1. 4
Το άγχος (<αρχ. ἂγχω = σφίγγω, πνίγω) αποτελεί δυσάρεστη συγκινησιακή κατάσταση του
ανθρώπινου οργανισμού, κατά την οποία το άτομο νιώθει μια έντονη ανησυχία που
κλιμακώνεται σε δυσφορία ή και πανικό. Αφορμάται από συνθήκες πραγματικής ή φανταστικής
απειλής, η οποία είναι δυσανάλογη προς τη συνειδητά εκτιμώμενη κατάσταση. Συχνά λαμβάνει
τη μορφή παρατεταμένης αγωνίας και γίνεται τρόπος ζωής.
 Φυσιολογικό: ο φόβος, η αγωνία που προκαλείται από μία συγκεκριμένη αιτία.
 Νευρωτικό ή παθολογικό : η αντίδραση φόβου, που φτάνει μέχρι τον πλήρη πανικό και
δηλώνει το συναίσθημα μηδαμινότητας και ψυχικού κενού των σύγχρονων ανθρώπων.
 Θετικό: η ανησυχία που κεντρίζει το άτομο για δημιουργία, απαλλάσσει από νωθρότητα και
αδιαφορία.
Το άγχος είναι η πρώτη ψυχική δυσλειτουργία στον κόσμο σε ποσοστό περιστατικών, καθώς
περίπου το 3,8% του πληθυσμού βασανίζεται από την παθολογική του μορφή! Αυτό σημαίνει ότι
αν γνωρίζουμε καλά 50 - 60 άτομα (φίλοι, συγγενείς) τότε στατιστικά είναι πολύ πιθανόν τα 2
από αυτά να πάσχουν από τόσο μεγάλο άγχος, ώστε να χρήζουν άμεσης βοήθειας. Πολλοί ειδικοί
δεν διστάζουν να το ονομάσουν «το κοινό κρυολόγημα της ψυχής» και όπως, όταν κρυολογούμε
ή όταν κολλάμε γρίπη οφείλουμε να πάμε σε ένα γιατρό, έτσι και με το άγχος, που δεν μας
αφήνει να ζήσουμε όπως θα έπρεπε, που μας καταστρέφει τις κοινωνικές μας σχέσεις κ.λπ.
πρέπει να επισκεφτούμε έναν/μία ψυχολόγο.

2. 4
Το άγχος δεν είναι θλιβερό προνόμιο των γιάπις, των εργαζόμενων, των πρωτευουσιάνων.
Μπορεί να το έχει ο οποιοσδήποτε. Επίσης, κάτι που δεν το γνωρίζει, δυστυχώς, η συντριπτική
πλειοψηφία είναι ότι δυσλειτουργίες οφειλόμενες στο άγχος μπορεί να αναπτύξει ακόμη και ένα
παιδί και ένας/μία έφηβος. Σαφώς, τα αίτια του άγχους εκπηγάζουν από τις ιδιαιτερότητες της
σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας:
 Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη απομάκρυνε το άτομο από την πνευματική καλλιέργεια , με
συνέπεια την έλλειψη εσωτερικής πληρότητας, την ψυχική ανισορροπία, την απαισιοδοξία
και το άγχος. Επιπλέον, η υπερεξειδίκευση τυποποίησε την εργασία και μείωσε τον
προσωπικό ελεύθερο χρόνο, ενώ υποδούλωσε τον άνθρωπο στη μηχανή και τον μετέτρεψε
σε όργανο της παραγωγής, με τίμημα το έντονο εργασιακό άγχος.
 Η θεοποίηση του χρήματος και η διόγκωση των ανθρώπινων αναγκών, που προκάλεσαν η
μόδα, η διαφήμιση και γενικότερα τα μέσα ενημέρωσης, εγκλώβισαν το άτομο στον
υπερκαταναλωτισμό και το μαζοποιούν. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος εθίζεται στο κυνήγι του
κέρδους και στον ανελέητο, ανταγωνισμό, γίνεται ανικανοποίητος , άπληστος, κερδομανής
και γι’ αυτό βιώνει την ψυχική κόπωση και το άγχος.
 Οι πολλαπλές απαιτήσεις της εποχής, οι σύνθετοι ρόλοι που αναλαμβάνει το άτομο, το
μόνιμο άγχος των υποχρεώσεων, η προσπάθεια για αναγνώριση, για κοινωνική δύναμη και
κύρος, αναμφίβολα , αποτελούν λόγους έντονου στρες. Η σύγχρονη ζωή αναγκάζει τον
άνθρωπο να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και αναμονή, ώστε να είναι ευέλικτος και
ευπροσάρμοστος αλλά και να αντέχει την υπερβολική ψυχολογική πίεση.
 Η απομάκρυνση από το φυσικό τρόπο διαβίωσης σε συνδυασμό με το <<αβίωτο>> των
μεγαλουπόλεων (γρήγοροι ρυθμοί ζωής, κυκλοφορικό χάος, συνωστισμός, τυποποιημένη
ζωή και επικοινωνία, μοναξιά κ.λπ.) υποβάλλουν το σύγχρονο άνθρωπο σε βιολογική αλλά
και ψυχική δοκιμασία.
 Η αμφισβήτηση αξιών, η ιδεολογική σύγχυση, η έλλειψη οραματισμού, πίστης σε υψηλούς
στόχους- ιδανικά, ισοπέδωσαν τον ψυχικό του ατόμου και επέφεραν ηθική εξαχρείωση. Ο
άνθρωπος νιώθει πλέον μετέωρος, αδύναμος να βρει στήριγμα στη ζωή του.
 Η πύκνωση των φαινομένων κοινωνικής νοσηρότητας και συγκεκριμένα η έξαρση της
εγκληματικότητας , η αύξηση της χρήσης των ναρκωτικών προξενούν αγωνία, ανασφάλεια και
γενικά πιέζουν ψυχικά τον άνθρωπο.
 Ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας, η υπονόμευση της δημοκρατίας, η ευνοιοκρατία , τα
ζωτικά προβλήματα ( π.χ. ανεργία, οικονομική δυσπραγία, αδικίες), η οικολογική
καταστροφή, οι πολεμικές εστίες, η απειλή των πυρηνικών, οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις
αλλά και, γενικότερα, η αίσθηση της ανεξέλεγκτης μεταβολής των πάντων (αντιλήψεις,
συμπεριφορές, συνήθεις πρακτικές) επιφέρουν αβεβαιότητα, ανασφάλεια και φόβο για το
μέλλον της ανθρωπότητας, κυρίως στη νεολαία.
 Η δυσλειτουργία των φορέων αγωγής , όπως φαίνεται από την καταπίεση ή την άμετρη
ελευθερία στην οικογένεια, τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους των γονέων, τις
υπερβολικές σχολικές απαιτήσεις, τη βαθμοθηρία, το σύστημα εξετάσεων, αλλά και η
αρνητική επίδραση των Μ.Μ.Ε. με την παραπληροφόρηση ή την προβολή αρνητικών
προτύπων , συνθλίβουν την προσωπικότητα του ατόμου και γεμίζουν με άγχος την ψυχή του.
 Ψυχοσωματικές : Επιβαρύνεται η σωματική και η ψυχική υγεία του ατόμου, καθώς ενδέχεται

3. 4
να εμφανισθούν στηθάγχη, στομαχικές διαταραχές, κυκλοφοριακά προβλήματα,
ταχυπαλμία, ταχύπνοια, ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρεμούλα, δύσπνοια, πονοκέφαλοι, αύξηση
της πίεσης, ανορεξία ή βουλιμία, βιαστική ομιλία, τραυλισμός, νευρώσεις, δυσφορία,
αίσθημα ανικανοποίητου, ένταση, απογοήτευση, απαισιοδοξία, στενοχώρια, μελαγχολία,
κατάθλιψη, τάσεις αυτοκαταστροφής, ανησυχία, αβεβαιότητα, φοβία, ατονία, δειλία,
ραθυμία, νευρικότητα κ.α.
 Πνευματικές : Παρατηρείται αδυναμία << καθαρού>> μυαλού λόγω συρρικνωμένης
αντίληψης, πνευματική απορρύθμιση, νωθρότητα σκέψης, στρεβλή κρίση,
αναποφασιστικότητα.
 Ηθικές: Ο αγχώδης άνθρωπος είναι δέσμιος της ψυχολογικής αυτής κατάστασης, γεγονός που
οδηγεί στην ηθική ανελευθερία.
 Επαγγελματικές : Το υπερβολικό άγχος λειτουργεί ανασταλτικά στην επιτέλεση κάθε έργου.
Το αγχώδες άτομο αδυνατεί να προσφέρει ουσιαστικά στην εργασία του. Η μειωμένη
απόδοση, η απουσία δημιουργικότητας, η αντιπαραγωγικότητα υποσκάπτει την οικονομική
πρόοδο και ευημερία του ατόμου αλλά και της κοινωνίας, εφόσον η αγχωτική συμπεριφορά
είναι γενικευμένο σύγχρονο φαινόμενο.
Α. Άτομο
Επειδή το άγχος λειτουργεί ως παθολογική ψυχική κατάσταση, απαιτεί ριζική αντιμετώπιση
με αλλαγή του τρόπου ζωής. Γι αυτό χρειάζεται:
 Mέριμνα για ψυχοπνευματική καλλιέργεια με την απόκτηση ποικίλων ενδιαφερόντων, όπως
είναι η ενασχόληση με την τέχνη, με γνήσιες μορφές ψυχαγωγίας, με τον αθλητισμό, η
συμμετοχή σε συλλόγους, οργανώσεις, ομίλους.
 Κριτική προσέγγιση των φαινομένων της ζωής. Ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να είναι
κύριος του εαυτού του κι όχι ευεπίφορος στη μάζα.
 Εγκράτεια, ιεράρχηση εφικτών στόχων και αναγκών . Το άτομο επιβάλλεται να αντισταθεί στη
χειραγώγηση της διαφήμισης , του καταναλωτισμού και της υλικής ευδαιμονίας με
ενδοσκόπηση και αυτοκριτική , στοχεύοντας στην κατάκτηση της αυτογνωσίας.
 Πίστη σε ηθικές αξίες και ιδανικά, επιδίωξη ουσιαστικής νοηματοδότησης της ζωής.
 Προσπάθεια για αποκατάσταση των σχέσεων με το συνάνθρωπο με ειλικρινή και ουσιαστική
επικοινωνία, κατανόηση, γνήσιο ενδιαφέρον, αλτρουισμό, αλληλεγγύη, φιλία, αγάπη.
 Ομαλή ένταξη στην κοινωνία και στην παραγωγική διαδικασία με δημιουργική αφομοίωση
των κανόνων και των αξιών τους.
 Προσπάθεια για αποβολή της καθημερινής έντασης ανακτώντας την επαφή με τη φύση.

4. 4
 Ύστατο μέσο η φαρμακευτική αγωγή (λ.χ. αγχολυτικά), που ενδείκνυται σε περιπτώσεις
υπερβολικής και μόνιμης εκδήλωσης άγχους , πάντα όμως με την καθοδήγηση γιατρού. Η
θεραπεία της μετατραυματικής διαταραχής, που συνοδεύεται από στρες, περιέχει συνήθως
συνδυασμό φαρμακοθεραπείας, υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας, γνωσιακής-
συμπεριφορικής θεραπείας και ψυχοεκπαίδευση, αν και μπορεί να χρησιμοποιηθούν
εξειδικευμένες θεραπείες για ειδικούς πληθυσμούς, που είναι θύματα κάποιου ειδικού
τραύματος.
Β. Φορείς κοινωνικοποίησης
Εφόσον το άγχος αποτελεί γενικευμένη ψυχολογική αντίδραση των σύγχρονων ανθρώπων
που επηρεάζει συνολικά τις κοινωνικές λειτουργίες, επιβάλλεται η ευαισθητοποίηση και η
κινητοποίηση της οικογένειας, του σχολείου, της πνευματικής ηγεσίας, των Μ.Μ.Ε. και ιδιαιτέρως
της πολιτείας. Η άρση των αρνητικών εικόνων της σύγχρονης ζωής, που πυροδοτούν το άγχος,
προϋποθέτει:
 Συμπόρευση τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού με αδιάλειπτη προσπάθεια για
εξισορρόπηση υλικοτεχνικού γιγαντισμού και ηθικοπνευματικού νανισμού.
 Παροχή ανθρωπιστικής παιδείας, προκειμένου να σφυρηλατηθούν ολοκληρωμένες,
πολύπλευρες προσωπικότητες που θα διακρίνονται για τον αυτοέλεγχο, την αυτοκυριαρχία
και την αυτογνωσία.
 Καλλιέργεια ηθικής επικράτηση δικαιοσύνης και αξιοκρατίας, προάσπιση των δικαιωμάτων
του ατόμου.
 Μέριμνα για ομαλή κοινωνικοποίηση, παροχή επαγγελματικού προσανατολισμού,
δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, για την καταπολέμηση της ανεργίας και της ανασφάλειας
που βιώνει έντονα ο άνθρωπος για το μέλλον του.
 Βελτίωση των συνθηκών εργασίας μέσα σε ένα ανθρώπινο περιβάλλον, αποφυγή της
τυποποίησης και της μονομέρειας.
 Αύξηση του ελεύθερου χρόνου και γόνιμη χρήση του σε αξιόλογες δραστηριότητες.
 Αναβάθμιση των συνθηκών ζωής στις μεγαλουπόλεις και μέριμνα για την προσπάθεια του
περιβάλλοντος.