1. ТОКЛАРНИ СУВГА БЎЛГАН
ТАЛАБИ
2015

2. Сувга бўлган талаб
Энг муҳим тамойиллар:
–Токдаги қандай физиологик
(ривожланиш) босқичларда сув
етишмаслиги ҳосилга ва узум сифатига
таъсир этишини билиб олиш зарур
–Илдиз системасининг чуқурлигини ва
катталигини билиш
–Тупроқ турига қараб унинг сув сақлаш
сиғимини билиш

3. Илдиз системасининг чуқурлиги

4. Сувга бўлган талаблар
• Тупроқ таркибидаги сув турлари
–Гравитацион сувлар
–Ток олиши мумкин бўлган сув
• Ток олиши осон булган сувлар
• Ток олиши қийин бўлган сувлар
–Ўсимлик фойдалана олмайдиган сувлар

5. Муҳим физиологик даврлар
• Куртак бўртгунга қадар бўлган давр (қуруқ,
қиш мавсумида ёғингарчилик кам бўлган
ҳудудларда) – ТИНИМ ДАВРИ
– Қишдаги тиним даврида, ўсимликни сувга
бўлган талаби кам бўлади
– Токларни совуқ урмаслиги учун тупроқ нам
ҳолатда ушланг
– Куртак бўртишигача, новда ўсишидан то
гуллаш давригача тупроқда етарли намлик
муҳимдир
• Куртак бўртгандан то гуллагунча бўлган давр
– Баҳорги паст ҳаво ҳарорати ва барг
сатҳининг кичкиналиги учун сув кам талаб
этилади
– Фақат янги новдаларгина сув талаб этади

6. Муҳим физиологик даврлар
• Гуллашдан мева туккунча бўлган давр
– Мева ривожланишининг биринчи даври
– Бу даврда сувнинг етарли бўлиши
муҳимдир
– Мева тугишига намликнинг таъсири катта
– Сув етарли бўлганда мева ривожланиши
яхшиланади ва ҳосилдорлик ошади
– Бу давр мева тугишидан сўнг 3-4 хафта
давом этади
• Мевани нўхат катталигидан то узум
юмшагунча бўлган давр
– Мева ривожланишининг иккинчи даври
– Биринчи даврга нисбатан кам сув талаб
этади
– Токнинг ўсиши бу даврда секин бўлади

7. Муҳим физиологик даврлар
• Мева пишиш даври
–Мева ривожланишининг учинчи даври
–Мева юмшоқлашиб ранг кира бошлайди
–Мева катталашади (ҳужайралар
катталашиши натижасида) , шакар
миқдори ошади ва кислоталилик
даражаси камаяди
–Ушбу даврда сувга бўлган талаб жуда
юқори бўлади
–Ўсимлик олиши осон бўлган сувлар
сатҳини кўп меъёрда ушлаш зарур

8. Сана
Меваҳажми100дона(см³)
Гуллаш
1-давр 2-давр 3-давр
Терим
Меванинг ривожланиши
Меватугиши
Ғўра

9. Муҳим физиологик даврлар
• Теримдан сўнг
–Ток келаси мавсумга заҳира тўплайди
–Илдизлар жадал ўсади
–Тупроқ намлигини керакли меъёрда
ушлаб туринг лекин новдаларнинг
ўсишига имкон берманг (новдалар ўсиб
кетса кучли совуқдан ҳимоя қилувчи
захира тугаши мумкин)
–Фақат барглар фаол бўлишини
таъминлаш керак
–Новдаларни қишки совуққа
чидамлилигини ошириш мақсадида
новдаларни пишиб етилишини
таъминланг

10. Теримдан сўнг берилган азотни
ток заҳирасига бўлган таъсири
Баҳорда берилган азот
Теримдан сўнг берилган азот
Барг тушгандан
сўнг
Гуллашдан
олдин
Гуллашдан
кейин
Томирдагиазотмиқдори%
Куртак
бўртиш

11. Қачон суғориш керак?
• Қуйидагиларга боғлиқ:
–Физиологик давр
–Тупроқ тури (сув сақлаш сиғими)
–Иқлим шароити (ҳарорат, нисбий
намлик, шамол)
–Суғориш усули (эгатлаб, ёмғирлатиб,
томчилатиб)
–Сув сифати
–Энг муҳими
• Сувни етарлилиги (қачон ва қанча
миқдорда)
• Тажрибага асосланган ҳолда

12. Қарор қилиш
• Ўзбекистон шароитида
–Вегетация даври қисқа (совуқ
урмайдиган кунлар сони)
–Сув танқислиги
–Асосан эгатлаб суғорилади
–Сувдан нотўғри фойдаланиш
натижасида кассаликларни ортиб
бориш хавфи
–Тупроқ турлари
• Кумлоқ: кенг тарқалган
• Гил: камроқ

13. Қачон ва қанча суғоришни белгилашда
амалий усуллар
• Эгатлаб суғориш мисолида
–Бизга қандай маълумотлар керак?
• Буғланиш хақида маълумот (Class
A pan)
• Кўп йиллик об-ҳаво маълумотлари
• Тупроқнинг сув сақлаш сиғимини
аниқлаш
• Ўсимликнинг биологик
коэффициенти
• Тупроқдаги сувнинг камайиб бориш
миқдорини билиш
• Суғориш тизимларининг
самарадорлиги
• Сув ҳажми

14. Эгатлаб суғориш мисолида
• Буғланиш = Очиқ сув ҳавзасидаги
буғланиб кетадиган сувнинг кунлик
миқдори
–Ўлчаш йўли билан аниқланади (Class
A pan)
–Кўп йиллик об-ҳаво маълумотларига
асосланган ҳолда

15. Эгатлаб суғориш мисолида
• Тупроқ таркибидаги сув миқдорини
камайиш даражаси
–Хўраки узум навлари фаол ўсиш
даврида (Апрель-Сентябрь) 50 % дан
кам бўлмаслиги керак
–Теримдан сўнг 3-4 хафталар ичида
40% гача камайиши мумкин
–Қишда (тиним даврида) 30% гача
камайиши мумкин

16. Суғориш тизимлари
• Суғориш тизимининг самарадорлиги
–Сув миқдори буғланиш орқали
камаяди
–Шунингдек тупроқ каналларда
• Эгатлаб =60%
• Ёмғирлатиб =80%
• Томчилатиб =90%

17. Сувнинг сифати
• Ток ўсимлиги шўр тупроқларга
чидамлироқ ҳисобланади
• Суғориш учун ишлатиладиган сув
таркибида шўрхок тузлар мавжуд бўлади
ва элементлар ўсимликка бевосита ёки
билвосита таъсир ўтказади
–Бевосита: Озуқаларни сингиши
–Билвосита: Тупроқдаги механик
таъсири

18. Сувнинг сифати
• Суғориш сувининг тупроқ унумдорлигига
таъсири
–Таркибига (гиль %)
–Рельефига
–Зовурланганлигига
–Чиринди миқдорига
–pH кўрсаткичига
–Суғориш турига (баргларни намланиши)
• Гипс шўр тупроқларда қўлланилиши
муҳим ҳисобланади