Interactieve lezing door Ine Goovaerts op de Trefdag sociaal-cultureel werk op 22 november 2018 in Het Pand in Gent.

1. EEN GOLF VAN VERRUWING?
POPULISME EN DE KWALITEIT VAN HET
POLITIEKE DEBAT
Trefdag Socius ‘18
Ine Goovaerts
November 22, 2018

2. OVERZICHT
1. Kwaliteit politiek debat
2. Democratie
3. Populisme
4. Media
5. Effecten
6. Deliberatie

3. 1. KWALITEIT POLITIEK DEBAT
CENTRAAL THEMA VANDAAG

4. KWALITEIT POLITIEK DEBAT
¡ Onrespectvol taalgebruik
¡ Bitse debatten, gebrek aan respect, verruwing, persoonlijke aanvallen,…
¡ Gebrek aan argumentatie/simplificatie
¡ Oneliners, slogans, geen argumenten
¡ Misinformatie/desinformatie
¡ Fake news, alternative facts, post-truth

5. ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK
¡ >< Respect(vol taalgebruik)
¡ = Politicians’ use of an unnecessary rude or impolite
language towards another politician and/or his/her
policies, meaning that it goes beyond facts and
differences (Brooks & Geer, 2007) and does not add anything
of substance to the discussion (Coe et al., 2014)
¡ = Instances where politicians humiliate their opponents
and/or do not take them seriously (Mölders et al., 2017)
¡ Een vorm van negative campaigning
Zwijg, gij bruine rakker,
zwijg! – J. Van Damme
Bedankt meneer de pedofiel,
euh, de eerste minister – L. Louis
Doe eens normaal man!
– G. Wilders
Doe zelf eens normaal!
– M. Rutte

6. ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK
¡ Target
¡ Beleid van politici/partijen
¡ Politicus als persoon
¡ Bevolkingsgroepen
¡ Vorm
¡ Onderbreken
¡ Uitschelden
¡ Mocking
¡ Harming
¡ …

7. ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK
Polarisering
¡ Niet hetzelfde, maar gaan soms hand in hand
¡ Issue polarization
¡ Affective polarization
¡ Bepaalde topics bv. migratie, abortus, …

8. https://www.youtube.com/watch?v=p-89KWwdbYY

9. SIMPLIFICATIE
¡ >< ‘Goede’ argumentatie?
¡ Presentation of political standpoints in a simplistic format and
tabloid-like style where political arguments are reduced to one-
liners, soundbites or slogans
¡ “Minimum wages make minimum sense!”
¡ or without giving any arguments/justification at all
¡ “We will abolish minimum wages!”

10. MISINFORMATIE/DESINFORMATIE
¡ Misinformatie = foute of onjuiste informatie die bewust of onbewust
verspreid wordt
¡ Desinformatie = opzettelijk verspreiden van misleidende of onjuiste
informatie
¡ Fake news, alternative facts, post-truth
¡ Bv. Pizzagate

11. MISINFORMATIE/DESINFORMATIE
¡ Belang sociale media
¡ Factchecking

12. MISINFORMATIE/DESINFORMATIE

13. 2. DEMOCRATIE

14. 2. DEMOCRATIE
Waarom is een goede kwaliteit van het politieke debat belangrijk?
¡ Inclusie i.p.v. exclusie
¡ Goed geïnformeerde burgers
¡ Legitieme politieke besluitvorming
¡ Effecten op democratische / politieke attitudes

15. 3. POPULISME

17. POPULISME:WAT?
¡ Populaire term à vage term
¡ Vaak negatieve connotatie
¡ Verschillende vormen van populisme over de tijd en continenten heen

18. POPULISME: VERSCHILLENDE DEFINITIES
¡ “A thin-centered ideology that considers society to be ultimately separated into two
homogeneous and antagonistic groups, ‘the pure people’ versus ‘the corrupt elite’,
and which argues that politics should be an expression of the volonté générale
(general will) of the people " (Mudde, 2004, p. 543)
¡ “An ideology which pits a virtuous and homogenous people against a set of elites and
dangerous 'others' who are depicted as depriving (or attempting to deprive) the
sovereign people of their rights, values, prosperity, identity and voice” (Albertazzi &
McDonnell, 2008, p. 3)
¡ “Populism is a Manichean discourse that identifies Good with a unified will of the
people and Evil with a conspiring elite” (Hawkins, 2009, p. 1042)

19. POPULISME: VERSCHILLENDE DEFINITIES
¡ “A thin-centered ideology that considers society to be ultimately separated into two
homogeneous and antagonistic groups, ‘the pure people’ versus ‘the corrupt elite’,
and which argues that politics should be an expression of the volonté générale
(general will) of the people " (Mudde, 2004, p. 543)
¡ “An ideology which pits a virtuous and homogenous people against a set of elites and
dangerous 'others' who are depicted as depriving (or attempting to deprive) the
sovereign people of their rights, values, prosperity, identity and voice” (Albertazzi &
McDonnell, 2008, p. 3)
¡ “Populism is a Manichean discourse that identifies Good with a unified will of the
people and Evil with a conspiring elite” (Hawkins, 2009, p. 1042)

20. POPULISME: IDEOLOGIE
¡ Populisme als dunne ideologie = een set normatieve ideeën over hoe de
maatschappij er zou moeten uitzien, hoe die georganiseerd wordt en wat de
doelen ervan zijn
¡ Kenmerken:
¡ The people: The people as sovereign, as common people, as a nation
¡ + Uitsluiting
¡ The elite (“Crooked Hillary”): Politiek, economie, media, cultuur
¡ The general will
(Mudde & Kaltwasser, 2017)

21. OPKOMST RADICAAL-RECHTS POPULISME
¡ 1990s: radicaal-recht populisme wint aan belang in West-Europa
¡ Populism + authoritarianism + nativism
¡ Algemeen: antwoord op frustraties verandering Europese politiek &
maatschappij (bv. Europese integratie & immigratie)
¡ Maar vaak specifieke verklaringen voor succes

22. VERKLARING 1: CULTURAL BACKLASH
¡ Reactie op New Left
¡ “Backlash against the cultural changes linked with the rise of
postmaterialist & self-expression values” (Inglehart & Norris, 2017)
¡ Tegen immigratie & culturele verandering
¡ Vooral groepen die belang hechten aan de traditionele culturele
waarden:
¡ Oudere generaties
¡ Lager opgeleiden
¡ Mannen
¡ Etnische meerderheden

23. POPULISME
“Make America great again!”

24. VERKLARING 2: ECONOMIC INSECURITY
¡ Reactie als gevolg van transformatie naar post-industriële economie
¡ Meer economische onzekerheid en ongelijkheid
¡ Meer aangetrokken door extreem-rechts populisme

25. AANBODZIJDE
¡ Belang radicaal rechtse populistische leiders
¡ In vergelijking met NSMs: meer nood aan iemand die de mensen
met dezelfde bezorgdheden samenbrengt
¡ Vaak sterk populistisch leider op zoek naar de grievances bij de
bevolking en die met succesvolle retoriek aanspreekt

26. (EXTREEM-)LINKS POPULISME
¡ Sterk aanwezig in Latijns-Amerika
¡ Bv. Venezuela, PSUV
¡ Bleef vrij beperkt in West-Europa
¡ Opkomst door Great Recession
¡ “Major policy failures, such as dramatic economic downturns, can work as a catalyst
for populist attitudes among the population”
¡ Bv. Syriza, Podemos
(Mudde & Kaltwasser, 2017)

27. POPULISME TRENDS
Inglehart & Norris, 2016

28. SUCCES POPULISME
¡ Supply & demand side vinden elkaar
¡ Gunstige socioeconomische en sociopolitieke context
¡ Populistische communicatie
¡ Succes niet alleen bepaald door veel stemmen; substantiële invloed ook op
andere manieren bv. UKIP
(Mudde & Kaltwasser, 2017; Inglehart & Norris, 2016)

29. POPULISTISCHE COMMUNICATIE
¡ https://www.youtube.com/watch?v=6StmAvF7gHU

30. POPULISTISCHE COMMUNICATIE
¡ Populistisch discours: wat politici zeggen (versus hoe)
¡ Substantive elements that represent a set of fundamental beliefs of the
populist thin ideology
¡ Language that emphasizes:
¡ Proximity of “the people”
¡ An anti-elitist stance (verticaal)
¡ The (ideal) homogeneity of the people by excluding specific groups (horizontaal)
(Jagers & Walgrave, 2007, p. 322)

31. POPULISTISCHE COMMUNICATIE
(Jagers & Walgrave, 2007, p. 322)

32. POPULISTISCHE COMMUNICATIE
¡ Populistisch discours: Wat politici zeggen
¡ Populistisch communicatiestijl: Hoe politici dat zeggen
¡ Onrespectvol taalgebruik
¡ Simplificatie
¡ Gaan vaak hand in hand

33. She has bad temperament. She could actually
be crazy”. “I don’t even think she’s loyal to Bill,
if you want to know the truth. And really, folks,
why should she be, right?”
- Donald Trump
“
You are such a pathetic and puny
male hypocrite!”
- Geert Wilders
“
STIJL: ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK

34. I will build a great wall - and nobody builds walls
better than me, believe me - and I'll build them
very inexpensively. I will build a great, great wall
on our southern border, and I will make Mexico
pay for that wall. Mark my words.
- Donald Trump
“
The Koran is a fascist book which incites violence.
That is why this book, just like [Adolf Hitler's] Mein
Kampf, must be banned.”
- Geert Wilders
“
STIJL: SIMPLIFICATIE

35. POPULISTISCHE COMMUNICATIE: MAINSTREAMVS POPULIST
58,6
47,8
41,4
52,2
0
10
20
30
40
50
60
70
Mainstream Populist
Respect No respect
(Marien, Goovaerts & Elstub, 2018)
80,9
46,2
19,1
53,8
0
20
40
60
80
100
Mainstream Populist
Respect No respect
Respect voor beleid(svoorstellen) Respect voor politici

36. POPULISTISCHE COMMUNICATIE: MAINSTREAMVS POPULIST
47,6
67,2
0
20
40
60
80
Mainstream Populist
(Marien, Goovaerts & Elstub, 2018)
Mainstream onrespectvol tegen mainstream vs populistische politici
Beleid(svoorstellen)
32,2
48,8
0
10
20
30
40
50
60
Mainstream Populist
Persoon

37. SAMENGEVAT: POPULISTISCHE COMMUNICATIE
Populistisch
discours
Het Volk
Anti-Elite
Uitsluitend
Populistische
stijl
Disrespect
Simplificatie
…

38. TOEPASSING
Wilders: Kijk, het is glashelder, de heer Rutte blijft betalen. De Amerikaanse
president Obama had ooit een slogan Yes, we can. Uw slogan is blijkbaar, Yes,
we pay. En het verschil tussen uw en mijn partij is dat u de Nederlanders laat
bloeden om de Grieken te betalen. Wij willen de Grieken laten bloeden om
de Nederlanders te betalen, meneer Rutte. En daar moet u mee ophouden. U
moet ermee ophouden om geld te geven aan de Grieken en de Spanjaarden.
Niemand, meneer Rutte, niemand behalve u gelooft nog dat wij die 153
miljard waarvoor wij al in de lat staan ooit terugkrijgen. U gelooft
vermoedelijk ook nog in feeën en in de tandenfee. Ik vertel u, meneer Rutte,
de tandenfee bestaat niet en wij krijgen dat geld nooit meer terug.

39. 4. MEDIA

40. MEDIA
¡ Beperkt direct contact tussen
burgers en politici
¡ Belang media voor politici
¡ “It is the channel of communication between policy makers and the citizenry […],
and due to the fact that the media hold the key to the public sphere and can have
a major influence on public opinion formation, no political actor or institution can
afford not to take the media into consideration” (Strömbäck & Esser, 2014, p. 4)

41. MEDIA LOGIC
¡ Media logic
¡ “A form of communication; the process through which media present and
transmit information”
¡ Bepaalt nieuwswaardigheid
¡ Nieuwsselectiecriteria: negativiteit, conflict, tijdigheid, dramatisering,
personalisering
¡ Format: ‘horse race’, slogans, one-liners
à Gunstig voor disrespect, simplificatie,…

42. MEDIA LOGIC & MEDIATISERING
¡ Mediatisering van de politiek
¡ “A long-term process through which the importance of the media and their
spill-over effects on political processes, institutions, organizations, and actors
have increased (Strömbäck & Esser, 2014, p. 6)
¡ à De mate waarin politieke actoren en instituties geleid worden door media logica
i.p.v. politieke logica
¡ “Zelfmediatisering” (Esser, 2013)
¡ Afstemming politieke communicatie op medialogica

43. MEDIA LOGICA & MEDIATISERING

44. Ik communiceer op een duidelijk manier en gebruik inderdaad geen
‘Wetstraatees’. Ik gebruik een taal die de man in de straat perfect verstaat. En
dat betekent dat we ook eens moeten durven die taal te gebruiken. Want ik
hoor veel onduidelijk jargon waar niemand aan uit kan en waar niemand een
boodschap aan heeft […]. Ik kan het ook zo [uitgebreider] uitleggen en dan
ben ik 10 minuten weg. Maar als ik het zeg in één zin, dan heeft heel
Vlaanderen dat onmiddellijk begrepen.”
- Filip Dewinter - VB
“
Bekijk dat hier eens. Ik ben de enige die hier een beetje normale taal gebruikt.
Dit is een politieke klasse die zich volledig losgekoppeld heeft van de mensen’
- Frédéric Gillot - PVDA
“

45. MEDIA LOGIC ~ POPULISM
¡ Opportuniteitsstructuur; ‘a hidden complicity’: gebruiken gelijkaardige
communicatiestrategieën om zoveel mogelijk aandacht voor hun
boodschappen te trekken

46. KENNEDY – NIXON DEBATE

47. 5. EFFECTEN

48. 5.1 EFFECTEN: ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK
¡ Leidt onrespectvol taalgebruik tot een lager politiek vertrouwen?
(Mutz & Reeves, 2005)
¡ Schaadt sociale norm van respectvol oneens zijn in discussie
¡ Onbeschoft politiek taalgebruik zorgt
voor lager vertrouwen in politieke
actoren en instituties

49. 5.1 EFFECTEN: ONRESPECTVOL TAALGEBRUIK
¡ Replicatiestudie: vergelijking onbeschoft en polariserend taalgebruik
(Skytte, 2017)
¡ Wat is het effect van onbeschoft en polariserend taalgebruik op politiek
vertrouwen, issue polarization en affective polarization?
Onbeschoft taalgebruik Polariserend taalgebruik
Politiek vertrouwen Politiek vertrouwen
Issue polarization Issue polarization
Affective polarization Affective polarization

50. 5.2 EFFECTEN: SIMPLIFICATIE
¡ Leidt gesimplificeerd taalgebruik tot lager politiek vertrouwen?
(Goovaerts & Marien, 2018)
3,27 3,23
0
5
Justification
Simplification
¡ Onderzoek beperkt
3,27
2,85
0
5
Respect & justification
Disrespect & simplification

51. 5.3 EFFECTEN: FAKE NEWS & FACT CHECKS
¡ Leidt blootstelling aan fake news tot lager politiek vertrouwen? (Werner, 2018)
¡ 2016 election campaign (Kaine & Pence)
¡ Het oordeel over de eigen kandidaat komt lager te liggen, niet oordeel tgo
tegenstander
¡ Norm wordt geschaad: verwachting dat politici eerlijk zijn, vooral voor eigen
kandidaat
¡ Fact-check = zeer directe en overtuigende info

52. 5.3 EFFECTEN: FAKE NEWS & FACT CHECKS
¡ Verspreiden leugens sneller dan de waarheid? (Vosoughi, Roy & Aral, 2018)
¡ Analyse 126 000 tweets tussen 2006 en 2017 (tweets van 3 miljoen personen,
4,5 miljoen x getweet)
¡ Factcheckers gebruikt om verhalen als waar/vals te classificeren
¡ Ja: “falsehood diffused significantly farther, faster, deeper, and more broadly than
the truth in all categories of information, and the effects were more pronounced for
false political news than for false news about terrorism, natural disasters, science,
urban legends, or financial information”
¡ Waarom? Nieuwe informatie (fake = vaak novel) + emotie: angst, walging, verrassing

53. 5.4 EFFECTEN: GEWELDDADIG TAALGEBRUIK
¡ Psychologisch onderzoek: gewelddadig taalgebruik kan aansporen tot geweld
¡ Zetten (milde) gewelddadige metaforen aan tot politiek geweld? (Kalmoe, 2014)
¡ Bv. “fight” for noble causes; “combat” pressing problems; declare “war” on social
ills
¡ Gewelddadige metaforen versterken de steun voor politiek geweld bij agressieve
personen, vooral bij jongvolwassenen
¡ Meeste mensen wijzen politiek geweld af

54. 5.5 EFFECTEN:WERKT HET?
¡ Onrespectvol taalgebruik: entertainend (Mutz & Reeves, 2005), gemengde resultaten
¡ Simplificatie: beperkt onderzoek, gemengde resultaten (Cobb & Kuklinski, 1997)
¡ Fake news: gemengde resultaten
è Contextafhankelijk

55. 6. DELIBERATIE

56. 6. DELIBERATIE
¡ Democratische theorie – ideaalbeeld
¡ “provides the best hope for countering the democratic deficiencies and
constitutes best response to authoritarianism populism & post-truth politics”
(John Dryzek, 2018)
¡ Respect en argumentatie centraal
¡ Bij politici en burgers
¡ Bv. G1000

57. DELIBERATIE:TOEPASSING
Wat zijn de grootste uitdagingen voor politieke
communicatie en mediaberichtgeving?
Welke beleidsvoorstellen stellen jullie voor?

58. CONCLUSIE: BALANS(?)
¡ Het beste van twee werelden? Een balans waarbij de politicus de aandacht
van de kiezer trekt en behoudt, en waarbij de democratie erop vooruit gaat?
¡ Conflict niet per se slecht
¡ Toegankelijkheid

59. THANK YOU!
Vragen? ine.goovaerts@kuleuven.be