ
каби агротехник тадбирлар тавсия этилади.
Амал даврида ўсимликларга Фитоспорин-М
(1,5-2,0 кг/га) биологик препарати билан
ишлов бериш яхши самара беради.
Химиявий препаратлардан Мис
хлориди(3,2-4,5 л/га), Квадриз (0,4-0,6 л/га)
тавсия этилади.

15. • Дидимеллёз ёки поя раки (2-43)
замбуруг касаллиги бўлиб асосан
пояни ва айрим оллардаҳ
баргларни, очи далаларда эса гулқ
ва меваларни зарарлайди.
Касалланган ўсимлик пояларида
боси ўн ир до лар пайдо бўладиқ қ ғ ғ
ва улардан ўсимлик елими
томчилари чи иб туради.қ
Кейинчалик до лар кўпайиб поянингғ
кўп исмини оплаб олади вақ қ
ўсимлик нобуд бўлади.
• Агротехник, биологик ва химиявий
кураш усуллари мавжуд. Уру ларгағ
биопрепарат Фитоспорин –М билан
ишлов бериш(3 мл/кг) тавсия

16. • Бактериал рак (2-17) билан касалланган помидор
баргининг бўлакчалари сўлийди ва кейинчалик
четлари сар аяди, ўн ир тусга киради ва четлариданғ қ ғ
урий бошлайди. Барг банди ёки пояни кесгандақ
ўтказувчи тў ималарни орайганлигини кўришқ қ
мумкин. Барг, мева ва пояда некротик до лар пайдоғ
бўлади. Дастлаб пастки баргларнинг сўлиши
кузатилади ва бу бактериянинг ўтказувчи тў ималарқ
ор али тар алиши билан бо ли дир. Баргнинг бирқ қ ғ қ
томонида тургор олати йў олади. Аста секин баргҳ қ
ўн ир тусга киради, урийди, лекин тўкилибқ ғ қ
кетмайди. Косачабарг ва барг бандида ўн ир,қ ғ
сар иш ярачалар пайдо бўлади. уриятган поядағ Қ
чизи лар пайдо бўлади, тў ималар ёрилади вақ қ
осил бўлган ёри лардан сари сую лик чи ади. Буҳ қ қ қ қ
суюкликда инфекция манбаи бўлган бактериялар
бўлади. Касаллик ривожланган сари поя узаги
саргаяди ва уриб олади. Бундай ўсимликларданқ қ
тайерланган уру лар ўзида касаллик тар атувчиғ қ
бактерияларни са лайди.қ

17. • арши кураш.Қ Агротехник тадбирлар
билан бир аторда уру ларни Фитоспоринқ ғ
–М.ПС. препаратида 1-2 соат давомида
ивитиш яхши самара беради. Препарат
сарфи 0,2 г/кг. Химиявий препаратлардан
Фитолавин тавсия этилади (2 л/га). Амал
даврида ушбу препарат билан 5 мартагача
ишлов бериш мумкин.

18. • Бодринг оддий мозаикаси (1-02). вирусли касаллик
бўлиб ёш ўсимликларда хлорофилсизланган, оч яшил
до лар шаклида намоён бўлади. Касаллик ривожланганғ
сари барглар да аллашади, чеккалари пастга арабғ қ
эгилади ва уларда оч-яшил ва тў -яшил ранглар аралашқ
маълум шаклга эга бўлмаган мозаика хосил бўлади.
Ўсимликнинг ўсиши секинлашади, барг сони ва
майдони ис аради, меваларда хам мозаика хосилқ қ
бўлади.

19. • Карши кураш. Агротехник ва профилактик
кураш усуллари: бегона ўтларни йў отиш;қ
фа ат чириган гўнгдан фойдаланиш; далақ
атрофига ово гуллилар оиласига мансубқ қ
бош а экин экмаслик; вирусни ташувчиқ
бўлган шираларга арши кураш; -уру ниқ ғ
экишдан олдин калий перманганат
эритмасида ивитиш; амал даврида
ўсимликларга 0,03% Фармайод препарати
билан ишлов бериш(0,3 л/га);

20. • Сохта ун шудринг ёки пероноспороз (1-19).
Бодрингни жуда хавфли касаллиги бўлиб,
осилни бутунлай нобуд илиши мумкин.ҳ қ
Зарарланган баргларда майда томирчалар
ораларида жойлашган, сер ирра о иш до ларқ қ ғ
пайдо бўлади, кейинро улар сар аяди ёкиқ ғ
ўн ир тус олади, барглар олачипор бўлибқ ғ
олади. До лар кейинчалик бир–бирига ўшилибқ ғ қ
кетади ва ўн ир тус олади. Зарарланган баргларқ ғ
отиб уриб олади. Кучли зарарланганқ қ қ
ўсимликлар баргларининг кўп-чилиги тўкилиб
кетади ва натижада осил пасаяди.ҳ
• арши кураш.Қ Уру ларни экишдан олдинғ
Фитоспорин–М препаратида ивитиш (10 л сувга
40-60 мл), амал даврида ушбу препарат билан
ўсимликларга ишлов бериш (1-1,5 кг/га). Амал
даврида 0,4% ли мис хлориди; Квадрис 25% ли
сус.к. 0,4-0,6 л/га; Ридомил голд МЦ с.э.г.,2, кг/га;
Топсин М,1 кг/га каби препаратлардан бирини
ўллаш тавсия этилади.қ

21. • Бодрингни ун шудринг касаллиги (1-24) очиқ
ва имояланган тупро ларда кенг тар алган.ҳ қ қ
Ўсимликларни амал даврида намликни
ортиши ва ароратни кўтарилишиҳ
натижасида пайдо бўладиган касалликдир.
Баргларнинг остки ва устки исмида оқ қ
сар иш– ўн ир ёки из иш кулранг юп ағ қ ғ қ ғ қ
мо ор, гард атлами оплаб олади.ғ қ қ
Кейинчалик до лар баргни бутунлай оплабғ қ
олади ва унинг нобуд бўлишига олиб келади.
• арши курашҚ . Кураш усуллари
пероноспорозга ўхшаш. Бундан таш ариқ
Алирин-Б, Планриз, Гамаир, Псевдобактерин-
2 биологик препаратлари билан ишлов
бериш тавсия этилади. Химиявий
препаратлардан Байлетон н.кук. (0,06-0,12
кг/га) билан амал даврида ишлов бериш
лозим.

22. • Баргни уру до ланиш ва мева чиришқ қ ғ
касаллиги (1-36) очи ва имояланганқ ҳ
тупро ларда кенг таркалган бўлиб касалликқ
белгилари дастлаб пастки баргларда пайдо
бўлади. Баргларда бироз бўртиб чи ан, уру ,ққ қ қ
оч ўн ир до лар бутун баргни оплаб олади.қ ғ ғ қ
Аста секин до лар каттаради ва диаметри 2 смғ
га етади. Баргнинг пастки исмида ора кулрангқ қ
ёки ора мо ор ёки гард пайдо бўлади. До ларқ ғ ғ
катталашиб бутун баргни оплаб олади ва уқ
урийди. Касаллик тар атувчи замбуруқ қ ғ
меваларни чиришига ам олиб келади.ҳ
• арши кураш.Қ Агротехник ва профилактик
тадбирлар билан бир аторда биопрепаратларқ
Алирин–Б, Фитоспорин–М, Гамаир тавсия
этилади. Химиявий препаратлардан Акробат
МЦ, Гимнаст, Квадрис, Метаксил, Фалькон
тавсия этилади.

23. • Пиёзнинг сохта ун шудринг ёки пероноспороз
касаллиги (8-05) ушбу экин экиладиган аммаҳ
минта аларда катта зарар келтиради. Ўсимликнингқ
амма органлари: пиёзбош, барглар, гулновдалари,ҳ
уру лар зарар-ланади. Касал ўсимликнинг барглариғ
оч-яшил, сўнгра сар иш тус олади. Барг устидағ
олдин о , кейинро кулранг бинафша тус олувчиқ қ
юп а мо ор атлами осил бўлади,деярли амишақ ғ қ ҳ ҳ
патоген-нинг мо ори устида ора мо ор осилғ қ ғ ҳ
илувчи иккиламчи сапротроф замбуру ларқ ғ
ривожланади. Зарарланган барглар сар аяди,ғ
сўлийди ва ў барглар синади.қ
• арши курашҚ . Агротехник тадбирлар билан бир
аторда уру лик оналикларни са лашга ўйишданқ ғ қ қ
олдин 15-20 кун исси да са лаб зарарсизлантириш.қ қ
Химиявий препаратлардан Квадрис ( 0,8-1 л/га),
Ридомил Голд МЦ(2,5 кг/га), Бордо сую лиги, 1%қ
ли(6-8 л/га), Абига-Пик(3л/га), Браво (3 л/га) кабилар
билан ишлов бериш тавсия этилади.

24. • Пиёз пашшаси (8-22) Зараркунанда ўз тухумини
пиёзбошларнинг усти исмига ўяди, тухумлардан 5-қ қ
10 кун ўтгач личинкалар чи иб пиёз пўстло ларинингқ қ
ичига кириб кемириб зарарлайди. Зарарланган пиёз
ва саримсо бошлари чирий бошлайди. Амалқ
даврида зарарланган пиёз ўсимлиги ўсишдан ор адақ
олади, барглари сар аяди, кейинчалик сариқ ғ қ
кулранг тус олади ва уриб олади.қ қ
• арши кураш.Қ Алмашлаб экиш, ўсимлик
олди ларини чи ариш, кузги чу ур айдаш кабиқ қ қ қ ҳ
агротехник тадбирлар тавсия этилади. Пиёзни бу
зараркунандадан имоя илиш учун Актараҳ қ
препарати (0,3-0,4 л/га) билан ўсимликлар 2 чинбарг
чи арганда ишлов берилади. Кейинги ишловларқ
Каратэ Зеон препарати(0,3-0,4 л/га) билан амалга
оширилади. Бундан таш ари 2,5% ли Децис(0,5л/га)қ
ёки Би 58 (1,5 л/га) препаратлари ам тавсияҳ
этилади.