1. СЭТГЭХҮЙ БА ХЭЛ
ЯРИА
Гүйцэтгэсэн: Б.Ариунгэрэл
Н.Батчимэг
Д.Ганзул
Ч.Мажигмаа
Б.Оюунчимэг
Б.Пүрэвсүрэн

2. СЭТГЭХҮЙ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Сэтгэхүй нь юмс үзэгдлийн мөн чанар, дотоод
зүй тогтол, харьцаа хамаарал, онцлогийг танин мэдэхэд
чиглэсэн нарийн нийлмэл процесс.

3. СЭТГЭХҮЙН ҮҮРЭГ
Сэтгэхүйн үүрэг нь хүртэхүйн мэдрэмжээс давж
гарсан танин мэдэхүйн хязгаарыг тэлэхэд оршино.

4. СЭТГЭХҮЙН ЗОРИЛТ
Сэтгэхүйн зорилт нь юмсын хоорондын холбоо
хамаарал, тэдгээрийн санаандгүй нэгдлээс ялгарах
харилцааг илрүүлэхэд оршино.

5. СЭТГЭХҮЙГ СУДЛАХ
СЭТГЭЛ СУДЛАЛЫН
УРСГАЛУУД

6. 1. НИЙЛЭМЖИЙН
СЭТГЭЛ СУДЛАЛ
/Английн эмдиризмийн байр сууринаас тайлбарласан./

7. 2. ВЮРЦБУРГИЙН ДЭГ СУРГУУЛЬ
/ Вюрцбургийн дэг сургууль болон хөгжсөн сэтгэхүйг туршилтаар судлах нь
Гуссерлийн идеалист философийн чиг хандлагаар авч үзсэн. /

8. 3. АМЕРИКИЙН БИХЕВИОРИЗМ
/Прагматизмийн гүн ухааны үзэл баримтлалд тулгуурласан./

9. 4. МАТЕРИАЛИСТ СЭТГЭЛ
СУДЛАЛ
/ Оросын материалист сэтгэхүйн сэтгэл судлалйн чиглэл нь
диалектик логикоос үүсэлтэй./

10. СЭТГЭХҮЙГ СУДЛАХ
ЧИГЛЭЛ

11. 1. ВЮРЦБУРГИЙН СУРГУУЛЬ
БОЛОН ХӨГЖСӨН СЭТГЭХҮЙГ
ТУРШИЛТААР СУДЛАХ
/Сэтгэх үйлийн идэвхитэй, чиг зорилготой, бүхэллэг шинж, тусгаар төсөөллийн
хувиршгүй чанарыг тодруулах, түүний хүртэхүйгээс ялгагдах онцлогийг гаргахад
чиглэсэн./

12. 2. БОДИТ АМЬДРАЛЫН БАРИМТ
БА ҮЗЭГДЛИЙГ БАГТААСАН
СУДАЛГААНЫ АЖЛУУД

13. 3. ФИЛОГЕНЕЗ БОЛОН
ОНТОГЕНЕЗ СУДАЛГАА
/Сэтгэцийн хөгжлийн үе шатуудад өөрчлөгддөггүй сэтгэхүйн иж
бүрэн чанарын талаарх хуулийг судалдаг./

14. Сэтгэхүй
Сэтгэх үйлдэл
Анализ буюу задлан ялгах
Синтез буюу нэгтгэх
Харьцуулах
Хийсвэрлэх
Баяжуулах
Тодорхой болгох
Сэтгэхүйн хэлбэр
Ойлголт
Бодомж
Оюун дүгнэлт
Сэтгэхүйн арга
Нэгтгэн дүгнэх /синтез/
Задлан ялгах /анализ/

15. СЭТГЭХҮЙН ТӨРӨЛ
Сэтгэхүй
Хэлбэрээр:
Харж үйлдэх,
харж дүрслэх
Хийсвэр логик
Шийдвэрлэж
буй асуудлын
шинж
чанараар:
Онолын Практик
Өргөн хүрээг
хамрах
түвшингээр:
Тунгаан бодох Зөн билгийн
Бодит болон
шинлэг
байдлынхаар:
Хуулбарласан Бүтээлч

16. Ийм маягаар сэтгэхүй нь нарийн нийлмэл бүтэц
бүхий танин мэдэх дээд үйл болохыг харж болно.

17. СЭТГЭХҮЙ БҮРЭЛДЭХ ҮЕ ШАТ
2-3 нас
• Ижил төстэй, бие биедээ зохицох юмсыг хамт байрлуулахыг хүсэхэд
байрлуулдаг бөгөөд үүнийг хүүхдийн сэтгэхүйн синкретизм хэмээн нэрлэнэ.
4-5 нас
• Хүүхдүүд өөр хоорондоо адил юмсыг холбож ойлгох гинжин хэлхээ үүсгэх
чадвартай болсон байдаг.
6-8 нас
• Ижил төстэй зүйлийг ангилан нэг бүлэгт оруулах чадвартай болох ба харин
яагаад? гэдэгт бүрэн хариулт өгч чадахгүй.
9-12
нас
• Өсвөр насныханд ойлголтын сэтгэхүй үүсэх ба амьдралын туршлагыг
шинжлэх ухааны ойлголтоор баяжуулж танин мэднэ.
14-18
нас
• Бүх зүйлийг ойлгон сэтгэх чадвартай болсон байх ба онолын хандлагыг
өөрийн туршлагаар баяжуулан ойлгох чадвар бий болсон байна.

18. ХЭЛ ЯРИА ГЭЖ
ЮУ ВЭ?

19. Хэл яриа нь хэлийг хэрэглэх үйл явц
юм.

20. ХЭЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

21. Хэл гэдэг нь үг болон тэдний утга агуулга,
үгүүдийг хэрэглэн өгүүлбэр зөв зохиох дүрсүүдийг
багтаасан тэмдэг, тэмдэгтийн тогтолцоо юм.

22. Хэл яриа гэдэг бол хүний сэтгэн бодсон зүйлийг
дамжуулан гаргах танин мэдэхүйн процесс юм.

23. ХЭЛ ЯРИАНЫ ТАРХИНЫ ТӨВҮҮД
 Их тархины гадрын зүүн тал бөмбөлөг
 Их тархины тал бөмбөлгийн гадрын хэл яриа-
сонсголын бүс буюу верникийн төв
 Брокийн төв

24. ХЭЛ ЯРИА ҮҮСЭХ ҮЕ ШАТ
Хэл
ярианы
сэдэл
Бодол
Хэллэгийн
загвар
Дотоод
хэл яриа
Гадаад
хэл
ярианы
илрэл

25. ХЭЛ ЯРИАНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГ
Хэл ярианы
гүйцэтгэх
үүрэг
Харилцаанд:
Мэдээлэл
солилцох
Сэтгэгдлээ
илэрхийлэх
Сэтгэхүйд :
Дохиолох
үүрэг
Баяжуулах
үүрэг

26. ХЭЛ ЯРИАНЫ ХӨГЖЛИЙГ
ТАЙЛБАРЛАСАН
ОНОЛУУД

27. СЭТГЭХҮЙН ХӨГЖЛ ӨӨС ХЭЛ Я РИА
ХАМААРАХ УУ?, ЭС ВЭЛ ХЭЛ
Я РИАН Ы ХӨГЖЛ ӨӨС СЭТГЭХҮЙ
ХАМААРАХ УУ?
?

28. СУРГАЛТЫН ОНОЛ
Ж.Уотсон хэл ба сэтгэхүй хоорондоо нягт холбоотой гэж үздэг. Тэр
нөхцөлдүүлгийн аргаар хүүхдүүд яриж сурдаг, тэдний олж авсан ярианы зан үйл нь
аажмаар дотогшилж, сэтгэхүйн үйл явц болох дотоод харилцан яриа болж хувирдаг
гэж тайлбарладаг.

29. ПРЕФОРМИСТ ОНОЛ
Энэ онолоор бол бүх хүмүүст нийтлэг ба соёл тус бүрт загварын суурь
хувилбар байдаг, мөн тархинд төрөлхөөсөө байдаг ямар нэгэн бүтэц байдаг. Энэ бүтэц
нь хүн бүрийн хэлний чадварыг тодорхойлдог гэж үздэг. Иймээс хэл зүйн энэхүү мэдлэг
нь хүүхдийн оюун ухааны ба танин мэдэхүйн үйл ажиллагаа хөгжих үндэс болдог.

30. РЕЛЯТИВИСТ ОНОЛ
Преформист онолын эсрэг онол. Сапир (1921) хэлийг тухайн соёлтой
холбож тайлбарлах ёстой. Соёл тус бүрт сэтгэлгээнийх нь загвар болсон өөрийн гэсэн
бүтэц байдаг. Уорфийн үзсэнээр бидний хүртэхүй , ертөнцийн талаарх төсөөлөл
хэлнээс шалтгаалдаг.

31. КОНСТРУКТИВИСТ
ОНОЛ
Ж.Пиажегийн үзлээр хэл ярианы хөгжил нь хүртэхүй, ой тогтоолт, оюуны
үйл ажиллагааны хөгжлөөс ялгаагүй ба хүрээлэн байгаа орчинтойгоо харилцахад
оршидог. Ийм учраас хэл бол оюун ухааны ба сэтгэхүйн хөгжилд ямар ч үүрэг
гүйцэтгэхгүй гэж үздэг.

32. Конструктивист онол нь бусад үзэл баримтлалын
үндсэн байр суурьтай тохирдог учраас өнөөдөр олон
сэтгэл зүйчид энэ баримтлалыг хүлээн зөвшөөрч байгаа
юм.

33. Өөрөөр хэлбэл орчин үед хэл бол оюун ухааны
ба сэтгэхүйн хөгжилд ямар ч үүрэг гүйцэтгэхгүй гэж үзэж
байна.